Κριτήρια αξιολόγησης για την εισαγωγή των ρητορικών κειμένων της Ω' Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης

1. ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ β’ λυκείου
~ 1 ~
ρητορικά κείμενα – εισαγωγή
Α’. Η ΦΥΣΙΚΗ ΡΗΤΟΡΕΙΑ
Β’ . Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΕΙΑΣ
1. Να δώσετε παραδείγματα από την καθημερινή ζωή για τις κατηγορίες α) του φυσικώς εύγλωττου
ανθρώπου και β) του εκπαιδευμένου ομιλητή.
2. Να συνθέσετε ένα κείμενο με διαλογικά μέρη, στο οποίο να διακρίνονται οι διαφορές, που υπάρχουν
μεταξύ ενός ανθρώπου με φυσική ευγλωττία και ενός εκπαιδευμένου ομιλητή.
3. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου στον οποίο μια ομήγυρη
αναγνωρίζει φυσική ευγλωττία;
4. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ φυσικής ευγλωττίας και συστηματικής ρητορικής;
5. Να επισημάνετε και να εξηγήσετε τις διαφορές ανάμεσα σε έναν άνθρωπο που έχει φυσική ευγλωττία
και σε έναν εκπαιδευμένο ομιλητή.
6. Ποια είναι η κοινωνική διάσταση της λέξεως « » όπως χρησιμοποιείται από τον Όμηρο και ποια
η σημερινή;
7. Να εξηγήσετε τις εκφράσεις: « », « », « », « »,
« » και να επιλέξετε δυο από αυτές για να εξετάσετε με ποια μορφή και πως τις χρησιμοποι-
ούμε σήμερα.
8. Να εξετάσετε τα δυο κείμενα που ακολουθούν και να προσδιορίσετε την άποψη που έχει ο κάθε
συγγραφέας για την ικανότητα του ανθρώπου να ομιλεί καλώς : Α) «Αν διαθέτεις φυσική ευγλωττία, θα
γίνεις αξιόλογος ρήτορας προσθέτοντας σ’ αυτήν γνώση και άσκηση» Πλάτωνος 269 d. Β) « Καθ’
όσον μάλιστα η ικανότητα να συνθέτει κανείς λόγους και γενικώς να ενεργεί, ενυπάρχει σ’ εκείνους, οι
οποίοι είναι προικισμένοι με φυσικά προτερήματα και είναι εξασκημένοι δια της πείρας αλλά η αγωγή
αυτούς μεν καθιστά επιτηδειότερους προς τη τέχνη τους και καλύτερα προικισμένους για τις αναζητήσεις
(τους) … εκείνους δε που έχουν προτερήματα εκ φύσεως κατώτερα, η αγωγή δεν ήθελε τους καταστήσει
ικανούς να αγωνίζονται και να κατασκευάζουν λόγους, αυτούς όμως τους ίδιους δύναται να αναπτύξει
περισσότερο και να τους καταστήσει περισσότερο σώφρονες από πολλές απόψεις» Ισοκράτους
§ 15.
9. Σύμφωνα με την ισχύουσα άποψη σε ποια γεωγραφική περιοχή, κάτω από ποιες κοινωνικές
συνθήκες και με ποια μορφή αναπτύχθηκε αρχικά η συστηματική ρητορεία;
10. Ποιοι θεωρούνται οι πρώτοι δάσκαλοι της Ρητορικής τέχνης και σε τι συνίσταται η προσφορά τους;
Γ’. ΡΗΤΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ
11. Σε ποιο επίπεδο εκπαίδευσης κατατάσσετε τον Ισοκράτη ως διδάσκαλο; Να απαντήσετε
λαμβάνοντας υπόψη σας τις πληροφορίες που παρέχει η εισαγωγή αλλά και οποιαδήποτε άλλη
βιβλιογραφική πηγή της επιλογής σας.
12. Η Αθήνα σε αντίθεση με τη Σπάρτη και άλλες πόλεις, αποτελεί το κέντρο της συστηματικής ρητορικής
κατά τους αιώνες 5ο
και 4ο
π.Χ. Γιατί κατά τη γνώμη σας συμβαίνει αυτό;
13. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας παρέχει η αρχαία ελληνική γραμματολογία, ο Γοργίας ο
Λεοντίνος, τον 5ο
αιώνα π.Χ. καλλιεργώντας τη πολιτική και κυρίως την επιδεικτική ρητορεία,
μελέτησε και αξιοποίησε τη σημασία που έχει η χρήση κατάλληλων λέξεων για κάθε κοινωνική
περίσταση. Να εξηγήσετε με ένα παράδειγμα από την καθημερινή ζωή πως αντιλαμβάνεστε την
σημαντικότητα αυτής της επικοινωνιακής αρχής.
