bai giang

1. GIA ĐÌNH Và
Ảnh hưởng qua
lại lên sức khỏe
các thành viên
THS. BS. THÁI THỊ NGỌC THUÝ

2. Mục tiêuMỤC TIÊU
1. Diễn giải khái niệm và tầm quan trọng của
gia đình trong thực hành y khoa.
2. Phân tích sự ảnh hưởng của gia đình đến
các hành vi sức khỏe của cá nhân và một
số vấn đề thường gặp của gia đình.
3. Trình bày công cụ lượng giá gia đình
Genogram (Cây phả hệ)
4. Trình bày 4 giai đoạn trong chu trình vòng
đời và 6 giai đoạn trong chu trình gia đình.

3. Tại sao nên quan tâm đến gia đình?

4. • Ảnh hưởng di truyền (Ví dụ Thiếu máu
Thalassemia)
• Ảnh hưởng lây lan bệnh truyền nhiễm
(Viêm kết mạc, viêm họng, nhiễm ký sinh
trùng…), stress

5. • Ảnh hưởng lên sự phát triển trẻ em (VD rối loạn
hành vi, tâm lý, tai nạn,…)
• Ảnh hưởng lên mô hình bệnh tật người lớn (VD
gia tăng tử vong cho góa phụ trong một năm đầu
sau đám tang chồng)

6. • Ảnh hưởng lên sự phục hồi bệnh chứng (niềm
tin, sự tuân thủ điều trị)
• Gia đình là đơn vị chăm sóc của BSGĐ

7. • BN là 01 thành viên trong GĐ  cách BN đối
phó bệnh tật phụ thuộc nhiều vào GĐ.
• Nhiều vđ kg thể hiểu hoặc giải quyết khi xem xét
riêng lẻ một cá nhân
• Cá nhân kg thể được giải quyết vđ tốt nếu chỉ
xem khía cạnh sinh bệnh học  Cần xem xét
khía cạnh gia đình

8. Gia đình là gì?

9. • Gia đình là khối tổ chức cơ sở trong đa số nền
vǎn hoá.
• Nó bảo hộ, nuôi dưỡng, dìu dắt và xã hội hoá trẻ
em, hội nhập và xác định cá thể, hợp pháp hoá
các quan hệ giới tính và sinh đẻ tổ chức xã hội
kinh tế.

10. • Gia đình là một nhóm các cá thể chia sẻ cùng
nhau những mối quan hệ cảm xúc, một lịch sử
và một tương lai –
• Nhóm ấy hoàn thành những chức nǎng hay
nhiệm vụ đặc biệt, bao gồm tạo ra sự an ninh,
sống còn, xã hội hoá trẻ em và bảo đảm cho
sinh trưởng cá thể.

11. • Một nhóm người có quan hệ huyết thống, hôn
nhân hoặc nuôi dưỡng, cùng sống chung trong
một mái nhà. (LHQ)
• Gia đình còn có ý nghĩa sâu xa hơn chỉ là
tập hợp các thành phần của nó.
• Là một thành viên của hệ thống gia đình,
mỗi cá nhân đều có mối liên hệ khắng khít
với nhau. Khi một thành viên thay đổi, cả hệ
thống sẽ thay đổi theo…

12. CẤU TRÚC GIA ĐÌNH
1. Gia đình hạt nhân: gồm chồng, vợ và các
con (đầy đủ hoặc không)
2. Gia đình mở rộng (3 thế hệ hoặc nhiều
hơn): là GĐ truyền thống: thường từ 3 thế
hệ, có thể kèm những người ruột thịt.

13. CẤU TRÚC GIA ĐÌNH
4. Gia đình một cha/mẹ: do ly hôn/thân, chết,
đi xa, con nuôi
5. Gia đình chắp nối/pha trộn: cha mẹ kế, con
riêng
6. Gia đình nhóm/liên kết: nhóm cá nhân vì
mục đích XH, lý tưởng

14. CHỨC NĂNG GIA ĐÌNH BÌNH THƯỜNG
1. Nâng đỡ lẫn nhau: có thể là vật chất, tinh thần, tài
chính và xã hội. Gia đình cùng làm nhiều việc với
nhau và cảm thấy thuộc về lẫn nhau.
2. Thỏa mãn nhu cầu tâm sinh lý, tình cảm (yêu thương,
đồng cảm).
3. Thiết lập (thể chế tự chủ và độc lập)
4. Phù hợp (biến đổi phù hợp với sự thay đổi môi
trường, thời gian, công việc,…)
5. Xã hội hóa (giao tiếp, trò chuyện, giá trị).

