2. Εισαγωγή
Η λεγόμενη Ανακατάκτηση (Reconquista)
της ισπανικής επικράτειας ξεκίνησε τυπικά
από τον 11ο αι. , όταν τα ανεξάρτητα
χριστιανικά βασίλεια της Καστίλλης
(Castille), της Αραγωνίας (Aragon), της
Ναβάρας (Navarre), της Καταλωνίας
(Catalunia) και της Λεόν (Leon) στα βόρεια
της Ισπανίας διεξήγαγαν εκστρατείες κατά
του μουσουλμανικού νότου. Ο πάπας
Ουρβανός Β’ και η καθολική εκκλησία
έχρισαν την εκστρατεία κατά των Αράβων
Σταυροφορία και τα προνόμια που δόθηκαν
στους ιππότες πολεμιστές οι οποίοι
συμμετείχαν σε αυτήν ήτα ν παρόμοια με
εκείνα που παραχωρούνταν σε όσους
πολεμούσαν στους Αγίους Τόπους.
3. Κατά τους πρώιμους μεσαιωνικούς χρόνους το προσκύνημα των πιστών σε ιερούς τόπους
που φιλοξενούσαν οστά, ρούχα και άλλα λείψανα Αγίων τούς έδινε την ελπίδα της άφεσης
των αμαρτιών ή τη βεβαιότητα πως θα θεραπεύονταν από ανίατες ασθένειες. Την εποχή
αυτή τρεις περιοχές φημίζονταν ότι έδιναν μεγαλύτερη ευλογία: Η Ιερουσαλήμ και οι τόποι
του Πάθους, η Ρώμη (που φιλοξενούσε την έδρα της παπικής εξουσίας και αναρίθμητες
εκκλησίες γεμάτες λείψανα) και η Κομποστέλλα στη βορειοδυτική Ισπανία.
Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, καθεδρικός ναός
Αγίου Ιακώβου.
4. Ήδη από τον 9ο αι. η Κομποστέλλα φημιζόταν ότι
φιλοξενούσε τον τάφο του Αγίου Ιακώβου,
αποστόλου του Χριστού, γνωστού στην ισπανική
γλώσσα ως Σαντιάγκο (Santiago de Combostella).
Η Αγία Έδρα έχοντας συμφέρον να διατηρήσει
τις εισφορές από το προσκύνημα των πιστών
υπέθαλψε και υποστήριξε τη διάδοση τοπικών
θρύλων σχετικά με τη θαυματουργή δύναμη των
οστών του Αγίου, τα οποία φέρονταν ως ικανά να
θεραπεύουν ασθένειες , αλλά και να εξολοθρεύουν
τους εχθρούς του Κυρίου. Ο πόλεμος κατά των
απίστων είχε πλέον ηθική αφορμή, καθώς τα ιερά
εδάφη της Ισπανίας κινδύνευαν από
μουσουλμανικά στρατεύματα. Αν και το βασίλειο
της Ισπανίας ανήκε τυπικά στην εξουσία της
έδρας του Αγίου Πέτρου (Ρώμη), ο πάπας
διαβεβαίωνε ότι όσοι ευσεβείς ιππότες
πολεμούσαν για την πίστη και το Χριστό θα
μπορούσαν να καρπωθούν προσωπικά όσα υλικά
αγαθά αποσπούσαν από τον εχθρό.
Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, καθεδρικός ναός
Αγίου Ιακώβου, ρομανικός με γοτθικές και
μπαρόκ προσθήκες (κατά βάσιν 1075-1211).
5. Το Ισλάμ στην Ισπανία
Από το Δελχί της Ινδίας μέχρι τη νότιο Ισπανία και από τις ατελείωτες εκτάσεις της βόρειας
Αφρικής ως τη βαλκανική χερσόνησο και τη νότιο Ιταλία, ο ισλαμικός πολιτισμός αποτέλεσε
ένα πολιτισμικό φαινόμενο που άφησε τη σφραγίδα του ανεξίτηλη όπου και αν άνθησε.
Το κάστρο-ανάκτορο Αλτζαφέιρα στην Ισπανία, έργο των μουσουλμάνων του
χαλιφάτου της Κόρδοβα τον 10ο – 11ο αι.
6. Κατά τα πρώτα χρόνια της επέκτασης του Ισλάμ ο μουσουλμανικός κόσμος αποτελούσε μια
ενιαία θεοκρατικού τύπου αυτοκρατορία διοικούμενη αρχικά από τον προφήτη Μωάμεθ και μια
ισχυρή κυβέρνηση εδραιωμένη στη Μεδίνα και αργότερα στην ιερή πόλη Μέκκα της Αραβίας. Οι
οπαδοί του προφήτη πραγματοποιώντας αναρίθμητες και βίαιες επιδρομές εναντίον περσικών και
βυζαντινών επαρχιών στο πλαίσιο μια πολιτικής επέκτασης του Ισλάμ ή απλώς για να
λεηλατήσουν εύπορες περιοχές, έφτασαν στο σημείο να καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις.
Ο Θόλος του Βράχου,
το μεγάλο τζαμί στην
Ιερουσαλήμ.
