2. 4857 Sayılı İş Kanunu, işçi ve
işverenlerin çalışma ortamlarındaki
haklarını ve sorumluluklarını düzenlemek
amacı ile 10 Haziran 2003 tarihinde
Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe
girmiş, zaman içerisinde üzerinde bir
takım değişiklikler yapılmıştır.
3. İşçi
Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan
gerçek kişiye denir. Buradaki çalışma,
ekonomik olarak değerlendirilebilecek ve
karşılığında para, mal yada hak
kazandıracak olan iş olarak
değerlendirilebilen her çeşit çalışmadır.
4. İşveren
İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye
yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve
kuruluşlara işveren denir. İşveren gerçek
kişi Ahmet bey olabileceği gibi, dernek,
vakıf devlet yada KİT de olabilir.
5. İşveren Vekili
İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve
işletmenin yönetiminde görev alan kimselerdir. Şirket
yönetim kurulu başkanı, CEO, Genel müdür yada
İnsan Kaynakları Yöneticisi hatta küçük işletmelerde
işveren adına hareket eden atölye şefi olabilir.
Bu kişiler hem müdür, yönetici iken hem de iş veren
vekili sıfatı alabilirler. İşveren vekilinin bu sıfatla
işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan
işveren sorumludur. Bu kanunda işveren için
öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar
işveren vekilleri hakkında da uygulanır.
6. Alt işveren – Asıl işveren
Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal
veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı
işlerinde veya asıl işin bir bölümünde
işletmenin ve işin gereği ile teknolojik
nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş
alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini
sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran
diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında
kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren
ilişkisi denir.
7. • Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine
karşı o işyeri ile ilgili olarak bu kanundan, iş
sözleşmesinden veya alt işverenin taraf
olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan
yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte
sorumludur.
• Asıl işverenin işçilerinin alt işveren
tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam
ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya
daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt
işveren ilişkisi kurulamaz.
8. İşyeri
İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek
amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile
işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.
İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile
nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim
altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile
dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma,
muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve
avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden
sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve
araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu
kapsamında bir bütündür.
9. İş Yerini Bildirme
İş kanunu kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran,
her ne suretle olursa olsun devralan, çalışma
konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya
herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini
kapatan işveren, işyerinin unvan ve adresini,
çalıştırılan işçi sayısını, çalışma konusunu, işin
başlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını
yahut unvanını, adresini, varsa işveren vekili veya
vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde
bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır.
Ayrıca alt işveren; kendi işyerinin tescili için asıl
işverenden aldığı yazılı alt işverenlik sözleşmesi ve
gerekli belgelerle birlikte, birinci bildirim yapmakla
yükümlüdür.
10. İş Sözleşmesi
Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi,
diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi
üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.
İş sözleşmesi, Kanunda aksi
belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.
11. İş Sözleşmesinde Zorunluluklar
• Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı
şekilde yapılması zorunludur.
• Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan
muaftır.
• Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki
ay içinde; genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da
haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini,
ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini,
fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri
gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür.
Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu
fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi iki aylık süre
dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme
tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.
12. İş Görme Kapsamı
• İş görme kapsamı bedensel ve düşünsel
olarak söz konusu olabilecek bütün
çalışmaları kapsamaktadır.
İş, yapılışı itibariyle kolay olması gibi
ölçütlere bağlı olamaz.
Sözleşmenin geçerli olabilmesi için bir
karşılığı olması gerekir.
13. Sürekli ve Süreksiz İş
Nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere
süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş
denir.
• İşin sürekli mi yoksa süreksiz mi olacağı konusunda
tarafların iradeleri rol oynamaz. İşin yapılış şekli,
zamanı ve emsalleri de göz önünde bulundurularak
otuz iş gününden çok bir zamana gereksinim
gösteriyorsa sürekli iştir.
• Sürekli bir iş 30 günden daha kısa bir sürede bitiyor
ise süreksiz hale gelmez.
İşçinin bedensel ve düşünsel emeği karşısında işveren
karşılığını para, mal yada hak olarak verebilir.
14. Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi
İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde
sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde
veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir
olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı
olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş
sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.
Belirli süreli iş sözleşmesi zincirleme yapılabilir mi?
Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça,
birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz.
15. İş Sözleşmelerinin Çalışma Süreleri
Açısından Ayırımı
• Tam süreli iş sözleşmeleri
• Kısmi süreli iş sözleşmeleri
• Deneme süreli iş sözleşmeleri
• Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş
sözleşmeleri
16. Tam Süreli İş Sözleşmeleri
İşçinin normal haftalık çalışma süresinden
daha az belirlenmeyen sözleşmeler tam
süreli iş sözleşmeleri olarak niteleniyor.