15. Một số khái niệm
• QUY TẮC
Cách GĐ cư xử, bao gồm
- Công khai rõ ràng (lời nói)
- Không công khai (thói quen)

16. Một số khái niệm
• VAI TRÒ
Là chức năng cho 01 thành viên để duy trì tính
ổn định và tồn tại của GĐ
- Cha me, con cái
- Người mang triệu chứng (cha mẹ xung đột
doạ ly dị con bị hen )

17. Một số khái niệm
• LIÊN MINH
01 nhóm người liên kết với nhau và có 01
nhóm người về phía ngược lại (có thể là
nguyên nhân làm rối loạn chức năng GĐ)
• SỨC MẠNH
Người ra quyết định

18. Phần 2.
Gia đình ảnh hưởng lên sức khỏe
như thế nào?

19. Gia đình là nơi
hình thành nên và củng cố
các hành vi sức khỏe tốt và xấu

20. Một số hành vi
• Hành vi chữa bệnh (Đi bác sĩ hay chỉ mua
thuốc ở Hiệu thuốc, dùng Tây y hay Đông y
khi mắc bệnh,…)

21. Một số hành vi
• Thói quen tốt: vệ sinh cá nhân, dinh dưỡng
hợp lý, lối sống lành mạnh, tập thể dục, khám
sức khỏe định kỳ.
• Thói quen xấu: ăn mặn, hút thuốc lá, nghiện
rượu. Các thói quen này chỉ cải thiện bền
vững khi có sự hỗ trợ tích cực của gia đình.

22. Một số hành vi
• Kinh tế gia đình có ảnh huởng đến điều kiện
sống của gia đình
• Quan hệ các thành viên trong gia đình có ảnh
hưởng đến sức khỏe tinh thần.
• Trẻ em là một kênh truyền thông hữu hiệu đối
với các thành viên trong gia đình

23. Gia đình và khủng hoảng
Một số hành vi/ phản ứng thường gặp trong và
sau khủng hoảng:
• Thay đổi thói quen ăn, ngủ (nằm mơ ác mộng,
trẻ nhỏ đái dầm,…)
• Thay đổi tính tình: dễ cáu gắt, tức giận
• Thay đổi cảm xúc: tội lỗi, buồn phiền, lãnh đạm
• Giảm sự tập trung và hiệu năng công việc
• Sức khỏe giảm sút

25. GẶP GỠ GIA ĐÌNH
Các cơ hội gặp gỡ gia đình
• Bệnh nhân được đưa đến phòng cấp cứu
• Bệnh mãn tính
• Cái chết của một thành viên gia đình

26. CÁC CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ CẤU
TRÚC VÀ CHỨC NĂNG GIA ĐÌNH
• Bản đồ gen – Cây phả hệ (Family Genogram)
• SCREEM
• APGAR
• Bản đồ GĐ
• Tiền sử lâm sàng và các sự kiện trong cuộc
sống

27. CÁC CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ CẤU
TRÚC VÀ CHỨC NĂNG GIA ĐÌNH
• Phân tích vòng đời người
• Phân tích chu trình gia đình

28. 1. Cây phả hệ
Cây phả hệ cho ta biết:
1. Các thành viên trong GĐ
2. Quan hệ giữa các thành viên
3. Bệnh di truyền
4. Bệnh tật đã và đang mắc
5. Các ngày quan trọng
Cây phả hệ áp dụng được cho tất cả các BN

29. Gia đình Chavez
September 6, 2006

30. Cách lập cây phả hệ
* Cây gia đình
- Gồm ít nhất từ 3 thế hệ
- Thứ tự trái sang phải theo thứ tự chào đời.
- Tên gia đình.
- Tên và tuổi thành viên.

31. Cách lập cây phả hệ
* Cây gia đình
- Thành viên được chú ý (Ký hiệu )
- Ngày xây dựng biểu đồ.
- Những người sống chung
- Bệnh sử gia đình

32. Cách lập cây phả hệ
Thực hành (10 phút)
Vẽ Cây phả hệ của gia đình bạn

33. Cách lập cây phả hệ
MỘT SỐ KÝ HiỆU

36. 2. SCREEM
• Giúp chúng ta biết:
1. Nguồn giúp đỡ cho BN
2. Những rào cản chăm sóc SK cho BN
3. Mối quan hệ giữa hành vi chăm sóc sức
khoẻ và các dịch vụ y tế

37. • Dùng cho các BN:
1. Bệnh mãn tính, gđ cuối
2. BN khó hợp tác
3. Người chăm sóc mệt mỏi

