1. 1
Κωνσταντίνος Θ. Τέμπος
Ιατρός Ρευματολόγος
Η ανασκόπηση αυτή ολοκληρώθηκε στις 26/12/2014
Η σπονδυλική οστεομυελίτιδα έχει αναγνωρισθεί ως ιδιαίτερη νοσολογική
οντότητα ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη και του Γαληνού. Πριν
από την ανακάλυψη των αντιβιοτικών ήταν θανατηφόρα στο 25% πε-
ρίπου των προσβεβλημένων ασθενών. Θάνατοι από σπονδυλική οστε-
ομυελίτιδα σήμερα είναι σπάνιοι, αν και η νοσηρότητα είναι συχνή και
η καθυστέρηση στη διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε αναπηρικές ε-
πιπλοκές.
Οι όροι «σπονδυλική οστεομυελίτιδα» (vertebral osteomyelitis) και «δισκί-
τιδα» (discitis) χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά στην κλινική
πράξη.
Ο όρος «πυογενής ή λοιμώδης σπονδυλίτιδα» (pyogenic ή infectious
spondylitis) αναφέρεται σε σπονδυλική οστεομυελίτιδα ή δισκίτιδα.
Ο όρος «σπονδυλοδισκίτιδα» είναι η κύρια εκδήλωση της αιματογενούς
οστεομυελίτιδας, και περιλαμβάνει σπονδυλική οστεομυελίτιδα, σπον-
δυλίτιδα και δισκίτιδα, οι οποίες θεωρούνται διαφορετικές εκδηλώσεις
της ίδιας παθολογικής διαδικασίας.
 Πυογενείς
 Κοκκιωματώδεις (φυματιώδεις, μελιτοκοκκικές, μυκητιασικές) και
 Παρασιτικές
 Σπονδυλοδισκίτιδα (σπονδυλική οστεομυελίτιδα, σπονδυλίτιδα και
δισκίτιδα)
 Επισκληρίδιο απόστημα, το οποίο μπορεί να είναι πρωτοπαθές ή δευ-
τεροπαθές σε σπονδυλοδισκίτιδα, και
 Αρθροπάθεια αποφυσιακών αρθρώσεων
Η σπονδυλοδισκίτιδα μπορεί να είναι σηπτική (λοιμώδης ή πυογενής
σπονδυλοδισκίτιδα) ή άσηπτη (άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα ή ψευδο-
δισκίτιδα).

2. 2
Η άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα ή ψευδο-δισκίτιδα είναι μία νοσολογική ον-
τότητα η οποία συμπεριφέρεται κλινικά και ακτινολογικά όπως η λοι-
μώδης δισκίτιδα, αλλά δεν έχει λοιμώδη αιτιολογία.
Κλινικά, χαρακτηρίζεται από σπονδυλικό πόνο φλεγμονώδους χαρακτή-
ρα, συνοδευόμενο περιστασιακά από πυρετό και αύξηση της ΤΚΕ, και
ακτινολογικά από στένωση του μεσοσπονδύλιου διαστήματος και α-
νωμαλίες των σπονδυλικών πλακών.
Η άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα, αν και ασυνήθιστη, πρέπει να λαμβάνεται
υπόψη όταν η αιτιολογική αναζήτηση για πιθανή λοιμώδη σπονδυλο-
δισκίτιδα αποδειχθεί άκαρπη. Πολλά νοσήματα της σπονδυλικής στή-
λης υποδύονται λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα (βλ. ΠΙΝΑΚΑ1).
 Αγκυλοποιητική σπονδυλαρθροπάθεια
 Ψωριασική αρθρίτιδα
 Αιμοδιύλιση
 Διάχυτη ιδιοπαθής σκελετική υπερόστωση (DISH)
 Οστεοχονδρίτιδα
 Σύνδρομο SAPHO
 Καρκίνος
 Σαρκοείδωση
 Σύνδρομο Αδαμαντιάδη-Behçet
 Ρευματοειδής αρθρίτιδα
 Μικροκρυσταλλική αρθρίτιδα
 Οστική νόσος Paget
 Χειρουργικές επεμβάσεις
 Υμενίτιδα από ξένο σώμα
Η DISH χαρακτηρίζεται από υπερπλαστική οστεοποίηση του περιόστεου,
των συνδέσμων και των τενόντων κυρίως του αξονικού σκελετού.

3. 3
Η συχνότητα της DISH στους άρρενες είναι διπλάσια από εκείνη στις γυ-
ναίκες. Εχει παρατηρηθεί στο 6% των ατόμων ηλικίας >40 ετών και
στο 12% των ατόμων ηλικίας 70 ετών [Rotes Querol LJ, 1997]. Αν και
είναι συχνότερη στους ηλικιωμένους, έχει αναφερθεί και σε νεότερα
άτομα.
Ακτινολογικά, η DISH μπορεί να διακριθεί με βάση τα εξής κριτήρια
[Resnick D and Niwayama G, 1987]:
 Αυξημένη ασβέστωση και οστεοποίηση της πρόσθιας ή προσθιοπλάγι-
ας επιφάνειας τουλάχιστον 4 γειτονικών σπονδυλικών σωμάτων
 Διατήρηση του πάχους των μεσοσπονδυλίων δίσκων και
 Απουσία αλλοιώσεων των ιερολαγονίων αρθρώσεων
Παρά την μεγάλη συχνότητα της DISH στο γενικό πληθυσμό, τα σπονδυ-
λικά κατάγματα σε ασθενείς με DISH είναι σπάνια [Mody GM et al,
1988; Paley D et al, 1991; Hendrix RW et al, 1994; Burkus JK and Denis F,
1994]. Το 1/3 των ασθενών με κατάγματα της ΣΣ παρουσιάζεται με
νευρολογικές διαταραχές.
Ο Paley et al έχει περιγράψει 2 τύπους καταγμάτων σε ασθενείς με DISH
τα οποία επισυμβαίνουν μετά από ήπιες κακώσεις.
Ο πρώτος και κυριότερος τύπος σπονδυλικού κατάγματος διασταυρώ-
νει το σώμα του σπονδύλου κατά μήκος του αγκυλωμένου τμήματος
της ΣΣ : στην DISH, παρατηρείται υπερπαραγωγή οστού, το οποίο κα-
ταλαμβάνει τον ινώδη δακτύλιο και τον πρόσθιο επιμήκη σύνδεσμο. Οι
οστικές αυτές γέφυρες ισχυροποιούν και διευρύνουν το μεσοσπονδύ-
λιο διάστημα, εξασθενώντας το σώμα του σπονδύλου.
Ο δεύτερος τύπος του κατάγματος διασταυρώνει τον τελικό δίσκο ε-
νός μακρού συντετηγμένου τμήματος [Paley D et al, 1991] (ΕΙΚΟΝΑ 1).
Εκτός από τα κατάγματα αυτά, οι ασθενείς με DISH παθαίνουν μικροκα-
τάγματα κόπωσης, χωρίς να προηγηθούν τραυματισμοί.
Και οι 2 τύποι των καταγμάτων αυτών μπορεί να υποδύονται λοιμώδη
σπονδυλοδισκίτιδα. Εχουν περιγραφεί 2 ασθενείς με DISH και κλινικά
και ακτινολογικά χαρακτηριστικά υποδυόμενα σπονδυλοδισκίτιδα.
Κανένας από τους ασθενείς αυτούς δεν παρουσιάσθηκε με νευρολογι-

4. 4
κές διαταραχές και όλοι θεραπεύθηκαν με ανάπαυση και αντιφλεγμο-
νώδη φάρμακα [Quagliano PV et al, 1994].
Οι ασθενείς με ΑΣ μπορεί να παρουσιάσουν δισκοσπονδυλικές αλλοιώσεις,
όπως καταστροφή με διαβρώσεις και σκλήρυνση των θωρακικών και
οσφυικών σπονδυλικών πλακών.
Διακρίνονται 3 τύποι διαβρωτικών και καταστρεπτικών αλλοιώσεων
στην δισκοσπονδυλική συνένωση (Ι, ΙΙ και ΙΙΙ) [Schmorl G and Junghan
SH, 1956] :
Αλλοιώσεις τύπου Ι : Παρατηρούνται στις περιφερικές περιοχές της δισ-
κοσπονδυλικής συνένωσης στα αρχικά στάδια της νόσου.
Αλλοιώσεις τύπου ΙΙ : Προσβάλλουν τις κεντρικές ζώνες
Αλλοιώσεις τύπου ΙΙΙ : Εκτείνονται σε όλο το μήκος της δισκοσπονδυλι-
κής συνένωσης και αναπτύσσονται αργότερα.
Οι αλλοιώσεις τύπου Ι και ΙΙ είναι κλινικά αθόρυβες. Αντίθετα, οι αλλοιώ-
σεις τύπου ΙΙΙ εκδηλώνονται συνήθως με πόνο στη ΣΣ.
Ο πόνος παρουσιάζεται απότομα, είναι μηχανικού τύπου και εντοπίζεται
στη πάσχουσα περιοχή. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, υπάρχουν νευρο-
λογικές διαταραχές λόγω ανάπτυξης υπερπλαστικού κοκκιωματώδους
ιστού μέσα στον επισκληρίδιο χώρο [Wise CM and Irby WR, 1983].
Υπολογίζεται ότι το 1-10% των ασθενών με ΑΣ εμφανίζει άσηπτη σπον-
δυλοδισκίτιδα. Πάντως, η πρόγνωση είναι γενικά καλή.
Η συντηρητική θεραπεία περιλαμβάνει ανάπαυση, αντιφλεγμονώδη
φάρμακα, φυσιοθεραπεία και ενίοτε κορσέ.
Σε περιπτώσεις αστάθειας ή νευρολογικών επιπλοκών, μπορεί να χρειασ-
θεί χειρουργική επέμβαση [Wise CM and Irby WR, 1983; Hunter T, 1989].
Το σύνδρομο SAPHO ανήκει στις σπονδυλαρθροπάθειες ή θεωρείται τύ-
πος ψωριασικής αρθρίτιδας [Olive A and Tena X, 1994; Kahn MF, 1995].

