1. გაკვეთილი № 12
საშინაო დავალების შემოწმება
1.
2. V0 (N2) = 70ლ
3. m (Ca(OH)2) = 6,92გ V0 (NH3) = 4,187ლ
4. (NH4)2SO4 NH4HSO4
(NH4)3PO4 (NH4)2HPO4 NH4H2PO4
IX ტესტის პასუხები
1. 3 2. 1 3. 4 4. 4 5. 4
6. 1 7. 4 8. 2 9. 3 10. 2
აზოტის ოქსიდები
აზოტი წარმოქმნის რამოდენიმე ოქსიდს:
N2O - აზოტის ქვეჟანგი (მალხენი აირი)
NO - აზოტის ჟანგი
N2O3 - აზოტოვანი ანჰიდრიდი
NO2 - აზოტის ორჟანგი და მისი დიმერი (გაორმაგებული მოლეკულა) - N2O4
N2O5 - აზოტის ანჰიდრიდი
N2O და NO მარილარწარმომქმნელი ოქსიდებია. N2O შეიძლება მივიღოთ ამონიუმის
ნიტრატის გაცხელებით
N2O უფერო, მოტკბო სუნის მქონე აირია. მცირე რაოდენობით ჩასუნთქვისას იწვევს
ფსიქიკურ აშლილობას, უაზრო სიცილს, ამიტომაც შეარქვეს “მალხენი აირი”. დიდი
რაოდენობით ჩასუნთქვისას იწვევს ნარკოზს. 7000C-ზე იშლება
მჟანგავია, მაგ:
NO შეიძლება მივიღოთ ამიაკის კატალიზური წვისას ან განზავებული აზოტმჟავას
სპილენძთან ურთიერთქმედებისას
ჰაერზე ადვილად იჟანგება
N2O3 მჟავური ოქსიდია. მიიღება შემდეგი რეაქციების შედეგად:
NO2 + NO N2O3
2HNO3 + As2O3→2HAsO3 + N2O3
2. წყალთან აზოტოვან მჟავას (არამდგრადი მჟავაა) წარმოქმნის. ცივ ტუტეებთან კი
აზოტოვანი მყავას მარილებს (ნიტრიტები).
HNO2 არსებობს მხოლოდ დაბალ ტემპერატურაზე. როცა t>50 აზოტოვანი მჟავა
იშლება.
NO2 მიიღება NO-ს დაჟანგვით, აგრეთვე სპილენძისა და კონც. აზოტმჟავას
ურთიერთქმედებით
NO2 აზოტის ორჟანგი _ მურა წითელი აირია, სპეციფიკური სუნი აქვს, მომწამლავია.
მისი დიმერი N2O4 უფეროა. მათ შორის მყარდება წონასწორობა
ცივ წყალში გახსნისას NO2 წარმოქმნის ორ მჟავას _ აზოტოვანმჟავას და აზოტმჟავას
ამ მჟავების შესაბამისი მარილები შეიძლება მივიღოთ NO2 –ის ტუტეებთან
ურთიერთქმედებისას:
N2O5 _ აზოტმჟავას ანჰიდრიდი. იგი მიიღება აზოტმჟავაზე P2O5 - ის
ურთიერთქმედებისას
N2O5 უფერო კრისტალური ნივთიერებაა. ლღვება 300C-ზე. ოთახის ტემპერატურაზე
იშლება.
წყალთან იძლევა აზოტმჟავას…
აზოტმჟავა
აზოტმჟავას გრაფიკული ფორმულაა
ლაბორატორიაში იღებენ კონც. გოგირდმჟავისა და ნატრიუმის ნიტრატის
ურთიერთქმედებისას
აზოტმჟავას მიღების სამრეწველო ხერხი მრავალსაფეხურიანია
I საფეხური: ამიაკის სინთეზი
(კატალიზატორია რკინა, რომელსაც დამატებული აქვს K2O და Al2O3)
ოპტიმალური პირობებია – 250-300ატმ. წნევა, 450-5000C ტემპერატურა.
II საფეხური: ამიაკის კატალიზური წვა
III საფეხური: აზოტმჟავას სინთეზი
სუფთა აზოტმჟავა უფერო სითხეა, რომელიც -420C-ზე იყინება. წყალს ნებისმიერი
თანაფარდობით ერევა. ძალიან ძლიერი მჟავაა და წყალხსნარებში კარგადაა
დისოცირებული
3. ქიმიური თვისებები :
1. მეტალებთან ურთიერთქმედება. აზოტმჟავა რეაგირებს თითქმის ყველა
მეტალთან (გამონაკლისია Au და Pt) მეტალთა აქტიურობის მწკრივში წყალბადის
მარჯვნივ მდებარე მეტალებთან რეაქცია მიდის ორი გზით:
მეტალთა აქტივობის მწკრივში წყალბადის მარცხნივ მოთავსებული მეტალების
ურთიერთქმედებისას კონცენტრირებულ აზოტმჟავასთან გამოიყოფა ნიტრატი, წყალი
და NO2, ხოლო იმავე მეტალების განზავებულ აზოტმჟავასთან ურთიერთქმედებისას
გამოიყოფა ნიტრატები, წყალი და NO ან N2O ან N2 ან NH4NO3
მაგ:
4Zn +10HNO3 → 4Zn(NO3)2 + 5H2O + N2O
განზ
5Zn +12HNO3 → 5Zn(NO3)2 + 6H2O + N2
განზ
4Zn +10HNO3 → 4Zn(NO3)2 + 3H2O + NH4NO3
განზ
რაც უფრო განზავებულია აზოტმჟავა, მით უფრო ღრმად ხდება N+5 – ის აღდგენა.