38. SCREEM
NGUỒN
LỰC
BÌNH THƯỜNG BẤT THƯỜNG
XÃ HỘI Giao tiếp với các nhóm XH như
bạn bè, thể thao, CLB…
Tách biệt/ quá tận
tâm
VĂN HOÁ Tự hào, hài lòng đặc biệt trong
nhóm dân tộc
Thấp kém về văn
hoá/ dân tộc
TÔN GIÁO Hài lòng về tinh thần cũng như
giao tiếp các nhóm XH
Giáo điều khắt khe
KINH TẾ Ổn định, có khả năng đối phó các
sự cố trong cuộc đời
Kinh tế thấp, kế
hoạch tài chính kg đủ
GIÁO DỤC Giáo dục trong GĐ đủ cho thành
viên giải quyết vấn đề trong
GĐ
Bị cản trở lĩnh hội
Y TẾ Các kênh chăm sóc SK có thể
tiếp cận và hài lòng
Không tận dụng đuợc
nguồn lực

39. 3. VÒNG ĐỜI NGƯỜI

40. Tầm quan trọng
• Giúp BS hiểu biết về các sự kiện trong đời sống
ảnh hưởng lên sức khỏe thể chất và tâm lý.
• Quan điểm của BSGĐ về sự phát triển của người
nên bao gồm cả các nhân tố sinh lý học và tâm lý
xã hội.
• Còn phụ thuộc vào kinh nghiệm sống của BS
• Tìm hiểu tâm lý học, phát triển nhi khoa, lão khoa,
các học thuyết Freud, Levinson

41. Trường hợp ví dụ
• Cô A 29 tuổi đến khám vì bị "cảm lạnh".
• Cô kể rằng đã bị 4 lần nhiễm trùng đường hô
hấp trên trong vòng 6 tháng qua.
• Cô đã xây dựng gia đình được 6 nǎm và đã có
hai con 2 và 4 tuổi.
• Nguyên là người phụ tá, hiện nay cô ở nhà với
các con và để tǎng thêm thu nhập cho gia đình,
cô trông thêm ba đứa trẻ.

42. Câu hỏi nghiên cứu
• Những stress nào trong đời sống làm cơ sở
cho quyết định của cô A đi khám bệnh vì bị
"lạnh"?

43. Vòng đời người được chia thành 04 giai đoạn

44. 1. Sự phát triển trong quá trình thai nghén
- Nhanh và có nhiều kịch tính nhất của sinh lý
phát triển
- Người mẹ trải qua nhiều triệu chứng và những
thay đổi của cơ thể
- BSGĐ thực hiện các hoạt động thǎm khám
trước sinh để theo dõi sức khỏe thai nhi và bà
mẹ, đồng thời giúp cặp vợ chồng thích ứng với
thai nghén và chuẩn bị nuôi con.

45. 2. Thời thơ ấu và thời vị thành niên
- Hiểu biết về hành vi bình thường ở các lứa
tuổi khác nhau là rất quan trọng đối với BS
thực hiện việc chǎm sóc cho trẻ em và cho trẻ
vị thành niên.

46. 3. Giai đoạn trưởng thành sớm và trung niên
- Giai đoạn trưởng thành được xem như là một
chuỗi các thời kỳ ổn định, chia ra bởi các giai
đoạn chuyển tiếp (khủng hoảng) của sự phát
triển, khi đó con người hay đánh giá lại cuộc
đời mình, lúc này cả xung đột và thay đổi đều
hay gặp.
- Sự chuyển tiếp phát triển xảy ra bởi vì không
có một cuộc đời nào có thể hoàn thành mọi
hướng của mình (mơ ước, mục tiêu, tham
vọng). Chọn con đường sống bao gồm sự
khước từ những khả nǎng khác.

47. 4. Giai đoạn cao tuổi
Thành công của tuổi già bao gồm sự kết hợp giữ
được sức khỏe tốt và điều chỉnh được những
mất mát
Người cao tuổi muốn có công việc thường xuyên
bao gồm rèn luyện thân thể đều đặn, tiếp xúc
xã hội, hoạt động sản xuất bằng nghề nghiệp,
hoặc phục vụ cộng đồng và ǎn uống tốt.

48. 4. Giai đoạn cao tuổi
Phân biệt người già còn trẻ (65-74): có trách
nhiệm cao với việc giáo dục sức khỏe và
những lời dặn dò của thầy thuốc.
Người già cao tuổi (≥ 75): cơ thể bị suy yếu nhiều
Người thầy thuốc nên chân thực, cởi mở để trao
đổi về sự ốm yếu, hấp hối và cái chết với bệnh
nhân và gia đình.

