1. Автозамын түгжрэл экологи болон эдийн засагт нөлөөлөх нь
Илтгэлийн хураангуй
Хаа сайгүй уулзварууд дээр бухимдсан жолоочид явж байна. Бухимдах болсон гол
шалтгаан нь замын түгжрэл юм. Цаг хугацаа хөрөнгө мөнгөөрөө хохирч байгаагаас
гадна экологид асар их хэмжээний хохирол учруулж байна. Мөн тээврийн
үйлчилгээ эрхлэгч байгууллагуудын үйл ажиллагаанд замын түгжрэл ихээхэн т өв өг
учруулж байна. Учир нь хамгийн бага зардлаар ачаа барааг тээвэрлэх зорилготой
ажилладаг энэ байгууллагын хувьд тооцоологдоог үй зардал гарч ирдэг нь
үйлчилгээнээс олох ашгийг нь бууруулж байна. Түүнчлэн энэхүү түгжрэл нь
хүрээлэн буй орчны бохирдолд асар их хэмжээний хохирол учруулж байгаа тул
түгжрэлийг багасгах арга зам болон түгжрэлийг багасгаснаар экологи болон эдийн
засгийн ямар ач холбогдол гарах талаар илтгэлдээ тусгалаа.
Түлхүүр үг : уулзварын эрчим, агаарын бохирдол, зардал, давхар зам, г үүрэн
гарц,
Илтгэлийн оршил
Хүн төрөлхтөн хөгжил дэвшилтэйгээ хөл нийлүүлэн алхах хүсэл эрмэлзэл
нь нэмэгдсэнээр төрөл бүрийн хэрэгцээгээ янз бүрийн аргаар хангаж байна. Манай
орны хувьд нийтийн зорчигч тээвэр ихээхэн хүнд сурталтай үйлчилдэг, тав тухтай
орчин бүрддэггүйн улмаас иргэд хувийн унаа тэрэг авах сонирхол нь ихэссэн.
Гэтэл хот байгуулалтанд төлөвлөснөөс хэд дахин их автомашин нийслэл хотоор
зорчиж байгаагаас шалтгаалан замын түгжрэл байнга шахуу гарч байгаа нь
иргэдийн дургүйцлийг хүргэн стресст орох нөхцлийг бүрдүүлж, замтээврийн осол
гарах эх үүсвэр болж байна.
Илтгэлийн үндсэн хэсэг
Нийслэл хотын хэмжээнд 106848 тээврийн хэрэгсэл байдаг гэсэн тооцоо
бий. Хөгжилтэй орнуудын жишгээр бол 200000 гаруй машинд 4500-5000км хатуу
хучилттай зам байна гэсэн стандарт бий. Гэтэл манай улсын хувьд 430 орчим км
хатуу хучилттай замаар явж байгаа нь манай улсын автозамын ямар хэмжээнд
байгааг харуулж байна. Автомашинуудын хувийн жинг харьцуулбал суудлын
автомашин-73,9%, ачааны автомашин-15,6%, автобус-7,9%,тусгай зориулалтын2,5%, цестерн-1%-г эзэлж байна. Хотын хэмжээнд гардаг түгжрэлийн дийлэх нь

2. замын тэмдэг тэмдэглэл арилсан, жолоочийн чадваргүй байдлаас, хэт олон гарц
байгаагаас гарч байгаа нь үнэн. Тиймээс Нарантуул зах болон Саппоро дээр
ажиглалтын аргаар судалгаа хийлээ. Учир нь хамгийн их бөгл өрдөг болон
хөдөлгөөний эрчим ихтэй замууд дээр судалгаа хийж үр дүнд хүрэхийг зорьлоо.