5. 5
Χαρακτηρίζεται από οστεοαρθρικές και δερματικές αλλοιώσεις (υμενίτι-
δα, ακμή, φλυκταίνωση παλαμών και πελμάτων, υπερόστωση και οστεΐ-
τιδα) (Synovitis, Acne, Pustulosis palmoplantaris, Hyperostosis and
Osteitis) [Kahn MF and Khan MA, 1994].
Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ψευδο-λοιμώδης οστεΐτιδα, η οποία
εντοπίζεται κυρίως στο πρόσθιο τμήμα του θώρακα και τις ιερολαγό-
νιες αρθρώσεις και συχνά συνδέεται με δερματικές αλλοιώσεις, όπως
φλυκταίνωση παλαμών–πελμάτων (pustulosis palmoplantaris) , ακμή
και ψωρίαση.
Το σύνδρομο SAPHO μπορεί να προσβάλει την σπονδυλική στήλη προκα-
λώντας πόνο και δυσκαμψία, συνήθως εντοπισμένη [Kahn MF and
Khan MA, 1994]. Αλλοτε δεν δίνει συμπτώματα και αποκαλύπτεται μό-
νο με τις απλές ακτινογραφίες.
Οι ακτινολογικές σπονδυλικές αλλοιώσεις στο σύνδρομο SAPHO χαρακ-
τηρίζονται από οστεοσκλήρυνση των σπονδύλων, η οποία συνήθως
αρχίζει από μία πρόσθια γωνία και περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα
πρόσθια σπονδυλικά σώματα, και ανάπτυξη παρασπονδυλικής οστεο-
ποίησης με μαζική γεφύρωση παρόμοια με την παρατηρούμενη στην
DISH.
Η οστεοσκλήρυνση μπορεί να συνδυάζεται με σπονδυλοδισκίτιδα, όπως
στην ΑΣ. Οι αλλοιώσεις αυτές παρατηρούνται στο 9-20% των περιπ-
τώσεων και συνδέονται με φλυκταίνωση παλαμών και πελμάτων, αλ-
λά, σπάνια, με ακμή. Την ίδια χρονική περίοδο μπορεί να υπάρχουν 2 ή
περισσότερες εστίες.
Τα ακτινολογικά ευρήματα περιλαμβάνουν στένωση του μεσάρθριου δι-
αστήματος και διαβρώσεις στα κεντρικά ή πρόσθια τμήματα της δισ-
κοσπονδυλικής συνένωσης. Οι αλλοιώσεις αυτές συνοδεύονται συχνά
από οστεόφυτα ή υπερόστωση.
Σε μία αναδρομική μελέτη 25 ασθενών με σύνδρομο SAPHO, οι 8 είχαν ά-
σηπτη σπονδυλοδισκίτιδα [Tousirrot E et al, 1997]. Ολοι οι ασθενείς της
μελέτης παρουσιάσθηκαν με ενοχλήσεις στην οσφύ, χωρίς πυρετό, αύ-
ξηση των δεικτών οξείας φάσης και νευρολογικές εκδηλώσεις, και βελ-
τιώθηκαν με την θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
Η ψωριασική αρθρίτιδα, όπως και άλλες σπονδυλαρθροπάθειες, μπορεί
να προσβάλλει την ΣΣ [Salvarani C et al, 1992].

6. 6
Η προσβολή της ΣΣ στην ψωριασική αρθρίτιδα χαρακτηρίζεται ακτινολο-
γικά από παρασπονδυλική οστεοποίηση με την μορφή των συνδεσμο-
φύτων παράλληλα με τα σπονδυλικά σώματα. Σε αντίθεση με την αγ-
κυλοποιητική σπονδυλαρθροπάθεια, τα συνδεσμόφυτα αυτά είναι με-
γαλύτερα και ασύμμετρα.
Σπονδυλοδισκίτιδα αναπτύσσει το 22% των ασθενών με ψωριασική αρ-
θρίτιδα, αλλά συσχετίζεται με άλλες αλλοιώσεις, όπως συνδεσμόφυτα,
οστεοποίηση συνδέσμων και στένωση ή σύντηξη των αποφυσιακών
αρθρώσεων [Jankinson T et al, 1994]. Πάντως, έχουν περιγραφεί μερι-
κές περιπτώσεις άσηπτης σπονδυλοδισκίτιδας σε ασθενείς με ψωρια-
σική αρθρίτιδα πάσχοντες από νόσο του Crohn [Calin A and Robertson
D, 1991].
Η οστεοχονδρίτιδα είναι ένας τύπος εκφυλιστικής σπονδυλαρθροπάθειας.
Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιοδήποτε επίπεδο της σπονδυλικής στήλης,
αλλά είναι ιδιαίτερα συχνή στην κατώτερη οσφυική και αυχενική περι-
οχή [Resnick D and Niwayama G, 1987].
Ακτινολογικά ευρήματα μπορεί να παρατηρηθούν ακόμα και στα σχετικά
πρώιμα στάδια της μεσοσπονδύλιας οστεοχόνδρωσης.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η απεικόνιση γραμμοειδών ή κυκλοτερών
ακτινοδιαυγαστικών συλλογών (φαινόμενο κενού), το οποίο υπέρκει-
ται των μεσοσπονδυλίων δίσκων. Οι διαυγαστικές περιοχές δημιουρ-
γούνται από την συγκέντρωση αερίου, κυρίως αζώτου, το οποίο συγ-
κεντρώνεται στις σχισμές. Το «φαινόμενο κενού» είναι αξιόπιστος δε-
ίκτης εκφύλισης του δίσκου, αλλά σπανίζει όταν υπάρχει λοίμωξη του
μεσοσπονδυλίου δίσκου.
Οσο η διαδικασία της μεσοσπονδύλιας οστεοχόνδρωσης εξελίσσεται, ο
μεσοσπονδύλιος δίσκος ελαττώνεται σε πάχος. Οι χόνδρινες τελικές
πλάκες αποκαλύπτουν ταυτόχρονη αναγέννηση. Ακτινολογικά, στο
στάδιο αυτό χαρακτηριστική είναι η απώλεια του μεσάρθριου διαστή-
ματος και η πύκνωση του οστού.

7. 7
Η σκλήρυνση είναι γενικά καλώς αφορισμένη, γραμμοειδούς ή τριγωνικού
σχήματος και εκτείνεται στον μεσοσπονδύλιο δίσκο. Χαρακτηριστική
είναι η υποχόνδρια πύκνωση του οστού στα σώματα των σπονδύλων
που γειτονεύουν με τον μεσοσπονδύλιο δίσκο [Resnick D and
Niwayama G, 1987].
Τα χαρακτηριστικά ακτινολογικά ευρήματα της οστεοχόνδρωσης (στέ-
νωση του μεσοσπονδύλιου διαστήματος, σκλήρυνση και, μερικές φο-
ρές, διαβρώσεις των σπονδυλικών πλακών) είναι παρόμοια με τις αλ-
λοιώσεις της λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας, ιδιαίτερα εάν αυτές
αναπτύσσονται μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα [Amor B and Rvel M,
1980; Modie MT et al, 1988; Revel M et al, 1990] . Στις περιπτώσεις αυ-
τές, το «φαινόμενο κενού» έχει ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι η πα-
ρουσία του στο μεσοσπονδύλιο διάστημα αποκλείει σχεδόν την πιθα-
νότητα λοίμωξης του δίσκου.
Ο Kuntz και συν. περιέγραψε για πρώτη φορά ένα είδος σπονδυλαρθρο-
πάθειας σε ασθενείς θεραπευόμενους με αιμοδιύλιση [Kuntz D et al,
1984].
Η σπονδυλαρθροπάθεια αυτή (HS) μπορεί αρχικά να έχει χαρακτήρες
σπονδυλικής οστεοχόνδρωσης, αλλά αργότερα γίνεται καθαρά κατασ-
τρεπτική και διαβρωτική, υποδυόμενη λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα.
Η HS πιστεύεται ότι αναπτύσσεται στο 5-10% των αιμοδιϋλιζόμενων ασ-
θενών, συνήθως μετά από 4 χρόνια διύλισης [Kaplan P et al, 1987; Rafto
SE et al, 1988; Flipo RM et al, 1996].
Σε ασθενείς με HS έχουν ανευρεθεί κρύσταλλοι υδροξυαπατίτη και πυρο-
φωσφορικού ασβεστίου, πιθανώς συνδεόμενοι με τον υπερπαραθυ-
ρεοειδισμό από τον οποίο οι ασθενείς αυτοί υποφέρουν [Kuntz D et al,
1984].
Η HS συνδέεται συχνότερα με τον υπερπαραθυρεοειδισμό, δεδομένου ότι
οι αιμοδιϋλιζόμενοι ασθενείς υποφέρουν συχνά από σοβαρό υπερπα-
ραθυρεοειδισμό και η υφολική παραθυρεοειδεκτομή μπορεί να μειώσει
ταχέως τα συμπτώματα και την εξέλιξη των δισκικών αλλοιώσεων.

