नेहरू रिपोर्ट उदयास येण्याची पार्श्वभूमी व भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील त्याचे महत्त्व.

1. MANOHARBHAI SHIKSHAN PRASARAK MANDAL, ARMORI’S
MAHATMA GANDHI ARTS, SCIENCE & LATE N. P. COMMERCE COLLEGE,
ARMORI DIST- GADCHIROLI (M.S.) 441208
AFFILIATED TO GONDWANA UNIVERSITY, GADCHIROLI
RE-ACCREDITED BY NAAC ‘A’ WITH 3.02 CGPA
DEPARTMENT OF HISTORY
ASST. PROF. PUNDLIK M. VYAHADKAR

2. नेहरु अहवाल-१९२८
सायमन कममशनच्या विरोधात भारतात
ठिकठिकाणी संप ि मोर्चे काढून भारतीयांनी आपला विरोध व्यक्त क
े ला. तरीदेखील भारतीय
जनतेच्या भािना लक्षात न घेता सायमन कममशनने आपले कामकाज पुढे र्चालविले. त्यामुळे
भारत मंत्री लॉर्ड बक
ड नहेर् यांनी सिाांना मान्य होईल अशी घटना भारती यांनी तयार करून
ब्रिठटश पालडमेंटला सादर करािी असे आिाहन भारतीयांना क
े ले. क
े लेले आव्हान कााँग्रेसने
स्िीकारले ि पंडर्त मोतीलाल नेहरू यांच्या अध्यक्षतेखाली एक सममती स्थापन करून त्या
सममतीने १९२८ मध्ये जो अहिाल तयार क
े ला तोर्च 'नेहरू ररपोटड' म्हणून प्रमसधध आहे.

3. नेहरु समिती :-
भारतार्ची भािी घटना कोणत्या तत्त्िानुसार ननमाडण व्हािी हे
िरविण्यासािी पररषदेने पंडर्त मोतीलाल नेहरू यांच्या अध्यक्षतेखाली एक सममती ननयुक्त क
े ली.
या सममतीत जिाहरलाल नेहरू, सुभाषर्चंद्र बोस, बॅररस्टर जयकर, तेज बहादुर सप्रू, सर अली
इमाम, बापुजी अणे, एन.एस. जोशी, मंगल मसंह इत्यादी सदस्य होते. या सममतीच्या दोन
बैिका होऊन सममतीने मोठ्या पररश्रमाने देशातील राजकीय ि घटनात्मक समस्यांर्चा अभ्यास
करून आपला अहिाल तयार क
े ला ि तो अहिाल एकमताने तयार झाला होता. त्याला नेहरू
ररपोटड असे नाि देण्यात आले.

4. नेहरू रिपोर्टच्या तितुदी :-
१) भारताला साम्राजयांतगडत स्िराजय लगेर्च ममळािे. तधनंतर पूणड स्िातंत्र्य हेर्च ठहंदुस्तानार्चे ध्येय राहील.
२) भारत हे संघराजयातील राजय असेल प्रांतांना आिश्यक तेिढे स्िायतत्ता ममळेल.
३) प्रांतांना फक्त एकर्च कायदेमंर्ळ असािे.
४) अल्पसंखयांकांसािी राखीि जागा असाव्यात. परंतु स्ितंत्र मतदार संघ नसािेत.
५) मसंध प्रांताला स्िातंत्र्य देण्यात यािे.
६) िायव्य सरहधद प्रांताला इतर प्रांतासारखा दजाड देण्यात यािा.
७) इंग्लंर्र्चा राजा ि कायदेमंर्ळार्ची दोन गृहे यांर्चे ममळून भारतीय पालडमेंट तयार होईल.
८) आता सध्या भारतीय संस्थानािर ब्रिठटश सरकारर्चे जसे अधधकार र्चालतात तसेर्च भारतीय पालडमेंटर्चे अधधकार त्यांच्यािर र्चालतील. काही संघषड ननमाडण झाल्यास गव्हनडर
जनरल सुप्रीम कोटाडकर्े तो तंटा सोपिेल.
९) गव्हनडर जनरल ने प्रधानमंत्री यांर्ची ननिर् करािी ि त्यांच्या सल्ल्याने इतर मंत्र्यांर्ची ननयुक्ती करािी. गव्हनडर जनरलने मंब्रत्रमंर्ळाच्या सल्ल्याने कारभार करािा. मंब्रत्रमंर्ळ
हे पालडमेंटला जबाबदार असेल..
१०) गव्हनडर जनरलने सुप्रीम कोटाडच्या न्यायाधीशांर्ची ननयुक्ती करािी ि त्यांना दूर करण्यार्चा हक्क फक्त पालडमेंटलार्च असािा.
अशा प्रकारच्या तरतुदी नेहरू ररपोटडमध्ये होत्या.