Хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээ

1. Машин тоног
төхөөрөмжийн үнэлгээ
1

2. Агуулга
• Хөдлөх хөрөнгө
• Ангилал
• Үнэлэх аргууд
2

3. Хөдлөх хөрөнгө
• Хөдлөх өмч гэдэг нь хуулийн утгаараа үл хөдлөх
хөрөнгөөс бусад зүйлсийн өмчлөлд хамаарах бүх эрх,
давуу тал, үр ашгийг илэрхийлсэн ойлголт юм.
• Үл хөдлөх хөрөнгөд ордоггүй биет ба биет бус эд
хөрөнгийн эрх юм. Биет хөдлөх өмч нь үл хөдлөх
хөрөнгөтэй бүрмөсөн холбогдоогүй бөгөөд шилжиж
хөдөлж болдог чанараараа тодорхойлогдоно.
• Хөдлөх биет өмч нь үл хөдлөх хөрөнгөөс салгаж болох
зүйлсийн өмчлөх эрхийг илэрхийлнэ.
• Хөдлөх биет бус хөрөнгө нь мөнгөн хэлбэрээр бус эдийн
засгийн өмчөөр илэрхийлэгддэг, биет шинж чанаргүй
боловч эзэмшигчдээ онцгой эрх, эдийн засгийн үр өгөөж
авчирдаг хөрөнгө юм. 3

4. 4
Үйлдвэрлэлийн шугам, тоног
төхөөрөмжийн төрлүүд ҮОУС-ын
ангиллаар
• Үйлдвэрлэлийн шугам /Тусгай барилга,
машин, тоног төхөөрөмж бүхий хөрөнгийн
бүрдэл/
• Машин техник
• Тоног төхөөрөмж
• Тавилга тоноглол /хамтдаа үнэлэгддэг,
салгаж үл болох хөрөнгө/
• Бараа, хөдлөх хөрөнгө

5. 5
Хөдлөх хөрөнгийн төрөл
• Биет хөрөнгө:
– Машин механизм, тоног төхөөрөмж
– Нисэх онгоц
– Тээврийн хэрэгсэл
– Тавилга, эд хогшил
– Ажлын байрны тоног төхөөрөмж
– Түр байгууламж
• Биет бус хөрөнгө:
– Патент (шинэ бүтээл, ашигтай загвар, барааны тэмдэг)
– Программ хангамж
– Лиценз (тусгай зөвшөөрөл)г.м

6. 6
Хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний
зориулалт
• Санхүүгийн тайлагнал,
• Хөрөнгийн худалдан авалт,
• Данснаас хасалт,
• Даатгал,
• Татвар,
• Хөрөнгө хуваах, нийлүүлэх,
• Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэл г.м

7. 7
Үнэ цэнийн суурь, зарчим
• Зах зээлийн үнэ цэнийн
• Дээд зэргийн үр ашигтай хэрэглээ
• Ашигт чанар
• Орлуулалтын зарчим

8. 8
• Гэрээт ажлын нөхцөлөөр даатгалын үнэ цэнэ, үлдэгдэл
өртөг зэрэг зах зээлийн бус үнэ цэнийн суурь хэрэглэх
шаардлагатай бол тухайн үнэ цэнийн төрлийг үнэн зөв
тодорхойлж, зохих тайлбарыг зөв хийж, үнэ цэнийн
сууриудын ялгааг тодруулсан байвал зохино
• Үнэлгээчин ашиглаж буй бүх мэдээ өгөгдлүүд нь үнэлгээг
гүйцэтгэх суурь болгон ашиглахад тохиромжтой бөгөөд
үнэн зөв гэдгийг магадлах ёстой
• Үнэлгээчин нь үйлчлүүлэгчийн мэдээлэлд үндэслэнэ. Ийм
мэдээллийн эх үүсвэр бүрийг тайландаа иш татах бөгөөд
уг мэдээллийг боломжийн хэрээр шалгаж баталгаажуулна

