GİRİŞ: Devletin finansal sistem ile olan ilişkisini iki açıdan ele almak mümkündür. Birincisi, devletin finansal sisteme yönelik müdahaleleri iken; ikincisi ise, devletin kaynak ihtiyacıyla finansal sistemden yararlanmasına ilişkindir. Buna göre devletin, piyasa başarısızlıkları kapsamında finansal sistemde birtakım rolleri bulunmaktadır. Bu sunumda, devletin finansal sisteme yönelik olarak müdahaleleri açıklanmaya çalışılacaktır.

1. Finansal Sistem ve Devlet
Yunus Emre ÜLKÜ (*)
Ankara, Ağustos 2018.
(*) Gazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Lisans Öğrencisi, yunus.ulku@gazi.edu.tr

2. 1
ᴥ Devletin finansal sistem ile olan ilişkisini iki açıdan ele almak
mümkündür.
⁍ Birincisi, devletin finansal sisteme yönelik müdahaleleri iken;
⁍ İkincisi ise, devletin kaynak ihtiyacıyla finansal sistemden
yararlanmasına ilişkindir.
ᴥ Buna göre devletin, piyasa başarısızlıkları kapsamında finansal
sistemde birtakım rolleri bulunmaktadır.
ᴥ Bu sunumda, devletin finansal sisteme yönelik olarak
müdahaleleri açıklanmaya çalışılacaktır.

3. 2
Finansal Kurum
Yaratma
Tüketicinin
Korunması
Makroekonomik
İstikrarın
Sağlanması
Kaynak
Tahsisinin
İyileştirilmesi
Kredilerin
Yönlendirilmesi
Rekabetin
Geliştirilmesi

4. 3
Regülasyon
(Regulation)
• Getirilen
kuralların
belirlenmesi
İzleme
(Monitoring)
• Kurallara
uyulup
uyulmadığının
kontrolü
Gözetim-Denetim
(Supervision)
• Finansal
kurumların
kontrolü

5. 4
ᴥ Devletin finans piyasalarına müdahalesi piyasaların
kendi haline bırakıldıklarında etkinsiz olmalarından ileri
gelmektedir.
ᴥ Bu kapsamda, karşılaşılan asimetrik bilgi ve dışsallık
gibi problemler müdahalelerin de gerekçelerini
oluşturmaktadır
(Şen, 2015: 8).

7. 5
Bilginin piyasanın sadece tek bir tarafında
tam bilinmesi, diğer tarafların bilgisinin
bunun altında ya da üstünde olması halidir.
Bu durum; piyasaların etkin
işlemesini ve etkin kaynak
kullanımını da önlediği için
kamusal müdahaleyi gerektirir.
Serbest piyasaların tipik bir sorunu
olsa da asimetrik bilgi asıl olarak
sağlık, gıda, finans ve sigortacılık gibi
sektörlerin tam olarak işlememesine,
böylece de etkinlik etkinlik kaybı ve
krizlere yol açabilir, böylece tüketici
refahının azalması neden olur.
Örneğin, satıcının mal (meta) ile ilgili alıcıdan
daha fazla bilgiye sahip olması onların lehine
bir durum yaratması ya da işgücü
piyasasında işverenin, işletmenin bugünkü ve
gelecekteki olası mali durumu hakkında
bilgisi, işçilerden (emekçilerden) ya da
sendikalardan daha fazla olduğu için bu
durum ücret görüşmelerinde işverenler için bir
avantaj oluşturur
(Durmuş, 2008: 221).
Bundan dolayı, kamusal
müdahaleler bu
sektörlerde daha belirgin
bir yapıdadır
(BDDK, SPK vs.).