8. 8
Πάντως, η HS μπορεί να παρουσιασθεί και σε ασθενείς που δεν πάσχουν
από υπερπαραθυρεοειδισμό και αρκετοί αιμοδιϋλιζόμενοι ασθενείς με
υπερπαραθυρεοειδισμό ουδέποτε αναπτύσσουν HS. Είναι πιθανόν ότι
ο υπερπαραθυρεοειδισμός προδιαθέτει σε σπονδυλαρθροπάθεια, αλλά
στην παθογένεσή της εμπλέκονται και άλλοι παράγοντες [McCarty JT et
al, 1988].
Διάφορες μελέτες έχουν βρεί εναποθέσεις αμυλοειδούς σε βιοψίες ασθε-
νών με HS, ιδιαίτερα στη ΣΣ [Bardin T et al, 1986; Naito M et al, 1992;
Qhashi K et al, 1992].
Σε μία μελέτη 100 αιμοδιϋλιζόμενων ασθενών το 11% έπασχε από HS
[Bindi P and Chanard J, 1990]. Η ΑΜΣΣ είχε προσβληθεί στο 84%, η
ΟΜΣΣ, στο 16%, και η ΘΜΣΣ, στο 8% των ασθενών. Το 35% των ασθε-
νών ήταν ασυμπτωματικοί, ενώ πόνο είχε το 50% και ισχιαλγία και ρι-
ζοπάθεια, το 15% των ασθενών.
Σε άλλη μελέτη σε αιμοδιϋλιζόμενους ασθενείς με σπονδυλικό πόνο, το
30% είχε άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα και, περισσότεροι από 50%, πα-
ρουσιάσθηκαν με νευρολογικές διαταραχές [Naito M et al, 1992].
Η σπονδυλοδισκίτιδα που ακολουθεί χειρουργικές επεμβάσεις δεν είναι
ιδιαίτερα συχνή. Μπορεί να είναι μετεγχειρητική, μεταδισκογραφική ή
παρουσιάζεται μετά από πυρηνόλυση. Η ύπαρξή της πρέπει να μπαίνει
στην σκέψη σε ασθενείς που έχουν επιδείνωση της οσφυαλγίας μετά
την επέμβαση.
Διακρίνονται 2 τύποι μετεγχειρητικής σπονδυλοδισκίτιδας : λοιμώδης
σπονδυλοδισκίτιδα και «χημική», «μηχανική» ή «άσηπτη» σπονδυλο-
δισκίτιδα. Ο πρώτος τύπος είναι ο συχνότερος, δοθέντος ότι ο μικρο-
οργανισμός μπορεί να εισαχθεί στη διάρκεια της επέμβασης. Οι 2 αυτοί
τύποι φαίνεται ότι δεν έχουν σχεδόν καμμία κλινική ή ακτινολογική δι-
αφορά.
Η διάγνωση βασίζεται στις αναλυτικές πληροφορίες και στην βιοψία του
πάσχοντος δίσκου. Υπερ της μη λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας συνη-
γορούν η φυσιολογική CRP (η ΤΚΕ αυξάνεται τις 2 πρώτες εβδομάδες
μετά την επέμβαση), το φυσιολογικό φιμπρινογόνο και τα ιστολογικά
ευρήματα.

9. 9
Η μετεγχειρητική άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα έχει καλή πρόγνωση και
αποκαθίσταται πλήρως μετά από μερικές εβδομάδες ανάπαυσης
[Fouquet B et al, 1992; Eggen PJ et al, 1993].
Οι κρυσταλλογενείς αρθροπάθειες προσβάλλουν την σπονδυλική στήλη
πολύ σπάνια.
Οι μικροκρύσταλλοι μπορεί να εναποτεθούν στη ΣΣ και τα παρασπονδυ-
λικά μαλακά μόρια. Αν και είναι ασυμπτωματικοί, περιστασιακά μπορεί
να προκαλέσουν μυελοπάθεια ή ριζοπάθεια. Ακτινολογικά υποδύονται
λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα.
Η χονδρασβέστωση προσβάλλει την σπονδυλική στήλη στο 4-10% των
περιπτώσεων [Kissling RO et al, 1990], αν και συνήθως είναι ασυμπτω-
ματική.
Οι κρύσταλλοι του πυροφωσφορικού ασβεστίου μπορεί να προκαλέσουν
καταστρεπτικές αλλοιώσεις στα σώματα των σπονδύλων και τους με-
σοσπονδύλιους δίσκους, οι οποίες ενδέχεται να συγχυθούν με λοιμώδη
σπονδυλοδισκίτιδα [Martel W et al, 1981; Kissling RO et al, 1990; Fidler
WK et al, 1996]. Οι αλλοιώσεις αυτές μπορεί να προκαλέσουν αστάθεια
και επομένως πραγματική άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα.
Οι κρύσταλλοι του πυροφωσφορικού ασβεστίου μπορεί επίσης να εναπο-
τεθούν στον ωχρό σύνδεσμο ή στον ατλαντοϊνιακό σύνδεσμο [Brown
TR et al, 1991; Ojemann JG et al, 1997]. Εχουν περιγραφεί αρκετές πε-
ριπτώσεις μυελοπάθειας και συμπίεσης του αυχενικού μυελού, οι ο-
ποίες χρειάσθηκαν νευρολογική αποσυμπίεση [Salcman M et al, 1994].
Οι κρύσταλλοι του υδροξυαπατίτη μπορεί να προκαλέσουν επίσης άσηπ-
τη σπονδυλοδισκίτιδα (Milwaukee back). Εχει αναφερθεί ένα περιστα-
τικό ασυμπτωματικής καταστρεπτικής σπονδυλοδισκίτιδας. Η παθο-
λογοανατομική εξέταση έδειξε εναποθέσεις κρυστάλλων υδροξυαπατί-
τη. Η ύπαρξη των κρυστάλλων αυτών σε μη φλεγμονώδη αρθρικά υγ-
ρά ή σε αρθρώσεις κατεστραμμένες από άλλα αίτια δυσκολεύει σημαν-
τικά την εξακρίβωση του αιτιοπαθογενετικού τους ρόλου.
Πάντως, έχει περιγραφεί μία χρόνια καταστρεπτική αρθροπάθεια συνο-
δευόμενη από καταστροφή του χόνδρου και οστικές διαβρώσεις σε
συσχέτιση με κρυστάλλους υδροξυαπατίτη στο αρθρικό υγρό σε διά-

10. 10
φορες αρθρώσεις (ώμοι, γόνατα, αρθρώσεις δακτύλων, κ.ά.) [Zwillich
SH et al, 1988).
Μέχρι τώρα έχουν περιγραφεί 20 περίπου περιπτώσεις προσβολής της
σπονδυλικής στήλης από ουρική αρθρίτιδα σε πάσχοντες από πολυαρ-
θρική χρόνια τοφώδη ουρική αρθρίτιδα.
Οι κρύσταλλοι του ουρικού μονονατρίου μπορεί να εναποτεθούν στον ε-
πισκληρίδιο χώρο ή τον σπονδυλικό σωλήνα, στον ωχρό σύνδεσμο, τον
αυχένα του σπονδυλικού τόξου ή τα μεσοσπονδύλια διαστήματα. Στις
τελευταίες περιοχές μπορεί να υποδύονται λοιμώδη σπονδυλοδισκίτι-
δα.
Κλινικά μπορεί να προκαλέσουν χρόνια οσφυαλγία, αλλά κυρίως συνδέ-
ονται με νευρολογικές ανωμαλίες, όπως ριζοπάθεια, παραπάρεση ή
τετραπάρεση, οπότε χρειάζονται χειρουργική αποσυμπίεση [Das S,
1988; Fenton P et al, 1995; King JC and Nicholas C, 1997].
Η νόσος Paget των οστών είναι ένα εντοπισμένο νόσημα της αναδόμησης
των οστών. Ο παζετικός ιστός ο οποίος αναπτύσσεται μέσα στα σώμα-
τα των σπονδύλων, μπορεί να διηθήσει άμεσα τον αρθρικό χόνδρο.
Όταν φθάσει στο μεσοσπονδύλιο διάστημα, δημιουργεί το αποκαλού-
μενο σπονδυλικό block [Olive A et al, 1998].
Το παζετικό σπονδυλικό μπλόκ (Pagetic vertebral block) (ή σπονδυλική
παζετική αγκύλωση ή παζετική συνόστωση) (Paget ankylosis ή Paget
synostosis) παρατηρείται στο 4.45% και 12% των ασθενών με νόσο Pa-
get και είναι συχνότερο σε άνδρες ηλικίας >70 ετών με πολυοστωτική
νόσο. Η αιτιολογία του είναι άγνωστη.
 Πρόσθια ή πλάγια σύντηξη των σπονδυλικών σωμάτων με οστικές γέ-
φυρες σε 2 ή περισσότερους παζετικούς σπονδύλους
 Ακτινολογική οστική αγκύλωση σε 2 ή περισσότερους παζετικούς
σπονδύλους με ολική ή μερική εξαφάνιση των μεσοσπονδυλίων δίσ-
κων και μείωση του πάχους του σπονδυλικού σώματος και
 Πρόσθια κυρτότητα της σπονδυλικής αγκύλωσης
Το παζετικό μπλόκ μπορεί ακτινολογικά και κλινικά να συγχυθεί με λοι-
μώδη σπονδυλοδισκίτιδα [Roucoles J et al, 1987; Lander P and
Hadjipavlou A, 1991] ή με καρκίνο [Geil GE and Staple TW, 1990]. Από
πλευράς συχνότητας, αναπτύσσεται στη ραχιαία, οσφυική και αυχενι-

