Download luận văn thạc sĩ ngành khoa học giáo dục với đề tài: Rèn luyện cho sinh viên kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học trung hoc phổ thông, cho các bạn tham khảo 50000381

1. i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
TRẦ N THI ̣BÍCH VIỆT
RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG THIẾT KẾ
VÀ SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
SINH HỌCTRUNG HỌC PHỔ THÔNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀ NH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN SINH HỌC
MÃ SỐ: 60.14.01.11
Cán bộ hướng dẫn khoa học:
PGS. TS PHAN ĐƢ́ C DUY
HUẾ, NĂM 2016

2. ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các
số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chƣa từng
đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả
TRẦN THỊ BÍCH VIỆT

3. iii
Lời Cảm Ơn
Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng cảm
ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phan Đức Duy
đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo khoa Sinh trường Đại
học Sư phạm Huế đã tận tình giảng dạy và đóng góp ý kiến cho đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo sau đại
học trường Đại học Sư phạm Huế, trường Đại học Quảng Nam đã tạo
điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu.
Xin chân thành cảm ơn bạn bè, gia đình, đồng nghiệp đã quan
tâm, động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
TRẦN THỊ BÍCH VIỆT

4. iv

5. 1
MỤC LỤC
Trang phụ bìa ...............................................................................................................i
Lời cam đoan...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC...................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN.....................................4
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................5
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ .......................................................................6
PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................7
1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................7
2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................7
3. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................8
4. Nhiê ̣m vụnghiên cƣ́ u ..............................................................................................8
5. Đối tƣợng nghiên cƣ́ u..............................................................................................8
6. Phƣơng pháp nghiên cƣ́ u.........................................................................................8
7. Nội dung nghiên cƣ́ u...............................................................................................9
8. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................................9
9. Cấu trúc của luâ ̣n văn............................................................................................11
10. Dƣ̣ kiến các đóng góp mới ..................................................................................11
PHẦN NỘI DUNG ...................................................................................................12
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN..................................................12
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ......................................................................12
1.1.1. Thí nghiệm ......................................................................................................12
1.1.1.1. Thí nghiệm ...................................................................................................12
1.1.1.2. Vai trò của thí nghiệm..................................................................................13
1.1.2. Một số hình thức dạy học bằng thí nghiệm.....................................................13

6. 2
1.1.2.1. Thí nghiệm sử dụng trong khâu nghiên cứu nội dung mới..........................14
1.1.2.2. Thí nghiệm sử dụng trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức và khâu
kiểm tra đánh giá.......................................................................................................14
1.1.3. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học.......................................15
1.1.3.1. Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học...................................15
1.1.3.2. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học.....................................15
1.2 Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................17
1.2.1. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho thực hành bộ
môn Sinh học.............................................................................................................18
1.2.2. Nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy và học
bộ môn Sinh học ở trƣởng phổ thông........................................................................19
1.2.3. Nhận thức của sinh viên về mục đích của việc thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong dạy học Sinh học..............................................................................................20
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................21
CHƢƠNG 2: RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG
THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC SINH HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...........22
2.1. Phân tích đặc điểm, nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 Trung học phổ thông .22
2.1.1. Mục tiêu chƣơng trình Sinh học 11 THPT......................................................22
2.1.2. Nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 THPT ..............................................23
2.2. Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học .......................27
2.2.1. Nguyên tắc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học 11 ...........................27
2.2.2. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học......28
2.2.3. Một số thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng trong dạy học Sinh học 11 trung học
phổ thông...................................................................................................................30
2.2.4. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học trung học phổ thông ...................41
2.3. Rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học Trung học phổ
thông..........................................................................................................................43
2.3.1. Những yêu cầu của công tác thực hành đối với giáo viên ..............................43
2.3.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học...................................44

7. 3
2.3.3. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học Trung học phổ thông...................46
2.3.3.1. Sử dụng thí nghiệm trong khâu nghiên cứu tài liệu mới..............................46
2.3.3.2. Sử dụng thí nghiệm trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức..................69
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................76
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................77
3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................77
3.2. Nội dung thực nghiệm........................................................................................77
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm .................................................................................77
3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm ...................................................................................77
3.3.2. Tiêu chí đánh giá việc thực hiện các kỹ năng.................................................78
3.3.3. Bố trí thực nghiệm ..........................................................................................79
3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm............................................................................80
KẾT LUẬN...............................................................................................................82
1. KẾT LUẬN...........................................................................................................82
2. KIẾN NGHỊ ..........................................................................................................82
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................84

8. 4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Chữ viết tắt Nội dung
ĐHSP Đại học sƣ phạm
THPT Trung học phổ thông
TN Thí nghiệm
SH Sinh học
THCS Trung học cơ sở
GV Giáo viên
HS Học sinh
SGK Sách giáo khoa
SL Số lƣợng
TL Tỷ lệ

9. 5
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Hệ thống kỹ năng cần đƣợc rèn luyện trong dạy học thí nghiệm cho sinh
viên sƣ phạm. ............................................................................................................16
Bảng 1.2. Các cấp độ trong việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học..............17
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục
vụ cho thực hành bộ môn Sinh học...........................................................................18
Bảng 1.4. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành TN
trong dạy và học bộ môn SH ở trƣờng phổ thông.....................................................19
Bảng 1.5. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về mục đích việc thiết kế và sử
dụng TN trong dạy học SH .......................................................................................20
Bảng 2.1. Cấu trúc, nội dung chƣơng trình Sinh học 11...........................................24
Bảng 3.1. Các kỹ năng đƣợc đánh giá qua các lần kiểm tra của thực nghiệm..............77
Bảng 3.2. Các tiêu chí và mức độ đánh giá việc rèn luyện kỹ năng thiết kế thí
nghiệm.......................................................................................................................78
Bảng 3.3. Các tiêu chí và mức độ đánh giá việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học
Sinh học.....................................................................................................................79
Bảng 3.4. Tổng hợp các mức độ từng tiêu chí của kỹ năng thiết kế thí nghiệm.......80
Bảng 3.5. Tổng hợp các mức độ từng tiêu chí của kỹ năng sử dụng thí nghiệm trong
dạy học ......................................................................................................................81

10. 6
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ
1. Hình
Hình 2.1. Thí nghiệm ở hoa cúc trắng ......................................................................31
Hình 2.2. Thí nghiệm thoát hơi nƣớc ở lá.................................................................32
Hình 2.3. Thí nghiệm quang hợp tạo tinh bột...........................................................33
Hình 2.4. Thí nghiệm quang hợp thải khí O2 ............................................................34
Hình 2.5. Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2 ............................................................36
Hình 2.6. Thí nghiệm hô hấp hấp thải khí CO2.........................................................36
Hình 2.7. Thí nghiệm tính hƣớng đất của cây...........................................................37
Hình 2.8. Thí nghiệm tính hƣớng sáng của cây ........................................................38
Hình 2.9. Thí nghiệm sự sinh trƣởng của cây với tác nhân ánh sáng.......................39
2. Sơ đồ
Sơ đồ 2.1. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học SH ............28
Sơ đồ 2.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học SH.....................................44

11. 7
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nâng cao chất lƣợng giáo dục là mục tiêu quan trọng hàng đầu của nền giáo
dục nƣớc ta hiện nay . Tƣ̀ viê ̣c đổi mới chƣơng trình, nội dung đến viê ̣c đổi mới
phƣơng pháp da ̣y học , đổi mới kiểm tra đánh giá , trong đó sƣ̣ đổi mới căn bản nhất
là đổi mới phƣơng pháp dạy học.
Sinh học là một môn khoa học gắn với các kiến thƣ́ c thƣ̣c tiễn . Các thành tƣ̣u
Sinh học và tầm quan trọng ngày một tăng của các các cống hiến khoa học này làm
cho vai trò của viê ̣c giảng da ̣y Sinh học ở trƣờng phổ thông đƣợc nâng lên đă ̣c biê ̣t .
Trong da ̣y học Sinh học , rèn luyện và phát triển kỹ n ăng là một trong nhƣ̃ng
nhiê ̣m vụtrọng tâm . Xét về mặt kỹ năng , có thể nói thông qua thực hành thí
nghiê ̣m, viê ̣c rèn luyê ̣n và trau dồi kỹ năng đƣợc bộc lộmột cách rõ nét nhất [15].
Tuy nhiên, hiê ̣n nay trong da ̣y học phổ thô ng, giáo viên vẫn còn rất lúng túng trong
viê ̣c bố trí các thí nghiê ̣m , thí nghiệm đơn giản vẫn chỉ đƣợc dùng ở những giờ học
thƣ̣c hành. Làm thế nào để có thể lồng vào các tiết học những thí nghiệm nhằm kích
thích khả năng tƣ duy, giải quyết những vấn đề , nhƣ̃ng mâu thuẫn xảy ra trong quá
trình tiến hình thí nghiệm để tìm ra kiến thức mới , tiếp thu kiến thƣ́ c đƣợc vƣ̃ng
chắc, đi sâu vào bản chất và vâ ̣n dụng có hiê ̣u quả vào thƣ̣c tiễn đời sống là nhiê ̣m
vụ đƣợc đặt ra hiện nay . Chính vì vậy , trong đào ta ̣o sinh viên sƣ pha ̣m cần chú
trọng vào rèn luyện các kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm nhằm giúp các em
khả năng phân tích, vâ ̣n dụng linh hoa ̣t cá c thí nghiê ̣m đƣa vào bài da ̣y của mình để
nâng cao chất lƣợng da ̣y học.
Xuất phát tƣ̀ nhƣ̃ng lý do trên , tôi đã chọn đề tài “ Rèn luyện cho sinh viên
kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học trung hoc
phổ thông”.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài đi sâu nghiên cứu việc áp dụng các giải pháp để rèn luyện kỹ năng
thiết kế và sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m nh ằm nâng cao chất lƣợng đào tạo giáo viên ở các
trƣờng ĐHSP.

12. 8
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tâ ̣p trung nghiên cƣ́ u , rèn luyện cho sinh viên kỹ năng thiết kế và sử
dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học phần Sinh học cơ thể- Sinh học 11.
4. Nhiê ̣m vụnghiên cƣ́ u
- Nghiên cƣ́ u, tổng hợp và khái quát hóa các cơ sở lý luâ ̣n vàthƣ̣c tiễn của đề tài.
- Phân tích vi ̣trí, cấu trúc, nội dung của phần Sinh học cơ thể – Sinh học 11.
- Nghiên cƣ́ u quy trình , nguyên tắc, kỹ thuật thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong da ̣y học Sinh học.
- Xây dƣ̣ng hê ̣thống c ác phƣơng pháp dạy học để rèn luyện kỹ năng thiết kế
và sử dụng thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học Sinh học 11.
- Thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m để xác đi ̣nh mƣ́ c độđa ̣t đƣợc kỹ năng thiết kế và sƣ̉
dụng thí nghiệm của sinh viên bằng các thí nghiê ̣m đã thiết kế.
5. Đối tƣợng nghiên cứu
5.1. Đối tƣợng
Hê ̣thống thí nghiê ̣m và giải pháp để rèn luyê ̣n cho sinh viên kỹ năng thiết kế
và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học.
5.2. Khách thể
Quá trình dạy học môn Phƣơng pháp dạy học Sinh học tại Đại học Quảng
Nam (Áp dụng trên Sinh viên ngành sƣ phạm Sinh học K13).
6. Phƣơng pháp nghiên cƣ́ u
6.1. Phƣơng pháp nghiên cƣ́ u lý thuyết
- Thu thâ ̣p, phân loa ̣i và tổng hợp các tài liê ̣u và công trình nghiên cứu trƣớc
đó có liên quan đến đề tài nghiên cƣ́ u nhằm xây dƣ̣ng cơ sở lý luâ ̣n cho đề tài .
- Nghiên cƣ́ u nội dung , chƣơng trình sách giáo khoa và chẩn kiến thƣ́ c Sinh
học để làm cơ sở cho việc thiết kế , phân loa ̣i bài tâ ̣p thí nghiê ̣m trong da ̣y học Sinh
học ở trƣờng THPT.
- Nghiên cƣ́ u các các tài liê ̣u về phƣơng pháp và biê ̣n pháp da ̣y học để làm cơ
cở cho viê ̣c đề xuất các giải pháp sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m để da ̣y học đa ̣t hiê ̣u quả cao.
6.2. Phƣơng pháp chuyên gia
Gă ̣p gỡ, trao đổi với nhƣ̃ng chuyên gia có nhiều kinh nghiê ̣m về lĩnh vƣ̣c đang
nghiên cƣ́ u, lắng nghe sƣ̣ tƣ vấn của các chuyên gia để đi ̣nh hƣớng cho viê ̣c triển
khai đề tài.

