Οι δημηγορίες στο έργο του Ξενοφώντα, η ομιλία του Κλεόκριτου

1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ
ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:
ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣΠ
ΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015

2. Οι δημηγορίες στο έργο του Ξενοφώντα: η
ομιλία του Κλεόκριτου προς τους
ολιγαρχικούς και τα αποτελέσματά της
2.4.§18-23
Ξενοφώντος Ελληνικά Α΄Λυκείου
ΚΑΡΥΩΤΗ ΣΤΕΛΛΑ
ΠΑΣΤΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ

3.  Α) Σε επίπεδο γνώσεων
 Να εντοπίσουν σε ποιο είδος ρητορικού λόγου ανήκει η
ομιλία του Κλεόκριτου
 Να ερευνήσουν τι ήταν οι δημηγορίες και γιατί
παρεμβάλλονται σε ένα ιστορικό έργο
 Να διακρίνουν τη δομή της συγκεκριμένης ομιλίας, τα
θεματικά κέντρα, το στόχο της, τους αποδέκτες και τα
αποτελέσματά της
 Να αντιληφθούν το σημασιολογικό εύρος των λέξεων
που δηλώνουν τους συνεκτικούς κοινωνικούς δεσμούς
των αρχαίων Ελλήνων
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

4.  Να επιχειρήσουν την ηθογράφηση του ομιλητή
αξιοποιώντας την ιδιότητά του ως μύστη
 Να εντοπίσουν τους τρόπους και τα μέσα πειθούς
που χρησιμοποιεί ο Κλεόκριτος
 Να ασκηθούν στην ομαδοσυνεργατική μάθηση, τη
συνδυαστική σκέψη και την ανάληψη ρόλων
Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

5.  Να αντιληφθούν τους κοινούς δεσμούς στο
παρελθόν και σήμερα
 Να συνειδητοποιήσουν τη φρίκη του εμφυλίου
πολέμου, να υιοθετήσουν αντιπολεμική στάση και
να καταδικάσουν την τυραννία
Γ) Σε επίπεδο στάσεων

6. Βασικές μεθοδολογικές αρχές:
 Κειμενοκεντρική –ερμηνευτική προσέγγιση
 Διαφοροποίηση της διδασκαλίας με βάση το λογοτεχνικό
είδος
 Διαχρονικότητα- σύνδεση με την επικαιρότητα
 Κριτική ανάγνωση
 Διακειμενικότητα σε περίπτωση επέκτασης του
σεναρίου με τη μελέτη παράλληλων κειμένων
Πορεία διδασκαλίας: συνολική θεώρηση, ανάλυση,
σύνθεση
Μορφή διδασκαλίας: διαλογική, ομαδοσυνεργατική
Διδακτικές ώρες 3
Γενική περιγραφή διδακτικής ενότητας

7.  Η νίκη των δημοκρατικών με επικεφαλής τον
Θρασύβουλο και ο σεβασμός προς τους νεκρούς
αντιπάλους
 Η αυτοθυσία του μάντη για χάρη του κοινωνικού
συνόλου
 Έντονη παρουσία του θεϊκού στοιχείου (μάντης-
μύστης)
 Ανακωχή (σπονδές, υπόσπονδοι) και διάλογος
δημοκρατικών και ολιγαρχικών
Σύνδεση με τα προηγούμενα

8. Αφόρμηση:
Επίδειξη εικόνων από αγγεία και
γλυπτά με στόχο να εντοπίσουν οι
μαθητές τις κοινές δραστηριότητες
των αρχαίων Ελλήνων που
συνιστούν μια «κοινωνία πολιτών»

10. β) την Τέχνη Ρητορική του Αριστοτέλη για τα είδη του
ρητορικού λόγου στην πύλη της ελληνικής γλώσσας
http://www.greeklanguage.gr/greekLang/ancient_greek/tools/c
orpora/anthology/content.html?m=1&t=54
Πριν την ανάγνωση της ενότητας οι μαθητές παραπέπτονται να διαβάσουν:
α) την εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου (σελ. 24) όπου γίνεται λόγος για τις
δημηγορίες (ορισμός, στόχος τους)