7. Μετά το θάνατο του Μωάμεθ το 632 και
για να διατηρηθεί η ενότητα των
βεδουίνικων φυλών, που ο ίδιος είχε
επιβάλει, εκλέχθηκε ένας χαλίφης,
δηλαδή ένας διάδοχος για να
κυβερνήσει ως πολιτικός και
θρησκευτικός ηγέτης των πιστών. Το
έτος 660 ο Μωαβιά, κυβερνήτης της
Συρίας και γόνος της παλαιάς
οικογένειας των Ουμαϋδών της
Μέκκας, ήλθε σε ρήξη με το χαλίφη
Αλή, ξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ,
και δρώντας διασπαστικά μετέφερε την
πρωτεύουσα του Ισλάμ στη Δαμασκό
της Συρίας. Με το θάνατο του Μωαβιά
το 680 οι εμφύλιες διαμάχες με αίτιο
την πρωτοκαθεδρία στην πνευματική
ηγεσία των πιστών αναζωπυρώθηκαν.
Νομάδας Άραβας μαχητής.
8. Το νέο σχίσμα στο μουσουλμανικό κόσμο εκδηλώθηκε ανάμεσα σε μια ομάδα σουνιτών που
δέχονταν την ηγεσία των Ουμαϋαδών χαλίφηδων και στους σιίτες και υπόλοιπους
δυσαρεστημένους μουσουλμάνους. Οι τελευταίοι υπό τον Αμπού Αλ Αμπάς, μακρινό
απόγονος του Μωάμεθ, δημιούργησαν το χαλιφάτο των Αββασιδών, ισχυριζόμενοι ότι
νόμιμος χαλίφης μπορεί να είναι μόνο ένας απόγονος του Αλή, γαμπρού του Μωάμεθ. Με
πρόσχημα λοιπόν την κληρονομική γενεαλογία και ουσιαστικό στόχο την απόλυτη εξουσία οι
πρώτες παθιασμένες ενδομουσουλμανικές συγκρούσεις του 7ου – 8ου αι. ήταν αναπόφευκτες.
9. Το 750 ο Αμπάς κατάφερε να υπερνικήσει τους θρησκευτικούς αντιπάλους του και στη συνέχεια
επιχείρησε να αφανίσει όλη τη δυναστεία των Ουμαϋαδών. Μόνο ο πρίγκιπας Άμπντ Αλ Ραχμάν
Α’ διέφυγε από τη σφαγή που ακολούθησε και καταφεύγοντας στην Ισπανία θεμελίωσε το
ουμαϋαδικό εμιράτο, το οποίο το 929 εξελίχτηκε στο ξακουστό χαλιφάτο της Κόρδοβας.
10. Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το ξίφος του Ισλάμ είχε επεκταθεί στην
Παλαιστίνη, τη Συρία, την Περσία, την Αίγυπτο και στα μεγάλα νησιά της Μεσογείου,
διαδίδοντας στους κατακτημένους λαούς τη θέληση του Θεού όπως την είχε αντιληφθεί ο
Μωάμεθ. Για το Ισλάμ υπήρχαν δυο κόσμοι: Ο Οίκος της Υποταγής (Νταρ Αλ Ισλάμ), που
δεχόταν τα διδάγματα του Μωάμεθ όπως αυτά παρατίθενται στο Κοράνι, και ο Οίκος του
Πολέμου (Νταρ αλ Χάρμπ), οι περιοχές δηλαδή που έπρεπε να κατακτηθούν. Όσοι δεν
δέχονταν τη θέληση του Θεού θα υφίσταντο τις συνέπειες του ιερού πολέμου (τζιχάντ).
11. Έτσι, συνεχίζοντας τον ιερό πόλεμο κατά μήκος της βόρειας Αφρικής και καταλαμβάνοντας πρώην
βυζαντινά εδάφη, οι αραβικοί στρατοί έφτασαν μέχρι τη Λιβύη. Διασφαλίζοντας την εσωτερική
συνοχή της αυτοκρατορίας τους οι Άραβες νικητές υπό την ηγεσία του στρατηγού Τζαμπάλ Ταρίκ
κινήθηκαν δυτικότερα, διέσχισαν το στενό του Γιβραλτάρ και κυρίευσαν την περίοδο 711-718 το
σύνολο της ιβηρικής χερσονήσου, εκτός από την περιοχή Αστούριες κοντά στα Πυρηναία,
κατατροπώνοντας το εξασθενημένο βασίλειο των Βησιγότθων στη μάχη του Κάδιξ.
12. Η προέλαση των μουσουλμάνων συνεχίστηκε προς το βορρά. Αφού διέσχισαν τα Πυρηναία
όρη εισέβαλαν στη Γαλατία και σε μια πρώτη φάση το 721 απωθήθηκαν πίσω στην
Τουλούζη που είχαν προσωρινά καταλάβει. Το 732 με ενισχυμένες δυνάμεις σαρώνουν τη
νοτιοδυτική Γαλατία και απειλούν να φτάσουν ως το Παρίσι, όμως ο φραγκικός στρατός
του πολέμαρχου και μαγιορδόμου Καρόλου Μαρτέλου (Charles Martel) ανέκοψε τη
θυελλώδη ορμή τους στην αποφασιστικής σημασίας μάχη του Πουατιέ (ή μάχη της Τούρ).