13. 9
6.3. Phƣơng pháp điều tra
Thiết kế và sƣ̉ dụng các bài kiểm tra để điều tra về kỹ năng thiết kế và sƣ̉ dụng
thí nghiệm trong dạy học của sinh viên.
6.4. Phƣơng pháp thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m
- Tiến hành xây dƣ̣ng các tiêu chí đánh giá mƣ́ c độđa ̣t đƣợc củ a kỹ năng thiết
kế và sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong da ̣y học Sinh học THPT.
- Thu nhâ ̣n, đánh giá giáo án , tiết da ̣y của sinh viên theo các tiêu chí đã đƣợc
xây dƣ̣ng.
6.5. Phƣơng pháp thống kê toán ho ̣c
- Sƣ̉ dụng một số công thƣ́ c t oán học để xử lý các kết quả điều tra và thực
nghiê ̣m sƣ pha ̣m.
- Công thƣ́ c tính phần trăm (%)
7. Nô ̣i dung nghiên cƣ́ u
- Nghiên cƣ́ u về viê ̣c sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong da ̣y học Sinh học THPT.
- Hê ̣thống kỹ năng thiết kế và sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong da ̣y học Sinh học.
- Đề xuất các giải pháp nằm rèn luyê ̣n và nâng cao kỹ năng thiết kế và sƣ̉ dụng
thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học Sinh học THPT.
8. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
8.1. Thế giớ i
Vào thế kỷ XVII, Galile – một nhà Vâ ̣t lý học , đã xây dƣ̣ng phƣơng pháp sƣ̉
dụng thí nghiệm với câu nói nổi tiếng “Muốn hiểu biết thiên nhiên phải trực tiếp
quan sát thiên nhiên , phải làm thí nghiệm , phải hỏi thiên nhiên chứ không hỏi
Aristot hoă ̣c kinh thánh” . Tƣ̀ đó , các nhà khoa học đã kế thừa phƣơng pháp này và
làm nó trở nên hoàn chỉnh hơn . Phƣơng pháp này đã đƣợc xâm nhâ ̣p vào nhiều
ngành khoa học trong đó có Sinh học.
Sƣ̉ dụng phƣơng pháp thí nghiê ̣m vào dạy học đã đƣợc nhiều nhà giáo dục trên
thế giới quan tâm nghiên cƣ́ u nhƣ : M.A Danilop, Skinener, Okon…
B.P.Exipop cho rằng “Không thể hình dung viê ̣c giảng da ̣y sinh vâ ̣t học trong
nhà trƣờng mà lại không có quan sát, không có thí nghiệm học tập”

14. 10
Skinner trong tá c phẩm “Công nghê ̣da ̣y học” (1968) đã cho rằng da ̣y học là
quá trình tự khám phá và ông đã đƣa ra mô hình dạy học khám phá bằng việc sử
dụng thí nghiệm thực hành.
Dạy học bằng phƣơng ph áp thực hành thí nghiệm đã đƣợc sử dụng ở nhiều
nƣớc trên thế giới nhƣ Anh , Pháp, Mỹ… từ đầu thế kỷ XX và phát triển mạnh từ
nƣ̉ a sau thế kỷ này. Ở Pháp vào những năm 1980- 1990, đã có nhiều trƣờng sử dụng
phƣơng pháp thực hành thí nghiêm trong dạy học và đƣợc xem là phƣơng pháp
trọng tâm của các môn khoa học tự nhiên ở các trƣờng trung học. Năm 1996,
Georges Charpak (1924-2010) cùng với Piere Lena và Yves Quere - viện hàn lâm
Pháp đã khởi xƣớng phƣơng pháp “bàn tay nặn bột” bắt nguồn từ thực trạng xuống
cấp của sinh viên ngành khoa học tự nhiên. Với phƣơng pháp này, viện hàn lâm
mong muốn mang đến một cơ hội để ngƣời học tiếp cận khoa học bằng các bài học
thực tiễn chứ không phải các bài giảng thuần túy lý thuyết. Theo phƣơng pháp này,
lớp học đƣợc chia thành nhiều nhóm (4 học sinh/nhóm), mỗi nhóm đƣợc giao các
tài liệu và các yêu cầu khác nhau liên quan đến các bài học. Căn cứ vào yêu cầu, các
nhóm sẽ lựa chọn các vật dụng cần thiết cho việc thực hành thí nghiệm. Các vật
dụng thƣờng đơn giản dễ tìm. Các nhóm sẽ thảo luận cách thức thực hiện các bài thí
nghiệm, trình bày các hiểu biết mà mình khám phá đƣợc. Trong suốt quá trình các
nhóm làm việc, giáo viên chỉ đóng vai trò là ngƣời quan sát hƣớng dẫn. Tại một số
nƣớc châu Á nhƣ Trung Quốc, Nhật bản, Malaysia… Bộ giáo dục vào đào tạo các
nƣớc này cũng đã đƣa phƣơng pháp “bàn tay nặn bột” vào chƣơng trình dạy học
chính khóa ở các trƣờng phổ thông.
8.2. Viê ̣t Nam
Ở nƣớc ta, vấn đề sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong quá trình da ̣y học cũng đƣợc rất
nhiều nhà lý luâ ̣n da ̣y học nghiên cƣ́ u nhằm cải tiến phƣơng pháp dạy học theo
hƣớng tích cƣ̣c hóa hoa ̣t động nhâ ̣n thƣ́ c nhƣ Đinh Quang Báo , Nguyễn Ngọc
Quang, Trần Bá Hoành….
Viê ̣c sƣ̉ dụng phƣơng pháp thƣ̣c hành trong giảng da ̣y để phát huy tính tích
cƣ̣c, sáng tạo của học sinh đƣợc nghiên cƣ́ u trên tất cả các môn học và các cấp học.
Trong da ̣y học Sinh học , viê ̣c sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m cũng đã đƣợc nghiên cƣ́ u và
vâ ̣n dụng có hiê ̣u quả.

15. 11
Nguyễn Vinh Hiển (2003) tƣ̀ sƣ̣ phân tích vai trò của hoa ̣t độ ng quan sát , thí
nghiê ̣m trong quá trình da ̣y học nói chung và da ̣y học Sinh học nói riêng đã đề xuất
biê ̣n pháp, quy trình sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong da ̣y học kiến thƣ́ c hình thái , sinh lý
thƣ̣c vâ ̣t học, Sinh học 6 [8].
Trần Thi ̣Thúy (2007) “Sƣ̉ dụng bài tâ ̣p thƣ̣c hành rèn luyê ̣n một số kỹ năng tƣ
duy thƣ̣c nghiê ̣m trong da ̣y – học Sinh học THPT” [14].
Phan Đƣ́ c Duy (2012) “ Một trong nhƣ̃ng phƣơng hƣớng để rèn luyê ̣n kỹ năng
tƣ duy cho học sinh là viê ̣c sƣ̉ dụng bài tập thực hành thí nghiệm” [4].
Đặng Thị Dạ Thủy (2013) “Nâng cao hiê ̣u quả da ̣y – học Sinh học bậc THPT
bằng viê ̣c sƣ̉ dụng bài tập thí nghiệm” [13].
Nhƣ vâ ̣y, có thể thấy việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học đã đƣợ c nghiên
cƣ́ u tƣ̀ rất sớm . Tuy nhiên, viê ̣c nghiên cƣ́ u sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m để rèn luyê ̣n cho
sinh viên sƣ pha ̣m kỹ năng thiết kế và sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m trong da ̣y học Sinh học ở
THPT vẫn còn rất ha ̣n chế . Vì vậy, viê ̣c đi sâu nghiê n cƣ́ u lý luâ ̣n , thiết kế và đề
xuất các giải pháp sƣ̉ dụng thí nghiê ̣m cho sinh viên là rất cần thiết.
9. Cấu trú c củ a luâ ̣n văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung luận văn có 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luâ ̣n và thƣ̣c tiễn củ a đề tài
Chƣơng 2: Rèn luyện cho sinh viên kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong da ̣y học sinh học phần Sinh học cơ thể – Sinh học 11
Chƣơng 3: Thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m
10. Dƣ̣ kiến các đóng góp mớ i
- Hê ̣thống hóa một số vấn đề cơ bản về lý luâ ̣n da ̣y học hiê ̣n đa ̣i . Đề xuất hê ̣
thống thí nghiê ̣m và hƣớng dẫn sinh viên xây dƣ̣ng các thí nghiê ̣m nhằm rèn luyê ̣n
kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học phần Sinh học cơ thể – Sinh
học 11.
- Kết quả thiết kế các bài da ̣y có thể làm tài liê ̣u tham khảo cho giáo viên và
sinh viên.

16. 12
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1.CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1.Thí nghiệm
1.1.1.1. Thí nghiệm
Nếu quan sát là phƣơng pháp nghiên cứu các đối tƣợng và hiện tƣợng có sẵn
trong điều kiện tự nhiên thì thí nghiệm là phƣơng pháp nghiên cứu đối tƣợng và
hiện tƣợng trong điều kiện nhân tạo. Trong phức hợp các điều kiện tự nhiên tác
động lên sinh vật, ngƣời nghiên cứu chỉ còn vài yếu tố chuyên biệt để riêng cứu lần
lƣợt các ảnh hƣởng của chúng. Thí nghiệm là phƣơng pháp cơ bản trong nghiên cứu
khoa học Sinh học , vì vậy nó cũng đƣợc sử dụng trong dạy học Sinh học [16].
Thí nghiệm khi đƣợc xét là một danh từ, nó bao gồm mẫu vật, dụng cụ, phòng
thí nghiệm, hóa chất đƣợc cung cấp từ hiện thực khách quan.
Còn khi xét là một động từ, thí nghiệm là gây ra một hiện tƣợng, một sự biến
đổi nào đó bên trong điều kiện xác định để tìm hiểu, nghiên cứu, kiểm tra hay
chứng minh [16].
Để nghiên cứu các sự vật hiện tƣợng trừu tƣợng, có mối liên hệ thành phần
trong tổng thể phức tạp, tách ra từng đối tƣợng hay quy các đối tƣợng nghiên cứu về
trƣờng hợp cụ thể, lý tƣởng hóa các yếu tố không nghiên cứu, sau đó sử dụng dụng
cụ hóa chất trong phòng thí nghiệm để tạo ra môi trƣờng phù hợp cho thí nghiệm
khả thi.
Theo quan điểm của Losklinbo: “Phƣơng tiện dạy học là tất cả các phƣơng
tiện vật chất cần thiết giúp cho giáo viên và học sinh tổ chức và tiến hành hợp lý có
hiệu quả quá trình giáo dƣỡng ở các cấp học, các lĩnh vực, các môn học để có thể
thực hiện đƣợc những yêu cầu của chƣơng trình dạy học”.
Với mục tiêu đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay, phƣơng tiện dạy học
đƣợc hiểu rộng thêm là các phƣơng tiện đƣợc sử dụng trong quá trình dạy học để
hình thành các tình huống có vấn đề trong giờ học giúp học sinh tìm hiểu, củng cố,
so sánh, vận dụng kiến thức. Vì vậy, thí nghiệm sẽ trở thành phƣơng tiện dạy học
hữu ích. Mặt khác, xét cụ thể trên quan điểm lý luận dạy học, thí nghiệm còn là một