11. Ανάγνωση και συνολική θεώρηση της ενότητας
[20] Κλεόκριτος δὲ ὁ τῶν μυστῶν κῆρυξ, μάλ’ εὔφωνος ὤν,
κατασιωπησάμενος ἔλεξεν· «Ἄνδρες πολῖται, τί ἡμᾶς
ἐξελαύνετε; τί ἀποκτεῖναι βούλεσθε; Ἡμεῖς γὰρ ὑμᾶς κακὸν
μὲν οὐδὲν πώποτε ἐποιήσαμεν, μετεσχήκαμεν δὲ ὑμῖν καὶ
ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καὶ θυσιῶν καὶ ἑορτῶν τῶν
καλλίστων, καὶ συγχορευταὶ καὶ συμφοιτηταὶ γεγενήμεθα καὶ
συστρατιῶται, καὶ πολλὰ μεθ’ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν καὶ
κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων
ἡμῶν σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας.
[21] Πρὸς θεῶν πατρῴων καὶ μητρῴων καὶ συγγενείας καὶ
κηδεστίας καὶ ἑταιρίας, πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ
κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις, αἰδούμενοι καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους
παύσασθε ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα, καὶ μὴ πείθεσθε
τοῖς ἀνοσιωτάτοις τριάκοντα, οἳ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου
δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων ἐν ὀκτὼ μησὶν ἢ πάντες
Πελοποννήσιοι δέκα ἔτη πολεμοῦντες.
[22] ἐξὸν δ’ ἡμῖν ἐν εἰρήνῃ πολιτεύεσθαι, οὗτοι τὸν πάντων
αἴσχιστόντε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον
καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους
παρέχουσιν. Ἀλλ’ εὖ γε μέντοι ἐπίστασθε ὅτι καὶ τῶν νῦν ὑφ’
ἡμῶν ἀποθανόντων οὐ μόνον ὑμεῖς ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἔστιν οὓς
πολλὰ κατεδακρύσαμεν.
Ὁ μὲν τοιαῦτα ἔλεγεν· οἱ δὲ λοιποὶ ἄρχοντες καὶ διὰ τὸ
τοιαῦτα προσακούειν τοὺς μεθ’ αὑτῶν ἀπήγαγον εἰς τὸ ἄστυ.
[23] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν τριάκοντα πάνυ δὴ ταπεινοὶ καὶ
ἔρημοι συνεκάθηντο ἐν τῷ συνεδρίῳ· τῶν δὲ τρισχιλίων ὅπου
ἕκαστοι τεταγμένοι ἦσαν, πανταχοῦ διεφέροντο πρὸς
ἀλλήλους. ὅσοι μὲν γὰρ ἐπεποιήκεσάν τι βιαιότερον καὶ
ἐφοβοῦντο, ἐντόνως ἔλεγον ὡς οὐ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἐν
Πειραιεῖ· ὅσοι δὲ ἐπίστευον μηδὲν ἠδικηκέναι, αὐτοί τε
ἀνελογίζοντο καὶ τοὺς ἄλλους ἐδίδασκον ὡς οὐδὲν δέοιντο
τούτων τῶν κακῶν, καὶ τοῖς τριάκοντα οὐκ ἔφασαν χρῆναι
πείθεσθαι οὐδ’ ἐπιτρέπειν ἀπολλύναι τὴν πόλιν. Καὶ τὸ
τελευταῖον ἐψηφίσαντο ἐκείνους μὲν καταπαῦσαι, ἄλλους δὲ
ἑλέσθαι. Καὶ εἵλοντο δέκα, ἕνα ἀπὸ φυλῆς.
 Σε ποιο είδος ρητορικού λόγου
ανήκει η ομιλία του Κλεόκριτου και
γιατί;
 Γιατί ο Ξενοφώντας παραθέτει μία
δημηγορία στο ιστορικό έργο του;
 Ποιος εκφωνεί την ομιλία και τι
ιδιότητα έχει;
 Σε ποιους απευθύνεται; Πώς τους
προσφωνεί;
 Ποια είναι η δομή της;
 Ποια είναι τα θεματικά κέντρα;
 Ποιοι είναι οι κοινοί δεσμοί
ολιγαρχικών δημοκρατικών και
πώς ιεραρχούνται;