Ажлын өдрүүдийн болон амралтын өдрүүдийн эрчимийн судалгаа/30 минутад/:
Хүснэгт 1
Нарантуул
зах
Ажлын өдөр
дунджаар/Зах
орж буй/
Ажлын өдөр
дунджаар/Заха
ас гарч буй/
Амралтын
өдөр/зах руу
орж буй/
Амралтын
өдөр/ захаас
гарч буй/
Саппоро
Ажлын өдөр
/Саппоро- Төв
рүү чиглэсэн/
Ажлын өдөр /
ТөвөөсСаппоро
чиглэсэн/
Амралтын өдөр
/Саппоро- Төв/
Амралтын өдөр
/ Төв-Саппоро/
Суудал
Өглөө
Өдөр
Орой
Өглөө
Өдөр
Орой
Үдээс өмнө
Үдээс
хойш
Үдээс өмнө
Үдээс
хойш
Өглөө
Өдөр
Орой
Өглөө
Өдөр
Орой
Үдээс өмнө
Үдээс
хойш
Үдээс өмнө
Үдээс
хойш
Автобус
Микро
3тн
хүртэлх
ачаа
3тн-с
дээш
ачаа
Нийт
786
816
886
437
472
495
843
4
6
5
3
5
5
3
84
80
85
41
43
56
85
71
68
75
5
24
41
70
10
5
15
3
4
6
17
955
975
1066
489
548
603
1018
893
577
7
8
93
44
78
84
13
7
1084
720
558
3
56
Суудал Автобус Микро
1487
64
119
1213
43
110
1168
62
114
1445
59
91
1144
58
76
65
7
689
3тн
3тн-с
хүртэлх
дээш
ачаа
ачаа
Нийт
83
2
1755
125
3
1494
108
5
1457
69
4
1668
52
3
1333
1402
708
55
70
83
112
60
15
10
2
1610
907
1164
653
21
65
86
93
68
15
3
3
1342
829
1050
40
94
59
4
1247
Эндээс ажлын өдрийн Нарантуул зах руу орох машинуудын Вариацийн
коеффициентийн аргаар хэлбэлзэлийг нь тооцъё.

3. δ2 =( m1- X)2+(m2 –X)2…(mn-X)2
n-1
X=(955+975+1066)/3=998.66
δ2 =(955-998.66)2+(975-998.66)2 +(1066-998.66) = 3500.325
2
Эндээс δ=√3500.325=59.16 байна.
Вариацын коеффициент V=δ ∗100= 59.16 ∗100 = 5.92% гарч байна.
X
998.66
Эндээс харвал ерөнхийдөө машинууд өдөрт 5,92%-н хэлбэлзэлтэйгээр уулзвар
нэвтэрдэг гэсэн дүгнэлт хийж болох юм. Мөн энэ аргаар бусад өг өгдл үүдээ олъё.
•
Ажлын өдөр захаас гарах урсгалын хэлбэлзэл нь V= 3.29% Байна.
• Амралтын өдөр зах орох урсгалын хэлбэлзэл нь V= 3.13%
• Амралтын өдөр зах руу орох урсгалын хэлбэлзэл нь V=2.51% байна.
Эндээс дүгнэлт хийхэд Нарантуул захын хөдөлгөөн тогтвортой харагдаж байна.
Энэ нь түгжрэлийн улмаас уулзвараар гарах машины тоо нэг хэвийн болсонтой
холбоотой юм. Нарантуул захын урд зам нь ойролцоогоор 760м орчим б өг өөд
битүү ачаалалтай болсон үедээ 340 гаруй машин түгжирч нэг машин уг т үгжрэлээс
эхлээд уулзвар гарах хүртлээ зохицуулагчтай үед 15 минут 20 сек зарцуулж
байна.Хэрэв зохицуулагчгүй байвал 31,6 минут зарцуулах тооцоо гаргасан болно.
Одоо Саппоро-н уулзварын хэлбэлзлийг тооцъё.
• Ажлын өдрийн хотын төврүү чиглэсэн урсгалын V=10.3%
• Амралтын өдрийн төврүү чиглэсэн урсгалын V= 27.3%
• Ажлын өдрийн гадагш чиглэсэн урсгалын V=11.6%
• Амралтын өдрийн гадагш чиглэсэн урсгалын V=28.4% байна.