17. 13
loại phƣơng tiện trực quan – hệ thống bao gồm các dụng cụ, đồ dùng, thiết bị kỹ
thuật từ đơn giản đến phức tạp đƣợc dùng trong quá trình dạy học với tƣ cách là đại
diện cho hiện thực khách quan của sự vật hiện tƣợng. Ngoài ra thí nghiệm còn là
con đƣờng tìm ra các kết luận khoa học và phƣơng pháp dạy học Sinh học.
1.1.1.2. Vai trò của thí nghiệm
Thí nghiệm là một phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản trong Sinh học. Thí
nghiệm không chỉ nghiên cứu các sự vật hiện tƣợng tự nhiên mà con ngƣời có thể
chủ động tạo ra các yếu tố thí nghiệm để nghiên cứu trong điều kiện nhân tạo theo
mục đích của mình, chính vì vậy trong dạy học Sinh học, thí nghiệm có vai trò rất
quan trọng:
Thí nghiệm Sinh học đƣợc học sinh thực hiện chu đáo sẽ rèn luyện đƣợc
những đức tính tốt nhƣ chính xác, cẩn thận, biết làm việc có phƣơng pháp, có khoa
học, phát triển tƣ duy kỹ thuật và tƣ duy logic [19].
Thí nghiệm là nguồn cung cấp tri thức: thí nghiệm là mô hình đại diện cho
hiện thực khách quan, là cơ sở xuất phát cho quá trình nhận thức của học sinh.
Trong thí nghiệm có nhiều yếu tố con ngƣời có thể chủ động sáng tạo ra, vì vậy cho
phép đi sâu tìm hiểu bản chất các hiện tƣợng, các mối quan hệ nhân quả của hiện
tƣợng. Từ đó có thể hình thành tri thức cho học sinh. Đặc biệt qua thí nghiệm ngƣời
học có thể tự mình lĩnh hội tri thức mới thông qua các hiện tƣợng đƣợc biểu hiện.
Thí nghiệm là phƣơng tiện tổ chức hoạt động tích cực của học sinh trong dạy
học Sinh học: Thí nghiệm không chỉ đơn thuần là minh họa cho kiến thức bài giảng
mà thí nghiệm còn là phƣơng tiện rất hữu ích trong việc hình thành kiến thức cho
học sinh. Nếu thí nghiệm đƣợc tổ chức dƣới hình thức tìm tòi, nghiên cứu thì học
sinh không chỉ đƣợc quan sát mà còn tự mình rút ra những kinh nghiệm, nhận xét
và tự mình giải thích thí nghiệm. Thông qua đó phát triển cho học sinh tính độc lập,
tự giác, tích cực, sáng tạo trong hành động và nhận thức.
Sử dụng thí nghiệm trong dạy học làm cho bài học thêm sinh động, khơi dậy ở
học sinh hứng thú học tập môn học và niềm tin ở kiến thức vừa lĩnh hội.
1.1.2. Một số hình thức dạy học bằng thí nghiệm
Trong dạy học, khi sử dụng thí nghiệm thì phƣơng pháp quan sát và thí
nghiệm tìm tòi nghiên cứu đƣợc xem là chủ đạo để tổ chức hoạt động dạy học cho

18. 14
học sinh. Quan sát và thí nghiệm có thể sử dụng trong cả 3 khâu của quá trình dạy học:
- Trong nghiên cứu nội dung mới
- Trong củng cố - hoàn thiện kiến thức
- Trong kiểm tra đánh giá
1.1.2.1. Thí nghiệm sử dụng trong khâu nghiên cứu nội dung mới
Thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng nhƣ một biện pháp để xác định nhiệm vụ
nhận thức. Nhƣ vậy, thí nghiệm sẽ đƣợc đặt ra hoặc nêu lên một vấn đề có liên quan
trƣớc khi vào học một bài mới hoặc một nội dung nào đó trong bài nhằm tạo hứng
thú và nhu cầu cho ngƣời học. Không phải lúc nào cũng có thể đƣa ra một thí
nghiệm minh chứng cho kiến thức của cả bài học mà đôi khi thí nghiệm chỉ minh
họa cho một đơn vị kiến thức nhỏ nào đó trong toàn bài học. Dù minh họa ở mức độ
nào đi chăng nữa thì thí nghiệm cũng đã góp phần mang lại giá trị sƣ phạm cho bài
học cũng nhƣ thành công cho bài học [15].
Trong khâu nghiên cứu nội dung mới, thí nghiệm đƣợc sử dụng với nhiều mục
đích khác nhau nhƣ:
- Đặt vấn đề vào bài học
- Giới thiệu về một vấn đề, quá trình, hiện tƣợng hay cơ chế sinh học
- Minh họa hoặc giải thích cho một số kiến thức sinh học
- Thí nghiệm dùng để tạo tình huống có vấn đề trong tiết học
1.1.2.2. Thí nghiệm sử dụng trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức và khâu
kiểm tra đánh giá
Đối với khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức, nội dung của thí nghiệm không
lặp lại hoàn toàn thí nghiệm đã tiến hành khi nghiên cứu nội dung kiến thức mới mà
là một biến dạng hoặc trình bày một thí nghiệm tƣởng tƣợng để củng cố mở rộng
kiến thức trƣớc đó. Nhƣ vậy trong khâu này giáo viên phải đƣa ra các thí nghiệm ảo
(thí nghiệm giấy – bút hay thí nghiệm trong tƣ duy) trong đó điều quan trọng là rèn
luyện cho học sinh năng lực tƣ duy, nêu giả định từ đó thiết kế thí nghiệm trong tƣ
duy để chứng minh, kiểm chứng tính đúng đắn của giải định hoặc lập luận về các
kết quả thu đƣợc từ một thí nghiệm, hoặc so sánh kết quả giữa đối chứng và thực
nghiệm để rút ra kết luận về thí nghiệm đã nêu [15].

19. 15
1.1.3. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học
Năng lực dạy học là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân
ngƣời dạy phù hợp với yêu cầu đặc trƣng của hoạt động dạy học Sinh học nhằm
đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Năng lực đƣợc hình thành trên cơ sở
của các tƣ chất tự nhiên của cá nhân và do hoạt động, công tác và rèn luyện.
Năng lực dạy học Sinh học đƣợc rèn luyện và thể hiện qua các kỹ năng, kỹ
xảo về nghề nghiệp của ngƣời dạy nhƣ: Kỹ năng, kỹ xảo cơ bản về dạy học Sinh
học, kỹ năng thực hành thí nghiệm Sinh học, kỹ năng sử dụng thiết bị thí nghiệm
trong dạy học vào dạy học Sinh học…
1.1.3.1. Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học bao gồm các kỹ năng
thành phần sau:
- Dự kiến đƣợc các tình huống hƣớng dẫn học sinh tự thấy đƣợc nhu cầu cần phải
tiến hành thí nghiệm để giải quyết vấn đề đặt ra (xác định đƣợc mục đích thí nghiệm).
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất hay điều chỉnh
phƣơng án thí nghiệm phù hợp với điều kiện đã cho.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất việc lựa chọn các
dụng cụ thí nghiệm phù hợp với phƣơng án thí nghiệm đã đƣa ra.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất quy trình tiến hành
thí nghiệm.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất cách thức quan sát,
thu thập số liệu.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất cách thức trình bày số
liệu (trình bày bảng, đồ thị…).
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh đề xuất cách thức phân tích, xử
lý số liệu để rút ra kết luận mong muốn.
- Dự kiến cách thức hƣớng dẫn học sinh đánh giá chung về quá trình thí nghiệm.
1.1.3.2. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học
Để đảm bảo thành công của bài học có sử dụng TN, bản thân sinh viên cần phải:
- Hiểu đƣợc sâu sắc các đặc điểm, yêu cầu của từng loại TN trong dạy học
Sinh học.

20. 16
- Xây dựng kế hoạch bài học theo hƣớng triệt để khai thác sử dụng TN làm
phƣơng tiện nhận thức cho học sinh (Kỹ năng này đƣợc đánh giá thông qua số
lƣợng bài học có sử dụng TN).
+ Sử dụng TN tạo tình huống có vấn đề, tạo động cơ hứng thú nhu cầu nhận
thức của học sinh (TN mở đầu bài học).
+ Sử dụng TN trong quá trình nghiên cứu kiến thức mới.
+ Sử dụng TN để củng cố kiến thức mới.
+ Sử dụng TN để kiếm tra, đánh giá kiến thức và kỹ năng của học sinh.
- Thực thi bài học có sử dụng TN.
- Sử dụng TN đúng mục đích, đúng lúc, đúng chỗ, đúng cƣờng độ.
- Tiến hành TN thành công.
- Sử dụng TN đảm bảo yêu cầu về các mặt khoa học Sinh học và khoa học sƣ phạm.
Theo mô hình DACUM (Develop/Designing A Curriculum), thông qua việc
phân tích các hoạt động dạy học của giáo viên trong dạy học với các TN, dựa vào
các chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT, cần xây dựng hệ thống kỹ năng sử
dụng/dạy học TN cho sinh viên sƣ phạm đáp ứng nhu cầu của thực tiễn. Hệ thống
kỹ năng này cần đƣợc rèn luyện, hình thành và phát triển đồng bộ theo hai nhóm.
Bảng 1.1. Hệ thống kỹ năng cần đƣợc rèn luyện trong dạy học thí nghiệm
cho sinh viên sƣ phạm
Kỹ năng thực hành thí nghiệm Kỹ năng dạy học thí nghiệm
Lập kế hoạch sử dụng thiết bị thí nghiệm Lập kế hoạch dạy học thí nghiệm
Thực hiện các quy trình của thí nghiệm Tổ chức thực hiện, quản lý các quy trình,
triển khai thí nghiệm
Đánh giá kết quả thí nghiệm:
- Quan sát, ghi chép
- Nhận xét, đánh giá
- Viết báo cáo
Đánh giá kết quả của học sinh thông qua
thí nghiệm:
- Đánh giá kỹ năng quan sát của học sinh
- Đánh giá ý kiến, nhận xét của học sinh
- Đánh giá kỹ năng viết báo cáo của học
sinh
Đánh giá cải tiến thí nghiệm Đánh giá cải tiến việc dạy học thí nghiệm

21. 17
Việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học đƣợc nêu lên ở các cấp độ
khác nhau và đƣợc thể hiện nhƣ sau:
Bảng 1.2. Các cấp độ trong việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Cấp độ Kỹ năng thiết kế
(Thiết kế sử dụng thí nghiệm
trong dạy học Sinh học)
Kỹ năng thực hiện
(Sử dụng thí nghiệm trong dạy
học Sinh học)
Cấp độ 1 Tái tạo (nhớ, hiểu): Đƣa ra thiết
kế phù hợp với lý luận dạy học
một cách đơn giản, chƣa quan
tâm đúng mức tới việc phát huy
tính tích cực, tự lực, sáng tạo của
học sinh
Làm đƣợc: cố gắng làm việc
theo đúng thiết kế, một cách
rập khuôn máy móc. Thao tác,
động tác thừa, cần có sự trợ
giúp
Cấp độ 2 Vận dụng: Đƣa ra thiết kế phù
hợp với lý luận dạy học, quan
tâm đúng mức tới việc phát huy
tính tích cực, tự lực, sáng tạo của
học sinh
Làm chính xác: Thực hiện theo
đúng thiết kế với tốc độ và
chất lƣợng tốt, không cần sự
trợ giúp, không có động tác
thừa, có biến đổi thích nghi với
tình huống
Cấp độ 3 Sáng tạo: đƣa ra các thiết kế khác
nhau phù hợp với lý luận dạy
học, phân tích, đánh giá ƣu
nhƣợc điểm của từng thiết kế
trong từng tình huống sƣ phạm
khác nhau. Trong đó, quan tâm
nhiều đến việc phát huy tính tích
cực, tự lực, sáng tạo của học sinh
Làm thuần thục, biến hóa: thực
hiện công việc với tốc độ và
chất lƣợng cao, có sự linh hoạt
và thích nghi với các tình
huống mới, vấn đề đặc biệt
1.2. Cơ sở thực tiễn
Kết quả điều tra, phân tích, xử lý số liệu từ phiếu điều tra của 150 sinh viên
khoa Sinh, trƣờng đại học Quảng Nam thu đƣợc kết quả nhƣ sau:

22. 18
1.2.1. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho thực hành
bộ môn Sinh học
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất
phục vụ cho thực hành bộ môn Sinh học
Nội dung Kết quả điều tra
Số lƣợng Tỷ lệ
Phòng thực hành,
thí nghiệm của nhà
trƣờng
Có 150 100%
Không
0 0%
Trang thiết bị,
dụng cụ, hóa chất
phục vụ thực hành,
thí nghiệm
Đầy đủ 87 58%
Chƣa đầy đủ 63 42%
Đảm bảo chất
lƣợng để đạt đƣợc
kết quả thí nghiệm
79 52.67%
Chƣa đảm bảo chất
lƣợng để đạt đƣợc
kết quả thí nghiệm
71 47.33%
Những khó khăn
chủ yếu về cơ sở
vật chất để đáp ứng
thực hành thí nghiệm
Thiết bị, dụng cụ 64 42.67%
Hóa chất 82 54.67%
Mẫu vật
103 68.67%
Kết quả trên cho thấy có 58% sinh viên cho rằng trƣờng học đƣợc trang bị đầy
đủ các trang thiết bị, dụng cụ hóa chất phục vụ cho dạy và học thực hành môn Sinh
học, 42% sinh viên lại cho rằng trang thiết bị của phòng thực hành vẫn còn thiếu.
Khi đƣợc hỏi trang thiết bị của phòng thực hành có đáp ứng đƣợc chất lƣợng để bảo
đảm việc thực hành các bộ môn hay không thì có 47.33% sinh viên cho rằng chƣa
đảm bảo chất lƣợng để sinh viên thực hành. Có 68.67% sinh viên cho rằng khó khăn
chủ yếu để đáp ứng thực hành thí nghiệm trong nhà trƣờng hiện nay là vấn đề mẫu
vật, trong khi đó 54.67% sinh viên cho rằng nguyên nhân là do hóa chất và nguyên
nhân do thiết bị dụng cụ chiếm 42.67% sinh viên tham gia trả lời. Qua đó có thể
thấy những khó khăn về trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất mẫu vật có ảnh hƣởng
không nhỏ đến mức độ tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học bộ môn Sinh học.