49. 4. VÒNG ĐỜI GIA ĐÌNH

50. CHU TRÌNH GIA ĐÌNH
• Thể hiện sự phát triển thay đổi của các thành
viên
• Phát triển có chu kỳ
• Tại sao cần phân tích?
– Giúp tiên đoán các sự cố theo thời gian.
– Liên quan các thay đổi căng thẳng cần GĐ điều chỉnh
để duy trì
– Có thể liên quan đến các triệu chứng LS và duy trì
sức khoẻ GĐ

51. Stt Vòng đời gia đình Đặc điểm
1 Gia đình người trẻ chưa
cưới
Đây là xuất phát của chu trình gia đình
Người trẻ thiết lập các mục tiêu cá nhân trong sự
phát triển và chuẩn bị lập gia đình
2 Gia đình mới cưới Giai đoạn chuyển tiếp từ độc thân đến cuộc sống lứa
đôi
Nguyên tắc: Cam kết vào hệ thống mới
Gia đình hình thành các hệ thống quan hệ hôn nhân,
giao tiếp, cảm xúc, học hành, quan hệ họ hàng, bạn
bè; hình thành nguyên tắc gia đình: ai làm gì và chịu
trách nhiệm cho ai

52. 3 Gia đình có con nhỏ Từ lúc mang thai đứa con đầu tiên tới khi trẻ dậy
thì.
Gia đình điều chỉnh vai trò với ông,bà, cha,mẹ;
tiếp tục xây dựng và duy trì nguyên tắc gia đình;
duy trì hệ thống quan hệ hôn nhân, và kế hoạch
sinh con tiếp theo
4 Gia đình có trẻ dậy thì Là giai đoạn mà cha mẹ ở tuổi trung niên; con
cái ở giai đoạn dậy thì
Nguyên tắc: Tăng tính mềm dẻo các giới hạn,
bao gồm tính độc lập của con cái.
Gia đình cho phép mối quan hệ cha mẹ - con cái
tự do hơn; chuyển hướng quan tâm cho thế hệ
ông, bà; Có thể gặp khủng hoảng trong GĐ

53. 5 Gia đình có con
ra riêng
Bắt đầu từ lúc đứa con đầu tiên ra riêng đến đứa con cuối.
Giai đoạn này có thể kéo dài do những người con độc thân
ở chung cha mẹ.
Nguyên tắc: Chấp nhận sự đi ra và nhập vào trong hệ
thống gia đình
Gia đình sắp xếp lại mối quan hệ gồm dâu/rể và cháu; đối
phó với việc mất cha, mẹ, ông, bà
6 Gia đình những
năm lớn tuổi
Bắt đầu từ lúc đứa con cuối ra riêng, tiếp tục khi vợ chồng
về hưu và kết thúc khi cả hai chết.
Nguyên tắc: Chấp nhận sự thay đổi theo mục tiêu thế hệ
Gia đình thích nghi các thay đổi sinh lý của tuổi về chiều;
Đối phó với cái chết bạn đời, anh em và bạn bè; chuẩn bị
cho cái chết của bản thân, đánh giá lại cuộc sống.

56. 1. Ý nghĩa của cây phả hệ:
a. Chủ yếu thể hiện các đặc điểm
huyết thống di truyền
b. Chủ yếu thể hiện các thông tin tâm
sinh lý xã hội
c. Thể hiện cả hai ý nghĩa trên
d. Tất cả đều sai

57. 2. Nhược điểm của công cụ lượng giá gia đình
là:
a. Thông tin mang tính chủ quan vì chỉ thu
được từ một thành viên trong gia đình
b. Thông tin gây lúng túng cho bác sĩ vì thu
được từ quá nhiều thành viên trong gia đình
c. Các công cụ thường mâu thuẫn với nhau
nên khó đánh giá
d. Tất cả đều sai

58. 3. Giai đoạn chuyển tiếp từ độc thân đến cuộc
sống lứa đôi là giai đoạn:
a. Gia đình người trẻ chưa cưới
b. Gia đình mới cưới
c. Gia đình những năm lớn tuổi
d. Tất cả đều sai

59. 4. Các thay đổi của Gia đình có trẻ dậy thì:
a. Hình thành hệ thống hôn nhân
b. Thay đổi mối quan hệ cha mẹ - con cái cho
phép con tự do hơn
c. Điều chỉnh vai trò với ông, bà, cha, mẹ
d. Tất cả đều sai