11. 11
κή ΣΣ. Είναι πολύ συχνά συμπτωματικό και μπορεί να εκδηλωθεί με
οσφυαλγία ή μηραλγία, ενίοτε συνοδευόμενη από νευρολογικές επιπ-
λοκές [Meolux J et al, 1988; Hadjipavlou A and Lander P, 1991; Ferroir JP
et al, 1993]. Η θεραπεία γίνεται συνήθως με καλσιτονίνη ή διφωσφονι-
κά. Σε σπάνιες περιπτώσεις χρειάζεται χειρουργική επέμβαση
[Hadjipavlou A and Lander P, 1991).
Διήθηση των σπονδύλων από καρκινωματώδεις αλλοιώσεις είναι εξαιρε-
τικά σπάνια. Η σχετική διατήρηση του δίσκου εξηγείται από την απου-
σία αγγείωσης του δίσκου και από την ποιότητα της χόνδρινης πλάκας
η οποία εμποδίζει την ανάπτυξη του όγκου [Wargnier O et al, 1997].
Πάντως, σε μερικές περιπτώσεις οι κακοήθεις νεοπλασίες μπορεί να διη-
θήσουν τον μεσοσπονδύλιο δίσκο και ορισμένα νεοπλάσματα, χωρίς να
διηθούν τον δίσκο, μπορεί ακτινολογικά να υποδύονται λοιμώδη
σπονδυλοδισκίτιδα.
Η ύπαρξη μεταστάσεων σε άλλους σπονδύλους ή ενός γνωστού πρωτο-
παθούς όγκου μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση [Cabral DA and
Tucker L, 1999].
Η σαρκοείδωση μπορεί να προσβάλλει την σπονδυλική στήλη, ιδιαίτερα
την θωρακο-οσφυική της μοίρα. Οι αλλοιώσεις είναι οστεολυτικές ή
οστεοσκληρυντικές, υποδυόμενες μεταστατικό κακόηθες νεόπλασμα.
Προσβάλλονται ένας ή περισσότεροι γειτονικοί σπόνδυλοι.
Σε αντίθεση με άλλες περιοχές, στη ΣΣ η σαρκοείδωση είναι συνήθως α-
συμπτωματική. Τα μεσοσπονδύλια διαστήματα σπάνια προσβάλλον-
ται, αλλά, όταν αυτό συμβεί, η ΔΔ από λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα εί-
ναι πρακτικά αδύνατη και γίνεται μόνο με την βιοψία.
Όταν η ρευματοειδής αρθρίτιδα προσβάλλει την σπονδυλική στήλη αυτό
συνήθως γίνεται στην ΑΜΣΣ.
Η πλέον χαρακτηριστική βλάβη της ΣΣ στη ρευματοειδή αρθρίτιδα είναι
το υπεξάρθρημα της ατλαντοαξονικής. Ακόμα, η ΡΑ μπορεί να προκα-
λέσει καταστρεπτικές αλλοιώσεις των σπονδυλικών σωμάτων και αλ-
λοιώσεις των ενδοαποφυσιακών αρθρώσεων, όπως και άσηπτη σπον-
δυλοδισκίτιδα σε διάφορα επίπεδα της ΣΣ [Heywood AW and Meyers
OL, 1986; Collet P et al, 1990].
Οι δισκοσπονδυλικές αυτές αλλοιώσεις μπορεί να οφείλονται σε επέκταση
της υμενίτιδας προς το μεσοσπονδύλιο διάστημα, η οποία επινέμεται

12. 12
τις γειτονικές αρθρώσεις, όπως και τις ενδοαποφυσιακές και πλευ-
ροσπονδυλικές αρθρώσεις. Οι διαβρώσεις αυτές μπορεί να προκαλέ-
σουν αστάθεια της ΣΣ και επομένως νευρολογικές εκδηλώσεις.
Μία ανασκόπηση σε ασθενείς με ΡΑ και προσβολή της ΣΣ διεπίστωσε ότι
το 8% των ασθενών είχε σπονδυλικά block και το 14%, στένωση του
μεσάρθριου διαστήματος και διαβρώσεις υποδυόμενες λοιμώδη σπον-
δυλοδισκίτιδα [Collet P et al, 1990].
Ο Heywood και συν. περιέγραψε 12 συμπτωματικές περιπτώσεις με
προσβολή της θωρακικής και οσφυικής μοίρας της ΣΣ. Μερικές από
αυτές υποδυόντουσαν λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα και το 1/3 παρου-
σίασε νευρολογικές επιπλοκές που χρειάσθηκαν χειρουργική αποσυμ-
πίεση [Heywood AW and Meyers OL, 1986].
Στο σύνδρομο Αδαμαντιάδη-Behcet οποιαδήποτε άρθρωση μπορεί να
προσβληθεί, αν και προσβολή της ΣΣ είναι ασυνήθιστη [Koss JC and
Dalinka MK, 1980]. Σε μερικές περιπτώσεις προσβάλλεται η ΑΜΣΣ,
προκαλώντας υπεξάρθρημα της ατλαντοαξονικής [Koss JC and Dalinka
MK, 1980].
Ενας ασθενής είχε ακτινολογικά ευρήματα ενδεικτικά άσηπτης σπονδυ-
λοδισκίτιδας, χωρίς νευρολογικές διαταραχές, η οποία ανταποκρίθηκε
στα αντιφλεγμονώδη φάρμακα [Rozadilla A et al, 1990].
Ο Gertzbein και συν. παρουσίασε μία γυναίκα με οσφυαλγία και πυρετό
που παρουσίασε μετά από γυναικολογική επέμβαση για κυστοκήλη. Ο
πόνος δεν βελτιώθηκε με την θεραπεία.
Οι απλές ακτινογραφίες έδειξαν σημεία σπονδυλοδισκίτιδας στο επίπεδο
Ο5-Ι1, και 2 χειρουργικές λαβίδες, οι οποίες είχαν προφανώς ξεχασθεί
μέσα στην άρρωστη. Τα συμπτώματα εξαφανίσθηκαν μετά την χειρο-
υργική αφαίρεση των ξένων αυτών σωμάτων. Η ιστολογική εξέταση
έδειξε κοκκιωματώδη ιστό γύρω από τις λαβίδες και οι καλλιέργειες
ήταν αρνητικές [Gertzbein SD et al, 1998).
Αν και σπάνια, η λοιμώδης σπονδυλοδισκίτιδα είναι η κύρια εκδήλωση της
αιματογενούς οστεομυελίτιδας σε άτομα ηλικίας >50 ετών [Espersen F

13. 13
et al, 1991; Jensen AG et al, 1997] και αποτελεί το 3-5% όλων των πε-
ριπτώσεων οστεομυελίτιδας [Sobottke R et al, 2008].
Οι εκτιμήσεις για την συχνότητά της στις ανεπτυγμένες χώρες, ανάλογα
με την εντόπιση και τα κριτήρια εισόδου στις μελέτες (π.χ. παιδιά, φυ-
ματιώδεις περιπτώσεις), κυμαίνονται από 4-24%/έτος [Joughin E et al,
1991; Colmenero JD et al, 1997; Hopkinson N et al, 2001].
Μερικές μελέτες αναφέρουν δικόρυφη κατανομή με αιχμές σε άτομα ηλι-
κίας <20 ετών και στην ηλικιακή ομάδα των 50–70 ετών, αν και όλες οι
ηλικίες μπορεί να προσβληθούν [Sapico FL et al, 1979; Malawski SK and
Lukawski S, 1991; Krogsgaard MR et al, 1998].
Η σπονδυλική οστεομυελίτιδα επικρατεί στους άρρενες, σε αναλογία 1.5–
2:1 με τις θήλεις [Sapico FL and Montgomerie JZ, 1979;, Grammatico L et
al, 2008; Mylona E e al, 2009].
Σε ασθενείς με βακτηριαιμία από χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο, στο χρονικό
διάστημα 1980-1990 παρατηρήθηκε αύξηση του επιπολασμού της
σπονδυλικής οστεομυελίτιδας από 1.1%, σε 2.2% [Jensen AG et al, 1997;
Jensen AG et al, 1998].
Αλλοι αποδίδουν την αύξηση της συχνότητας της σπονδυλοδισκίτιδας στη
χρήση ενδοφλέβιων ουσιών [Musher DM et al, 1976], στην αύξηση των
χειρουργικών επεμβάσεων στη ΣΣ [Deyo RA et al, 2004] και του ανοσο-
κατεσταλμένου και ηλικιωμένου πληθυσμού [Carragee EJ, 1997].
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορεί να προκαλέσουν λοίμωξη της
σπονδυλικής στήλης μέσω 3 οδών :
 αιματογενής διασπορά,
 άμεσος εξωγενής ενοφθαλμισμός ή
 επέκταση από γειτονικούς ιστούς.
Η αιματογενής αρτηριακή οδός είναι η κυριότερος τρόπος ανάπτυξης
λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας, επιτρέποντας την διασπορά μιας λοί-
μωξης από απομακρυσμένες περιοχές στη σπονδυλική στήλη.
Στα παιδιά, οι ενδοστικές αρτηρίες έχουν εκτεταμένες αναστομώσεις και
αγγειακοί δίαυλοι διατιτραίνουν τους μεσοσπονδύλιους δίσκους. Επο-
μένως, τα σηπτικά έμβολα συνήθως δεν προκαλούν σημαντικά οστικά
έμφρακτα και η λοίμωξη συχνά περιορίζεται στον δίσκο.
Αντίθετα, στους ενήλικες οι δίσκοι στερούνται αγγείων και οι ενδοστικές
αναστομώσεις εξελίσσονται κατά την 3η δεκαετία της ζωής, δημουρ-