Tam süreli iş sözleşmelerinde işçi, İş
Kanunu’nun genel esaslarınca belirlenen
haftalık 45 saatlik çalışma saatini çalışmak
durumundadır.
17. Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri
Yürürlükten kaldırılan 1475 sayılı yasada tam gün
çalışma esası benimsenmiş olduğundan, kısmi süreli
çalışma yasada yer almaz.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 13’ncü maddesi ile, kısmi
süreli çalışma, iş kanunu kapsamına alınmıştır.Yasa’da
Kısmi Süreli iş sözleşmesi; işçinin normal haftalık
çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle
çalıştırılan işçiye nazaran önemli ölçüde daha az
belirlenmiş olan iş sözleşmeleri olarak tanımlanmıştır.
Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin
bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre
çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.
18. Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı
Kısmi İş Sözleşmesi
Yeni İş Yasası, işçiye ihtiyaç duyulduğu zaman
çağrılarak iş yaptırılmasına imkan vermektedir.
Yazılı olarak düzenlenen sözleşme ile; işçinin
yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine
ihtiyaç duyulması halinde, iş görme edimini
yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş
sözleşmesi “Çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi
süreli iş sözleşmesidir” (4857 S.K.Md.14).
19. İşçinin haftada, ayda veya yılda ne kadar süre ile
çalışacağı sözleşmede belirlenmediği takdirde,
haftalık çalışma süresi 20 saat olarak
kararlaştırılmıştır.Bu şekilde çağrı üzerine
çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın
veya çalıştırılmasın belirlenen ücrete hak kazanır.
İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı
yoluyla isteme hakkına sahip olan işveren, aksi
kararlaştırılmadığı sürece, bu çağrıyı, işçinin
çalışacağı zamandan en az 4 gün önce yapmak
zorundadır. Sözleşmede günlük çalışma saati
belirlenmemişse, işveren, her çağrıda işçiyi günde
üst üste en az dört saat çalıştırmakla yükümlüdür.
20. Deneme Süreli İş Sözleşmesi
İş sözleşmesinin tarafları olan işveren ve işçinin, iş
sözleşmesine en fazla iki ay süreli bir deneme kaydı
koymaları mümkündür. Ancak, deneme süresi toplu iş
sözleşmeleriyle 4 aya kadar uzatılabilir. Sözleşmede
deneme süresi kaydı bulunan sözleşmeler, “deneme
süreli iş sözleşmeleri” olarak nitelendirilir.
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim
süresine gerek olmaksızın ve tazminat ödemeksizin
feshedebilir. Ancak, bu durumda işçinin çalıştığı
süreler için ücreti ve diğer hakları saklıdır. Yani,
işveren ücret ve diğer yükümlülüklerini yerine
getirmek zorunluluğundadır.
21. Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan
İş Sözleşmeleri
Yeni iş yasasının 16’ncı madde hükmüne göre; birden
çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen, takım
kılavuzu sıfatıyla bu işçilerden biri ile, işverenin yapmış
olduğu sözleşmeye “takım sözleşmesi” denir.
Takım sözleşmelerinin süresi ne olursa olsun yazılı
olarak yapılması gerekir. Takım sözleşmesinde, takımın
üyesi olan her işçinin ayrı ayrı kimlik bilgilerine ve
alacağı ücrete yer verilmesi de zorunludur.
Takım da bulunan işçinin işe başlamasıyla birlikte, o işçi
ile takım sözleşmesindeki şartlarda iş sözleşmesi
düzenlenmiş sayılır. Ancak; takım sözleşmesi hakkında
Borçlar Kanununun 110’ncu maddesi hükmü de
uygulanmaktadır.
22. İş Sözleşmesinin Şekli
• İş sözleşmeleri kanunda aksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi
değildir.
• Belirli süresi bir yıl ve daha uzun süreli iş sözleşmeleri ile
takım sözleşmelerinin süresi dikkate alınmadan yazılı
yapılmalıdır.
• Sözleşme yapılmayan hallerde ise işveren işçiye en geç 2 ay
içinde alacağı ücreti, haftalık ve yıllık izinlerini vb özlük
haklarını ve özel iş koşullarını gösteren işverenin imzasını
taşıyan bir belge vermek zorundadır.
• Ayrıca deniz iş kanunu, basın iş kanunu ve özel öğretim
kanununda yer alan sözleşmelerde yazılı olarak yapılmak
zorundadır. Yazılı sözleşme olması gerekmeyen hallerde de
taraflar anlaşarak yazılı olarak yapabilir
23. İşçi ile işveren arasında sözleşme
yapılabilmesi için
temyiz kudretine sahip olma
ve reşit olma şartı aranır.
24. On beş yaşını doldurmamış çocukların
çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört
yaşını doldurmuş ve ilköğretimi
tamamlamış olan çocuklar, bedensel,
zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime
devam edenlerin okullarına devamına
engel olmayacak hafif işlerde
çalıştırılabilirler.