23. 19
Để rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học, trƣờng đại học Quảng
Nam đã nhập nhiều thiết bị phục vụ công tác dạy và học thực hành, các thiết bị
đƣợc nhập về bao gồm cả thí nghiệm truyền thống và thí nghiệm hiện đại, các thí
nghiệm nhập về để phục vụ cho việc rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy
học đƣợc trang bị cho hai phòng thực hành bộ môn Sinh học. Một số trang thiết bị
chƣa đƣợc khai thác sử dụng, hoặc đã bị hỏng hay không còn phù hợp với nội dung
dạy học đã đƣợc đƣa vào kho. Hằng năm, tổ bộ môn làm công tác đề xuất tham
mƣu cho lãnh đạo nhà trƣờng mua mới, thay thế cung cấp kịp thời các trang thiết bị,
dụng cụ, hóa chất phục vụ cho việc dạy và học của giáo viên và sinh viên Sinh học.
1.2.2. Nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy
và học bộ môn Sinh học ở trƣởng phổ thông
Kết quả xử lý câu hỏi điều tra nhận thức của 150 sinh viên về vai trò của thực
hành thí nghiệm trong dạy và học bộ môn Sinh học ở trƣờng phồ thông đƣợc thể
hiện qua bảng sau:
Bảng 1.4. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành
TN trong dạy và học bộ môn SH ở trƣờng phổ thông
Nội dung điều tra
Kết quả
Số lƣợng Tỷ lệ
Vai trò của thực
hành thí nghiệm
trong dạy và học
bộ môn Sinh học ở
trƣờng phổ thông
Không cần thiết 0 0%
Bình thƣờng 23 15.33
Cần thiết 49 32.67
Rất cần thiết
78 52%
Tổng 150 100%
Kết quả thăm dò cho thấy hầu hết sinh viên đều đánh giá cao vai trò của thực
hành thí nghiệm trong dạy và học bộ môn Sinh học ở trƣờng phổ thông với 52%
sinh viên cho rằng rất cần thiết, 32.67% sinh viên cho rằng cần thiết, chỉ 15.33%
sinh viên cho rằng bình thƣờng và không sinh viên nào cho rằng không cần thiết.
Sinh viên đƣợc tiếp cận làm việc với nhiều bài thí nghiệm trong quá trình đào
tạo Đại học, nhƣng đa phần sinh viên ra trƣờng với kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào
dạy học còn nhiều hạn chế. Ngay cả việc vận hành sử dụng các bộ thí nghiệm tối
thiểu mà bộ Giáo dục và Đào tạo trang bị cho các trƣờng phổ thông cũng gặp một
số khó khăn. Có thể chỉ ra một vài nguyên nhân nhƣ sau:

24. 20
- Các kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học đƣợc hình thành chủ yếu trong
quá trình đào tạo đại học. Nhƣng trên thực tế, không ít sinh viên chƣa thực sự quan
tâm đúng mức đến học thực hành, một số thí nghiệm đƣa vào giảng dạy không phù
hợp, không đáp ứng với thực tế dạy học về sau ở trƣờng phổ thông….
- Tác phong làm thí nghiệm ở một số sinh viên mang tính đối phó, hầu nhƣ
không chuẩn bị trƣớc lý thuyết ở nhà, cách học quá phụ thuộc vào ngƣời dạy.
- Do sự hạn chế của phân chia tiết dạy thực hành, một số bài thí nghiệm của
sinh viên đƣợc tiếp cận đã giảm độ chính xác đáng kể làm ảnh hƣởng đến chất
lƣợng học.
- Để nâng cao chất lƣợng sử dụng thí nghiệm trong dạy học cho sinh viên, cần
đƣa thêm các bài thí nghiệm sử dụng trong trƣờng phổ thông vào giảng dạy, một
mặt rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm cho sinh viên, một mặt giúp sinh viên
làm quen với việc dạy thực hành sau này.
1.2.3. Nhận thức của sinh viên về mục đích của việc thiết kế và sử dụng thí
nghiệm trong dạy học Sinh học
Bảng 1.5. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về mục đích việc thiết kế và
sử dụng TN trong dạy học SH
Nội dung điều tra
Kết quả
Số lƣợng Tỷ lệ
Việc thiết kế và sử
dụng thí nghiệm
trong dạy học Sinh
học ở trƣởng phổ
thông nhằm mục
đích chủ yếu là
Để tổ chức cho học
sinh học tập chiếm
lĩnh kiến thức mới
31 20.67%
Để củng cố kiến
thức cho học sinh
73 48.67%
Để rèn luyện
những kỹ năng,
phát triển tƣ duy
thực hành thí
nghiệm cho học
sinh
85 56.67%
Để kiểm tra, đánh
giá học sinh
42 28%
Mục đích khác 21 14%

25. 21
Từ những số liệu trên có thể thấy, bài tập thí nghiệm đƣợc sinh viên nhận định
đƣợc sử dụng với nhiều mục đích khác nhau, vào nhiều khâu khác nhau của quá
trình dạy học. Trong đó, phần lớn sinh viên cho rằng thực hành thí nghiệm có mục
đích chủ yếu là rèn luyện những kỹ năng, phát triển tƣ duy thực hành thí nghiệm
cho học sinh.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài cho thấy:
Thí nghiệm có vai trò hết sức quan trọng trong dạy và học bộ môn Sinh học,
đặc biệt là đối với sinh viên các trƣờng sƣ phạm.
Thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng ở khâu nghiên cứu bài học mới, củng cố và
kiểm tra đánh giá.
Qua khảo sát thực tế cho thấy kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học của
sinh viên còn nhiều hạn chế. Từ đó cho thấy tầm quan trọng của việc rèn luyện cho
sinh viên kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học.

26. 22
CHƢƠNG 2: RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG THIẾT KẾ
VÀ SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC SINH HỌC
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
2.1. Phân tích đặc điểm, nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 Trung học phổ
thông
Chƣơng trình Sinh học 11 THPT đề cập đến các nguyên lý, các quá trình của
hoạt động sống diễn ra ở cấp độ cơ thể trên cơ sở khái quát các nội dung kiến thức
Sinh học chuyên khoa về thực vật và động vật. Trong Sinh học 11, mỗi chức năng
sống ở cấp độ cơ thể đều đƣợc trình bày lần lƣợt biểu hiện ở cơ thể thực vật và cơ
thể động vật, điều này giúp học sinh gợi nhớ và phát triển kiến thức về các quá
trình sinh học đƣợc thực hiện ở thực vật và động vật mà học sinh đã đƣợc tìm hiểu
trong chƣơng trình Sinh học Trung học cơ sở.
Trong quá trình dạy học Sinh học 11, giáo viên cần giúp học sinh không chỉ
tiếp cận với kiến thức sinh học thực vật, động vật mà còn từ quá trình sống của các
đại diện thực vật, động vật rút ra đƣợc các nguyên lý chung của các quá trình sống,
đặc trƣng cho cấp độ tổ chức cơ thể.
2.1.1. Mục tiêu chƣơng trình Sinh học 11 THPT
Sau khi học xong chƣơng trình Sinh học 11 THPT, học sinh có khả năng:
- Kiến thức:
+ Trình bày đƣợc những kiến thức phổ thông, cơ bản, hiện đại, thực tế về cấp
độ tổ chức cơ thể: Cơ thể động vật và động vật.
+ Xác định đƣợc các kiến thức cơ bản và các khái niệm cơ bản về trao đổi chất
và năng lƣợng, tính cảm ứng, sinh trƣởng và phát triển, sinh sản của động vật và
thực vật.
+ Nêu và giải thích đƣợc các cơ chế tác động, quá trình sinh lý trong hoạt
động sống ở mức cơ thể có liên quan trực tiếp đến mức độ phân tử, tế bào cũng nhƣ
mối quan hệ mật thiết với môi trƣờng sống.
+ Thấy đƣợc sự thống nhất và khác biệt về quá trình sống giữa động vật và
thực vật.

27. 23
+ Vận dụng đƣợc các kiến thức đã học vào thực tế sản xuất và đời sống nhằm
nâng cao năng suất vật nuôi, cây trồng, bảo vệ môi trƣờng và nâng cao chất lƣợng
cuộc sống.
+ Củng cố cho học sinh quan điểm duy vật biện chứng về thế giới, bồi dƣỡng
cho học sinh lòng yêu thiên nhiên và bảo vệ thiên nhiên, đặc biệt là bảo vệ rừng,
bảo vệ động vật hoang dã.
+ Rèn luyện cho học sinh tƣ duy biện chứng và tƣ duy hệ thống.
- Kỹ năng:
Rèn luyện cho học sinh các kỹ năng sau:
+ Kỹ năng quan sát, phân tích các hiện tƣợng, bản chất của sự vật thông qua
việc quan sát tranh vẽ, thí nghiệm và các bài thực hành.
+ Kỹ năng học tập tích cực, phân tích kênh hình, lập bảng biểu, thu thập và xử
lý thông tin.
+ Hình thành và phát triển năng lực tƣ duy logic nhƣ: phân tích, so sánh, tổng
hợp, khái quát hóa…đặc biệt là kỹ năng giải quyết vấn đề phức hợp, những tình
huống phát sinh trong thực tiễn học tập.
+ Rèn luyện các kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp…
+ Hình thành năng lực tự kiểm tra đánh giá cho học sinh.
- Thái độ:
+ Luôn có tinh thần chủ động, thái độ tích cực khi giải quyết các nhiệm vụ học
tập, nâng cao tinh thần hợp tác, tôn trọng ý kiến cá nhân để tạo ra các sản phẩm học
tập tốt.
+ Có ý thức vận dụng các kiến thức đã học để giải thích các hiện tƣợng trong
tự nhiên và ứng dụng trong thực tiễn sản xuất.
+ Có ý thức bảo vệ thiên nhiên và môi trƣờng sống xung quanh [7].
2.1.2. Nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 THPT
Nội dung của sách giáo khoa Sinh học 11 đƣợc thể hiện qua bảng sau:

28. 24
Bảng 2.1. Cấu trúc, nội dung chƣơng trình Sinh học 11
Tên chƣơng Nội dung chính
Chƣơng I. Chuyển hóa vật chất và năng
lƣợng (22 bài trong đó có 4 bài thực
hành)
- Vai trò của sự chuyển hóa vật chất và
năng lƣợng đối với cơ thể động vật và
thực vật.
- Phân biệt mối quan hệ giữa sự trao đổi
chất và môi trƣờng, sự chuyển hóa vật
chất và năng lƣợng trong tế bào.
- Quá trình chuyển hóa vật chất và năng
lƣợng trong tế bào (trao đổi nƣớc, trao
đổi khoáng, quang hợp và hô hấp) và các
yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình đó.
- Quá trình chuyển hóa vật chất và năng
lƣợng ở động vật (tiêu hóa, hô hấp, tuần
hoàn, bài tiết, cân bằng nội môi..)
- So sánh quá trình chuyển hóa vật chất
và năng lƣợng giữa thực vật và động vật.
- Ứng dụng quá trình chuyển hóa vật
chất và năng lƣợng vào sản xuất và đời
sống.
- Các bài thực hành:
+Bài 6: Thực hành: Thoát hơi nƣớc và
bố trí thí nghiệm về phân bón.
+ Bài 13: Thực hành: Tách chiết sắc tố
từ lá và tách các nhóm sắc tố bằng
phƣơng pháp hóa học.
+ Bài 14: Thực hành: Chứng minh quá
trình hô hấp tỏa nhiệt
+ Bài 21: Tìm hiểu hoạt động của tim
ếch.