9. 9
Үнэлгээ хийхдээ
1. Шалгах
• Бичиг баримтжуулалт хийх – Өмчлөх эрхийн,
техникийн талын, биет байдлын
• Ангилалт хийх – Ерөнхий болон тусгай шинж
чанараар нь ангилах
• Техникийн тодорхойлолт – Техникийн бүрэн
бүтэн байдал
• Биет байдлын тодорхойлолт – Ашиглалтын
өнөөгийн байдалд дүгнэлт өгөх

10. 10
Ангилалт хийхдээ:
• Тоног төхөөрөмжийн төрлөөр нь үйлдвэрлэлийн болон
үйлдвэрлэлийн бус
• Насаар нь шинээр ашиглалтанд бэлтгэгдэж байгаа,
туршилтаар ашиглаж байгаа, ашиглагдаж байгаа, түр
хугацаагаар ашиглалтаас гарсан, нөөцөнд байгаа, бусдад
шилжүүлэх зорилгоор ашиглалтаас хассан, актлах, устгах
гэх мэт
• Өмчлөлөөр нь өөрийн өмч, бусдаас түр үнэгүй ашиглаж
байгаа, түрээсэлж авсан, бусдад түрээслүүлсэн
• Гарал үүслээр нь эх орны, импортын, өөрийн үйлдвэрийн
• Зориулалтаар нь ерөнхий, тусгай
• Ажил үүрэг гүйцэтгэх байдлаар нь

11. 11
Техникийн тодорхойлолт
• Хөрөнгийн нэр, загвар марк
• Зориулалт, ажиллах зарчим
• Жин хэмжээ
• Техникийн үндсэн үзүүлэлтүүд
• Ажиллуулах горим
• Бүтцийн гол хэсгүүд
• Үйлдвэрлэсэн болон ашиглаж эхэлсэн огноо
• Үйлчилгээ хийсэн тухай мэдээлэл
• Үйлдвэрлэгчийн тухай товч мэдээлэл

12. 12
2. Арга зүйгээ сонгох
• Зах зээлийн жишиг үнийн хандлага
• Орлогын
• Өртгийн

13. 13
Зах зээлийн жишиг үнэлгээний хандлага
• Энэ хандлага нь хөрөнгийг үнэлэхдээ харьцуулалтад
үндэслэнэ.
Зах зээлд борлогдож буй яг ижил төрлийн
хөрөнгийн үзүүлэлтүүдтэй харьцуулах,
Яг ижил төрлийн хөрөнгө байхгүй тохиолдолд
төсөөтэй /ойролцоо/ хөрөнгийн үнэд зохих
тохируулгыг хийж харьцуулах
• Үндсэн мэдээлэл нь:
Дуудлага худалдааны үнийн жагсаалт
Ижил төрлийн жишигдэх хөрөнгийн борлуулалтыг
байнга эрхэлдэг аж ахуйн нэгжид бүртгэгдсэн
борлуулалтын үнийн

14. 14
Үнэлгээнд ашиглагдах мэдээллийн
хангамж
• Үнэлээчин нь мэдээллийн сангаа доор өгөгдсөнөөр ангилж
бүрдүүлэх зохистой байдаг.
– Үйлдвэрлэгч пүүсийн нэрсийн үсгийн дарааллаар
– Тусгай код өгөх, дэс дараалалд оруулах
– Үндсэн салбарын ангиллаар
– Эсвэл эдгээрийг хосолсон байдлаар

15. 15
Мэдээллийн баазад голлон дараах
мэдээлэл хамаарна
• Тоног төхөөрөмжийн саяхан хийгдсэн арилжааны бодит
үнэ
• Үйлдвэрлэгчийн эсвэл борлуулагчийн үнийн жагсаалт
• Худалдан авагчийн үнийн санал
• Үнийн индекс

16. 16
Техникийн үзүүлэлтүүдийн
харьцуулагдах байдлын тохируулга
– Тохируулга шаардах техникийн үзүүлэлтүүдэд:
– Хэмжээ- хүчин чадал, даац, бүтээмж
– Бүтээц-нэмэлт эд анги багаж хэрэгсэл байгаа
эсэх
– Нас, чанар
– Биет байдал- биет элэгдлийн түвшин
– Худалдагдах үеийн байршилт /ашиглагдах
газарт эсвэл борлуулагчийн агуулахад/ зэрэг
хамаарна.

