आर्य समाजाची स्थापना स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी केली. या समाजाच्या माध्यमातून त्यांनी समाजातील चालू असलेल्या अनिष्ट प्रथांना विरोध केला.

1. आर्य समाज व स्वामी दर्ानंद सरस्वती
(जन्म : मोरबी, १२ फ
े ब्रुवारी १८२४; - मुंबई, ३० ऑक्टोबर १८८३)
♦ आर्य समाजाची स्थापना स्वामी दर्ानंद सरस्वती र्ांनी क
े ली.
♦ स्वामी दर्ानंद सरस्वती र्ांचे मूळ नाव- मूळशंकर अंबाशंकर ततवारी
♦ गुरु – स्वामी वज्रानंद सरस्वती
♦ भारतात खूप प्रवास करून ठिकठिकाणी भाषणे, प्रवचने देऊन तर्ांनी आपले ववचार जनतेपर्ंत
पोहचववले.
♦ १८७४ मध्र्े तर्ांनी ‘सतर्ाथय प्रकाश’ हा वेदांवरील टीकाग्रंथ ठहंदीतून ललठहला.
♦ १० एवप्रल १८७५ मध्र्े मुंबई र्ेथे आर्य समाजाची स्थापना क
े ली.
♦ वेदांकडे परत चला (GO BACK VEDAS) हा संदेश ठदला.

2. ♦ आर्य समाजाची शाखा- लाहोर
♦ स्वामी दर्ानदानी खखस्ती आखि मुसलमान धमायत गेलेल्र्ा लोकांचे शुद्धीकरि करून तर्ांना हहंदू क
े ले.
♦ स्त्स्िर्ांना समाजात सन्मानाचे स्थान ममळाले पाहहजे. स्िी ही क
ु टुंबाची स्वाममनी असल्र्ाने ततला ततचे
अधधकार ममळाले पाहहजेत.
♦ स्वराज्र् हा आमचा जन्ममसद्ध हक्क आहे व तो आम्ही ममळविारच असे प्रततपादन करिारे पहहले
धमयसुधारक म्हिजे स्वामी दर्ानंद सरस्वती हे होत.
♦ समाजाच्र्ा सवय घटकाना एका सूिामध्र्े बांधण्र्ाकररता समान भाषा आवश्र्क आहे. अशी तर्ांची धारिा
होती हहन्दी भाषेला राष्ट्रभाषेचे स्थान ममळावे, असे तर्ांचे स्पष्ट्ट मत होते.
♦ भारतात ब्रब्रहटशाना हाकलण्र्ाकररता सशस्ि क्ांती हा एकमेव मागय आहे. अशी स्वामी दर्ानंदाची पक्की
खािी होती.