Эндээс харахад Саппорогийн уулзвар нь харьцангуй өнд өр хэлбэлзэлтэйгээр
автомашинууд өнгөрдөг болох нь харагдаж байна. Өглөө ажил эхлэх үед буюу 8-9
цаг, орой ажил тарах үед 18-19 цагийн хооронд ачаалал нэмэгдэж байгаа нь
судалгаанаас харагдаж байна.
Тулгамдаж буй асуудлууд
Өнөөдөр хүн төрөлхтний өмнө экологийн сүйрлийн аюул занал хэзээ ч
байгаагүйгээр нүүрлэн, ялангуяа агаарын бохирдол экологийн хамгийн хурц
асуудал боллоо. Бид бүхний амьдралын эх булаг агаар билээ. Шинжлэх ухаан
техник технологийн үсрэнгүй хөгжлийн сөрөг нөлөөгөөр дэлхийн агаар мандлын
найрлаг өөрчлөгдөж, хийн тэнцвэр алдагдсанаар озоны давхаргын цоорхой бий
болжээ. Экологи, Экономик гэдэг үг нь нэг үндэстэй ба утгачилбал экологи- гэр
орчныг судлах, экономик- гэр аж ахуйг хөтлөх гэсэн Грек үг юм. ХХ зуунд
экологийн асуудлыг хүнтэй холбож, түүнийг нийгэм, хүрээлэн буй орчны салшг үй
нэг хэсэг гэж үзэх болсон байна. Автомашинжих үйл явц нь бүхэлдээ нэг систем

4. бөгөөд түүний олон чиглэлт үйл ажиллагаа нь хүрээлж буй орчинтойгоо нягт
холбогддог. Экологийн аюулгүй байдлын үүднээс судлахдаа механикжсан
тээврийн хэрэгслүүдийн ашиглалтын нөхцөлтэй нягт холбон авч үзэх нь чухал юм.
Ингэхгүйгээр түүний байгаль орчинд нөлөөлөх сөрөг үр дагаврыг багасгах, арилгах
талаар ярих нь нилээд төвөгтэй асуудлуудын үндэслэл болох юм.
Автомашины экологийн аюулгүй байдал гэдэг нь түүний хэвийн
ашиглалтын нөхцөлөөр замын хөдөлгөөнд оролцож явахдаа хүрээлэн байгаа
орчинд үзүүлэх хор хохиролын хэмжээг багасгахад чиглэгдсэн багц асуудал юм.
Автомашины өдөр тутмын ашиглалтын явцад экологийн аюулг үй байдлыг т үүний
идэвхтэй ба идэвхгүй аюулгүй байдалтай холбон үзэх нь зүйн хэрэг. Авто
тээврийн хэрэгслийн идэвхтэй аюулгүй байдал гэдэг нь тухайн тээврийн
хэрэгслийн зам тээврийн осолд өртөмтгий биш байх, урьчилан сэргийлэхэд
чиглэгдсэн үйлдвэрлэх процессийн үйл ажиллагаа юм. Харин идэвхг үй аюулг үй
байдалд нэгэнт гарсан осол хэргийн дараа учирч болох хохиролыг багасгахад
чиглэгдсэн арга ажиллагааг хамааруулдаг.
Автотээврийн хэрэгслээс хүрээлэн буй орчин, хүний организмд үзүүлэх
сөрөг нөлөөлөлд шатсан хий, тоос, дуу чимээ, доргио чичиргээ ордог бол,
хөдөлгүүрээс ялгарах ажилласан хийд нүүрстөрөгчийн исэл, азотын исэл,
нүүрсустөрөгч, хөө, тугалганы нэгдлүүд мөн альдегид зэрэг хорт бодисууд
агуулагдаж байдаг. Тиймээс нийслэл хотын хэмжээнд замын хөдөлг өөний эрчим
ихтэй, түгжрэл их хэмжээгэр гардаг уулзваруудыг судалж экологи болон эдийн
засагт учруулж буй хор хөнөөлийг тооцлоо.