29. 25
Chƣơng II. Cảm ứng (11 bài trong đó có
2 bài thực hành)
- Khái niệm cảm ứng, vai trò của cảm
ứng đối với cơ thể thực vật và động vật.
Khái niệm, cơ chế của các hình thức cảm
ứng ở thực vật (hƣớng động, ứng động)
- Khái niệm, cơ chế các hình thức cảm
ứng ở động vật, chiều hƣớng tiến hóa
trong các hình thức cảm ứng của các
nhóm động vật có tổ chức khác nhau.
- Khái niệm điện thế nghỉ, điện thế hoạt
động, xinap, tập tính ở động vật, phân
biệt các dạng tập tính chủ yếu ở động
vật.
- Mối liên hệ giữa cảm ứng ở mức cơ thể
và mức tế bào.Ứng dụng kiến thức cảm
ứng vào đời sống sản xuất.
- Các bài thực hành:
+ Bài 25: Thực hành: Hƣớng động
+ Bài 33: Thực hành: Xem phim về một
số tập tính ở động vật
Chƣơng III. Sinh trƣởng và phát triển (7
bài trong đó có 1 bài thực hành)
- Khái niệm, cơ chế, mối quan hệ của
sinh trƣởng, phát triển ở thực vật, động
vật và sinh vật
- Phân biệt sinh trƣởng sơ cấp và sinh
trƣởng thứ cấp ở thực vật, phát triển qua
biến thái và không qua biến thái, biến
thái hoàn toàn và biến thái không biến
thái ở động vật. Ảnh hƣởng của môi
trƣờng đối với sự sinh trƣởng và phát
triển ở thực vật và động vật.
- So sánh sinh trƣởng và phát triển giữa

30. 26
động vật và thực vật
- Ứng dụng kiến thức sinh trƣởng vào
sản xuất, đời sống.
- Bài thực hành:
+ Bài 40:Thực hành: Quan sát sinh
trƣởng và phát triển của một số động vật
Chƣơng IV. Sinh sản (8 bài trong đó có
1 bài thực hành)
- Khái niệm, vai trò, cơ sở tế bào học,
bản chất của sinh sản vô tính và sinh sản
hữu tính ở động vật và thực vật
- Phân biệt sinh sản vô tính và sinh sản
hữu tính ở thực vật
- Cơ chế điều hòa sinh sản, cơ sở khoa
học của việc ứng dụng kiến thức sinh
sản vào thực tiễn sản xuất chăn nuôi và
trồng trọt, chăm sóc sức khỏe sinh sản
và sinh đẻ có kế hoạch ở ngƣời
- Chiều hƣớng tiến hóa của sinh sản hữu
tính ở sinh vật
- Bài thực hành:
+Bài 43: Thực hành: nhân giống giâm,
chiết, ghép ở thực vật
Phân tích nội dung chƣơng trình sách giáo khoa 11 cho thấy, nội dung các bài
trong chƣơng trình sách giáo khoa sinh học 11 phần lớn đƣợc sắp xếp theo một cấu
trúc chung: khái niệm về chức năng, sự phù hợp giữa cấu trúc và chức năng, cơ chế
thực hiện chức năng, ảnh hƣởng của môi trƣờng đến việc thực hiện chức năng và
ứng dụng các kiến thức về chức năng sống của sinh vật vào sản xuất và đời sống.
Nội dung kiến thức Sinh học 11 có tính kế thừa và phát triển theo kiểu đồng
tâm mở rộng từ những kiến thức đã đƣợc học ở cấp THCS. Các kiến thức về cơ chế
của quá trình sống chủ yếu đƣợc giới thiệu bằng các thí nghiệm hoặc mô tả thí
nghiệm, thông báo kết quả thí nghiệm, yêu cầu học sinh giải thích nguyên nhân, kết

31. 27
quả đi đến kết luận về cơ chế thực hiện các chức năng, sự thống nhất giữa cấu trúc
và chức năng sống trong cơ thể thông qua các bài thực hành hoặc các nội dung kiến
thức gắn với thực hành thí nghiệm.
Tuy nhiên, số tiết thực hành trong chƣơng trình Sinh học 11 đƣợc quy định rất
hạn chế. Các bài thực hành đều đƣợc bố trí ở cuối các chƣơng, do đó các bài thực
hành hành này chỉ mang tính chất củng cố, minh họa cho các kiến thức lý thuyết đã
đƣợc trình bày trong các bài trƣớc đó và các bài thực hành này phần lớn đƣợc trình
bày dƣới hình thức nêu sẵn từng bƣớc trong quy trình thực hành cho học sinh, điều
này mới chỉ có tác dụng rèn luyện các kỹ năng, thao tác chân tay trong thực hành là
chủ yếu mà chƣa kích thích đƣợc tƣ duy tích cực và sáng tạo cho học sinh.
2.2. Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học
2.2.1. Nguyên tắc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học 11
Để tổ chức dạy học cho học sinh có hiệu quả thì ngƣời dạy phải nghiên cứu
chƣơng trình, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo để xác định mục tiêu, lựa chọn kiến
thức cơ bản, xác định hình thức tổ chức và phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học thích
hợp. Việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học cần dựa trên những nguyên
tắc sau:
- Các hoạt động dạy học cần đảm bảo bám sát mục tiêu cụ thể của bài học
Mục tiêu là cái đích đạt tới sau mỗi bài, mỗi chƣơng, mỗi phần do ngƣời dạy
đặt ra để định hƣớng hoạt động dạy học. Mục tiêu dạy học ở đây là cái đích đặt ra
cho học sinh cần đạt đƣợc, tức là sản phẩm mà học sinh có đƣợc sau mỗi bài học.
Mục tiêu dạy học đó sẽ chỉ đạo toàn bộ nội dung, phƣơng pháp dạy học và mục tiêu
đó gồm 3 thành tố: kiến thức, kỹ năng và thái độ. Vì vậy, trƣớc khi sử dụng thí
nghiệm trong dạy học, ngƣời dạy cần xác định mục tiêu cần đạt đƣợc sau khi thực
hiện thí nghiệm hoặc qua bài học đó, ngƣời dạy cần hình thành kiến thức, kỹ năng
gì cho học sinh.
- Khi tổ chức hoạt động dạy học cần sử dụng thí nghiệm phối hợp với nhiều
phƣơng pháp dạy học tích cực. Trong đó, thí nghiệm đƣợc đặt trong toàn bộ hệ
thống các phƣơng pháp dạy học nhằm phát huy sức mạnh tổng thể của toàn bộ hệ thống.

32. 28
- Tăng cƣờng sử dụng thí nghiệm theo hƣớng nghiên cứu. Thí nghiệm làm
phƣơng tiện, công cụ và là nguồn tri thức để học sinh nghiên cứu, khai thác, tìm tòi
kiến thức.
- Khi sử dụng thí nghiệm để tổ chức hoạt động dạy học cần hƣớng đến việc
phát huy năng lực tƣ duy, tính tính cực hoạt động của học sinh.
- Việc tổ chức và tiến hành hoạt động là hết sức linh hoạt, tùy thuộc trình độ
và các điều kiện cụ thể.
- Sử dụng thí nghiệm kết hợp với các phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại một cách
hợp lý, phù hợp với nội dung bài học.
2.2.2. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Qua nghiên cứu, tham khảo các tài liệu, chúng tôi đề xuất quy trình rèn luyện
kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học nhƣ sau:
Sơ đồ 2.1. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học SH
Tiến hành thí nghiệm
Đánh giá kết quả
Tìm kiếm các tƣ liệu, đề xuất lựa chọn phƣơng án thí
nghiệm, chuẩn bị nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết
Xác định nội dung kiến thức có thể sử dụng thí nghiệm

33. 29
Phân tích quy trình:
Bƣớc 1: Xác định nội dung kiến thức có thể sử dụng thí nghiệm
Phân tích mục tiêu của chƣơng, bài ở sách giáo khoa, đặc biệt chú trọng mục
tiêu về mặt rèn luyện và phát triển kỹ năng tƣ duy thực nghiệm. Nghiên cứu nội
dung của chƣơng và bài có liên quan đến thí nghiệm, những thí nghiệm sinh viên có
thể làm đƣợc. Sau đó, hệ thống hóa lại tất cả các nội dung dạy học có sử dụng thí
nghiệm và xác định các thí nghiệm tƣơng ứng với từng nội dung trong chƣơng trình
Sinh học trung học phổ thông.
Bƣớc 2: Tìm kiếm các tƣ liệu về quá trình thí nghiệm, đề xuất lựa chọn phƣơng án
thí nghiệm, chuẩn bị nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết
Căn cứ vào mục tiêu bài học và tình hình các trang thiết bị hiện có mà ngƣời
dạy có thể đề xuất, lựa chọn phƣơng án thí nghiệm. Việc đề xuất, lựa chọn phƣơng
án thí nghiệm có thể đƣợc thực hiện theo 3 cách sau:
- Phƣơng án thí nghiệm có sẵn, tự thiết kế, chế tạo và lắp ráp thí nghiệm
- Phƣơng án thí nghiệm có sẵn, cải tiến một số thiết bị cho phù hợp với nội
dung dạy học
- Tự đề xuất phƣơng án thí nghiệm và tự tạo thí nghiệm
Dựa trên phƣơng án thí nghiệm đã đề xuất, ngƣời dạy tiến hành tìm kiếm, chuẩn
bị các nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết để đảm bảo tính khả thi của thí nghiệm.
Bƣớc 3: Tiến hành thí nghiệm
Tiến hành các thí nghiệm đã đƣợc xác định để hiểu rõ điều kiện, diễn biến, kết
quả và các tình huống xảy ra trong quá trình tiến hành thí nghiệm, đồng thời quay
phim, chụp hình lại tiến trình và kết quả thí nghiệm để làm tƣ liệu cho quá trình
thiết kế bài tập thí nghiệm.
Bƣớc 4:Đánh giá kết quả
Việc đánh giá này giúp ngƣời dạy xem ngƣời học thực hiện đã đạt yêu cầu hay
chƣa. Việc đánh giá phải trung thực để phát hiện đúng những ngƣời đã đạt yêu cầu
để ngƣời dạy và ngƣời học đều an tâm với kết quả đào tạo, đồng thời phải phát hiện
đúng những ngƣời chƣa đạt yêu cầu để có trách nhiệm đào tạo bổ sung.

34. 30
2.2.3. Một số thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng trong dạy học Sinh học 11 trung
học phổ thông
Bài 1: Sự hấp thụ nƣớc và muối khoáng ở rễ
- Thí nghiệm 1: Rễ là cơ quan hút nƣớc và muối khoáng
* Mục đích thí nghiệm:
Chứng minh vai trò của rễ trong quá trình hút nƣớc và muối khoáng
* Dụng cụ thí nghiệm
+ Hai chậu cây
+ Nƣớc
* Cách tiến hành
Trồng hai cây đậu vào hai chậu nhỏ, những ngày đầu tƣới nƣớc đều cho cả hai
chậu. Sau đó, tƣới nƣớc hằng ngày cho chậu thứ nhất nhƣng không tƣới nƣớc cho
chậu thứ hai.
Theo dõi thí nghiệm và quan sát hình thái, tốc độ sinh trƣởng ở hai chậu cây.
Bài 2: Vận chuyển các chất trong cây
- Thí nghiệm 1: Quá trình vận chuyển nƣớc ở thân
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh dòng nƣớc trong cây đƣợc vận chuyển từ dƣới lên
bằng con đƣờng qua mạch gỗ
* Dụng cụ thí nghiệm
+ Hai bình thủy tinh; Dao con; Kính lúp
+ Hai cành hoa màu trắng
+ Mực đỏ hoặc xanh
* Cách tiến hành
+ Lấy hai bình thủy tinh chứa nƣớc, bình thứ nhất có pha mực màu xanh, bình
thứ hai không pha màu.
+ Cắm vào mỗi bình một cành hoa màu trắng, để ra chỗ thoáng.
+ Sau một thời gian, quan sát, nhận xét sự thay đổi màu sắc ở cánh hoa.
+ Dùng dao cắt ngang cành hoa, quan sát, giải thích hiện tƣợng.