Η μάχη του Πουατιέ
όπως αποδόθηκε από το
ζωγράφο του
Ρομαντισμού Φράνκ ντε
Στόιμπεν (1837).
13. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 717-718, η βυζαντινή αυτοκρατορία υπό την ηγεσία του Λέοντα Γ’
Ισαύρου είχε απωθήσει με την ίδια και μεγαλύτερη επιτυχία τους Άραβες στηριζόμενη στην
ομοψυχία λαού, στρατού και Εκκλησίας, στα απόρθητα τείχη της Κωνσταντινούπολης και
στο ναυτικό της που ήταν εφοδιασμένο με τον τρομερό «υγρό πυρ». Απέτρεψε έτσι για
δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν το 674-678 κατά την πρώτη πολιορκία της Πόλης) την εισβολή
των δεκάδων χιλιάδων μαχητών του Ισλάμ στη νοτιοανατολική Ευρώπη, μια εισβολή που θα
είχε, προφανέστατα, ολέθρια αποτελέσματα για τον ευρωπαϊκό κόσμο του Μεσαίωνα.
14. Μετά την ήττα στο Πουατιέ οι
απόγονοι του Μαρτέλου, οι
επονομαζόμενοι Καρολίδες, σύσφιξαν
τους δεσμούς φιλίας με την παπική
εκκλησία, η οποία τους αναγνώρισε
ως νόμιμους βασιλείς των Φράγκων
(Γάλλων και Γερμανών). Υπό την
ηγεσία του γιού του Μαρτέλου, του
Πιπίνου, επονομαζόμενου Βραχέος
λόγω του μικρού αναστήματός του, οι
πόλεμοι των Φράγκων κατά των
Σαρακηνών (όπως επίσης ονόμαζαν
τους μουσουλμάνους) συνεχίστηκαν με
ιδιαίτερη επιτυχία. Πλέον ήταν οι
Φράγκοι οι οποίοι αντεπιτίθεντο μέχρι
να διώξουν οριστικά τους
μουσουλμάνους από τη Γαλατία
15. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του θρυλικού βασιλιά Καρλομάγνου, γιου του Πιπίνου και
εγγονού του Μαρτέλου, στα εδάφη της Ισπανίας έγιναν επτά φραγκικές εκστρατείες μέσα σε μια
εικοσαετία. Τελικό αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων ήταν η οριστική εκδίωξη του Ισλάμ πέρα
από τα Πυρηναία. Συνέπεια της αραβικής υποχώρησης ήταν και η δημιουργία μιας συνοριακής
επαρχίας μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών δυνάμεων, της μαρκίας της Ισπανίας που
ανήκε τυπικά στο φραγκικό κράτος και κυριότερη πόλη της οποίας ήταν η Βαρκελώνη.
Το φραγκικό κράτος στη
μέγιστη εξάπλωσή του
κατά τα χρόνια της
βασιλείας του
Καρλομάγνου.
Απεικονίζονται οι
διαδοχικές επεκτάσεις
από την εποχή των
πρώτων μεροβιγγείων
βασιλέων (507) ως το
θάνατο του
Καρλομάγνου (815).
16. Η επίδραση που είχαν αυτές οι
εκστρατείες στην ανάπτυξη μιας
σχετικής φιλολογίας γύρω από την
αντίσταση των χριστιανών κατά των
μουσουλμάνων έγινε ιδιαίτερα
αισθητή στο επικό ποίημα «Το άσμα
του Ρολάνδου» (Chansons de Roland).
Για το δυτικό μεσαιωνικό κόσμο αυτό
το θρυλικό έπος, που περιγράφει τους
αγώνες του Καρλομάγνου και των
συντρόφων του κατά των εχθρών του
Χριστού, ήταν αντίστοιχο της
ομηρικής Ιλιάδας. Είναι ενδεικτικό
πως στη μάχη του Χέιστινγκς στην
Αγγλία το 1066, οι φραγκονορμανδοί
ιππότες του Γουλιέλμου του
Κατακτητή ξεκίνησαν την επέλασή
τους κατά των Αγγλοσαξόνων
τραγουδώντας στροφές από το έπος
του Ρολάνδου.
17. Μετά την αρχική ορμή κατά
την εξάπλωση του Ισλάμ ο
ρυθμός των κατακτήσεων,
όπως είδαμε, επιβραδύνθηκε,
ενώ η έλλειψη ικανού αριθμού
πολεμιστών και οι εμφύλιες
συγκρούσεις για την
υφαρπαγή της εξουσίας
μείωσαν αρκετά το πολεμικό –
κατακτητικό σθένος των
Αράβων, κυρίως στη Δύση.
Βέβαια οι επικοί πόλεμοι με το
Βυζάντιο κράτησαν 3 αιώνες –
μέχρι τον 11ο αι – οπότε και οι
Άραβες, ηττημένοι από τη
μακροχρόνια και συστηματική
αντεπίθεση της Ρωμανίας,
υπεχώρησαν οριστικά στη
Συρία και την Παλαιστίνη,
αναγνωρίζοντας τη βυζαντινή
εξουσία στα μικρασιατικά
εδάφη, μέρος της Συρίας και
Αρμενίας και όλα τα νησιά της
Ανατολικής Μεσογείου.