Нарантуулын уулзварын хувьд Т хэлбэрийн гэрлэн дохиогоор
зохицуулагддаг уулзвар юм. Судалгааны явцад уулзвар нэвтэрсэн машинуудыг
харьцуулвал:

5. График 1
График 1-с суудлын автомашин хамгийн их нэвтэрч байгааг харж болно. Уулзварт
түгжрэл үүсгэгч гол хүчин зүйл нь уулзвар нэвтрэх дүрмээ баримталдагг үй улаан
гэрлээр дайрдаг жолооч нараас болон ачаалал хэт ихэссэнээс болж уулзвар
түгжигдэх зэрэг юм.
Зураг 1- Нарантуул захын түгжрэл

6. Аль нэг талын эрчим нэмэгдсэнээр бусад талдаа хэрхэн нөлөөлж байгааг зураг 1-д
харуулав.
Нарантуул захын хувьд 28 чиглэлийн 1500 микро шугаманд үйлчилгээ
үзүүлдэг.
Нарантуулын урд замын түгжрэлд орсон автомашин экологид үзүүлэх хор
хөнөөлийг үзүүлье.
Хүснэгт 2
Суудал
286
Автобус
4
Төрөлбодис(цагт)
Суудлын
Ачааны
Автобус
Микро
Тусгай
Микро
24
СО2/кг/
0,206
0,163
0,359
0,279
0,116
3тн хүртэлх
ачаа
3тн-с дээш
ачаа
Нийт
17
4
335
СН/кг/
0,057
0,045
0,1
0,076
0,032
NO2/кг/
0,034
0,286
0,062
0,489
0,204
Хүснэгт 3
Хатуу биет Нийт/кг/
0,057
0,354
0,045
0,539
0,098
0,619
0,076
0,92
0,032
0,384
Хүснэгт - 2т Нарантуулын урд замын түгжрэлд зогссон тээврийн хэрэгслийн
тоог харууллаа. Хүснэгт - 3т тээврийн хэрэгслээс цагт гарах хорт бодисын хэмжээ
байна. Үүнийг ашиглан нийт түгжрэлд тээврийн хэрэгсэлүүд хэдий хэмжээний
агаар бохирдуулахыг тооцож болно.
S= 25.311кг/суудлын/+ 2,829/ачаа/+0,619/автобус/+5,52/микро/= =34.279кг
агаар бохирдож байна. Ийнхүү бохирдсон агаар нь хэрхэн хүний биед үйлчилдэг
болохыг хавсралтанд хавсаргав.
Мөн түгжрэлд зогсох хугацаандаа автомашинууд нийтдээ 42,56 л т үлш
зарцуулдаг байна. Өнөөгийн байдлаар шатахууны дундаж үнэ ойролцоогоор
1300₮ байна. Тэгэхээр энэ уулзварт түгжирч буй автомашинуудын хувьд
С=42.56*1300=55328₮-г 15 минутын хугацаанд түгжрэлд алдаж байна. Хэрэв
автомашинуудыг уулзвар дээр зогсохгүйгээр өнгөрөх нөхцлийг нь бүрдүүлж өгч
чадвал нүүрстөрөгч/СО/ ба нүүрсустөрөгч/СН/-н хэмжээ 2-5 дахин буурах
боломжтой. Мөн 1,08 минутын хугацаанд 0,0864л шатахуун зарцуулан өнг өр өх
болно. Үүнийг түгжрэл зогсож байсан машинуудын тоогоор үржүүлвэл 28,944л
болох бөгөөд 37627,2₮ зарцуулах болно. Шинэ зам барьснаар 55328-

7. 37627,2=17700,8₮-н хэмнэлт 15 минутанд гарч ирж байна. Тэгэхээр эдийн засаг
талаасаа ч ихээхэн ач холбогдолтой юм.