12. Ανάλυση περιεχομένου και μορφής
Κοινωνία πολιτών
 Θρησκευτική ζωή
(εκδηλώσεις, τελετές)
 Κοινωνική ζωή
 Σχολική ζωή
 Στρατιωτική ζωή
 Συγγένεια (εξ αίματος, εξ
αγχιστείας)
 Συντροφικότητα σε
συλλόγους, λέσχες
 Χρήση προσωπικής αντωνυμίας
α΄προσώπου π.χ.
Ἡμεῖς, ἡμᾶς
 Χρήση ρημάτων σε α΄πληθ. πρόσωπο
π.χ. μετεσχήκαμεν, κεκινδυνεύκαμεν)
 Λέξεις σύνθετες με την πρόθεση συν- ,
π.χ. συγχορευταί, συμφοιτηταί
 Εμπρόθετοι προσδιορισμοί που
δηλώνουν κοινωνία, μέθεξη
 Χρήση του ρήματος αιδούμαι
 Πολυσύνδετο σχήμα
 Ο παρακείμενος και η σημασία της
χρήσης του

13. Σε αντίθεση με την κοινωνία των πολιτών
Περιεχόμενο
 η συμπεριφορά των τριάντα
τυράννων
→ ασέβεια προς τους θεούς, την
πατρίδα και τους ανθρώπους
→ ατομικό κέρδος
→ θάνατοι συμπολιτών
 η φρίκη του εμφυλίου
πολέμου
Μορφή
 Η χρήση του εμπρόθετου
προσδιορισμού του σκοπού:
ἰδίων κερδέων ἕνεκα
 Η σύγκριση των νεκρών του
Πελοποννησιακού πολέμου με
τους νεκρούς στην εμφύλια
διαμάχη δημοκρατικών-
ολιγαρχικών
 Οι υπερθετικοί βαθμοί των
επιθέτων που προσδιορίζουν τον
πόλεμο αἴσχιστον, χαλεπώτατον,
ἀνοσιώτατον, ἔχθιστον

14.  Επίκληση στο συναίσθημα με αφήγηση και συγκινησιακή χρήση της γλώσσας
 Επίκληση στο ήθος του πομπού με τη χρήση του α΄προσώπου
 Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου με τη χρήση του β΄προσώπου και αρνητικών
χαρακτηρισμών
 διάσπαση ολιγαρχικών όσοι είχαν διαπράξει αδικήματα (Κριτίας)
οι μετριοπαθείς (Θηραμένης)
 καθαίρεση των τριάκοντα
 εκλογή δέκα αρχόντων
Τρόποι , μέσα πειθούς και αποτελέσματα ομιλίας

15. Σύνδεση της νέας γνώσης με τις εμπειρίες των μαθητών
ώστε να επιτευχθεί η διαχρονικότητα και η συσχέτιση με
την επικαιρότητα. Οι μαθητές διακρίνονται σε 4 ομάδες:
 Οι Δημοσιογράφοι: αναλαμβάνουν να συγγράψουν ένα
ρεπορτάζ (τίτλος, τριτοπρόσωπη αφήγηση, μέση έκταση
200 λέξεων) ανασυνθέτοντας τα γεγονότα που
προηγήθηκαν, την ομιλία του Κλεόκριτου και τα
αποτελέσματά της. Στόχος δεν είναι η απλή καταγραφή
των γεγονότων, αλλά η ερμηνευτική τους προσέγγιση.
Εφαρμογή και γενίκευση της νέας γνώσης

16.  Οι Κοινωνιολόγοι: καλούνται να καταγράψουν τους
κοινούς δεσμούς των πολιτών της αρχαίας ελληνικής
κοινωνίας, να τους συγκρίνουν με τους σημερινούς και
να καταλήξουν σε συμπεράσματα για τα στοιχεία που
διαμορφώνουν την εθνική ταυτότητα σε μια σύγχρονη
κοινωνία. Ακόμη να παρατηρήσουν περιπτώσεις στις
οποίες οι παραπάνω δεσμοί διασπώνται και οδηγούν σε
εμφύλιες συρράξεις.