18. Από την άλλη στην ευρύτερη μαυριτανική Ισπανία και την Πορτογαλία, περιοχές που
ονομάστηκαν Ανδαλουσία (Αλ Ανταλούς), οι νέοι αραβικοί πληθυσμοί εγκατέστησαν την
πρωτεύουσά τους στην Σεβίλλη, στην οποία συγκέντρωσαν τη θρησκευτική, πολιτική και
πολιτιστική τους δύναμη. Η φήμη αυτής της πόλης κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων
είχε υπερβεί τα στενά όρια της ιβηρικής χερσονήσου.
Το εκπληκτικό Αλκαζάρ της Σεβίλλης, αριστούργημα της
μουσουλμανικής τέχνης στην Ανδαλουσία (10ος – 14ος αι.).
19. Μετά το 1240 νέο κέντρο του μουσουλμανικού πολιτισμού αποτέλεσε η πόλη Γρανάδα, η οποία
σύντομα εξελίχθηκε σε σπουδαίο κέντρο αρχιτεκτονικής με τη δημιουργία αριστουργημάτων
όπως το «κόκκινο» ανάκτορο Αλάμπρα (κτήριο του 14ου αι.) μέσα σε τείχη από ερυθρόλιθο.
Διαθέτοντας πλούσιες βιβλιοθήκες, τζαμιά, δημόσια λουτρά, εργαστήρια μεταλλοτεχνίας,
επεξεργασίας μεταξιού και δέρματος, οι μαυριτανικές πόλεις αποτελούσαν μεγάλα και ανθηρά
οικονομικά κέντρα, καθώς και εστίες διάδοσης του ισλαμικού πολιτισμού και της θρησκείας.
Το ανάκτορο της
Αλάμπρα στο Τολέδο,
μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της
UNESCO, είναι από τα
πλέον φημισμένα
μουσουλμανικά
αρχιτεκτονικά έργα, με
χριστιανικές προσθήκες
κατά τον 16ο αι., επί
Καρόλου Ε’ των
Αψβούργων.
20. Στη μαυριτανική νότιο Ισπανία καλλιεργήθηκαν επιμελώς οι τέχνες και τα γράμματα
(αριστοτελική φιλοσοφία, ποίηση, μουσική, μαθηματικά, αστρονομία, ιατρική), η κεραμική,
η ξυλογλυπτική καθώς και η τέχνης της μεταλλουργίας που δημιούργησε τα περίφημα
σπαθιά του Τολέδο.
Το τζαμί της Κόρδοβα είναι σήμα κατατεθέν της μουσουλμανικής κατάκτησης της Ισπανίας.
21. Μετά το 1030 πάντως το ουμαϋαδικό χαλιφάτο της Κόρδοβας κατακερματίστηκε σε είκοσι
περίπου μικρότερα κρατίδια, τα οποία στο σύνολό τους αποτέλεσαν τη λεγόμενη μουσουλμανική
Ανδαλουσία, η οποία εξαπλώθηκε στην Ιβηρική και στα παράλια της βόρειας Αφρικής. Τα
μεγαλύτερα από αυτά τα κρατίδια ήταν εκείνα της Σαραγόσα και του Τολέδο, τα οποία σύντομα,
λόγω της θέσης τους, βρέθηκαν αντιμέτωπα με τα ισχυρότερα χριστιανικά βασίλεια που
δημιουργήθηκαν στο βορρά. Ουσιαστικό μειονέκτημα της αραβικής πλευράς ήταν η μικρή
δύναμη ανδρών που μπορούσε να παρατάξει στα πεδία των μαχών, σε αντίθεση με την
κατάσταση στην Ουτρεμέρ όπου το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπιζαν οι σταυροφόροι. Για να
αντισταθμίσουν τη σε βάρος τους κατάσταση οι ηγεμόνες της Ανδαλουσίας αναζητούσαν συχνά
βοήθεια στις ομόθρησκες δυναστείες των Βερβέρων της βόρειας Αφρικής.
Το λεγόμενο «κάστρο
των Μουσουλμάνων»
στην Πορτογαλία,
κτίσμα του 8ου αι..
22. Τα χριστιανικά βασίλεια
Τα σημαντικότερα φεουδαρχικά βασίλεια του βορρά ήταν εκείνα της Καστίλλης, της Λεόν
(Αστούριας) και της Αραγονίας. Ακόμη υπήρχαν η κομητείας της Βαρκελώνης στη Μεσόγειο και η
κομητείας της Πορτογαλίας στον Ατλαντικό. Ευρισκόμενα υπό την επίδραση της γειτονικής
Γαλλίας και της καθολικής εκκλησίας τα κράτη αυτά υιοθέτησαν έναν δυτικού τύπου πολιτισμό
με σημαντικές όμως πολιτιστικές επιρροές από την αραβική Ανδαλουσία και μικρότερες
επιδράσεις από τν απόηχο της γοτθικής παρουσίας 3 αιώνων.
Η Ιβηρική χερσόνησος το 750.