8. 6
Borç
Alanlar:
Fon Açığı
Olanlar
Bilin(e)meyen Özellikler
Borç Alındıktan Sonraki
Davranışlar
BORCUN GERİ
ÖDENEBİLME
RİSKİNİN
NEGATİF
OLARAK
ETKİLEMESİ

9. 7
Finansal Sistemde
Asimetrik Bilgi’nin Varlığı:
Etkinsizlik Kaynağı
Ne Gibi Sorunlara Yol
Açar(?):
Ters Seçim ve Ahlaki
Tehlike
Bu Sorunlar Finansal
Sistemin Hangi Rolleri
Ortadan Kaldırır(?):
Ekonomik Büyüme ve
Kalkınmadaki Rolünü

10. 8
Tanım 1.
Ters
Seçim
(Adverse
Selection)
İşlem gerçekleşmeden
önce ortaya çıkan
asimetrik bir bilgi
sorunudur.
Potansiyel olarak riskli kredi müşterileri, aynı
zamanda piyasada en yoğun şekilde borç
arayanlardır.
Bu müşteriler, istenmeyen sonucu doğurabilme
olasılığı en fazla olan işlemi gerçekleştirme
konusunda isteklidir.
Örneğin büyük risk alıcılar borç alma
konusunda en istekli olanlardır çünkü, zaten bu
borcu geri ödemeyeceklerdir.
Ters seçim, riskli kredi müşterisine borç verme
ihtimalini arttırdığı için, borç verenler iyi kredi
müşterilerine de borç vermek istemeyeceklerdir
(Mishkin, 2000: 188).

11. 9
Tanım 2.
Ahlaki
Tehlike
(Moral
Hazard)
Borçluların kredi
verenlerin bilgisi dışında
ve aralarındaki
anlaşmaya aykırı olarak
fonları yasa dışı veya
yüksek ölçüde riskli
alanlara yatırmaları ve
sonuçta borcun kredi
verene hiç geri dönmeme
riskidir.
Riskin Başlıca Sebebi:
Kredi piyasasında borç alanların borcu
alırken yapmış oldukları anlaşmalara
uygun olmayacak şekilde fonları
farklı yatırım araçlarına
yönlendirmesi
Ahlaki Tehlike’nin Ters Seçim’den Ayrımı:
Fon alış verişinden sonra gerçekleşmesi

12. 10
Hükümetlerin iç ve dış piyasalardan borçlanması,
Uluslararası Para Fonu (IMF) ile borç
yapılandırma ilişkileri,
Sigortacılık sektörü faaliyetleri,
Bankacılık sektöründe, hem fon toplanılması
hem de fon kullandırılması ve
Firma yatırımlarının finansman yöntemine göre,
hisse senedi yahut borçla finansman sağlanılması

13. 11
ᴥ Görüldüğü üzere, ters seçim ve ahlaki tehlike sorunuyla yalnızca finansal kuruluşlar değil, aynı zamanda
mevduat sahipleri için de geçerlidir.
Borç
Verenler:
Mevduat
Sahipleri
Borç
Alanlar:
Bankalar
- Yeterli denetim
mekanizması
oluşturulamadığı takdirde
aşırı risk üstlenimi
- Aşırı risk üstlenimi sonucu
borcunu geri ödeyememe
gibi
- Banka mevduatlarına devlet
tarafından güvence verilmemesi
- Borcun geri ödenmemesinden
dolayı maddi ve dolayısıyla da
yaşanan refah kaybı gibi
Ek:
Bazı ülkelerde
banka
mevduatlarına
kamu tarafından
açık veya örtülü
şekilde mevduat
sigortası
uygulanması
Sonuç:
AhlakiTehlikeninYaratılması