35. 31
Hình 2.1. Thí nghiệm ở hoa cúc trắng
Bài 3: Thoát hơi nƣớc
- Thí nghiệm 1: Lá là cơ quan thoát hơi nƣớc
* Mục đích thí nghiệm:
Chứng tỏ nƣớc trong cây thoát ra ngoài chủ yếu qua lá
* Dụng cụ thí nghiệm
+ Hai chậu cây giống nhau
+ Túi polietilent
* Cách tiến hành
Cho hai chậu cây: chậu thứ nhất có đầy đủ rễ, thân, lá; chậu 2 ngắt bỏ hết tất
cả các lá. Dùng túi polietilent bịt kín đến tận gốc cây, để vào chỗ sáng trong 1 giờ.
Quan sát và giải thích hiện tƣợng.
- Thí nghiệm 2: Thoát hơi nƣớc chủ yếu ở mặt dƣới lá
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh đƣợc nƣớc thoát ra ngoài chủ yếu từ mặt dƣới lá
* Dụng cụ thí nghiệm
+ Chậu cây có phiến lá to
+ Giấy thấm; Máy sấy; Cặp nhựa hoặc cặp gỗ; Bản kính hoặc lam kính; Đồng
hồ bấm giây
+ Dung dịch CoCl2 5%
* Cách tiến hành

36. 32
+ Dùng giấy thấm cắt thành những bản vuông nhỏ bằng nhau, nhúng vào dung
dịch CoCl2 5% cho thấm màu đều rồi sấy trong tủ hoặc dùng máy sấy tóc sấy cho
thật khô để giấy có màu xanh da trời. Sau đó cho giấy thấm CoCl2 vào lọ khô bảo quản.
+ Đặt hai miếng giấy thấm CoCl2 đối xứng nhau qua hai mặt của lá, tiếp theo
dùng cặp nhựa hoặc cặp gỗ ép hai lam kính vào hai miếng giấy thấm ở cả hai mặt
của lá tạo thành hệ thống kín.
+ Dùng đồng hồ bấm giây để so sánh kết quả thí nghiệm ở mặt trên và mặt
dƣới của lá trong cùng một thời gian.
+ Thí nghiệm đƣợc lặp lại nhiều lần để kiểm tra.
Hình 2.2. Thí nghiệm thoát hơi nƣớc ở lá
Bài 4: Vai trò của các nguyên tố khoáng
- Thí nghiệm 1:Vai trò của muối khoáng trong cây
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh đƣợc vai trò dinh dƣỡng của muối khoáng đối với sự sinh trƣởng
và phát triển của cây
* Dụng cụ thí nghiệm
+ Ba chậu cây
+ Phân bón đạm, kali, lân
* Cách tiến hành
+ Chọn 3 chậu cây trồng các cây sinh trƣởng nhanh
+ Chậu thứ 1: Có đủ các muối khoáng hòa tan nhƣ đạm, kali, lân…; Chậu thứ
2: Chỉ có lân và kali; Chậu thứ 3: chỉ có đạm và kali
+ Sau 2 tuần, quan sát và giải thích hiện tƣợng

37. 33
Bài 8: Quang hợp ở thực vật
- Thí nghiệm 1: Quang hợp tạo tinh bột
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh quang hợp tạo tinh bột
* Dụng cụ
+ Chậu cây
+ Bình thủy tinh, ống nghiệm, băng dính đen; Cồn
* Tiến hành
+ Chậu cây thí nghiệm đƣợc đặt trong tối 2-3 ngày
+ Dùng giấy đen bịt kín một vài lá
+ Đƣa cây ra ngoài sáng khoảng 12 giờ
+ Ngắt 1 lá không bị bịt kín và 1 lá bị bịt kín cho vào bình đun sôi trong vài phút
+ Chuyển 2 lá vào 2 ống nghiệm có chứa cồn, đặt vào bình nƣớc sôi trong
vòng 10 phút
+ Vớt 2 lá ra, rửa bằng nƣớc, để ráo
+ Nhỏ dung dịch iot vào mỗi lá
+ Quan sát kết quả sau một vài phút
Hình 2.3. Thí nghiệm quang hợp tạo tinh bột
- Thí nghiệm 2: Quang hợp ở thực vật thải ra khí O2
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh đƣợc quá trình quang hợp có thải ra khí O2 hay không
* Dụng cụ thí nghiệm
+ 1 cây nhỏ
+ 2 bình thủy tinh có nắp đậy; Đồng hồ; Nến

38. 34
* Tiến hành
+ Cho vào hai bình thủy tinh 2 cục nến nhỏ, đốt cháy
+ Cho 1 cây nhỏ vào 1 bình thủy tinh, bình kia không có
+ Đậy nắp kín cả 2 bình
+ Dùng đồng hồ đo thời gian cháy của hai cục nến
+ Quan sát và giải thích hiện tƣợng
+ Lặp lại thí nghiệm 3-5 lần.
Hình 2.4. Thí nghiệm quang hợp thải khí O2
- Thí nghiệm 3:Ảnh hƣởng của cƣờng độ ánh sáng đến cƣờng độ quang hợp
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh ảnh hƣởng của cƣờng độ ánh sáng tới cƣờng độ
quang hợp
* Dụng cụ
+ Ống nghiệm; Cốc thủy tinh; Đèn bàn 100w; Dung dịch NaHCO3
+ Rong đuôi chó
* Tiến hành
+ Đổ đầy nƣớc vào các cốc thủy tinh
+ Cho vào mỗi ống nghiệm chứa dung dịch Natri bicacbonat (NaHCO3) một
cành rong đuôi chó, dốc ngƣợc ống nghiệm trong mỗi cốc nƣớc
+ Đặt ngọn đèn bàn 100W ở khoảng cách khác nhau so với các ống nghiệm
(10, 20, 30, 60, 100Cm)
+ Ở mỗi khoảng cách, chờ ít phút cho đến đến khi bột khí ra đều đặn
+ Đếm số bột khí thoát ra trong vòng 1 phút

39. 35
+ Đếm vài lần và lấy giá trị trung bình
Vẽ đồ thị và giải thích hiện tƣợng
Bài 12: Hô hấp ở thực vật
- Thí nghiệm 1:Hô hấp là một quá trình tỏa nhiệt
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh hô hấp là một quá trình có tỏa nhiệt
* Dụng cụ
+ Thùng xốp; Bình thủy tinh lớn; Nhiệt kế
+ 0.5kg hạt đậu nảy mầm
* Tiến hành
+ Cho 0.5kg hạt đậu nảy mầm vào bình thủy tinh
+ Cắm nhiệt kế trực tiếp vào khối hạt, bịt kín bình
+ Đặt bình thủy tinh vào thùng xốp
+ Theo dõi nhiệt độ lúc bắt đầu cắm nhiệt kế và sau 1, 2, 3 giờ
Quan sát, giải thích hiện tƣợng
- Thí nghiệm 2: Quá trình hô hấp hấp thu O2
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh quá trình hô hấp hấp thu khí O2
* Dụng cụ:
+ Hai bình thủy tinh lớn; Nƣớc nóng; Que đóm
+ 0.5kg hạt nảy mầm
* Cách tiến hành
+ Chia đều 0.5kg hạt nảy mầm vào hai bình thủy kinh
+ Cho nƣớc nóng vào bình thứ nhất, bình thứ hai để nguyên, đậy kín cả hai bình
+ Chờ trong 2 tiếng, sau đó cho vào 2 bình 2 que đóm
Quan sát và giải thích hiện tƣợng xảy ra.

40. 36
Hình 2.5. Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2
- Thí nghiệm 3: Quá trình hô hấp thải khí CO2
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh quá trình hô hấp thải khí CO2
* Dụng cụ:
+ 1 cây con
+ 2 hộp kín hơi; 2 cốc nƣớc vôi trong
* Cách tiến hành
+ Đặt 2 cốc nƣớc vôi trong vào 2 hộp
+ Đặt vào hộp thứ nhất 1 chậu cây con
+ Đậy kín cả 2 hộp, để 2 hộp trong bóng tối khoảng 6 tiếng
Quan sát, giải thích hiện tƣợng xảy ra.
Hình 2.6. Thí nghiệm hô hấp hấp thải khí CO2
Bài 23: Hƣớng động
- Thí nghiệm 1: Tính hƣớng đất của cây
*Mục đích thí nghiệm

41. 37
Chứng minh ảnh hƣởng của trọng lực tới sự vận động của cây
* Dụng cụ
+ Hạt đậu đã nảy mầm
+ Đất; Bông; Cốc trồng cây; Dây buộc; Nƣớc
* Cách tiến hành
+ Đục 2 lỗ ở tâm đáy cốc
+ Dùng 1 sợi dây luồn qua 2 lỗ và buộc chặt lại
+ Cho đất vào cốc nén chặt
+ Trồng vào giữa cốc 2-3 hạt đậu đang nảy mầm
+ Treo ngƣợc cốc lên
Quan sát hiện tƣợng và giải thích
Hình 2.7. Thí nghiệm tính hƣớng đất của cây
- Thí nghiệm 2: Tính hƣớng sáng của cây
* Mục đích thí nghiệm
Thí nghiệm chứng minh ảnh hƣởng của ánh sáng tới sự vận động của cây
Cách 1:
* Dụng cụ
+ Hạt đậu đã nảy mầm
+ Đất, bìa giấy; Cốc trồng cây; Túi bóng màu đen; Chai nƣớc uống 0.5l; Nƣớc
* Cách tiến hành

42. 38
+ Trồng 2-3 hạt đậu đang nảy mầm vào cốc đất và tƣới ẩm
+ Cắt 2 đầu, lấy phần giữa của chai nƣớc suối
+ Cắt miếng bìa thành 3-4 hình tròn có đƣờng kính bằng chai nƣớc suối và
khoét đi một góc
+ Dùng băng dính đính các mảnh bìa vào bên trong lòng chai nƣớc suối theo
các bậc với khoảng cách đều nhau và có lỗ khoét so le
+ Chụp đoạn chai nƣớc suối vào cốc trồng hạt đậu
+ Dùng túi đen chụp vào chai nƣớc suối
+ Đem ra ngoài ánh sáng
Quan sát hiện tƣợng sau vài ngày
Hình 2.8. Thí nghiệm tính hƣớng sáng của cây
Cách 2:
* Dụng cụ:
+ 3 chậu đất ẩm có gieo các hạt đậu
+ 2 Thùng catton
* Tiến hành
Tiến hành đặt 3 chậu có đánh số thứ tự trong các điều kiện ánh sáng khác nhau
+ Chậu 1: Đặt trong hộp catton có khoét 1 lỗ, chậu cây đƣợc chiếu sáng từ một phía
+ Chậu 2: Đặt trong tối hoàn toàn
+ Chậu 3: Đặt bên ngoài môi trƣờng có ánh sáng chiếu từ nhiều phía

43. 39
Sau 1 tuần, ghi chép lại kết quả thí nghiệm
-
Chậu 1 Chậu 2 Chậu 3
Hình 2.9. Thí nghiệm sự sinh trƣởng của cây với tác nhân ánh sáng
Thí nghiệm 3: Tính hƣớng nƣớc của cây
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh ảnh hƣởng của nƣớc tới sự vận động của cây
* Dụng cụ
+ Hạt đậu đã nảy mầm
+ Mạt mùn cƣa; Khay lƣới thép lỗ nhỏ hình chữ nhật; Dây buộc; Nƣớc
* Cách tiến hành
+ Trải một lớp giấy ăn vào trong khay lƣới
+ Cho mùn cƣa vào và rải đều
+ Cho một số hạt đậu đang nảy mầm vào một phía của khay và tƣới ẩm ở phía
đối diện
+ Treo khay nghiêng một góc 450
sao cho phía các hạt đậu đang nảy mầm ở
phía trên khay
Quan sát sự sinh trƣởng của rễ cây
- Thí nghiệm 4: Tính hƣớng hóa của cây
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh ảnh hƣởng của các chất hóa hóc đối với sự vận động của cây
* Dụng cụ