17. 17
Хүчин чадал бүтээмжээрээ ялгагдах үед
ижил төрлийн объектын үнийг тооцох
𝑃1 = 𝑃2(
𝑁1
𝑁2
) 𝑛
• P1, P2 – үнэлэгдэж буй болон ижил төрлийн
объектын үнэ
• N1, N2 – үнэлэгдэж буй болон ижил төрлийн
объектын хүчин чадал, бүтээмж, хэмжээ эсвэл өөр
ямар нэг ялгагдаж буй арга ажиллагааны үзүүлэлт
• n – “үнэ сааруулагч” итгэлцүүр. Тусгай судалгаа
шинжилгээгээр, олон жилийн практик туршлагад
үндэслэсэн байна. Жишээлбэл, дунд зэргийн хүчин
чадалтай тракторын тухайд 0,72, эксковаторт 0,8 гэх
мэт.

18. 18
Арилжааны нөхцөлөөс хамаарсан үнийн
ялгааны тохируулга
• Арилжааны нөхцөлөөс хамаарсан үнийн тохируулга гэдэг нь жишиж
буй объектыг үнэлж буй объекттой арилжааны нэг ижил нөхцөлд
шилжүүлэх тохируулга хийж үнийг тооцно гэсэн үг. Үүнд:
– Наймаалцлын. Энэ нь дэвшүүлж буй анхны үнэ хямдарсны
тохируулга. Зах зээлийн нөхцөл байдал, то.төх-ийн өртөг
тооцохдоо гаргаж болох алдааны эрсдэл, үйлдвэрлэгчийн нэр
хүнд, санхүүгийн байдал, худалдан авагчдын үйлчилгээ г.м үнэд
нөлөөлж болох бүх зүйлсийг авч үзнэ.
– Нийлүүлэлтийн хугацааны. Үйлдвэрлэлийн зардал өөрчлөгдсөн
байж болно.
– Борлуулалтын өдрийн. Борлуулалт хийгдсэн өдрөөс үнэлгээний
өдөр хүртэлх зах зээлийн нөхцөл байдлын өөрчлөлт
– Тоо хэмжээний. Масс үйлдвэрлэл нь зардлыг хямдруулдаг
– Төлбөрийн нөхцлийн тохируулга хамаарна. Урьдчилгаа төлбөр,
бэлэн мөнгөний төлбөр, хугацаа хэтрүүлсэн төлбөр, зээл, холимог
хэлбэрийн төлбөр г.м.

19. 19
Орлогын хандлага
• Энэ хандлагын үед тухайн хөрөнгийн ирээдүйд орлого бий
болгох чадварт үндэслэн хөрөнгийн үнэлгээг тогтоодог тул
аж ахуйн нэгжийн ирээдүйн хэд хэдэн жилийн цэвэр
орлогыг прогнозлох шаардлагатай.
• Хамгийн их үр ашигтай ашиглалтад үндэслэнэ.
• Дараах аргуудыг ашиглана.
– Орлогыг шууд капиталжуулах
– Цэвэр орлогыг дискаунтчилах
– Ижил үр ашиг бүхий обьектоор үнэлэх

20. 20
Орлогыг шууд капиталжуулах арга
• Орлогыг шууд капиталжуулах аргын үед хөрөнгийг
үнэлэхдээ боломжит ашиг, түүнийг капиталжуулах нэгдсэн
капиталжуулалтын хувь гэсэн 2 үндсэн хэмжигдэхүүнийг
ашиглана.

21. 21
Ижил үр ашиг бүхий обьектоор үнэлэх
• Тэнцүү үр ашиг бүхий обьектоор үнэлэхийн тулд
– Ижил үүрэг гүйцэтгэдэг, жиших обьектыг сонгоно.
Жиших обьект нь үнэлэгдэж буй обьектоос бүтээмж,
ашиглагдах хугацаа, үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүний
чанар зэрэг техникийн үзүүлэлтүүдээр ялгагдаж болно.
– Үнэлэгдэж буй обьектын үнийг жиших обьектын үнээс
бодож гаргана.