14. Ο Γοργίας ο Λεοντίνος υποστήριξε ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια και ηθική και ο Πρωταγόρας
ότι για κάθε ζήτημα υπάρχουν δυο όψεις (5ος
– 4ος
αιώνας π.Χ.). Σήμερα, στις αρχές του 21ου
αιώνα
χρησιμοποιούμε τις εκφράσεις: «Όλα τα ζητήματα δεν είναι άσπρο – μαύρο», «το νόμισμα έχει δυο

2. ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ β’ λυκείου
~ 2 ~
όψεις». Πόσο συγγενείς εννοιολογικά φαίνεται να είναι οι θέσεις αυτές, παρά το ότι ανήκουν σε
διαφορετικές εποχές και, γιατί κατά τη γνώμη σας, τις αποδέχθηκε η κοινωνία;
15. Η διαφωνία Πλάτωνος και σοφιστών και η απόρριψη των θέσεων των τελευταίων από τον Πλάτωνα
οδηγεί και στην απόρριψη των ρητοροδιδασκάλων της Αθήνας. Ποιο κοινωνικό κλίμα μπορείτε να
περιγράψετε προσπαθώντας να φανταστείτε εκείνη την ιδεολογική διαμάχη;
16. Ποια θέση υιοθετεί ο Ισοκράτης απέναντι στη διαφωνία φιλοσοφίας και ρητορικής που αποκτά και
κοινωνικές συνέπειες;
17. Ποια είναι η έννοια της φιλοσοφίας κατά τον Ισοκράτη;
18. Η διαφωνία φιλοσοφίας (Πλάτων) και ρητορικής αποτελούσε και αποτελεί ένα πλαστό πρόβλημα;
Ναι ή όχι και γιατί;
19. Γιατί κατά τη γνώμη σας η Ρητορική χαρακτηρίστηκε ως « »;
20. Για ποιους λόγους ο Πλάτων δεν εκτιμά τη Ρητορική τέχνη; Να αναφέρετε επιγραμματικά τη θέση
του.
21. Γιατί η θέση της φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα και κυρίως, όπως αυτή εκφράζεται από τον
Πλάτωνα, αποκλείει την Ρητορική από τις τέχνες και τις επιστήμες;
22. Σε ποια έργα του Πλάτωνος αποδοκιμάζεται η ρητορική και γιατί;
Δ’ . ΟΙ ΑΤΤΙΚΟΙ ΡΗΤΟΡΕΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ & ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Ε’ . ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
ΣΤ’ . ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Ζ’ . ΤΑ ΠΡΟΣΟΝΤΑ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑ
23. Να διατυπώσετε μια γνώμη σχετικά με την πιθανή επίδραση που ασκήθηκε μεταξύ των δέκα
ρητόρων της Αττικής, αφού ζούσαν στο ίδιο πολιτισμικό περιβάλλον. Να λάβετε υπόψη σας την
εκτίμηση και παρουσίαση της θέσης σας, την ηλικία καθενός από τους δέκα Αττικούς ρήτορες.
24. Ποιος ήταν ο κοινωνικός ρόλος των συμβουλευτικών λόγων κατά τον 5ο
και 4ο
αιώνα π.Χ. στην
Ελλάδα; Πως καταδεικνύεται ο σημαντικός τους ρόλος στη ζωή των πολιτών της Αθήνας, για
παράδειγμα;
25. Από πού καταδεικνύεται η κοινωνική διάσταση των δικανικών λόγων και γιατί κατά τη γνώμη σας
αυτοί ήταν αναγκαίοι στο πολιτικό σύστημα της πόλης των Αθηναίων;
26. Ποιες πληροφορίες παρέχονται, κατά τη γνώμη σας, από τους επιδεικτικούς ή συμβουλευτικούς
ρητορικούς λόγους της αρχαιότητας για τη κοινωνική κατάσταση μιας πόλεως – κράτους;
27. Πως επηρέαζε η προσωπικότητα του ρήτορος την αξιοπιστία του στο ακροατήριο; να κάνετε τις δικές
σας εκτιμήσεις και επισημάνσεις περιγράφοντας ένα σύγχρονο ομιλητή σε μεγάλο ακροατήριο και να
σκεφθείτε πιθανές διαφορές ή ομοιότητες.
28. Σήμερα οι ομιλητές ή αγορητές αξιοποιούν την ηθοποιία και την παθοποιία ως τεχνικές στους λόγους
τους; Να δώσετε την απάντησή σας μέσα από ένα παράδειγμα αυθεντικού λόγου που θα βρείτε σε
εφημερίδες ή περιοδικά ή που θα καταγράψετε από την τηλεόραση.
