Lezing Peter Tom Jones, Klimaatdag Maldegem/Aalter, Ondertekening Burgemeestersconvenant, 28 maart 2015

1. Klimaat: van probleem
tot opportuniteit
Dr. Ir. Peter Tom Jones
28-3-2015, Maldegem

2. Climate change, the mother of all problems
Eerst het slechte nieuws:
Over slinkende grondstofvoorraden en de
doorboring van ecologische grenzen
28/03/2015 Jones - Klimaat 2

3. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie (cf. UNEP, 2010)
28/03/2015 Jones - Klimaat 3

4. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie: slinkende grondstofvoorraden
28/03/2015 Jones - Klimaat 4

5. Materialenafhankelijkheid in Europa
Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007
28/03/2015 Jones - Klimaat 5

6. Kritieke metalen en mineralen voor de EU
28/03/2015 Jones - Klimaat 6

7. Kritieke metalen en mineralen voor de EU 
cruciale bouwstenen voor energietransitie
Wind energy, electric cars,
energy saving lamps
Catalysts
PV energy
Batteries
28/03/2015 Jones - Klimaat 7

8. Toenemende emissies en achteruitgang
milieudiensten
28/03/2015 Jones - Klimaat 12

9. Planetaire
grenzen
worden
doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Bron: WWF bewerking van J.
Rockström et al., Nature, 461, 2009
28/03/2015 Jones - Klimaat 13

10. Climate change, the mother of all problems
28/03/2015 Jones - Klimaat 14

11. Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen
wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit
28/03/2015 Jones - Klimaat 18

12. Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met
3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
25

13. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
28/03/2015 Jones - Klimaat 26

14. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot
maximum 2°C moet de hoofdmoot van de
fossiele grondstofvoorraden (steenkool,
aardolie, gas) in de grond blijven
Bron: IPCC, AR5, WGIII
28

15. Climate change, the mother of all problems
Naar het betere nieuws:
De transitiepaden zijn gekend en realistisch
28/03/2015 Jones - Klimaat 29

16. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
28/03/2015 Jones - Klimaat 35

17. Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone to a sustainable community
28/03/2015 Jones - Klimaat 37

18. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
28/03/2015 Jones - Klimaat 38

19. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
28/03/2015 Jones - Klimaat 39

20. Het voorbeeld van Denemarken…
28/03/2015 Jones - Klimaat 40

21. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
Bron beeld:
www.geni.org
28/03/2015 Jones - Klimaat 41

22. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie Materialentransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(inclusief bio-based
economy)
• (Super)Smart Grids
• Slim sluiten
• EcoDesign (LCA)
• Verbruikers  gebruikers
28/03/2015 Jones - Klimaat 42

23. De circulaire economie: “stadsmijnbouw”
Recyclage zeldzame aardmetalen
uit fluorescentielampen
Umicore recyclage goud uit
elektronisch afval
Dupont en Binnemans, 2015
28/03/2015 Jones - Klimaat 44

24. Enhanced Landfill Mining: vroeger gestort afval nu
omzetten in H2 en bouwmaterialen én vele jobs creëren
Landfills in Vlaanderen: 2000
ELFM op VPRO-Tegenlicht
Documentaire 29-3-2015
28/03/2015 Jones - Klimaat 45

25. Ecodesign for recycling
• Multifunctionaliteit & modulariteit
• Ecodesign:
o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,
minimale impact tijdens gebruiksfase
o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)
• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)
28/03/2015 Jones - Klimaat 46

26. Nieuwe business modellen - Van producten
naar diensten
• In volle opmars (cf. Jeremy
Rifkin, The Third Industrial
Revolution, 2011):
o Van verkopers-kopers
naar leveranciers-
gebruikers
o Van producten en bezit
naar diensten en
toegang
28/03/2015 Jones - Klimaat 47

27. Climate change, the mother of all problems
Zo naar het betere nieuws:
Falend top-down klimaatbeleid,
Hoopgevend bottom-up klimaatbeleid
28/03/2015 Jones - Klimaat 48

28. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Heel moeilijk...
28/03/2015 Jones - Klimaat 49

29. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden,
provincies nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én
én Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief
28/03/2015 Jones - Klimaat 50

30. Steden gaan voorop in de strijd tegen de
klimaatveranderingen
Bron: J. Dirix, W.
Peeters, J. Eyckmans,
P.T. Jones, S. Sterckx,
Climate Policy, 2013
28/03/2015 Jones - Klimaat 51

31. EU Burgemeestersconvenant
http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
• 6270 Burgemeesters & 196 miljoen inwoners (status 18-3-2015)
• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant signatories
aim to meet and exceed the European Union 20% CO2 reduction
objective by 2020.”
28/03/2015 Jones - Klimaat 52