17.  Οι Ψυχολόγοι: θα ψυχογραφήσουν τον Κλεόκριτο, θα
επισημάνουν τη συναισθηματική του φόρτιση και τα
ψυχολογικά επιχειρήματα που χρησιμοποιεί. Θα
ερμηνεύσουν τον αντίκτυπο που έχουν τα λόγια του
στους δημοκρατικούς, στους ολιγαρχικούς και στους
υπόλοιπους άρχοντες.
 Οι Φιλόλογοι: θα εντοπίσουν τις αφηγηματικές τεχνικές
και τα εκφραστικά μέσα του ιστορικού (εναλλαγή
ευθέος και πλαγίου λόγου, α΄και β΄ προσώπου,
τριτοπρόσωπη αφήγηση, ρητορικές ερωτήσεις,
προστακτική ρημάτων, επίθετα υπερθετικού βαθμού,
πολυσύνδετο σχήμα, αντιθέσεις)

18. Μετά την προσωπική δραστηριοποίηση, τη συνεργασία και
την επικοινωνία με τα άλλα μέλη της ομάδας οι μαθητές
παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της ομαδικής εργασίας
τους στην ολομέλεια της τάξης. Ξεκινούν οι Φιλόλογοι,
ακολουθούν οι Κοινωνιολόγοι, οι Ψυχολόγοι και τέλος οι
Δημοσιογράφοι.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης οι μαθητές:
 διατυπώνουν την άποψή τους
 σχολιάζουν τις εργασίες των άλλων ομάδων
 συμπληρώνουν ένα φύλλο εργασίας που περιέχει
ερωτήσεις βασισμένες στα θέματα όλων των ομάδων

19.  Αξιοποίηση αρχαιογνωστικής υποδομής και του
νεοελληνικού γλωσσικού τους ενστίκτου
 Άσκηση στην παραγωγή γραπτού λόγου και προφορικής
έκφρασης
 Κατανόηση και ερμηνεία ενός αρχαίου ελληνικού
κειμένου
 Επικαιρότητα – διαχρονικότητα
 Κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των μαθητών ,
ανακαλυπτική- βιωματική μάθηση, διδακτική του
ενεργού υποκειμένου, κοινωνικές και γνωστικές
δεξιότητες συνεργασίας
 Καλλιέργεια ευαίσθητων, δημιουργικών, κριτικά
σκεπτόμενων πολιτών
Συμπεράσματα

20.  Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του διδακτικού
χρόνου και το ενδιαφέρον των μαθητών υπάρχει η
δυνατότητα επέκτασης του σεναρίου με τη χρήση
παράλληλων κειμένων ώστε να επιτευχθεί η
διακειμενικότητα και η άσκηση στη συγκριτική
ανάγνωση. Ενδεικτικά προτείνεται η αξιοποίηση
των ακόλουθων κειμένων:
 Η ομιλία του Θρασύβουλου στους δημοκρατικούς
Ξενοφώντος Ελληνικά 2.4§13-17
 Παθολογία πολέμου Θουκυδίδη Ιστορία 3.82§1-7
 Λυσία Κατά Ερατοσθένους Κεφ.95-97 (καθεστώς βίας
και τρόμου κατά την περίοδο της τυραννίας)
 Προοίμιο της Οδύσσειας (η σχέση φίλων και
συντρόφων)
Επέκταση σεναρίου

21. Ώρα για παιχνίδι…