14. 14
γώντας τελικές αρτηρίες, οπότε τα σηπτικά έμβολα μπορεί να προκα-
λέσουν μεγάλα οστικά έμφρακτα [Ratcliffe JF, 1982].
Η συνεπακόλουθη επέκταση της λοίμωξης σε γειτονικούς δίσκους και
σπονδύλους δημιουργεί την χαρακτηριστική αλλοίωση της λοιμώδους
σπονδυλοδισκίτιδας [Wiley AM and Trueta J, 1959; Ratcliffe JF, 1985].
Το έμφρακτο, εάν είναι εκτεταμένο, οδηγεί σε γωνίωση, δημιουργία κοι-
λότητας και συμπιεστικά κατάγματα με συνεπακόλουθη σπονδυλική
αστάθεια, παραμορφώσεις και κίνδυνο συμπίεσης του νωτιαίου μυε-
λού.
Η μη ελεγχόμενη λοίμωξη μπορεί να εισδύσει στα οστά και να διηθήσει τα
πέριξ μαλακά μόρια, προκαλώντας παρασπονδυλικά αποστήματα ή
αποστήματα του ψοΐτη, και να επεκταθεί προς τα πίσω, στον σπονδυ-
λικό σωλήνα, σχηματίζοντας επισκληρίδια αποστήματα με περαιτέρω
κίνδυνο παραπληγίας, υποσκληρίδιου αποστήματος και μηνιγγίτιδας.
Οι αιματογενείς λοιμώξεις πολύ σπάνια προκαλούν πυογενή οστεομυελί-
τιδα των οπίσθιων σπονδυλικών στοιχείων (αυχένας σπονδυλικών τό-
ξων, εγκάρσιες αποφύσεις, πέταλα και οπίσθιες ακανθώδεις αποφύσε-
ις) λόγω της σχετικά πτωχής αιματικής τροφοδοσίας που έχουν φυσι-
ολογικά τα ανατομικά αυτά στοιχεία, συγκριτικά με τα σπονδυλικά
σώματα [Babinchak TJ et al, 1997].
Τα οπίσθια σπονδυλικά στοιχεία προσβάλλονται συχνότερα σε περιπτώ-
σεις φυματιώδους και μυκητιασικής σπονδυλίτιδας [Maiuri F et al,
1997; Govender S et al, 1999; Turunc T et al, 2007].
Η αιματογενής πυογενής σπονδυλοδισκίτιδα αναπτύσσεται εκλεκτικά
στην ΟΜΣΣ και, λιγότερο συχνά, στην θωρακική και αυχενική ΣΣ με
φθίνουσα συχνότητα (58%, 30% και 11% αντίστοιχα) [Mylona E et al,
2009].
Η ΑΜΣΣ προσβάλλεται συχνότερα σε χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών
[Sapico FL and Montgomerie JZ, 1990]. Πολυεστιακή προσβολή παρα-
τηρείται στο 4% των περιπτώσεων [Mylona E et al, 2009].
Οι φυματιώδεις αλλοιώσεις προσβάλλουν συχνότερα την ΘΜΣΣ και πε-
ρισσότερους από 2 (ενίοτε μη συνεχόμενους) σπονδύλους, συγκριτικά
με την πυογενή σπονδυλοδισκίτιδα [Buchelt M et al, 1993; Beronius M
et al, 2001; Chang MC et al, 2006].
Ο άμεσος ενοφθαλμισμός είναι συνήθως ιατρογενής οφειλόμενος σε
σπονδυλική επέμβαση, οσφυική παρακέντηση ή επισκληρίδιες διαδι-

15. 15
κασίες και αποτελεί το 25-30% των περιπτώσεων [Jimenez-Mejias ME
et al, 1999; Legrand E et al, 2001].
Η μόλυνση εμφυτευμένου προσθετικού υλικού είναι σημαντικός προδια-
θεσικός παράγοντας ανάπτυξης σπονδυλοδισκίτιδας. Σπάνια, η σπον-
δυλοδισκίτιδα μπορεί να ακολουθήσει τραυματισμό της σπονδυλικής
στήλης από νύσσον όργανο ή πυροβόλο όπλο [Patzakis MJ et al, 1991;
McHenry MC et al, 2002].
Οι σπονδυλικές λοιμώξεις σπάνια δημιουργούνται μετά από γειτονική ε-
πέκταση λοιμώδους εστίας, ρήξη οισοφάγου ή οπισθοφαρυγγικό α-
πόστημα.
Στο 50% των περιπτώσεων σπονδυλοδισκίτιδας υπάρχει απομακρυσμένη
λοιμώδης εστία (ουροποιογεννητικός σωλήνας, δέρμα και μαλακά μό-
ρια, ενδαγγειακές συσκευές (5%), γαστρεντερικός σωλήνας, αναπνε-
υστικός σωλήνας, στοματική κοιλότητα, λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα).
 Σακχαρώδης διαβήτης (κυρίως)
 Προχωρημένη ηλικία
 Χρήση ενέσιμων ουσιών
 Ανοσοκαταστολή
 Κακοήθη νοσήματα
 Νεφρικά νοσήματα
 Ρευματολογικά νοσήματα
 Ηπατική κίρρωση
 Προηγηθείσες χειρουργικές επεμβάσεις στη ΣΣ
Η σπονδυλοδισκίτιδα συνδέεται με πολλούς και διάφορους μικρο- οργα-
νισμούς, αν και στην ουσία παραμένει μία μονομικροβιακή βακτηριδι-
ακή λοίμωξη.
Είναι ο κυριότερος αιτιοπαθογόνος μικροοργανισμός και ευθύνεται για το
50% των περιπτώσεων μη φυματιώδους σπονδυλοδισκίτιδας.
Οι ασθενείς ηλικίας > 50 ετών, χωρίς εμφανή πύλη εισόδου της λοίμωξης
έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης σπονδυλοδισκίτιδας από χρυσί-
ζοντα σταφυλόκοκκο [Mylona E et al, 2009].

16. 16
Σε μία μελέτη, ο κίνδυνος ανάπτυξης σπονδυλοδισκίτιδας σε ασθενείς με
βακτηριαιμία σχετιζόμενη με ενδαγγειακές συσκευές ήταν 2.2%
(7/324 περιπτώσεις) [Fowler VG Jr et al, 2005].
Οι αρνητικοί στην κοαγκουλάση σταφυλόκοκκοι ευθύνονται για το 5–
16% των περιπτώσεων λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας.
Ο επιδερμικός σταφυλόκοκκος είναι το συχνότερο είδος σταφυλόκοκκου
και συνδέεται με ενδοκαρδιακή βακτηριαιμία σχετιζόμενη με συσκευ-
ές και μετεγχειρητικές λοιμώξεις [Colmenero JD et al, 1997; Jimenez-
Mejias ME et al, 1999; Dufour V et al, 2005].
Εχουν αναφερθεί μερικές περιπτώσεις σπονδυλοδισκίτιδας από σταφυ-
λόκοκκο lugdunensis [Bucher E et al, 2000; Lecouvet F et al, 2004; de
Lucas EM et al, 2009].
Οι σπονδυλοδισκίτιδες από αναερόβια είναι σπάνιες (<4% των περιπτώ-
σεων)[ Osenbach RK et al, 1990; Perronne C et al, 1994; McHenry MC et
al, 2002].
Ο μικρο-οργανισμός αυτός κατατάσσεται στους συχνότερους και συνδέε-
ται με βραδέως εξελισσόμενη μετεχειρητική δισκίτιδα, σχετιζόμενη συ-
νήθως με εμφυτευμένα υλικά [Dufour V et al, 2005; Uckay I et al, 2010].
Το Bacteroides fragilis και άλλα αναερόβια συνδέονται συνήθως με σπον-
δυλοδισκίτιδα με γειτονική επέκταση από ενδοπυελικές ή ενδοκοιλια-
κές λοιμώδεις εστίες [Saeed MU e al, 2005; Elgouhari H et al, 2007].
Είναι ασυνήθιστο αίτιο σπονδυλοδισκίτιδας (<10% των περιπτώσεων)
[Mylona E et al, 2009].
Η βρουκέλλωση αποτελεί το κύριο αίτιο λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας
στη λεκάνη της Μεσογείου και την Μέση Ανατολή [Colmenero JD et al,
1997; Belzunegui J et al, 1999; Sakkas LI et al, 2009].