32. Klimaatprocessen in Vlaanderen
De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale
processen
Antwerpen 2050
Stadslab
Brugge klimaatneutraal 2050
28/03/2015 Jones - Klimaat 53

33. Klimaatprocessen in VlaanderenHet Vlaams/Belgische klimaatbeleid…
28/03/2015 Jones - Klimaat 54

34. West-Vlaams klimaatbeleid
28/03/2015 Jones - Klimaat 55

35. Oost-Vlaams klimaatbeleid
Kick-off Oost-Vlaams klimaatbeleid, Gent, 16 juni 2015
28/03/2015 Jones - Klimaat 56

36. Climate change, the mother of all problems
Even opletten:
Welke lessen trekken we uit lopende
klimaatbeleidsprocessen op het lokale
niveau?
28/03/2015 Jones - Klimaat 57

37. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: wetenschappelijke onderbouw
• Gedetailleerde nulmeting +
consistentie serie van
maatregelen
• Monitoring emissies en
herhaling “nulmeting”
• Vertaald naar
Burgemeestersconvenant:
o Baseline Emission Inventory
o Sustainable Energy Action Plan
• Provincies kunnen helpen in
opmaak nulmeting en SEAP
Leuven Klimaatneutraal 2030, Nulmeting
28/03/2015 Jones - Klimaat 58

38. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: quadruple helix aanpak
Overheid
Civiele samenlevingBedrijven
Kennisinstellingen
“Quadruple helix”
1. Bewaker proces,
2. Partner in proces,
3. Initiatiefnemer
28/03/2015 Jones - Klimaat 60

39. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: vermijd inconsistentie
Bv. “Leuven fietsstad” versus
“fietsrazzia’s”
Bv. Leuven autovrij en een
nieuwe ondergrondse parking
28/03/2015 Jones - Klimaat 61

40. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: robuustheid inbouwen
• Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren
(cf. vzw LKN 2030) – governance aspecten
• Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen –
evenwicht met politiek bestuur
• Klimaatneutraliteit = economie + ruimtelijke ordening +
landbouw + mobiliteit + milieu
28/03/2015 Jones - Klimaat 62

41. Aandachtspunten voor klimaatneutrale processen:
alternatieve financieringsmodellen
• Aandacht voor Coöperaties
• Groepsaankopen
o Voorbeeldproject
Pajottenland – renovatie
op wijkniveau
• Klimaatfonds/crowd funding
o Behoud controle over
deze instrumenten vanuit
quadruple helix
(daadkracht)
28/03/2015 Jones - Klimaat 63

42. Climate change, the mother of all problems
Optimisme is een morele plicht
Lokaal klimaatbeleid levert massa’s
voordelen op, hier en nu.
28/03/2015 Jones - Klimaat 64

43. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
• Groene stadsontwikkeling + schone
technologieën + investeren in sociaal
kapitaal…
Leidt tot…
• Minder ademhalingsaandoeningen en
hart- en vaatzieken
• Betere mentale gezondheid door meer
fysische activiteit, schaduwzones,
groengebied en sociale interactie
• Minder obesitas
• Enzovoort
Tabel: Cheng en Berry, 2012
28/03/2015 Jones - Klimaat 65

44. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
28/03/2015 Jones - Klimaat 67

45. Jobs in de energiesector: cleantech versus
fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[Bron:
McKinsey 2012]
28/03/2015 Jones - Klimaat 68

46. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs
o Daling energiefactuur
28/03/2015 Jones - Klimaat 70

47. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
28/03/2015 Jones - Klimaat 71

48. Energieafhankelijkheid!
Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]
28/03/2015 Jones - Klimaat 72

49. Energieafhankelijkheid!
Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]
28/03/2015 Jones - Klimaat 73

50. Permanent verlies aan middelen i.p.v.
middelen in eigen regio te houden
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’
[www.gussingrenewable.com]
28/03/2015 Jones - Klimaat 74

51. Klimaat- en transitiebeleid trekken wereldwijd
investeringen aan – een boot die niet te missen is
28/03/2015 Jones - Klimaat 75

52. Samengevat: secundaire voordelen van
transitiebeleid
• Nieuwe jobs
• Daling energiefactuur
• Energie-, materialen- en voedselautonomie
• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en
Rubbelke, 2008]
• Investeringen - herindustrialisatie
• Hier en nu, geen vrijbuiters
 Meer veerkracht
• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op
continentaal & mondiaal niveau
28/03/2015 Jones - Klimaat 76

53. Dank voor de aandacht!
28/03/2015 Jones - Klimaat 77