44. 40
+ Hạt đậu đã nảy mầm
+ Đất; Cốc trồng cây; Nƣớc; Phân đạm NPK
* Cách tiến hành
+ Cho phân NPK vào một túi bóng nhỏ, châm thủng nhiều lỗ
+Đặt túi NPK vào một góc của đáy cốc
+ Cho đất đầy vào cốc
+ Trồng 2-3 hạt đậu nảy mầm vào phía đối diện so với túi đựng phân NPK
+ Tƣới nƣớc ẩm
Quan sát hiện tƣợng rễ mọc về phía phân bón, giải thích
Bài 24: Ứng động
- Thí nghiệm 1: Thí nghiệm ở cây trinh nữ
+ Dùng que hoặc tay chạm nhẹ vào lá cây trinh nữ
+ Quan sát hiện tƣợng xảy ra
- Thí nghiệm 2: Ứng động ở cây bắt mồi
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh hiện tƣợng ứng động ở cây bắt mồi
* Cách tiến hành
+ Chọn 2 cây bắt mồi cùng độ tuổi
+ Đặt một con chuồn chuồn vào lá của cây bắt mồi thứ nhất và một que thủy
tinh vào lá của cây bắt mồi thứ hai
+ Quan sát hiện tƣợng
Bài 35: Hoocmon thực vật
- Thí nghiệm 1: Vai trò của auxin
* Mục đích thí nghiệm
Chứng minh vai trò của auxin đối với thực vật
* Dụng cụ
+ Hai cây
+ Axitinđôaxetic (AIA)

45. 41
* Cách tiến hành
+ Cắt đỉnh ngọn của hai cây, sau đó bôi AIA lên lát cắt của cây thứ nhất, cây
thứ hai để nguyên
+ Sau 1-2 tuần, theo dõi sự mọc chồi nách của cả hai cây
Giải thích hiện tƣợng quan sát đƣợc.
2.2.4. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học trung học phổ thông
Vận dụng quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh
học, chúngtôi thiết kế các bài tập thí nghiệm trong chƣơng trình Sinh học 11 trung
học phổ thông.
Ví dụ 1: Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học bài “ Hô
hấp ở thực vật”
Bƣớc 1: Xác định nội dung kiến thức có thể sử dụng thí nghiệm
Các thí nghiệm có thể minh họa cho nội dung trong bài nhƣ sau:
- Thí nghiệm hô hấp là một quá trình tỏa nhiệt
- Thí nghiệm hô hấp thải khí CO2
- Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2
Bƣớc 2: Tìm kiếm các tƣ liệu, đề xuất lựa chọn phƣơng án thí nghiệm, chuẩn
bị nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết
Tiến hành các thí nghiệm đã đƣợc xác định ở bƣớc 1, linh hoạt thay đổi
nguyên vật liệu, dung cụ hóa chất cho phù hợp với điều kiện sẵn có. Đề xuất các
phƣơng án thí nghiệm có thể có. Dựa trên phƣơng án thí nghiệm đã đề xuất, sinh
viên tiến hành tìm kiếm, chuẩn bị các nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết để đảm bảo
tính khả thi của thí nghiệm.
Bƣớc 3: Tiến hành thí nghiệm
Dựa trên nguồn tƣ liệu đã có ở bƣớc 2, sinh viên sẽ tự lực gia công sƣ phạm để
tiến hành các thí nghiệm mà mình đã đề xuất.
Bƣớc 4: Đánh giá kết quả
Ngƣời dạy dựa trên kết quả quá trình thực hiện thí nghiệm của sinh viên, đƣa
ra những đánh giá khách quan giúp sinh viên phát triển kỹ năng thiết kế thí nghiệm
của mình.

46. 42
Sau đây, xin đƣợc minh họa một số bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng
thiết kế thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học bài “Hô hấp ở thực vật”
Bài tập thí nghiệm 1: Cho các nguyên vật liệu sau:
+ 1 cây con
+ 2 hộp kín hơi; 2 cốc nƣớc vôi trong.
Dựa vào các nguyên vật liệu đã cho ở trên, hãy thiết kế phƣơng án thực
nghiệm để chứng minh quá trình hô hấp của thực vật thải khí CO2
Bài tập thí nghiệm 2: Cho các nguyên vật cơ bản sau:
+ Bình thủy tinh lớn; Nhiệt kế
+ 0.5kg hạt đậu nảy mầm
Hãy hoàn thiện các nguyên vật liệu cho thí nghiệm và thiết kế phƣơng án thí
nghiệm để chứng minh hô hấp là một quá trình tỏa nhiệt
Ví dụ 2: Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học bài “Hƣớng
động”
Bƣớc 1: Xác định nội dung kiến thức có thể sử dụng thí nghiệm
Các thí nghiệm có thể minh họa cho nội dung trong bài nhƣ sau:
- Thí nghiệm hƣớng sáng của thực vật
- Thí nghiệm hƣớng trọng lực của thực vật
- Thí nghiệm hƣớng hƣớng hóa của thực vật
Bƣớc 2: Tìm kiếm các tƣ liệu, đề xuất lựa chọn phƣơng án thí nghiệm, chuẩn
bị nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết
Tiến hành các thí nghiệm đã đƣợc xác định ở bƣớc 1, linh hoạt thay đổi
nguyên vật liệu, dung cụ hóa chất cho phù hợp với điều kiện sẵn có. Đề xuất các
phƣơng án thí nghiệm có thể có. Dựa trên phƣơng án thí nghiệm đã đề xuất, sinh
viên tiến hành tìm kiếm, chuẩn bị các nguyên vật liệu, dụng cụ cần thiết để đảm bảo
tính khả thi của thí nghiệm.
Bƣớc 3: Tiến hành thí nghiệm
Dựa trên nguồn tƣ liệu đã có ở bƣớc 2, sinh viên sẽ tự lực gia công sƣ phạm để
tiến hành các thí nghiệm mà mình đã đề xuất.

47. 43
Bƣớc 4: Đánh giá kết quả
Ngƣời dạy dựa trên kết quả quá trình thực hiện thí nghiệm của sinh viên, đƣa
ra những đánh giá khách quan giúp sinh viên phát triển kỹ năng thiết kế thí nghiệm
của mình.
Sau đây, xin đƣợc minh họa một số bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng
thiết kế thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học bài “Hƣớng động”
Bài tập thí nghiệm 1: Cho các nguyên vật liệu và cách tiến hành của một thí
nghiệm nhƣ sau:
* Dụng cụ
+ Hạt đậu đã nảy mầm
+ Mạt mùn cƣa; Khay lƣới thép lỗ nhỏ hình chữ nhật; Dây buộc; Nƣớc
* Cách tiến hành
+ Trải một lớp giấy ăn vào trong khay lƣới
+ Cho mùn cƣa vào và rải đều
+ Cho một số hạt đậu đang nảy mầm vào một phía của khay và tƣới ẩm ở phía
đối diện
+ Treo khay nghiêng một góc 450
sao cho phía các hạt đậu đang nảy mầm ở
phía trên khay
a. Thí nghiệm trên nhằm mục đích gì?
b. Hãy dự đoán hiện tƣợng xảy ra ở thí nghiệm trên và giải thích kết quả?
c. Hãy tiến hành các thao tác thí nghiệm để kiểm chứng phán đoán trên?
Bài tập thí nghiệm 2: Hãy thiết kế phƣơng án thí nghiệm để chứng minh ảnh
hƣởng của trọng lực đến sự vận động của cây.
2.3. Rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học Trung học
phổ thông
2.3.1. Những yêu cầu của công tác thực hành đối với giáo viên
Để tiến hành các hoạt động thí nghiệm, thực hành đạt hiệu quả cao, ngƣời giáo
viên cần thực hiện những yêu cầu sau:
- Phải xác định rõ mục đích của thí nghiệm đối với quá trình dạy học

48. 44
- Hƣớng dẫn trình tự các bƣớc của quá trình thực hiện thí nghiệm
- Tiến hành tổ chức lớp: phân chia nhóm, phân chia dụng cụ, mẫu vật…..Việc
phân chia phải chu đáo, có kế hoạch tỉ mỉ để trong suốt quá trình thí nghiệm học
sinh phải thật sự bắt tay vào thực hiện các bƣớc theo trình tự để tìm ra đƣợc kết luận
khoa học.
- Cần nghiên cứu kỹ nội dung và tiến hành trƣớc quá trình thực hiện thí
nghiệm để đảm bảo thành công khi hƣớng dẫn cho học sinh. Cần lƣờng trƣớc những
khó khăn, thất bại mà học sinh có thể gặp phải, tìm hiểu nguyên nhân thất bại và
cách khắc phục để chủ động, không bị lúng túng khi học sinh thắc mắc.
- Phải có kế hoạch dành thời gian nhận xét, đánh giá kết quả làm việc của học sinh.
2.3.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Để sử dụng thí nghiệm trong quá trình dạy học có hiệu quả, chúng tôi đề xuất
quy trình nhƣ sau:
Sơ đồ 2.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học SH
Xây dựng các hoạt động dạy học bằng các thí nghiệm
tƣơng ứng
Đƣa thí nghiệm vào nội dung tƣơng ứng của bài học
Lựa chọn thí nghiệm phù hợp với nội dung bài học
Nghiên cứu nội dung và xác định mục tiêu bài học
Soạn giáo án hoàn chỉnh và đƣa vào tổ chức các hoạt
động dạy học

49. 45
Phân tích quy trình:
Bƣớc 1: Nghiên cứu nội dung và xác định mục tiêu bài học
Mục tiêu là cái đích đạt tới sau mỗi bài, mỗi chƣơng, mỗi phần do ngƣời dạy
đặt ra để định hƣớng hoạt động dạy học. Mục tiêu dạy học ở đây là cái đích đặt ra
cho học sinh cần đạt đƣợc, tức là sản phẩm mà học sinh có đƣợc sau mỗi bài học.
Mục tiêu dạy học đó sẽ chỉ đạo toàn bộ nội dung, phƣơng pháp dạy học và mục tiêu
đó gồm 3 thành tố: kiến thức, kỹ năng và thái độ.Vì vậy, trƣớc khi sử dụng thí
nghiệm trong dạy học, ngƣời dạy cần xác định mục tiêu cần đạt đƣợc sau khi thực
hiện thí nghiệm hoặc qua bài học đó, ngƣời dạy cần hình thành kiến thức, kỹ năng
gì cho học sinh để thí nghiệm phát huy tối đa hiệu quả dạy học.
Bƣớc 2: Lựa chọn thí nghiệm phù hợp với nội dung của bài học
Căn cứ vào mục đích của việc sử dụng thí nghiệm và các điều kiện đáp ứng
cho việc thực hiện thí nghiệm, giáo viên sẽ lựa chọn các thí nghiệm phù hợp với bài
học và sắp xếp chúng theo logic dụng ý sử dụng. Có khá nhiều thí nghiệm liên quan
đến nội dung kiến thức của bài học, vì vậy, khi sử dụng thí nghiệm vào dạy học cần
phải nghiên cứu kỹ mối tƣơng quan giữa nội dung và thí nghiệm nhằm đảm bảo tính
khả thi và hiệu quả của việc sử dụng thí nghiệm đã lựa chọn.
Bƣớc 3: Đƣa thí nghiệm vào nội dung tƣơng ứng của bài học
Sau khi đã lựa chọn các thí nghiệm tiêu biểu phù hợp với nội dung của bài
học, giáo viên sẽ phải chọn lọc những thí nghiệm để đƣa vào nội dung tƣơng ứng,
phù hợp với hoạt động dạy học kiến thức mới hay hoạt động củng cố bài học…
Bƣớc 4: Xây dựng các hoạt động dạy học bằng các thí nghiệm tƣơng ứng
Việc xây dựng các hoạt động dạy học bằng các thí nghiệm tƣơng ứng là một
khâu quan trọng của quá trình dạy học, đòi hỏi giáo viên phải xác định đƣợc logic
của bài học, các hoạt động học tập của học sinh, các thức sử dụng và tổ chức thực
hiện thí nghiệm cũng nhƣ chuẩn bị về cơ sở vật chất, nguyên vật liệu cần thiết để tổ
chức bài học đạt hiệu quả cao. Các hoạt động dạy học cần thể hiện rõ ý đồ sƣ phạm
của giáo viên trong việc tổ chức bài học nói chung và việc sử dụng thí nghiệm trong
dạy học nói riêng.