14. 12
Bankalar
Çıkış Noktası:
Üstlenilen
Projenin Başarılı
Olup Olmama
Durumu
Başarısız Olmuş Aşırı Riskli Projeler:
- Bedelinin vergi mükelleflerince
ödenmesi (kamu kaynakları),
- Bankaların kamudan adaletsiz bir
şekilde hak elde edinimi
- Kamunun sunduğu ‘’kurtarma
paketleri’’ nedeniyle maliyetin tüm
topluma yayılması (ya da
‘’Zararların Toplumsallaştırılması’’)
Başarılı Olmuş Aşırı Riskli Projeler:
- Büyük miktarda kar elde edinimi
- Konjonktüre göre yeni faaliyet
alanlarına karın kayması (yatırım,
yeni olanaklar gibi)
- ‘’Kazançların Özelleştirilmesi’’

15. 13
Kamu tarafından uygun denetim,
düzenleme ve izleme mekanizmalarının
oluşturulması ve eğer varsa bu
mekanizmanın sağlamlaştırılması
Finansal kuruluşlar arasında
bilgi paylaşımını sağlayacak bir
kanal yaratılması

17. 14
Tanım 3.
Dışsallık
(Externality)
Bir bireyin tüketimi,
davranışı ya da bir
firmanın üretiminin diğer
bireyleri ve/veya çevreyi
olumlu ya da olumsuz
olarak etkilemesi olarak
tanımlanabilir
(Durmuş, 2008: 195)
Borç
Verenler:
Fon
Fazlası
Olanlar
Borç
Alanlar:
Fon
Açığı
Olanlar
Finansal Aracı
(Financial
Intermediary
ᵿ Finansal aracıların anahtar bir rol oynadığı düşüncesinden hareketle, finansal
sektörde yaşanacak bir problemin ekonominin geneli için tehlike
yaratabileceğini ve finans piyasasındaki aktörlerin kararları diğer aktörleri de
hızlı bir şekilde etkilemekte olduğunu vurgulamak gerekir.

18. 15
Finans
Piyasasında Aktör
Kararlarının
Etkileşimi
Eğer Bu Etkileşim Sonucunda Ortaya Güven Kaybı Çıkarsa:
- Finansal aktifler değer yitirebilir,
- Kendi kendini besleyen bir panik doğabilir,
- Daha çok satış yapmak suretiyle finansal aktifler yeniden değer yitirebilir,
- Ayrıca bu durumlar, kriz dönemlerinde çok daha şiddetli olabilir.
Bu nedenlerden dolayı, düzenleyici konumunda olan otoritelerin
bunları dikkate alması gerekir. Ek olarak, önleyici ve koruyucu
tedbirlere başvurulması da gerekebilir.

19. 16
Kriz Öncesi
Alınabilecek
Tedbirler
Kriz Sonrasında
Alınabilecek
Tedbirler
Sermaye yeterlilik
oranının şeffaf olması
Doğru ve zamanında
bilginin
yayımlanmasına ilişkin
önleyici ve düzenleyici
tedbirler
Aracı finansal
kurumların finansal
risk ile karşılaşma
olasılıklarının minimum
düzeyde tutulması
Ödeme güçlü gibi
sorunların ortadan
kaldırılmasının
amaçlanması
Proje üstlenimde aşırı
risk getirilebilecek
maliyetlerden
kaçınılması
Mevduat sigortasının
uygulanması
Yasal düzenleme
yapılmak suretiyle
mevduat sahiplerinin
haklarının
güçlendirilmesi
Finansal sistemin
istikrarının
korunmasının
amaçlanması

20. ⁍ Durmuş, Mustafa. (2008), Kamu Ekonomisi (Kamu Harcamaları Ders
Notları), 1. Baskı, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti., Öz Baran Ofset Matbaacılık,
Şubat, Ankara.
⁍ Mishkin, Frederic S. (2000), Finansal Piyasalar ve Kurumlar, 1. Baskı,
Çevirenler: Ahmet Çakmak, İlyas Şıklar ve Suat Yavuz, Bilim Teknik
Yayınları, Eskişehir.
⁍ Şen, Semih. (2015), Finansal Serbestleşme, Kriz ve Finansal İşlem
Vergileri, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Uludağ Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Mali İktisat Bilim Dalı,
Bursa.