http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N 2
საშინაო დავალების შემოწმება:
Na2O _ ნატრიუმ -ორი-ო;
P2O5 _ პე-ორი-ო-ხუთი;
SO 3 _ ეს-ო-სამი;
H2CO3 _ ჰაშ-ორი-ცე-ო-სამი;
HNO3 _ ჰაშ-ენ-ო-სამი;
H3PO 4 _ ჰაშ-სამი-პე-ო-ოთხი;
KOH _ კალიუმ-ო-ჰაში;
Ba(OH)2 _ ბარიუმ-ო-ჰაშ-ორჯერ;
Al(OH)3 _ ალუმინ-ო-ჰაშ-სამჯერ;
Ba3(AsO4)2 _ ბარიუმ-სამი-არსენიკუმ-ო-ოთხი-ორჯერ;
Mg(ClO4)2 _ მაგნიუმ-ქლორ-ო-ოთხი-ორჯერ;
KMnO4 _ კალიუმ-მანგანუმ-ო-ოთხი;
Fe(NO 3)3 _ ფერუმ-ენ-ო-სამი-სამჯერ.
თუ თქვენი პასუხები სწორი არ არის, კიდევ ერთხელ გადაიკითხეთ გაკვეთილი
#1. ასე მოიქეცით ყველა მომდევნო, მსგავს შემთხვევაში.
ვალენტობა
ელემენტი წყალბადი ელემენტ ფტორთან მხოლოდ ერთ ნაერთს წარმოქმნის,
რომლის შედგენილობა გამოისახება ფორმულით HF. არ არსებობს წყალბადისა და
ფტორის ისეთი ნაერთი, რომლის შედგენილობის გამოსახვა შეიძლება H2F ან HF 2
ფორმულებით. ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ფტორის ერთი ატომი
იერთებს წყალბადის მხოლოდ ერთ ატომს.
წყალბადნაერთებს წარმოქმნიან სხვა ელემენტებიც. მაგ.:
ჟანგბადის ნაერთი წყალბადთან არის _ H2O
აზოტის _ NH3 (ამიაკი)
ნახშირბადის _ CH4 (მეთანი)
როგორც ვხედავთ, ფტორის ერთ ატომს შეუძლია მიიერთოს წყალბადის ერთი
ატომი, ჟანგბადისას _ ორი, აზოტისას _ სამი, ხოლო ნახშირბადისას _ ოთხი.
ელემენტის უნარს მიიერთოს სხვა ელემენტის ატომების გარკვეული რაოდე-
ნობა, ვალენტობა ეწოდება.

2. 2
ვინაიდან არ არსებობს ნაერთი, რომელშიც წყალბადატომს ერთზე მეტი სხვა
ატომი აქვს მიერთებული, ამიტომ წყალბადის ვალენტობა ერთის ტოლია აქედან
გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ ნებისმიერი ელემენტის ვალენტობა იმდენია,
რამდენ წყალბადატომსაც იერთებს მისი ერთი ატომი.
მაგ.: HF –ში ფტორი ერთვალენტიანია, ეს ჩაიწერება ასე _ F(I)
ჟანგბადი ორვალენტიანია, რადგან ერთი ატომი ჟანგბადი იერთებს ორ ატომ
წყალბადს.
H2O –ში ჟანგბადი ორვალენტიანია, _ O(II)
ანალოგიურად: NH3 –ში აზოტი სამვალენტიანია, _ N(III)
CH4 –ში ნახშირბადი ოთხვალენტიანია, _ C(IV).
თუ ორი ელემენტი ერთმანეთთან წარმოქმნის ნაერთს, რომლის ფორმულაა
AmBn და ცნობილია ერთერთი მათგანის ვალენტობა _ A(a), მაშინ მეორე ელემენტის
უცნობი B(x) ვალენტობა შეიძლება გამოვთვალოთ შემდეგი გზით:
a x
AmBn
საიდანაც am=xn აქედან x=am/n
ელემენტების უმეტესობა არ წარმოქმნის წყალბადნაერთებს. სამაგიეროდ,
თითქმის ყველა ელემენტი წარმოქმნის ნაერთს ჟანგბადთან. ვინაიდან ნაერთებში
ჟანგბადი ყოველთვის ორვალენტიანია, ჟანგბადთან დაკავშირებული ნებისმიერი
ელემენტის ვალენტობა შეგვიძლია გამოვთვალოთ ანალოგიურად.
მაგ:
X II
Si O2
აქედან 1 . X = 2 . 2 X=4 ე.ი. Si(IV).
X II
P2 O5
აქედან 2 . X = 2 . 5 და X = 10 / 2 = 5 ე.ი. P(V).
ზოგიერთი ელემენტი თავის ყველა ნაერთში ავლენს მუდმივ ვალენტობას.
მაგ:
F, H, Li, Na, K –––––––––– ერთვალენტიანებია
O, Be, Mg, Ca, Ba, Zn –––––––––– ორვალენტიანებია
Al, B –––––––––– სამვალენტიანებია
ამ ელემენტების ვალენტობის დამახსოვრება მომავალში გაგიადვილებთ
ქიმიური ნივთიერებების ფორმულების სწორად დაწერას.