Саппоро-д тулгамдаж буй асуудал нь хөдөлгөөний эрчим ихтэй, ойр орчимд
нь сургууль, цэцэрлэг байдаг бөгөөд өглөө оройн цагаар хичээл ажилдаа явж буй
иргэдийн давтамж ижил байдаг зэргээс хамааран автозамын эрчимжилт нь ихсэн
түгжрэл үүсэх нөхцлийг бүрдүүлж байна. Ажиглалт хийх явцад Гурвалжингийн
гүүрээр хүнд даацын ачааны машин болон автобус явуулахг үй хорьсон байсан
хэдий ч хөдөлгөөний эрчим ихтэй түгжрэл үүсч байгаа нь эргээд Гурвалжингийн
гүүр ашиглалтанд орохоор Саппоро-н тойрог асар их ачаалалтай болж болохоор
байна.
График – 2
Гурвалжингийн гүүрээр хүнд даацын автомашин явуулахг үй байгаагаас
шалтгаалан график-2 дээр суудлын автомашин илт давамгайлсан нь харагдаж
байна. Хэрэв том оврын автомашин явдаг хэвээрээ байсан бол зогсоолын
хүрэлцээ муутай, овор хэмжээ ихтэй нь түгжрэл үүсэх боломжийг бүрд үүлдэг
байна. Ихэнх тохиолдолд замын нүх, цууралт зэргийг тойрч гарах гэж байгаад зам
тээврийн осол энэ тойрогт гарч байгаа нь замын хөдөлг өөний т үгжрэл үүсэх
нөхцөл болж байна
Шийдвэрлэх арга замууд
Нарантуул захын түгжрэлийг шийдэх хувилбар
1. Нарны зам ба зүүн 4 замын огтолцол дээр давхар зам барих

8. Энэ нь нарны замыг уулзваргүй болгож ерөнхийдөө тууш зам болгох санаа юм.
Халдварт талаас ирэх автомашинууд давхар замаар явж нарны замтай нийлэх
болно. ЗЦГ талаас ирж Халдварт руу эргэх машинуудыг харгалзан үзэж
уулзварыг чигээрээ нэвтэрсний дараа буцаж эргэх боломжийг бүрд үүлж өг өх
юм.Энэхүү давхар зам нь нэг чигтээ 2 эгнээгээр зорчих боломжтой ба 191,54м
урттай байх юм. /даацын болон эдийн засгийн үзүүлэлт зэргийг хавсаргав./ Үр
дүнд нь автомашинуудын хорт утаа ялгаруулалт багасах, т үгжрэлд зогсон т үлш,
цаг хугацаагаа алдахгүй болох юм. Давхар зам барьсаны дараа машинуудын
ялгаруулах хорт утааг тооцвол:
Х=34.279∗1/2=17.1395кг агаар /багаар бодоход/ бохирдолгүй үлдэх болно.
Өндөр хөгжилтэй улс орнуудын хувьд автомашинаас гарах утаа, агаарын
бохирдолыг бууруулах оновчтой стратеги явуулсан нь үр д үнд хүржээ. Энэхүү
стратегийн гол зорилго нь зам тээврийн түгжрэлийг бууруулах, шинэ хурдны зам
барих, агаарын чанарыг дээшлүүлэх, машинаас гарах хорт утааг хамгийн бага
түвшинд хүргэх юм. Ерөнхийдөө хөгжиж буй орнуудаас хурдны замгүй улс орон
гэвэл манайх л байх шиг. Тиймээс Нарны замыг хурдны зам болгох асуудлыг энэ
замтай огтолцдог уулзавууд дээр давхар зам тавьж шийдэж болно.
Давхар зам барих тооцоо :
Нийт 0,19154км урттай нэг чигт 2 энгээгээр зорчдог давхар зам. 1км давхар зам
барихад 2,5 сая долларын зардал гардаг тул эндээс Х=0,47885 сая доллар
шаардагдана.