22. 22
Өртгийн хандлага
• Өртгийн хандлагаар тодорхойлогдсон зах зээлийн үнэ нь
хэрвээ түүнийг өнөөдөр үйлдвэрлээд борлуулж байгаа бол
ямар зардал гарах вэ гэдгээр тооцсон сэргээн босголтын
өртөг юм. Дараах хэлбэрүүдээр хэрэгжинэ:
– Ижил төрлийн объектийн өртгөөр үнэлэх
– Бүтцийн хэсгүүдээр үнэлэх
– Өртгийг задалж индексжүүлэн үнэлэх
– Томсгосон нормативаар үнэлэх

23. 23
Ижил төрлийн обьектийн өртгөөр
үнэлэх:
• Үнэ нь тодорхой, бүтэц, материал, үйлдвэрлэгдэх
технологиороо үнэлэгдэж буй обьекттой адил обьект
сонгож түүнтэй жишин обьектоо үнэлнэ. Үүний тулд
дараах үе шаттай тооцоолол хийнэ:
• Сонгож авсан ижил объектын өөрийн өртгийг
тодорхойлно.
• Ижил төрлийн объектын өөрийн өртгөөр дамжуулан
үнэлэгдэж байгаа хөрөнгийн өөрийн өртгийг тодорхойлно.
• Өөрийн өртөгт үндэслэн зах зээлийн үнэ цэнэ тооцно.

24. 24
Бүтэц хэсгүүдээр үнэлэх
• Үнэлэгдэж буй обьект хэд хэдэн бүтцийн хэсгээс
угсрагдсан, түүнийг олж авч болох зах зээлийн үнэ нь
тодорхой нөхцөлд хэрэглэгдэнэ. Дараах алхамуудыг
гүйцэтгэж үнэлнэ.
• Үнэлэгдэж буй обьектийн бүтцийг судалж
хэсгүүдийнх нь жагсаалтыг гаргана
• Бүтцийн хэсэг тус бүрийн үнийн мэдээллийг
цуглуулж шаардлагатай бол индексжүүлнэ
• Бүтцийн хэсгүүдийн үнээр үнэлэгдэж буй обьектын
өөрийн өртгийг тооцоолно
• Үнэлэгдэж буй обьектын зах зээлийн үнэ цэнийг
тооцоолно

25. 25
Өртгийг задалж индексжүүлэн үнэлэх:
• Хэрвээ тоног төхөөрөмжийн анх үйлдвэрлэгдсэн үеэс өнөөг
хүртэлх үнийн индекс мэдэгдэж байвал үнийг шууд
индексжүүлэн үнэлнэ. Үүний тулд дараах үе шаттай тооцоолол
хийнэ.
• Тайлант үеийн болон суурь үеийн үнийн индексийн
тусламжтайгаар тохируулагч индекс тодорхойлно.
• Үнэлэгдэж буй обьектийн өөрийн өртгийг үйлдвэрлэгдсэн
үеийн байдлаар нь тооцох
• Өртгийг бүрдүүлэгч зардлын элементүүдийг тогтоож өөрийн
өртгийг эдгээр элементүүдээр задлан индексжүүлэх /материал,
цалин хөлс г.м/
• Индексжүүлсэн зардлын нийлбэрээр обьектын өнөөгийн
өөрийн өртгийг тооцох
• Өөрийн өртөгт үндэслэн зах зээлийн үнэ цэнийг тооцох.

26. 26
Томсгосон нормативаар үнэлэх
• Тоног төхөөрөмжийг үйлдвэрлэгчид түүний өртгийн
томсгосон норматив боловсруулсан үнэлээч түүнийг олж
авч чадах нөхцөлд үнэлгээ хийхэд тохиромжтой.
• Томсгосон нормативаар өртөг тооцохын тулд:
• Хамгийн багадаа 3 обьектын талаар дээрх мэдээллийг
цуглуулах
• Зардлыг үнэлгээний өдрөөр индексжүүлэх
• Сонгосон обьектуудын нэгжийн зардал, харьцуулагдах
үзүүлэлтүүдийг тооцоолох
• Үнэлэгдэж буй обьектын өөрийн өртөг болон зах зээлийн
үнэ цэнийг томсгосон нормативаар тооцоолох