3. 3
ზოგ ელემენტს სხვადასხვა ნაერთში სხვადასხვა ვალენტობა ახასიათებს. მაგ.:
გოგირდი წარმოქმნის ერთ წყალბადნაერთს და ორ ჟანგბადნაერთს (ოქსიდს), სადაც
მისი ვალენტობა შესაბამისად ორის, ოთხის და ექვსის ტოლია:
H2S, S(II) – გოგირდწყალბადში გოგირდი ორვალენტიანია,
SO2 S(IV) – გოგირდის დიოქსიდში გოგირდი ოთხვალენტიანია,
SO3 S(VI) – გოგირდის ტრიოქსიდში გოგირდი ექვსვალენტიანია.
ელემენტი მანგანუმი ჟანგბადთან რამდენიმე ნაერთს წარმოქმნის, რომლებშიც
იგი სხვადასხვა ვალენტობას ავლენს. დავაკვირდეთ ამ ნაერთების ფორმულებს და
გამოვთვალოთ მათში ელემენტ მანგანუმის ვალენტობის მნიშვნელობები.
X II X II X II
Mn O Mn2 O3 Mn O2
1 · X=2 · 1 2 · X=2 · 3 1 · X=2 · 2
X=2 2X=6 X=4
X=3
Mn(II) Mn(III) Mn(IV)
X II X II
Mn O3 Mn2 O7
X=2 · 3 2 · X=2 · 7
X=6 2X=14
X=7
Mn(VI) Mn(VII)
როგორც ვხედავთ, გოგირდი და მანგანუმი სხვადასხვა ნაერთში სხვადასხვა
ვალენტობას ავლენენ.
პირველ გაკვეთილში მოტანილ #1 ცხრილის V სვეტში მოცემულია ელემენ-
ტების ვალენტობის სიდიდეები. რაც შეიძლება კარგად და მალე უნდა დავიმახსოვრ-
ოთ ეს სიდიდეები, ვინაიდან მათ გარეშე შეუძლებელია ქიმიური ფორმულების
შედგენა.
თუ ვიცით ორი ელემენტის ვალენტობა, მაშინ ადვილია იმ ნაერთის ქიმიური
ფორმულის დაწერა, რომელსაც ეს ელემენტები ერთმანეთთან წარმოქმნიან.
მაგალითად, ალუმინ(III)ის და ქლორ(I)ის ნაერთის ფორმულას შემდეგნაირად
შევადგენთ:
III I
Al Cl
ალუმინის ვალენტობის სიდიდე ინდექსის სახით დაეწერება ქლორის სიმბოლ-
ოს და პირიქით – ქლორის ვალენტობის სიდიდე ინდექსის სახით დაეწერება
ალუმინის სიმბოლოს:
III I
Al Cl3
1

4. 4
რადგან ინდექსი 1 არ იწერება, მივიღებთ ფორმულას _
Al Cl3
რკინა ორ და სამ ვალენტიანია. შევადგინოთ რკინისა და ჟანგბადის ნაერთების
ფორმულები.
Fe(II) და O(II)
II II
Fe O2
2
რადგან ინდექსები იკვეცება ორზე, შევკვეცოთ და მივიღებთ
II II
Fe
2
O2 FeO
1 1
Fe(III) და O(II)
III II
Fe O3 Fe2O3
2
ანალოგიურად:
C(IV) და O(II)
IV II
C 2
O 4
CO2
1 2
Si(IV) და F(I)
IV I
Si1 F 4 SiF4
Al(III) და N(III)

5. 5
III III
Al 3 N 3
AlN
1 1
საშინაო დავალება
1 გამოთვალეთ ელემენტების ვალენტობის მნიშვნელობები შემდეგ ნაერთებში,
თუ ცნობილია, რომ: H(I), O(II) და S (II).
a. SiH4 , H2Se , PH 3 , CaH 2
b. CrO , Cr2O3 , CrO3
გ. PbO , PbO 2
დ. N2O , NO , N2O 3 , NO2 , N 2O5
ე. Al2S3 , FeS , Na2S , P2S3 , P2S5 ,
2. შეადგინეთ შემდეგი ელემენტების ჟანგბადნაერთების ფორმულები:
B(III), Co(II), Sn(II, IV), As(III, V), Se( IV, VI)
3. შეადგინეთ ქლორის (I) ნაერთების ფორმულები შემდეგ ელემენტებთან:
B(III), Co(II), Pb(II, IV), As(III, V), Si( IV)