50. 46
Bƣớc 5: Soạn giáo án hoàn chỉnh và đƣa vào tổ chức các hoạt động dạy học
Sau khi hoàn chỉnh giáo án, giáo viên tiến hành tổ chức dạy học trên lớp để
đánh giá hiệu quả của thí nghiệm. Việc đánh giá hiệu quả sử dụng thí nghiệm nhằm
góp phần đánh giá việc thực hiện mục tiêu bài học và phát triển các kỹ năng học tập
cho học sinh. Thông qua hoạt động dạy học có thể điều chỉnh theo hƣớng phù hợp
và hiệu quả.
2.3.3. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học Trung học phổ thông
2.3.3.1. Sử dụng thí nghiệm trong khâu nghiên cứu tài liệu mới
Ví dụ 1: Hệ thống các thí nghiệm để tổ chức hoạt động dạy học trong bài 12
“Hô hấp ở thực vật”
Bƣớc 1: Nghiên cứu nội dung và xác định mục tiêu bài học
Sau khi học xong bài này, học sinh cần đạt đƣợc những mục tiêu sau:
- Nêu đƣợc dấu hiệu bản chất của hô hấp
- Nêu đƣợc ý nghĩa của hô hấp
- Nêu đƣợc các con đƣờng hô hấp ở thực vật và đặc điểm của mỗi con đƣờng đó
- Trình bày đƣợc đặc điểm hô hấp sáng
- Trình bày đƣợc quan hệ giữa hô hấp và quang hợp
- Giải thích đƣợc tác động của một số yếu tố môi trƣờng đến hô hấp
- Rèn luyện kỹ năng phân tích sơ đồ, hình ảnh
- Rèn luyện và phát triển kỹ năng thiết kế, thực hiện thí nghiệm
- Ứng dụng các kiến thức đã học để bảo quản nông sản
Bƣớc 2: Lựa chọn thí nghiệm phù hợp với nội dung của bài học
Các thí nghiệm có thể minh họa cho nội dung trong bài nhƣ sau:
- Thí nghiệm hô hấp là một quá trình tỏa nhiệt
- Thí nghiệm hô hấp thải khí CO2
- Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2
Thí nghiệm hô hấp là một quá trình tỏa nhiệt:
* Dụng cụ
+ Thùng xốp; Bình thủy tinh lớn; Nhiệt kế

51. 47
+ 0.5kg hạt đậu nảy mầm
* Tiến hành
+ Cho 0.5kg hạt đậu nảy mầm vào bình thủy tinh
+ Cắm nhiệt kế trực tiếp vào khối hạt, bịt kín bình
+ Đặt bình thủy tinh vào thùng xốp
+ Theo dõi nhiệt độ lúc bắt đầu cắm nhiệt kế và sau 1, 2, 3 giờ
Quan sát, giải thích hiện tƣợng
Thí nghiệm hô hấp thải khí CO2
* Dụng cụ:
+ 1 cây con
+ 2 hộp kín hơi; 2 cốc nƣớc vôi trong
* Cách tiến hành
+ Đặt 2 cốc nƣớc vôi trong vào 2 hộp
+ Đặt vào hộp thứ nhất 1 chậu cây con
+ Đậy kín cả 2 hộp, để 2 hộp trong bóng tối khoảng 6 tiếng
Quan sát, giải thích hiện tƣợng xảy ra.
Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2
* Dụng cụ:
+ Hai bình thủy tinh lớn; Nƣớc nóng; Que đóm
+ 0.5kg hạt nảy mầm
* Cách tiến hành
+ Chia đều 0.5kg hạt nảy mầm vào hai bình thủy kinh
+ Cho nƣớc nóng vào bình thứ nhất, bình thứ hai để nguyên, đậy kín cả hai bình
+ Chờ trong 2 tiếng, sau đó cho vào 2 bình 2 que đóm
Quan sát và giải thích hiện tƣợng xảy ra.
Bƣớc 3: Đƣa thí nghiệm vào nội dung tƣơng ứng của bài học
Cấu trúc của bài học nhƣ sau:
I. Khái quát về hô hấp ở thực vật

52. 48
II. Con đƣờng hô hấp ở thực vật
III. Hô hấp sáng
IV. Quan hệ giữa hô hấp với quang hợp và môi trƣờng
Với cấu trúc bài nhƣ trên thì cả 3 thí nghiệm đều có thể đƣợc sử dụng ngay
trong mục I của bài.
Bƣớc 4: Xây dựng hoạt động dạy học bằng các thí nghiệm tƣơng ứng
Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung bài học
Hoạt động 1: Tìm hiểu bản chất và vai trò của hô hấp
GV nêu vấn đề: Trong tế
bào có những con đƣờng
nào phân giải chất hữu cơ
từ phức tạp thành dạng
đơn giản và giải phóng
năng lƣợng?
GV: Dấu hiệu bản chất
của
hô hấp là gì?
GV đƣa ra các thí nghiệm
đã chuẩn bị trƣớc và yêu
cầu học sinh quan sát, giải
thích
TN1: Ngâm 500g đậu
HS: Có 2 con đƣờng
+ Hô hấp hiếu khí: Phân
giải chất hữu cơ đến CO2
và H2O, giải phóng năng
lƣợng, cần O2
+ Hô hấp kị khí: Phân giải
chất hữu cơ chƣa triệt để,
giải phóng ít năng lƣợng,
không cần O2
HS: + Phân giải hợp chất
hữu cơ
+ Giải phóng năng
lƣợng
I. Khái quát về hô hấp ở
thực vật
1. Hô hấp ở thực vật là gì?
Hô hấp ở thực vật là quá
trình oxi hóa sinh học
nguyên liệu hô hấp, đặc
biệt là glucozo của tế bào
sống đến CO2 và H2O,
một phần năng lƣợng giải
phóng ra tích lũy trong
ATP.
2. Phƣơng trình tổng
quát
C6H12O6 + 6O2 6 CO2
+ 6 H2O + Năng lƣợng
(nhiệt + ATP)
3. Vai trò của hô hấp đối
với cơ thể thực vật
- Tạo nhiệt năng: đảm bảo
điều kiện cho mọi hoạt

53. 49
xanh cho đến khi hạt nảy
mầm, cho khối hạt vào
bình thủy tinh lớn. Cắm
nhiệt kế trực tiếp vào khối
hạt, đậy kín bình thủy
tinh. Theo dõi sự thay đổi
của nhiệt độ ở nhiệt kế lúc
bắt đầu cắm vào bình và
sau 1, 2 giờ.
? Nhiệt độ ở nhiệt kế tăng
dần chứng tỏ điều gì?
GV nhận xét, trình bày
TN2
TN2: Chuẩn bị 2 hộp kín
hơi
+ Hộp thứ 1: Cho vào một
cây con và một cốc nƣớc
vôi trong
+ Hộp thứ 2: Cho vào một
cốc nƣớc vôi trong
Đậy kín hai hộp, để trong
bóng tối 6 tiếng.
? Theo em, kết quả thí
nghiệm ở hai hộp sẽ nhƣ
thế nào?
GV nhận xét và trình bày
HS: Chứng tỏ hoạt động
hô hấp của hat đậu có tỏa
nhiệt.
HS: + Hộp thứ nhất: cốc
nƣớc vôi trong sẽ bị vẩn
đục do cây con tiến hành
hô hấp thải ra khí CO2
+ Hộp thứ hai: cốc
nƣớc vôi trong không bị
động sống
- Tạo ATP: sử dụng cho
các hoạt động sống
- Tạo sản phẩn trung gian:
tạo nguyên liệu cho các
phản ứng sinh hóa trong tế
bào

54. 50
TN3
TN3: Ngâm 0.4kg hạt đậu
xanh cho đến khi hạt nảy
mầm. Chia đều hạt vào
hai bình thủy tinh.
+ Bình thứ 1: đổ nƣớc
nóng vào khối hạt đang
nảy mầm
+ Bình thứ 2: Chứa hạt
đang nảy mầm
Đậy kín cả hai bình, chờ 2
tiếng, sau đó cho 2 que
đóm đang cháy vào 2 lọ.
? Cho biết kết quả và giải
thích hiện tƣợng xảy ra.
GV: Từ những thí nghiệm
trên, hãy khái quát về hô
hấp ở thực vật.
GV: Khái niệm về hô hấp
đổi màu
HS: Khi cho que đóm vào
bình thứ nhất, que đóm sẽ
tiếp tục cháy còn khi cho
vào bình thứ hai que đóm
sẽ tắt.
Kết quả trên chứng tỏ
rằng ở bình thứ 2 các hạt
đậu đang nẩy mầm, tiến
hành hô hấp nên khí O2 bị
hấp thụ, dẫn đến que đóm
bị tắt.
HS:Quá trình hô hấp ở
thực vật có hiện tƣợng tỏa
nhiệt, thải CO2 và hấp thụ
O2.
HS trả lời
+ Khái niệm:

55. 51
ở thực vật, phƣơng trình
tổng quát?
GV: Dựa vào phƣơng
trình tổng quát, em hãy
suy ra vai trò của hô hấp
đối với cơ thể thực vật.
+ Phƣơng trình tổng quát:
HS trả lời
Bƣớc 5: Soạn giáo án hoàn chỉnh và đƣa vào tổ chức các hoạt động dạy học
BÀI 12: HÔ HẤP Ở THỰC VẬT
I. Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, học sinh phải:
1. Kiến thức
- Nêu đƣợc dấu hiệu bản chất của hô hấp
- Nêu đƣợc ý nghĩa của hô hấp
- Nêu đƣợc các con đƣờng hô hấp ở thực vật và đặc điểm của mỗi con đƣờng đó
- Trình bày đƣợc đặc điểm hô hấp sáng
- Trình bày đƣợc quan hệ giữa hô hấp và quang hợp
- Giải thích đƣợc tác động của một số yếu tố môi trƣờng đến hô hấp
2. Kỹ năng
- Rèn luyện kỹ năng phân tích sơ đồ, hình ảnh
- Rèn luyện và phát triển kỹ năng thiết kế, thực hiện thí nghiệm
3. Thái độ
- Ứng dụng các kiến thức đã học để bảo quản nông sản
II. Nội dung trọng tâm
- Bản chất quá trình hô hấp ở thực vật
- Các con đƣờng hô hấp ở thực vật
III. Phƣơng pháp dạy học
- Phƣơng pháp trực quan tìm tòi
- Sử dụng thí nghiệm – nghiên cứu

56. 52
IV. Phƣơng tiện dạy học
- Các thí nghiệm phát hiện hô hấp ở thực vật
- Tranh hình sách giáo khoa
- Phiếu học tập
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1
Phân biệt hô hấp kỵ khí với hô hấp hiếu khí
Điểm phân biệt Hô hấp kỵ khí Hô hấp hiếu khí
Oxy
Nơi xảy ra
Sản phẩm
Năng lƣợng tích lũy
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
Phân biệt đƣờng phân với chu trình Crep và chuỗi truyền điện tử
Điểm phân biệt Đƣờng phân Chu trình Crep Chuỗi truyền điện tử
Vị trí
Nguyên liệu
Sản phẩm
Năng lƣợng
V. Tiến trình dạy học
1.Ổn định tổ chức lớp
2. Kiểm tra bài cũ
3. Bài mới
a. Đặt vấn đề

57. 53
Ta đã biết mọi hoạt động sống đều dùng năng lƣợng dƣới dạng ATP. Nhƣng
quang hợp biến năng lƣợng ánh sáng thành năng lƣợng dự trữ trong các liên kết của
hợp chất hữu cơ. Vậy bằng cách nào là chuyển năng lƣợng dự trữ trong liên kết hóa
học thành năng lƣợng ATP để sử dụng. Nội dung bài học hôm nay sẽ giúp các em
giải quyết vấn đề trên.
b. Bài mới
Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung bài học
Hoạt động 1: Tìm hiểu bản chất và vai trò của hô hấp
GV nêu vấn đề: Trong tế
bào có những con đƣờng
nào phân giải chất hữu cơ
từ phức tạp thành dạng
đơn giản và giải phóng
năng lƣợng?
GV: Dấu hiệu bản chất
của
hô hấp là gì?
GV đƣa ra các thí nghiệm
đã chuẩn bị trƣớc và yêu
cầu học sinh quan sát, giải
thích
TN1: Ngâm 500g đậu
xanh cho đến khi hạt nảy
mầm, cho khối hạt vào
bình thủy tinh lớn. Cắm
HS: Có 2 con đƣờng
+ Hô hấp hiếu khí
+ Hô hấp kị khí
HS: + Phân giải hợp chất
hữu cơ
+ Giải phóng năng
lƣợng
I. Khái quát về hô hấp ở
thực vật
1. Hô hấp ở thực vật là
gì?
Hô hấp ở thực vật là quá
trình oxi hóa sinh học
nguyên liệu hô hấp, đặc
biệt là glucozo của tế bào
sống đến CO2 và H2O,
một phần năng lƣợng giải
phóng ra tích lũy trong
ATP.
2. Phƣơng trình tổng
quát
C6H12O6 + 6O2 6 CO2
+ 6 H2O + Năng lƣợng
(nhiệt + ATP)
3. Vai trò của hô hấp đối
với cơ thể thực vật
- Tạo nhiệt năng: đảm bảo