ცივი კონცენტრირებული აზოტმჟავა არ რეაგირებს ისეთ მეტალებთან როგორიცაა
რკინა, ქრომი და ალუმინი. ამის მიზეზია ის რომ ამ მეტალების ზედაპირზე
აზოტმჟავა წარმოქმნის ძალიან მტკიცე მეტალის ოქსიდის ფენას, რომელიც შემდეგ
იცავს მეტალს შემდეგი გარდაქმნისგან. როგორც გოგირდმჟავას შესწავლისას
ავღნიშნეთ ამ მოვლენას “გაპასივება” ეწოდება.
2. აზოტმჟავა ჟანგავს არამეტალებს. ამ დროს აზოტის ატომი აღდგება
აზოტმჟავა, როგორც ყველა სხვა მჟავა რეაგირებს ფუძე და ამფოტერულ ოქსიდებთან,
მეტალთა ჰიდროქსიდებთან და მარილებთან
3. CuO + 2HNO3 → Cu(NO3)2 + H2O
ZnO + 2HNO3 → Zn(NO3)2 + H2O
4. KOH + HNO3 → KNO3 + H2O
Fe(OH)3 + 3HNO3 → Fe(NO3)3 + 3H2O
5. Na2CO3 + 2HNO3 → 2NaNO3 + H2O + CO22
K2SiO3 + 2HNO3 → 2KNO3 + H2SiO33
4. 6. აზოტმჟავა გაცხელებისას იშლება
4HNO3 → 2H2O + 4NO2 + O2
აზოტმჟავას მარილებს ნიტრატები ეწოდებათ, ყველა ნიტრატი წყალში ხსნადია.
გაცხელებისას ყველა ნიტრატი იშლება, თუმცა სხვადასხვანაირად. კერძოდ ტუტე
მეტალთა ნიტრატები შესაბამისი ნიტრიტისა და ჟანგბადის გამოყოფით იშლებიან.
2KNO3 → 2KNO2 + O2
მეტალთა აქტივობის რიგში სპილენძის ჩათვლით მოთავსებული ყველა დანარჩენი
მეტალის ნიტრატი იშლება შესაბამისი ოქსიდის, აზოტის ორჟანგის და ჟანგბადის
გამოყოფით
2Cu(NO3)2 → 2CuO + 4NO2 + O2
სპილენძზე ნაკლებად აქტიური მეტალების ნიტრატები იშლებიან მეტალის, აზოტის
ორჟანგის და ჟანგბადის გამოყოფით
2AgNO3 → 2Ag + 2NO2 + O2
ნიტრატებიდან ყველაზე დიდი პრაქტიკული გამოყენება აქვთ: NH4NO3 – ამონიუმის
გვარჯილა – აზოტოვანი სასუქია. KNO3 – შედის შავი დენთის შემადგენლობაში. შავი
დენთი პირველი ასაფეთქებელი ნივთიერებაა, რომელიც გამოიგონეს ჩინეთში და შემდეგ
გავრცელდა მთელ მსოფლიოში. შავი დენთი სამი კომპონენტისაგან შედგება. დენთის
აფეთქებისას შემდეგი რეაქცია მიმდინარეობს:
შავი დენთი შედგება მყარი ნივთიერებებისგან, ამიტომ ძალიან მცირე მოცულობას
იკავებს. როგორც ვხედავთ რეაქციის შედეგად აირადი ნივთიერებები მიიღება.
გაცხელებული აირები ძალიან დიდ მოცულობას იკავებენ, რაც ქმნის აფეთქების ეფექტს.
საშინაო დავალება
1. შეადგინეთ ელექტრონული ბალანსი და გაატოლეთ რეაქციის სქემები
I2 + HNO3 → HIO3 + NO2 + H2O
P + HNO3 → H3PO4 + NO2 + H2O
2. დაწერეთ ვერცხლისა და კონცენტრირებული და განზავებული აზოტმჟავას
ურთიერთქმედების რეაქციის ტოლობები, აგრეთვე ბერილიუმისა და აზოტმჟავას
ურთიერთქმედების რეაქციების ტოლობები. გაითვალისწინეთ, რომ რეაქციის
შედეგად გამოიყოფა ა) N2O ბ) N2 დ) NH4NO3
3. 65% -იანი აზოტმჟავას ხსნარის სიმკვრივეა ρ=1,391. როგორია ამ ხსნარის მოლური
კონცენტრაცია?
4. რამდენი გრამი აზოტმჟავას 10%-იანი ხსნარი შეიძლება მივიღოთ 100გ NaNO3–ის
გოგირდმჟავათი დამუშავებისას?
5. რამდენი ლიტრი ჟანგბადი (ნ.პ.) გამოიყოფა 19გ KNO3–ის გახურებისას?