2. Уулзварын гэрлэн дохионы анивчих хугацааг бодолцон нэмэх.
Энэ нь судалгааны явцад ажиглагдсан бөгөөд Чигээрээ болон зүүн гар тийш
эргэх ногоон гэрэл 20 секунд асдаг ба max нь 35 машин нэвтэрч байна. Тэгвэл 2
гар тийш эргэх/халдварт талаас/ ногоон гэрэл 25 секунд асдаг б өг өөд 26 машин
нэвтэрч байна. Харин Чигээрээ болон баруун гар тийш /Нарантуулын урд талаас/
ногоон гэрэл 20 секунд асаж 24 машин нэвтэрч байна. Өгл өө түгжрэл гарах нь
бага байдаг байна. Өдөр Халдварт талаас Нарантуул руу чиглэсэн олон
машинууд ачаалал үүсгэж байна. Орой Нарантуулаас гарч буй тээврийн
хэрэгслүүд ачааллыг хэвийн хэмжээнээс хэд дахин хүндрүүлж байна. Тиймээс
өглөөн цагаар Халдварт талаас нарантуултай нийлэх чиглэлийн 2 тийш эргэх
уулзварын ногоон гэрлийг 35 секунд асдаг болговол ногоон гэрлээр уулзвар
нэвтрэх машины тоо 7-10-аар нэмэгдэх юм. Мөн үүнтэй адилаар оройн цагт
Нарантуулаас гарж буй машинуудын тоо эрс нэмэгддэг тул чигээрээ болон
баруун гар тийш эргэх гэрлийг 35 секунд болговол уулзвар нэвтрэх машины тоо
18-20-оор нэмэгдэх юм. Үр дүнд нь битүү түгжрэлтэй үед 15,3 минутанд уулзвар
нэвтэрдэг байсан бол 8,09 минутанд уулзвар нэвтрэх боломжтой болох тооцоо
хийлээ.
Саппоро-н түгжрэлийг шийдэх нь:

9. Саппоро-н уулзварыг ажиглахад хойд болон баруун уулзварууд дээр ачаалал
их харагдаж байлаа. Учир нь явган хүний гарцаар хүний хөд өлг өөн тасардагг үй,
автомашинууд явган хүн гарцаар гаргах гэж дараалал үүсгэн т үгжирч байна.
Тиймээс энэ 2 уулзварт Явган хүний гүүрэн гарцыг байгуулсан нь
түгжрэлийг багасгах оновчтой хувилбар юм.
Гүүрэн гарц барих тооцоо :
Саппорогийн хойд уулзварт /гэмтэл талд/ 39,23м, баруун уулзварт /ХМК
талд/ 51,46м гүүрэн гарц тавих шаардлагатай. 1 м г үүрэн гарц барихад
шаардагдах дундаж зардал нь 2,5 сая төгрөг. Тэгэхээр нийт шаардагдах
хөрөнгө Х=/39,23+51,46/*2,5=226,725сая₮ болж байна. Гүүрэн гарц барьснаар
Саппорогийн уулзварын нэвтрүүлэх чадвар 30%-р нэмэгдэх хандлагатай байна.
Мөн Саппорогийн тойргийн замын чанар муудсанаас шалгаалж зам
тээврийн осол гарсаар байгаа тул 8461,37м 2 замыг шинэчлэх шаардлагатай
байна. Үүнд шаардагдах хөрөнгө нь
Х=8461,37*25000₮=211’534’250₮ болж байна. Нийтдээ Саппорогийн
уулзварт 438’259’250₮-н хөрөнгө шаардлагатай байна.