29. Η τεχνική της υποκριτικής απαιτούσε προαπαιτούμενη γνώση για την επιτυχή εκφώνηση ενός
ρητορικού λόγου. Πιστεύετε ότι το ίδιο ισχύει και σήμερα για τον δάσκαλο, τον ιερέα, τον πολιτικό,
τον συνδικαλιστή; Να αιτιολογήσετε τη τοποθέτησή σας.
30. Να συνθέσετε ένα παράδειγμα από τη καθημερινή σας ζωή μέσα από το οποίο να περιγράψετε ένα
δάσκαλο στον οποίο να διακρίνετε τα τεχνικά χαρακτηριστικά του ρήτορος (γνώση, υπόκριση,
μνήμη).
31. Τι περιλαμβάνει ο ρητορικός «κανών» και για ποιο λόγο συντάχθηκε;
32. Πως αξιοποίησε ο χριστιανισμός τη ρητορική παράδοση, ποια κέντρα της εποχής θεωρούνται
επιφανέστερα και ποιοι εκπρόσωποι εκτιμώνται ως τις μέρες μας για την προσφορά τους;
33. Να προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά του «Αττικισμού» ως μορφής της ρητορικής τέχνης και τους
κοινωνικούς τομείς στους οποίους ασκήθηκε.
34. Ποια είναι τα μέρη ενός ρητορικού λόγου;
35. Με ποιο είδος του σύγχρονου οργανωμένου λόγου μπορείτε να συγκρίνετε τη διάταξη των μερών
ενός ρητορικού λόγου ;

3. ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ β’ λυκείου
~ 3 ~
36. Τι χαρακτηρίστηκε ως μνημοτεχνική ικανότητα του ρήτορα;
37. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην και την ενός ρητορικού λόγου;
38. Η ρητορική ορίζεται ως « » και ως τέχνη «
». Σε ποιο μέρος του ρητορικού λόγου επαληθεύονται αυτοί οι ορισμοί και πως;
39. Ποια είναι η διαφορά των ιστορικών παραδειγμάτων από τα πλαστά και πόσο εξυπηρετούν και τα
δυο την πειστικότητα ενός ρητορικού λόγου;
40. Οι γνώμες ως μέρος του ρητορικού λόγου σημαίνουν ό,τι και σήμερα σε ένα γραπτό ή προφορικό
κείμενο; Σε τι μοιάζουν και σε τι διαφέρουν; Υποστηρίζουν τη πειστικότητα ενός ομιλητή ή όχι;
41. Ποια εξήγηση δίνετε στο γεγονός ότι η ακμή της ρητορείας συντελέστηκε στην Αθήνα του 5ου
& 4ου
π.Χ. αιώνα;
42. Η «ηθοποιία» και η «παθοποιία» αποτελούν χαρακτηριστικά της δράσης του ρήτορος κατά την
αγόρευσή του. Γιατί, κατά την γνώμη σας, υιοθετήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν;
43. Πως εξελίσσεται και ποιους στόχους έχει η καλλιέργεια της συστηματικής ρητορικής κατά τους
ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους;
44. Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματος του λογογράφου στην Αθήνα του 5ου
& 4ου
αιώνα π.Χ.
45. Οι λογογράφοι κατά κάποιο τρόπο επηρέαζαν τα ήθη και τον τρόπο σκέψης των πολιτών μιας πόλης,
της Αθήνας για παράδειγμα. Να εξηγήσετε γιατί συνέβαινε αυτό, αξιοποιώντας τις πληροφορίες, που
σας παρέχει το σχολικό βιβλίο (σελίδα 17, εισαγωγή).
46. Σε τι, κατά τη γνώμη σας, εξυπηρετούσαν τους σκοπούς ενός ρητορικού λόγου οι γνώσεις, που, κατά
τη κοινή αντίληψη έπρεπε να έχει ένας ρήτορας;
47. Έχουν ταυτόσημη έννοια η μνημοτεχνική ικανότητα, η απομνημόνευση και ο «παπαγαλισμός»; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας την εμπειρία σας.
48. Να μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο, που ακολουθεί και να καταγράψετε τα προσόντα που θα
έπρεπε να έχει ο ρήτορας κατά την άποψη του Πλάτωνα :«…αφού σκοπός του λόγου είναι η αγωγή των
ψυχών, είναι απαραίτητο αυτός που πρόκειται να γίνει ρήτορας να γνωρίζει όλα τα είδη (μέρη) της
ψυχής…».