Διακρίνεται το βασίλειο των
Αστουριών, η μοναδική
ελεύθερη ισπανική περιοχή στην
οποία είχαν καταφύγει οι
διωγμένοι Γότθοι και Ίβηρες
κατά την μουσουλμανική
επέλαση. Εκεί ιδρύθηκε από τον
Πελάγιο το πρώτο ανεξάρτητο
κράτος (718). Αργότερα, οι
Αστούριες έδιωξαν τις μικρές
φραγκικές φρουρές που
προσωρινά βρέθηκαν εκεί την
εποχή του Καρλομάγνου (795-
815), και αποτέλεσαν γύρω στο
842 το πρώτο χριστιανικό
ανεξάρτητο κράτος στην Ιβηρική
με κληρονομική μοναρχία.
23. Οι αέναες εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των βασιλικών οίκων και της τοπικής ανώτερης και
κατώτερης αριστοκρατίας αποτελούσαν μόνιμο φαινόμενο της εποχής. Αντικειμενικός
στόχος ήταν πάντα η εδαφική επικυριαρχία, η επιρροή στα κατώτερα λαϊκά στρώματα και η
συγκέντρωση πλούτου. Η ιδεαλιστική προοπτική της ανάκτησης όλης της Ιβηρικής
χερσονήσου δεν στάθηκε ποτέ ικανή να σταματήσει τις αντιπαραθέσεις μεταξύ των
ισχυρότερων χριστιανών ηγεμόνων και στρατιωτικών ηγητόρων οι οποίοι ακόμη
διατηρούσαν οράματα για την ανασύσταση της πάλαι ποτέ βησιγοτθικής «αυτοκρατορίας».
Ενδεικτικά αναφέρεται πως οι ηγεμόνες της Λεόν, οι οποίοι πρωτοστατούσαν στον
αντιμουσουλμανικό αγώνα, θεωρούσαν τους εαυτούς τους κληρονόμους των χριστιανών
Γότθων και αυτοαποκαλούνταν «αυτοκράτορες».
Ζαμόρα, εκκλησία του San Pedro de la
Nave, περ.680-700. Ο ναός αυτός είναι
από τους τελευταίους ναούς που
έκτισαν οι αρειανοί Βησιγότθοι της
Ισπανίας, με εμφανείς επιρροές από τη
βυζαντινή ναοδομία.
24. Το 1246 η Γρανάδα, το τελευταίο ισχυρό αραβικό βασίλειο της Ιβηρικής, έγινε υποτελές
στους καστιγιάνους βασιλείς. Ο διαρκής ανταγωνισμός Καστίλλης και Αραγωνίας δεν
σταμάτησε ούτε κατά τον 13 και 14ο αι. Αν και η ιδέα της Ανάκτησης είχε αρχίσει να φθίνει,
καθώς τα χριστιανικά βασίλεια της Ισπανίας παρασυρμένα από τη δίνη του Εκατονταετούς
Αγλλογαλλικού πολέμου αναλώθηκαν σε καταστρεπτικές εμφύλιες συρράξεις, οι επιδρομές
των καστιλιάνων κατά των μουσουλμάνων δε σταμάτησαν.
Το κάστρο Montgri στην
Ισπανία είναι χριστιανικό
φρούριο του 13ου αι.
25. Την ίδια περίοδο η επέκταση της Αραγωνίας στη Σικελία, το νότιο Ελλάδα και τη Νότιο
Ιταλία προκάλεσε σφοδρές συγκρούσεις με το γενοβέζικο κράτος και ανέστειλαν την
επιθετικότητα των αραγωνέζων προς τη μουσουλμανική Γρανάδα.
Το βασίλειο της Αραγωνίας στα μέσα του 15ου αι. ήταν ένα από τα πλέον ισχυρά της
Ευρώπης και σίγουρα το ισχυρότερο της Μεσογείου.
26. Έναν αιώνα αργότερα η άφιξη της Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία (1478) και ο φόβος για την
εξάπλωση των αιρέσεων, σε συνδυασμό με την τραγική άλωσης της Κωνσταντινούπολης (1453)
και τη συνεχιζόμενη απειλητική παρουσία του μουσουλμανικού βασιλείου της Γρανάδας στο νότο,
ώθησε τους χριστιανούς ηγεμόνες να ενοποιήσουν τους οίκους τους υπό ένα στέμμα
παραμερίζοντας τις προσωπικές διαφορές. Ο γάμος της βασίλισσας Ισαβέλλας της Καστίλλης με
τον βασιλιά Φερδινάνδο της Αραγονίας κατάφερε να δώσει στα στρατεύματα μια κεντρική ηγεσία
και ένα νέο όραμα: την εκδίωξη όλων των «απίστων» από την καθολική και ενιαία Ισπανία.
Η στέψη του βασιλιά της Ναββάρας Γκαρθία Ραμίρες (1134-1150) σε όμορφο βιτρό. Μια μεγάλη
ακολουθία από ιππότες παρακολουθούν την τελετή.
27. Οι μουσουλμανικοί στρατοί της εποχής
Απέναντι στους χριστιανικούς στρατούς του βορρά αντιπαρατάχθηκαν οι Άραβες
(Μαυριτανοί) της Ανδαλουσίας και οι σύμμαχοί τους, οι Βέρβεροι της Βόρειας Αφρικής. Ο
λαός αυτός κατοικούσε δυτικά της Σαχάρας και αποτελείτο από εξισλαμισμένους νομάδες
λευκών πληθυσμών της βορειοδυτικής Αφρικής, του λεγόμενου Μαγρέμπ (Μαρόκο,
Μαυριτανία, Αλγερία, Τυνησία).