Дүгнэлт
Нийслэл хотын иргэд бид өглөө бүр түгжрэлтэй учирч хичээл ажлаасаа
хоцорч, орой бүр стресст орж байна. Тиймээс нийслэл хотын маань т өв замын
түгжрэлийн илэрхийлэл болсон энэ 2 уулзварын түгжрэлийн асуудлыг
шийдвэрлэснээр асар их хөрөнгө мөнгө хэмнэх, хамгийн гол нь мөнгөнөөс үнэтэй
цаг хугацаагаа хэмнэж чадна. Экологи талаасаа нэг машины т үгжрэлд ашиглагдаж
буй агаарыг энгийн хүний нэг хоногт хэрэглэх агаарыг хэрэглэж байгаа нь үнэхээр
харамсалтай. Бидний Монголчууд замын түгжрэлээс ангижирч чадвал хүн б үр
өглөө ажилдаа ирэхдээ баяр баясгалантай, сэтгэл тэнэгэр амыдрах нөхц өл нь
бүрдэх юм. Өнөөдөр хөгжил дэвшлийнхээ төлөө хөрөнгөө оруулах засгийн газрын
бодлого муу байгаа ч хэзээ нэгэн цагт Нийслэл хот маань хаа ч байхг үй гоёмсог
замтай хүмүүс түгжрэл гээчийг мартчихсан амар амгалан амьдарч чадна гэдэгт
бид итгэдэг.

10. УБ 2007
2007
Ном зүй
Ч.Авдай, Д.Энхтуяа “Судалгаа шинжилгээний ажил гүйцэтгэх арга зүй”
Б.Жадамба, Ц.Чимэдлхам “Судалгааны арга зүй” УБ 2001
Д.Готов, Д.Дашзэвэг “Зам засварын гарын авлага” УБ 1999
Д.Дүгэрээ “Замын хөдөлгөөний осолгүй байдал, автотээврийн экологи”
Ха.Гантөмөр Д.Гэрэлням, Б. Болд “Автозам барилгын технологи” УБ
Д.Төрмөнх тээврийн менежмент Логистик УБ 2009
Автотээврийн газар
www.gogo.mn

11. Хар тугалга: нь эрхтэний тогтолцоонд сөрөг нөлөө үзүүлдэг орчныг бохирдуулагч
хортой бодис юм. Мэдрэлийн хор гэж нэрлэгддэг бөгөөд нөхөн үржихүйн
тогтолцоонд сөрөг нөлөө үзүүлэх, хүүхдийн өсөлтийг бууруулахаас гадна хүүхдийн
тархины хөгжлийг саатуулан аюултай оюуны хомсдолд хүргэж болох талтай.
Нүүрстөрөгчийн исэл : нь хүний амьсгалж буй агаарын хамт бодьгалд орж
цусны улаан цогцсын эсийн солилцоонд оролцох чадварыг алдагдуулснаар т өв
мэдрэлийн системийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж бие сулрах, толгой өвдөх,
бөөлжих, дотор муухайрах гэх мэт үйлчилдэг.
Азотын ислүүд: нь хүний хамар, нүдний салст бүрхэвчийг цочроож амьсгалын
дээд замын чийглэгийн нөлөөгөөр азотын нитритийг үүсгэж уушгийг гэмтээдэг.
Хүхэрлэг хий: нь хүний уургийн солилцоо, дааврын үйл ажиллагааг алдагдуулж,
уушгинд нөлөөлөхөөс гаднахамгийн аюултай нь агаар дахь хүхэрлэг хийгээр
амьсгалахад амьсгалын эрхтэн дэх усны ууртай нэгдэж хүхрийн хүчил үүсгэж
амьсгалын эрхтэнг гэмтээдэг.
Бенз /о /перин : нь автомашины хөдөлгүүрийн поршин элэгдсэн, тосны зарцуулалт
ихэссэн үед их хэмжээгээр ялгардаг. Хүний амьсгалн замаар дамжиж бие
махбодод хуримтлагдана.
Хөө тортог: нь амьсгалын замыг бохирдуулахаас гадна уушгины архаг өвчнийг
болон хорт хавдар үүсгэгч бодисыг дамжуулагчийн үүрэг г үйцэтгэнэ.