17. 17
Η οστική λοίμωξη από βρουκέλλα αποτελεί το 21–48% των σπονδυλικών
λοιμώξεων. Σπονδυλοδισκίτιδα αναπτύσσει το 7.5-30% των ασθενών
με βρουκέλλωση και οφείλεται συνήθως στην Brucella melitensis
[Bodur H et al, 2004; Namiduru M et al, 2004; Lifeso RM et al, 1985].
Η λοίμωξη επισυμβαίνει δευτεροπαθώς στην κατανάλωση μη παστεριω-
μένων γαλακτοκομικών προϊόντων ή επαφή με μολυσμένα ζώα
[Pappas G et al, 2005]. Οι ασθενείς με βρουκέλλωση που αναπτύσσουν
σπονδυλίτιδα τείνουν να είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία και να έχουν με-
γαλύτερη διάρκεια συμπτωμάτων [Bodur H et al, 2004; Namiduru M et
al, 2004].
Τα εντεροβακτηριοειδή αποτελούν το 7-33% των περιπτώσεων πυογε-
νούς σπονδυλοδισκίτιδας.
Οι περισσότερες περιπτώσεις σπονδυλοδισκίτιδας από εντεροβακτηριο-
ειδή οφείλονται στο κολοβακτηρίδιο. Σε μία μελέτη 72 ασθενών ηλικί-
ας >63 ετών η σπονδυλοδισκίτιδα οφειλόταν αποκλειστικά στο κολο-
βακτηρίδιο [Belzunegui J et al, 2000].
Η λοίμωξη από σαλμονέλλα είναι σπάνια και έχει αναφερθεί σε ασθενείς
με δρεπανοκυτταρική νόσο, αλλά και σε ασθενείς χωρίς δρεπανοκυτ-
ταρική νόσο, σχετιζόμενη με αορτικά μυκωτικά ανευρύσματα [Chang
JC, 2005].
Αλλα μείζονα μέλη της ομάδας αυτής είναι ο πρωτέας, η κλεμπσιέλλα και
το εντεροβακτηρίδιο. Οι μικρο-οργανισμοί αυτοί συνδέονται με ουρο-
λοιμώξεις και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Η Kingella kingae είναι πιθανώς ο δεύτερος συχνότερος μικρο- οργανισμός
που ευθύνεται για σπονδυλοδισκίτιδα στα παιδιά [Garron E et al, 2002;
Yajupsky P, 2004].
Οι μυκητιασικές σπονδυλοδισκίτιδες είναι σπάνιες (0.5–1.6%, συνήθως
έως 6.9%). Οι λοιμώξεις αυτές συνδέονται ισχυρά με ανοσοκαταστολή
(θεραπεία με κορτικοστεροειδή, ουδετεροπενία, χρόνια κοκκιωματώδη
νοσήματα) [Vinas FC et al, 1999; Frazier DD et al, 2001; Hendrickx L et al,
2001].

18. 18
 Κάντιτα
 Ασπέργιλλος
 Cryptococcus neoformans
 Coccidioides immitis
 Blastomyces dermatitidis
Οι παρασιτικές λοιμώξεις, όπως η λοίμωξη της ΣΣ από εχινόκοκκο, είναι
εξαιρετικά σπάνιες, ακόμα και σε ενδημικές περιοχές [Hadjipavlou AG
et al, 2000].
Οι στρεπτόκοκκοι (viridans και β-αιμολυτικοί στρεπτόκοκκοι, ιδιαίτερα
ομάδες Α και Β) και οι εντερόκοκκοι συνδέονται με σπονδυλοδισκίτιδα
(5%–20%). Ο στρεπτόκοκκος της πνευμονίας είναι πολύ σπάνιο αίτιο
σπονδυλοδισκίτιδας [Turner DP et al, 1999; Taylor SN and Saners CV,
1999].
Η φυματίωση είναι το συχνότερο αίτιο σπονδυλικής λοίμωξης παγκοσ-
μίως και ευθύνεται για το 9-46% των περιπτώσεων λοιμώδους σπον-
δυλοδισκίτιδας στις ανεπτυγμένες χώρες.
Ο σκελετός προσβάλλεται στο 1-3% των ασθενών με φυματιώδη λοίμωξη
[Tuli SM, 2007]. Στο 50% των περιπτώσεων η ΤΒ εντοπίζεται εκτός της
σπονδυλικής στήλης [Buchelt M et al, 1993; Kenyon PC et al, 2009].
Η pseudomonas aeruginosa είναι ασυνήθιστο αίτιο λοιμώδους σπονδυ-
λοδισκίτιδας. Εχει αναφερθεί στο 48% των ασθενών που κάνουν εν-
δοφλέβια χρήση ναρκωτικών ουσιών [Patzakis MJ et al, 1991].
 Ακτινομύκητες
 Νοκάρδια
 Νόσων εξ ονύχων γαλής (στα παιδιά) [Hulzebos CV et al, 1999;
Vermeulen MJ et al, 2006]
Τα συμπτώματα της λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας είναι άτυπα.

19. 19
Οι πάσχοντες από λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα πολύ συχνά έχουν πόνο
στην οσφύ ή τον αυχένα [Sapico FL and Montgomerie JZ, 1979], αλλά,
έως 15% των περιπτώσεων, είναι ασυμπτωματικοί [Torda AJ et al,
1995; Sakkas LI et al, 2009].
Ο πόνος μπορεί να είναι συνεχής (σ΄όλη την διάρκεια του 24ώρου) και να
χειροτερεύει στην διάρκεια της νύχτας. Συχνά έχει χαρακτήρες ριζαλ-
γίας και ακτινοβολεί στον θώρακα ή την κοιλιά και μπορεί να οδηγήσει
σε λανθασμένη διάγνωση ή ακόμα και σε χειρουργικές επεμβάσεις
[Curi J, 1946; Sullivan CR and Symmonds RE, 1964; Adatepe MH et al,
1986].
Προσοχή
 Συνεχής πόνος ο οποίος επιδεινώνεται στη διάρκεια της νύχτας είναι ισ-
χυρή ένδειξη φλεγμονώδους βλάβης (π.χ. σπονδυλοδισκίτιδας)
Πυρετός είναι λιγότερο συχνός και παρατηρείται στο 50% των περιπτώ-
σεων [Sapico FL et al, 1979; Mylona E et al, 2008] και, σε μία σειρά, στο
14% των περιπτώσεων (8/59 περιπτώσεις) [Wirtz DC et al, 2000].
Πυρετό έχουν λιγότερο συχνά οι ασθενείς με φυματιώδη σπονδυλίτιδα
[Perronne C et al, 1994; Belzunegui J et al, 1999].
Το 1/3 των ασθενών με λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα έχει νευρολογικές
διαταραχές, όπως αδυναμία του σκέλους, παράλυση, αισθητικές δια-
ταραχές, ριζοπάθεια και απώλεια των σφιγκτήρων [Mylona E et al,
2008]. Οι περιπτώσεις αυτές είναι πιθανότερο να συνδέονται με επισ-
κληρίδιο απόστημα, καθυστέρηση στη διάγνωση [Pigrau C et al, 2005]
και αυχενικές αλλοιώσεις. Παράγοντες κινδύνου για παράλυση επίσης
περιλαμβάνουν σακχαρώδη διαβήτη, προχωρημένη ηλικία και χρήση
κορτικοστεροειδών [Eismont FJ et al, 1983].
Οι σπονδυλικές παραμορφώσεις, κυρίως κύφωση και σχηματισμός ύ-
βου, είναι συχνότερες σε ασθενείς με φυματιώδη σπονδυλίτιδα.
Οι μη θεραπευθείσες λοιμώξεις μπορεί να εξελιχθούν, αν και σπάνια, σε
σχηματισμό κοιλότητας [Sapico FL and Montgomerie JZ, 1979; Malawski
SK and Lukawski S, 1991]. Η αυχενική σπονδυλοδισκίτιδα μπορεί να εκ-
δηλωθεί με δυσφαγία ή ραιβόκρανο [Schimmer RC et al, 2002; Acosta FL
Jr et al, 2004].