Σύγκρουση μεταξύ αράβων και χριστιανών ιππέων στην Ισπανία.
28. Αρχικά οι βερβερικοί στρατοί της δυναστείας των Αλμοραβιδών μεταξύ των ετών 1085 και
1147 και αργότερα εκείνοι της δυναστείας των Αλμοχαδών μεταξύ του 1147 και του 1220
επιχείρησαν και κατόρθωσαν σε ένα βαθμό να ανακόψουν τη μαζική αντεπίθεση της
χριστιανικής σταυροφορίας.
Το μουσουλμανικό κάστρο της Μέριδα, κατασκευή του 9ου - 10ου αι.
29. Η πολεμική τακτική των Βερβέρων
ήταν μια ανεπτυγμένη μορφή
παλαιότερων τεχνικών που
χρησιμοποιούσαν οι φυλές της βόρειας
Αφρικής. Λόγω της καταγωγής τους
ως κάτοικοι της ερήμου οι Βέρβεροι
αρχικά δεν έκαναν μαζική χρήση
ιππικού, αλλά μεταφέρονταν,
εκστράτευαν και πολεμούσαν κυρίως σε
καμήλες. Τα ζώα αυτά ενδείκνυντο για
τη διάσχιση των δύσβατων εδαφών της
ερήμου προσφέροντας στρατηγικά
πλεονεκτήματα και το στοιχείο του
αιφνιδιασμού, όμως από τακτική
άποψη θεωρούνταν ακατάλληλα για
μάχες εκ του συστάδην.
30. Βέβαια με την εμφάνισή τους
σκορπούσαν τον τρόμο στα άλογα
των χριστιανών, οπότε οι
Βέρβεροι εκμεταλλευόμενοι την
αταξία στις εχθρικές γραμμές
προσέγγιζαν και εξαπέλυαν τις
επιθέσεις τους συνήθως πεζοί σε
«φάλαγγες» . Όταν οι φάλαγγες
αυτές σχημάτιζαν αμυντική
διάταξη για την αντιμετώπιση
εχθρικής επίθεσης οι άνδρες την
πρώτη γραμμή, που ήταν
οπλισμένοι με λόγχες και μεγάλες
δερμάτινες ασπίδες, γονάτιζαν,
ενώ ελαφρύτερα τμήματα των
πίσω γραμμών εκτόξευαν
ακόντια, λίθους και βέλη εναντίον
των εχθρικών σχηματισμών.
Πολιορκία μουσουλμανικού κάστρου από Σταυροφόρους κατά την εποχή των Ιερών Πολέμων
χριστιανών και μουσουλμάνων.
31. Τέτοιοι συμπαγείς αμυντικοί
σχηματισμοί αποδείχτηκαν πολύ
χρήσιμοι στην απώθηση εχθρικών
τμημάτων ιππικού τα οποία δεν
κατόρθωναν να διασπάσουν τις αραβικές
θέσεις. Στις πλευρές του πεζικού οι
αφρικανοαραβικοί στρατοί
τοποθετούσαν μικρές μονάδες ιππικού
οπλισμένες με κυρτά σπαθιά. Αρχικά
αυτές οι μονάδες παρέμεναν στατικές,
όταν όμως ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην
ορεινή Ανδαλουσία, η ενσωμάτωση
μεγαλύτερων αριθμών αλόγων στις
τάξεις των αραβικών στρατιών κρίθηκε
απαραίτητη. Οι μικρόσωμες και
ευκίνητες ράτσες των αραβικών αλόγων
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και στη
διάσπαση και καταδίωξη ενός
αποσυντονισμένου εχθρού, αλλά και για
την κίνηση ανιχνευτικών σωμάτων στα
δύσβατα ισπανικά βουνά.
32. Τα ελαφρά έφιππα τμήματα των πρώιμων αραβικών στρατών αποκαλούντο «γυμνό ιππικό»
γιατί δεν διέθεταν θωράκιση. Σύμφωνα με μαρτυρίες η προσωπική φρουρά του
στρατιωτικού ηγέτη των Βερβέρων Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν αποτελείτο από 500 άνδρες
(κυρίως φραγκικής και τουρκικής καταγωγής) που έφεραν βαρύ οπλισμό. Τα αραβικά
στρατεύματα συνιστούσαν τακτικούς στρατούς των οποίων οι κινήσεις και οι εναλλαγές
σχηματισμών κατά την πορεία της μάχης γίνονταν υπό τον ήχο τυμπάνων και με την ευρεία
χρήση πολεμικών σημαιών που κινούντο κατάλληλα.
Το κάστρο – ανάκτορο στο Ολίτε ήταν η έδρα των χριστιανών βασιλέων της Ναβάρρας από τον 13ο αι.
33. Κατά τους ισπανοαραβικούς πολέμους χριστιανοί και μουσουλμάνοι μισθοφόροι υπηρέτησαν
συχνά και στα δυο στρατόπεδα, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους σε βασιλείς, εμίρηδες ή
τοπικούς άρχοντες. Αντάλλαγμά τους ήταν συνήθως τα χρήματα, οι εδαφικές παραχωρήσεις
(κάστα, φέουδα, πόλεις), οι φορολογικές διευκολύνσεις και η απόκτηση τίτλων τιμής.