49. Να μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο, που ακολουθεί και να επισημάνετε τα προσόντα, που κατά
τον Ισοκράτη, θα έπρεπε να έχει ο ρήτορας : «… Εάν όλοι, όσοι ασχολούνται με την αγωγή των νέων,
είχαν τη διάθεση να λένε την αλήθεια και να μην δίνουν υποσχέσεις ανώτερες από εκείνα, που πρέπει να
επιτύχουν…» και «… εάν είναι αυτοί έντιμοι και δίκαιοι προς τους άλλους, δεν θα διαπράξουν αμαρτήμα-
τα απέναντι τούτων, εξαιτίας των οποίων έχουν γίνει τέτοιοι (δηλαδή έντιμοι και δίκαιοι)» και «όχι μόνο
αυτούς, αλλά και εκείνους που υπόσχονται ότι διδάσκουν την ευγλωττία ενώπιον του λαού (εννοείται τη
δημόσια ευγλωττία) αξίζει να εκτιμήσουμε. Διότι και εκείνοι για την αλήθεια δεν φροντίζουν καθόλου»
και «τόσο δε ανόητοι είναι και αυτοί οι ίδιοι και τόσο ανόητους τους άλλους θεωρούν, ώστε, αν και
γράφουν τους λόγους τους χειρότερα απ’ όσο μερικοί από τους άπειρους αυτοσχεδιάζουν σχετικά με τους
(ρητορικούς) λόγους, όμως υπόσχονται ότι θα κάνουν τους μαθητές τους τέτοιους ρήτορες, ώστε να μην
τους αφήνουν να τους ξεφεύγει στις υποθέσεις τους κανένα από τα δυνατά επιχειρήματα. Και κατά την
απόκτηση αυτής της δύναμης δεν αποδίδουν καμία σημασία ούτε στη πείρα ούτε στη φυσική ικανότητα
του μαθητή, αλλά διατείνονται ότι θα μεταδώσουν σ’ αυτόν τη γνώση των λόγων κατά τον ίδιο τρόπο που
μεταδίδουν σ’ αυτόν τη γνώση της γραφής, χωρίς να εξετάσουν τι είναι τα δυο αυτά πράγματα».
50. Να συγκρίνετε τις απόψεις του Ισοκράτους και του Πλάτωνος, που μελετήσατε στις ασκήσεις 48 & 49
και να διατυπώσετε τη προσωπική σας θέση για το περιεχόμενο και τη σημασία των ιδεών που
κυκλοφορούσαν στην εποχή τους.
Η’ . Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ
Θ’ . ΣΗΜΑΣΙΑ & ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΩΝ ΡΗΤΟΡΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΗΜΕΡΑ
51. Ποιες ομοιότητες και διαφορές μπορείτε να διακρίνετε ανάμεσα στην αρχαία ρητορική τέχνη και τη
σύγχρονη τέχνη επηρεασμού της κοινής γνώμης ως προς τα μέσα και τις προθέσεις;

4. ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ β’ λυκείου
~ 4 ~
52. Πιστεύετε ότι η μελέτη των ρητορικών κειμένων ασκεί το μαθητή ως πολίτη και ενισχύει τις δυνάμεις
αντιστάσεως του νου του αυξάνοντας την ικανότητά του να διακρίνει το υπερβολικό, το ειλικρινές, το
δημαγωγικό ή το εφικτό; να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
53. Πως είναι δυνατό κατά τη γνώμη σας να εφαρμοστεί ως καθημερινή οδηγία για τη ζωή των πολιτών η
θέση του Ξενοφώντος: «…ξετυλίγοντας τους θησαυρούς των παλαιών σοφών, αυτούς που εκείνοι
κατέγραψαν και μας άφησαν σε βιβλία, τους εξετάζω μαζί με τους φίλους μου και αν κάτι μας
φαίνεται καλό, το κρατούμε…» ;
54. Σήμερα η Ρητορική δεν αποτελεί ξεχωριστό θέμα διδασκαλίας. Μπορείτε να αναφέρετε δυο αιτίες
αυτής της παράλειψης;
55. Ποιες ήταν κατά τον Ισοκράτη οι ωφέλειες των πολιτών από τη διδασκαλία της ρητορικής;
56. Ποια ήταν η εξέλιξη της συστηματικής ρητορικής στο Βυζάντιο;
57. Πως παρουσιάζεται η έντεχνη ρητορεία της κλασσικής αρχαιότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας;
58. Ποια είναι η εξέλιξη της συστηματικής ρητορικής ως τέχνης του λόγου από το 1830 ως τις μέρες μας;
59. Έχετε παραδείγματα από τη νεώτερη και σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας στα οποία να φαίνεται ότι
αξιοποιούνται οι τεχνικές της ρητορικής τέχνης, όπως εκδηλώθηκαν την κλασσική εποχή της
ελληνικής πολιτιστικής ιστορίας;
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc.
thanosstavropoulos@yahoo.gr