20. 20
Το συχνότερο κλινικό εύρημα σε περιπτώσεις λοιμώδους σπονδυλοδισκί-
τιδας είναι η ευαισθησία. Η ευαισθησία παρατηρείται στο 78–97% των
ασθενών και συχνά συνδέεται με περιορισμό του εύρους κίνησης και
παρασπονδυλικό μυικό σπασμό. Σπάνια υπάρχει μία κλυδάζουσα μάζα
και συχνά εκλύεται ισχιαλγικός πόνος [Sapico FL and Montgomerie JZ,
1979].
Τα παιδιά με λοιμώδη σπονδυλοδισκίτιδα έχουν άτυπα συμπτώματα : εί-
ναι ευρέθιστα, χωλαίνουν, αρνούνται να έρπουν, καθήσουν ή περπα-
τήσουν, έχουν πόνο στο ισχίο ή ακόμα και κοιλιακό πόνο.
Μερικές φορές η λοιμώδης σπονδυλοδισκίτιδα παρουσιάζεται με ακράτε-
ια. Ο πυρετός είναι λιγότερο συχνός στα μικρά παιδιά με λοιμώδη
σπονδυλοδισκίτιδα, συγκριτικά με τα μεγαλύτερα παιδιά με σπονδυλι-
κή οστεομυελίτιδα [Fernandez M et al, 2000; Nolla JM et al, 2002,].
Η κλινική εξέταση δείχνει συνήθως απώλεια της οσφυικής λόρδωσης και
της κινητικότητας της οσφύος [Fernandez M et al, 2000]. Σε σύγκριση
με τους ενήλικες, τα παιδιά είναι λιγότερο πιθανό να έχουν συννοσηρό-
τητες και νευρολογικές διαταραχές είναι ασυνήθιστες [Uagupsky P,
2004].
Η ΤΚΕ είναι ευαίσθητος δείκτης ύπαρξης λοίμωξης, αλλά στερείται ειδικό-
τητας. Συνήθως αυξάνεται στο 90% των περιπτώσεων, με μέσες τιμές
κυμαινόμενες από 43-87 mm/h.
Η CRP, όπως και η ΤΚΕ, αυξάνεται στην πλειοψηφία των ασθενών με λοι-
μώδη σπονδυλοδισκίτιδα. Μερικοί συγγραφείς υποστηρίζουν ότι είναι
ο καλύτερος δείκτης παρακολούθησης της ανταπόκρισης στη θεραπε-
ία [Hsieh PC et al, 2004].
Τα λευκά αιμοσφαίρια αυξάνονται στο 1/3 των ασθενών με σπονδυλο-
δισκίτιδα. Οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς και οι ασθενείς ηλικίας >60
ετών είναι πιθανότερο να έχουν φυσιολογικά λευκά αιμοσφαίρια.

21. 21
Κατ΄άλλους, η ηλικία δεν φαίνεται να σχετίζεται με τον αριθμό των λε-
υκών αιμοσφαιρίων [Belzunegui J et al, 2000].
Αλλοι συγγραφείς έχουν παρατηρήσει αύξηση του αριθμού των ουδετε-
ροφίλων στην πυογενή σπονδυλίτιδα, συγκριτικά με την φυματιώδη ή
μελιτοκοκκική σπονδυλίτιδα [Colmenero JD et al, 1997; Sakkas LI et al,
1976].
Περίπου 70% των ασθενών με σπονδυλοδισκίτιδα έχουν αναιμία και,
σχεδόν οι μισοί, αύξηση της αλκαλικής φωσφατάσης του ορού
[Beronius M et al, 2001; Colmenero JD et al, 1997].
Οι καλλιέργειες είναι θετικές στο 40-60% των περιπτώσεων πυογενούς
σπονδυλοδισκίτιδας. Το ποσοστό αυτό είναι μικρότερο στις μετεγχει-
ρητικές λοιμώξεις, οπότε χρειάζεται βιοψία για να επιβεβαιωθεί η δι-
άγνωση, και μεγαλύτερο σε ασθενείς με περισσότερο παθογόνους μικ-
ρο-οργανισμούς και πυρεξία [Sapico FL and Montgomerie JZ, 1979].
Οι βιοψιακές καλλιέργειες είναι θετικές στο 43-78% των περιπτώσεων. Η
βιοψία μπορεί να γίνει διαδερμικά. Εάν η πρώτη βιοψία είναι αρνητική,
μπορεί να γίνει και δεύτερη.
Εάν η διαδερμική βιοψία είναι αρνητική μπορεί να γίνει χειρουργική βιο-
ψία. Το 39% των βιοψιακών καλλιεργειών σε ύποπτες περιπτώσεις
σπονδυλοδισκίτιδας, χωρίς προηγηθείσα έκθεση στα αντιβιοτικά,
μπορεί να είναι αρνητικές [Michel SC et al, 2006].
Η ιστολογική εξέταση είναι πολύτιμη εναλλακτική εξέταση στις καλλιέρ-
γειες και μπορεί να διακρίνει τα πυογενή από τα κοκκιωματώδη νοσή-
ματα.
Οι ορολογικές εξετάσεις συνιστώνται σε περιπτώσεις ύποπτες για λοίμω-
ξη από βρουκέλλα ή Bartonella henselae (ιδιαίτερα σε παιδιά συγχρω-
τιζόμενα με γάτες) [Vermeulen MJ et al, 2006; Fernandez M et al, 2000].
Οι απλές ακτινογραφίες έχουν ευαισθησία 82%, ειδικότητα 57% και α-
κρίβεια, 73% [Modic MT et al, 1985].

22. 22
 Υποχόνδριες ακτινοδιαυγάσεις,
 Απώλεια της σαφήνειας της τελικής σπονδυλικής πλάκας και
 Απώλεια του ύψους του δίσκου
 Καταστροφή της αντίθετης σπονδυλικής πλάκας,
 Απώλεια του ύψους του σπονδύλου και
 Παρασπονδυλικές μάζες μαλακών μορίων
Πάντως, οι αλλοιώσεις παρουσιάζονται 2-8 εβδομάδες μετά την έναρξη
των συμπτωμάτων και μπορεί να παρατηρηθούν ψευδώς θετικά απο-
τελέσματα λόγω εκφυλιστικών αλλοιώσεων.
Το σπινθηρογράφημα των οστών με μεθυλένο-διφωσφονικό τεχνήτιο
99m έχει ευαισθησία 90% και ειδικότητα 78%.
Οι εκφυλιστικές αλλοιώσεις συχνά οδηγούν σε ψευδώς θετικά αποτελέσ-
ματα. Εναλλακτικά στο σπινθηρογράφημα των οστών με τεχνήτιο
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σπινθηρογράφημα με γάλλιο-67 είναι. Εάν
και οι δύο αυτοί τύποι σπινθηρογραφημάτων συνδυασθούν έχουν ευ-
αισθησία 90%, ειδικότητα 100% και ακρίβεια 94% [Modic MT et al,
1985].
Η FDG-PET (fluorine-18 fluorodeoxyglucose positron emission tomography)
μπορεί να διαχωρίσει τις λοιμώξεις από τις εκφυλιστικές αλλοιώσεις,
ακόμα και όταν η MRI είναι αμφίβολη, αν και έχει μικρή ειδικότητα για
τα νεοπλάσματα [Schmitz A et al, 2001].
Η αξονική τομογραφία (CT) αποσαφηνίζει καλύτερα τις οστικές ανωμαλί-
ες, όπως η πρώιμη καταστροφή των τελικών πλακών (πριν γίνει ορατή
στην απλή ακτινογραφία), αποσπασθείσα δισκοκήλη ή σχηματισμός
involucra και παθολογικές ασβεστώσεις ενδεικτικές ΤΒ [Jevtic V,
2004].
Η CT είναι κατώτερη της MRI στην απεικόνιση του νευρικού ιστού και
των αποστημάτων. Οι δισκικές αλλοιώσεις απεικονίζονται ως υπόπυκ-
νες περιοχές.
Η CT σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για την ακτινολογική καθοδήγηση
της σπονδυλικής βιοψίας.

23. 23
Η MRI θεωρείται η μέθοδος εκλογής για την ακτινολογική διάγνωση της
λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας. Εχει ευαισθησία 96%, ειδικότητα,
93% και ακρίβεια, 94% [Modic MT et al, 1985].
 Ελάττωση της έντασης του σήματος από τους μεσοσπονδύλιους δίσ-
κους και τα γειτονικά σπονδυλικά σώματα στις ακολουθίες Τ1 προσα-
νατολισμού
 Αύξηση της έντασης του σήματος στις ακολουθίες Τ2 προσανατολισ-
μού (οφειλόμενη στο οίδημα) και
 Απώλεια της σαφήνειας της τελικής πλάκας στις ακολουθίες Τ1 προ-
σανατολισμού
Η ενίσχυση των δίσκων, της σπονδυλικής στήλης και των πέριξ μαλακών
ιστών με γαδολίνιο βελτιώνει την ακρίβεια της MRI, ιδιαίτερα σε πρώι-
μες λοιμώξεις, όταν άλλες αλλοιώσεις είναι ελάχιστες, και βοηθά στη
διάκριση των λοιμωδών εξεργασιών από εκφυλιστικές αλλοιώσεις (α-
νωμαλίες Modic τύπου 1) ή νεοπλάσματα [Sharif HS, 1992].
Η φυματιώδης σπονδυλίτιδα φείδεται των μεσοσπονδυλίων δίσκων (γε-
γονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση με νεοπλάσματα) και χα-
ρακτηρίζεται από μεγάλα παρασπονδυλικά αποστήματα, αλλοιώσεις
των οπίσθιων σπονδυλικών στοιχείων, μηνιγγική ενίσχυση και προσ-
βολή πολλαπλών μη συνεχόμενων επιπέδων με μεγαλύτερη οστική κα-
ταστροφή των σπονδύλων.
Η διάγνωση της λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας βασίζεται στις κλινικές
εκδηλώσεις και τα εργαστηριακά και ακτινολογικά ευρήματα. Πάντως,
συχνά καθυστερεί ή διαλάθει της προσοχής λόγω της σπανιότητας και
της αθόρυβης έναρξης της νόσου και της μεγάλης συχνότητας της οσ-
φυαλγίας στον γενικό πληθυσμό.
 Ακινητοποίηση
 Αντιμικροβιακή θεραπεία
 Φυσιοθεραπεία