34. Οι χριστιανικοί στρατοί της εποχής
Οι πολεμικές συρράξεις στην Ισπανία
παρουσίαζαν σημαντικές διαφορές σε
σχέση με τις αντίστοιχες της υπόλοιπης
Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Ο
ατομικός οπλισμός των δυτικών
στρατιωτών ήταν συνήθως ελαφρύτερος
σε σχέση με εκείνον της Γαλλίας, της
Αγγλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας.
Τούτο συνέβαινε λόγω της ιδιομορφίας
του κλίματος και των εδαφικών
χαρακτηριστικών που δυσχέραιναν την
τροφή και την κίνηση, ενώ ακόμη και τα
πολεμικά άλογα ήταν πιο
μικροκαμωμένα από τις υπόλοιπες
ευρωπαϊκές ράτσες.
35. Στη Δύση από τον 8ο αι. και έπειτα
η χρήση του μακρού αναβολέα
κατά την ίππευση, σύμφωνα με τα
φραγκικά πρότυπα του βαρέος
ιππικού, έδινε σημαντικό
πλεονέκτημα στους Ισπανούς σε
σχέση με τους Άραβες, δυσχέραινε
όμως την ίππευση και την
αφίππευση. Οι έφιπποι πολεμιστές
καθισμένοι σε ψηλή σέλα
στερέωναν γερά τα πόδια τους
στους αναβολείς και φέροντας
εξάρτυση από αλυσοπλεγμένο
θώρακα μπορούσαν να χειρίζονται
όπλα που μέχρι τότε
χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά οι
πεζοί, χωρίς να φοβούνται τις
δυσμενείς συνέπειες μιας πτώσης.
36. Αν και υπήρχαν μεμονωμένες
περιπτώσεις ιππέων με βαρύ
οπλισμό και εξάρτυση, το
ισπανικό ελαφρύ ιππικό
παρέμενε το κυρίαρχο σώμα
στις ισπανοαραβικές
συγκρούσεις. Αντιγράφοντας
τη μουσουλμανική τακτική
του ανορθόδοξου πολέμου
(ξαφνικές επιθέσεις και
προσποιητές υποχωρήσεις)
οι ευέλικτοι αναβάτες του
ελαφρού ιππικού έφεραν
αλυσιδωτό θώρακα, ελαφρύ
δόρυ, στρογγυλή ασπίδα,
σπιρούνια, ξίφος και
μαλακές μπότες. Έτσι,
διέθεταν μεγαλύτερη
ευκινησία, αλλά μικρότερη
δύναμη κρούσης από το
κατεξοχήν βαρύ
θωρακισμένο ιππικό της
υπόλοιπης Ευρώπης και της
Ουτρεμέρ.
Το κάστρο Castle of Valencia de Don Juan στη Λεόν.
37. Κατά τη διάρκεια του 11ου και του 12ου αι.
οι χριστιανικοί στρατοί της εποχής
απαρτίζονταν κυρίως από πεζούς
λογχοφόρους, βαλλιστροφόρους τοξότες και
στρατεύματα εξειδικευμένα στις
πολιορκίες. Κατά τους επόμενους δυο
αιώνες η χρήση μισθοφόρων
επαγγελματιών και ταγμάτων
πολιτοφυλακής αποτέλεσε τον κανόνα.
Ξακουστοί για την πολεμική τους
ικανότητα ήταν οι Αλμογαβάροι, γνωστοί
και στον ελληνικό χώρο από τη θυελλώδη
δράση τους με τη διαβόητη Καταλανική
Εταιρεία του Ροζέ ντε Φλορ τον 14ο αι.
Οπλισμένοι με σπαθί, ρόπαλο και 4
ακόντια, ντυμένοι με δέρματα ζώων όπως
οι γερμανικές φυλές, οι Αλμογάβαροι
αποτελούσαν τυπικό δείγμα του
σκληροτράχηλου και αδυσώπητου ισπανού
μισθοφόρου του μεσαίωνα.
Ο Ροζέ ντε Φλόρ οδηγεί τους Αλμογάβαρους της Καταλανικής Εταιρείας στη μάχη. Διακρίνονται η
σημαία του βασιλείου της Αραγωνίας (κόκκινο-κίτρινο) και του Αγίου Γεωργίου.
38. Κατά τα πρώτα χρόνια των
συγκρούσεων οι χριστιανικοί στρατοί,
μιμούμενοι τις αραβικές τακτικές,
διεξήγαγαν έφιππες επιδρομές με στόχο
της λεηλασία χωριών, την κλοπή ζώων
και τη σύλληψη αιχμαλώτων. Σύντομα
όμως οι πολεμικές συγκρούσεις στην
Ιβηρική μετατράπηκαν σε οργανικό
τμήμα του ευρύτερου διαδεδομένου
κινήματος των σταυροφοριών και της
τζιχάντ.