24. 24
Εάν ο πόνος είναι έντονος ή υπάρχει κίνδυνος σπονδυλικής αστάθειας
Η αντιμικροβιακή θεραπεία διαρκεί 6-15 εβδομάδες. Κριτήρια για την δι-
ακοπή της είναι η βελτίωση ή ύφεση των συμπτωμάτων και η φυσιο-
λογικοποίηση της ΤΚΕ ή της CRP.
Τα αντιβιοτικά πρέπει να καλύπτουν τον χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο και
τους Gram αρνητικούς μικρο-οργανισμούς.
Εχει καλή διείσδυση στα οστά και εξαίρετη per os βιοδιαθεσιμότητα.
Εχει χρησιμοποιηθεί σε ένα πειραματικό μοντέλο οστεομυελίτιδας των
μακρών οστών [Yin LY et al, 2005].
 Συμπίεση νευρικών στοιχείων
 Σπονδυλική αστάθεια λόγω εκτεταμένης οστικής καταστροφής
 Σοβαρή κύφωση ή
 Αποτυχία της συντηρητικης θεραπείας
 Ανθεκτικός πόνος
 Επισκληρίδιο απόστημα (ακόμα και με την απουσία νευρολογικών δι-
αταραχών)
Σε περιπτώσεις παρασπονδυλικού και ενδοδισκικού αποστήματος
μπορεί να γίνει εναλλακτικά ακτινολογικά καθοδηγούμενη διαδερμική
παροχέτευση [Staatz G et al, 1998].
Η συμπίεση του νωτιαίου μυελού απαιτεί επείγουσα χειρουργική παρέμ-
βαση. Η έκβαση είναι δυσμενέστερη εάν η παράλυση χρονολογείται
από 24-36 ωρών, οπότε η χειρουργική επέμβαση μπορεί να αποδειχθεί
ανώφελη [Darouiche RO, 2006].
Πάντως, μερικοί ερευνητές έχουν αναφέρει βελτίωση των νευρολογικών
διαταραχών μετά από αποσυμπίεση ακόμα και σε ασθενείς με μακροχ-

25. 25
ρόνια εγκατεστημένη παράλυση [Eismont FJ et al, 1983; Liebergall M et
al, 1991].
Η θνητότητα της λοιμώδους σπονδυλοδισκίτιδας κυμαίνεται από 0-11%.
Η πρώιμη θνητότητα σχετίζεται με μη ελεγχόμενη σηψαιμία. Η χειρό-
τερη επιπλοκή είναι η αναπηρία οφειλόμενη σε υπολειμματικές νευρο-
λογικές διαταραχές ή σοβαρό πόνο, που παρατηρούνται στο 1/3 των
ασθενών [Colmenero JD et al, 1997; McHenry MC et al, 2002].
Μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και πολλά χρόνια μετά την αρχική λοίμω-
ξη. Η σκέψη της πρέπει να μπαίνει σε κάθε ασθενή που παρουσιάζεται
με υποτροπιάζοντα πόνο, ανεξήγητο πυρετό, βακτηριαιμία, απώλεια
βάρους ή αύξηση της ΤΚΕ.
Η νεανική σπονδυλοδισκίτιδα έχει εξαίρετη πρόγνωση.
 Η σπονδυλοδισκίτιδα χαρακτηρίζεται από φλεγμονώδη σπονδυλικό πό-
νο, είτε συνδεόμενο είτε και όχι με πυρετό.
 Σύμφωνα με σποραδικές μελέτες, η συχνότητα της σπονδυλοδισκίτιδας
ανέρχεται σε 2.4/100.000 άτομα.
 Η σπονδυλοδισκίτιδα μπορεί να είναι μεμονωμένη, αλλά συνήθως συν-
δέεται με άλλες νοσολογικές καταστάσεις, όπως λοιμώξεις, κακοήθη νο-
σήματα, κολλαγονικά νοσήματα και άλλες παθήσεις συνοδευόμενες από
εξασθενημένη ανοσία.
 Ακόμα, σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζεται ως επιπλοκή σηψαιμίας,
ουρολοιμώξεων, λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος (ιδιαίτερα
των πνευμόνων και πνευμονικής ασπεργίλλωσης), νοσημάτων του γασ-
τρεντερικού σωλήνα και της πυέλου, ακόμα και μετά από αμυγδαλεκτο-
μή, ενώ συχνά είναι επιπλοκή αποστήματος του ψοΐτη ή επισκληρίδιου
αποστήματος.
 Η τάση για την ανάπτυξη σπονδυλοδισκίτιδας σχετίζεται με νοσήματα
συνδεόμενα με το ανοσιακό σύστημα, όπως ηπατική κίρρωση, μετά από
μεταμόσχευση ήπατος, λέμφωμα Hodgkin και ελκώδης κολίτιδα θεραπε-
υόμενη με γλυκοκορτικοειδή.

26. 26
 Ο κύριος αιτιοπαθογόνος μικρο-οργανισμός της λοιμώδους σπονδυλο-
δισκίτιδας είναι ο σταφυλόκοκκος, ευθυνόμενος για 50% των περιπτώ-
σεων μη φυματιώδους σπονδυλοδισκίτιδας.
 Η άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα ή ψευδοδισκίτιδα είναι μία οντότητα, η
οποία συμπεριφέρεται κλινικά και ακτινολογικά ως λοιμώδης σπονδυλο-
δισκίτιδα, αλλά δεν έχει λοιμώδη αιτιολογία, δηλ. δεν οφείλεται σε λοί-
μωξη.
 Αν και ασυνήθιστη, η άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα πρέπει να μπαίνει στη
σκέψη όταν η αιτιολογική αναζήτηση για πιθανή λοιμώδη σπονδυλοδισ-
κίτιδα αποδειχθεί άκαρπη.
 Κλινικά, η άσηπτη σπονδυλοδισκίτιδα χαρακτηρίζεται από φλεγμονώδη
σπονδυλικό πόνο, ο οποίος μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό, λευκο-
κυττάρωση και αύξηση των δεικτών οξείας φάσης (ΤΚΕ ή/και CRP), και
ακτινολογικά από στένωση του μεσάρθριου διαστήματος και ανωμαλίες
των σπονδυλικών πλακών.
 Η διάγνωση της σπονδυλοδισκίτιδας γίνεται με την αξονική ή μαγνητική
τομογραφία, τις καλλιέργειες το αίματος και την βιοψία μεσοσπονδυλίου
δίσκου – σπονδύλου.
 Εάν η κλινική εικόνα είναι άτυπη, η διάγνωση μπορεί να βοηθηθεί από
τα σωματοαισθητικά προκλητά δυναμικά, τις απλές ακτινογραφίες της
σπονδυλικής στήλης και ενίοτε το σπινθηρογράφημα των οστών
 Εάν χρειάζεται, η διαγνωστική προσέγγιση μπορεί να συμπληρωθεί με
PET/CT . Σε περιπτώσεις ύποπτες για φυματίωση ή άλλα αίτια σπονδυ-
λοδισκίτιδας που μπορεί να διαγνωσθούν με μοριακές τεχνικές, μπορεί
να χρησιμοποιηθεί η μέθοδος PCR.
 Τυχαιοποιημένες μελέτες χρειάζονται για να εκτιμηθεί η ιδανική διάρκε-
ια της θεραπείας, η οδός χορήγησης και ο ρόλος της συνδυασμένης θε-
ραπείας και των νεότερων παραγόντων.

27. 27
 Οι χειρουργικές επεμβάσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανακούφιση
από τον πόνο, την διόρθωση των παραμορφώσεων και των νευρικών
ανωμαλιών και την αποκατάσταση της λειτουργικότητας.
 Η σπονδυλοδισκίτιδα, αν και είναι σπάνια, η συχνότητά της προοδευτικά
αυξάνεται, λόγω του αυξανόμενου επιρρεπούς πληθυσμού και της δια-
θεσιμότητας περισσότερο αποτελεσματικών διαγνωστικών μεθόδων.
 Η διάγνωση της σπονδυλοδισκίτιδας είναι δύσκολη και συχνά διαλάθει
της προσοχής, λόγω της σπανιότητας της νόσου και της μεγάλης συχνό-
τητας της οσφυαλγίας στο γενικό πληθυσμό.
 Η σκέψη της πρέπει να μπαίνει σε κάθε ασθενή που παρουσιάζεται με
πόνο στην σπονδυλική στήλη, με/ή χωρίς πυρετό, και να διερευνάται
άμεσα με τις απαραίτητες απεικονιστικές μεθόδους, ακόμα και με βιοψί-
α, ώστε να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη έκβαση.