39. Λόγω τα θρησκευτικής φύσης των
συγκρούσεων μέλη των γνωστότερων
ιπποτικών ταγμάτων όπως οι Ιωαννίτες
και οι Ναΐτες – και αργότερα άλλοι
γηγενείς πολεμιστές-μοναχοί –
επάνδρωναν συχνά τους χριστιανικούς
στρατούς των ισπανικών και
πορτογαλικών βασιλείων. Πρωτοπόροι
σε αυτό τον τομέα ήταν οι Ναΐτες που
συμμετείχαν ως συγκροτημένο σώμα
ήδη από το 1128, μια δεκαετία μόλις
μετά την ίδρυση του Τάγματος του Ναού
στην Ιερουσαλήμ.
Ιωαννίτης Ιππότης σε φιγούρα μοντελισμού.
40. Η ανάμειξη των ταγμάτων στη διάρκεια της
Ανάκτησης ήταν πολύ ουσιαστική.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως ο Αλφόνσο
Α’ της Αραγονίας το 1131 σχεδίαζε να
καταστήσει τους Ναΐτες ιππότες
κληρονόμους του βασιλείου του λόγω της
μεγάλης αξίας τους στον πόλεμο και της
ισχύος του τάγματος. Αντίστοιχα όταν η
κομητεία της Πορτογαλίας ανακηρύχθηκε
βασίλειο το 1143, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης
για την προσφορά τους ο πορτογάλος
βασιλιάς τους δώρισε το κάστρο της Σουρ,
ενώ την ίδια χρονιά οι Ιωαννίτες απέκτησαν
την πρώτη τους βάση (έπειτα από δωρεά)
στην Καταλονία.
Ναΐτης Ιππότης σε φιγούρα μοντελισμού.
41. Τα δυο φημισμένα τάγματα προοδευτικά περιόρισαν την ανάμειξή τους στην Ανάκτηση από
τον 13ο αι, λόγω των μεγάλων υποχρεώσεων στην Ουτρεμέρ και της φθοράς που υφίσταντο
εκεί. Σταδιακά αντικαταστάθηκαν από νεοϊδρυθέντα ισπανικά τάγματα με κύριο σκοπό την
ενδυνάμωση του θρησκευτικού αγώνα, την επάνδρωση και υπεράσπιση των αμέτρητων
πύργων και οχυρών που κινδύνευαν από μουσουλμανικές επιδρομές, την άσκηση ελέγχου σε
περιοχές εκτός της επικράτειας ενός βασιλιά και την ανάπτυξη νέων χριστιανικών πόλεων.
Το κάστρο του Σαν Σερβάντο
αποτελούσε κτήση των Ναϊτών.
42. Όταν, για παράδειγμα, οι Ναΐτες εγκατέλειψαν το 1157 την απομονωμένη οχυρή θέση της
Καλατράβα αφήνοντας το δρόμο για το Τολέδο ακάλυπτο, ο ηγεμόνας της Καστίλλης Σάντσο
ανακοίνωσε πως θα παραχωρούσε το κάστρο σε όποιον θα δεχόταν να υπερασπίσει τα εδάφη στα
περίχωρα της περιβόητης ισπανικής πόλης. Το μήνυμα δεν έμεινε αναπάντητο. Μια ομάδα
μοναχών υπό την καθοδήγηση του ηγούμενου Ραμόν Σιέρρα μεταφέρθηκε στο άδειο κάστρο
ενισχυόμενη από στρατιώτες της Ναβάρας. Με αδιάκοπη δράση εναντίον των επιδρομέων οι
μοναχοί κατάφεραν να ασφαλίσουν την ευρύτερη περιοχή του Τολέδο και το 1164
αντικαταστάθηκαν από ιππότες πολεμιστές, ενώ το τάγμα τους αναγνωρίστηκε επίσημα από την
παπική εκκλησία το ίδιο έτος.
Ιππότης τάγματος της
Καλατράβα. Το Τάγμα ήταν το
πρώτο που ιδρύθηκε στα εδάφη
της Καστίλης και ιδρυτής του
ήταν ο μοναχός Ραμόν. Είχε
σκοπό να λειτουργήσει ως το
στρατιωτικό σκέλος του
μοναστικού τάγματος των
Κιστερκιανών μοναχών που είχε
ιδρυθεί το 1098. Η ακμή του
τοποθετείται την εποχή της
Ανακατάκτησης ενώ τυπικά
λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του
19ου αι..
43. Σε αναγνώριση της βοήθειάς τους ο βασιλιάς της Καστίλλης Αλφόνσο Η’ τους παραχώρησε
πλήρη δικαιώματα σε όποιο κάστρο αποσπούσαν από τον εχθρό, καθώς και το ένα πέμπτο
από τις μελλοντικές κατακτήσεις του.
Το κάστρο της Καλατράβα από το οποίο ονοματίστηκε το ομώνυμο ισπανικό
μοναστικό-πολεμικό Τάγμα.
44. Στα μέσα του 14ου αι. η βόρεια Ισπανία μετατράπηκε σε δευτερεύον θέατρο επιχειρήσεων του
Εκατονταετούς πολέμου. Η επιρροή των αγγλικών, γαλλικών και φλαμανδικών στρατών ήταν
τόσο καθοριστική ώστε η πολεμική ορολογία, οι ενδυμασίες, οι εξαρτύσεις, τα εμβλήματα και οι
τακτικές του ισπανού στρατιώτη έμοιαζαν πάρα πολύ πλέον με εκείνα των βορειότερων λαών.
45. Τον 15ο αι. το μεγάλο βασιλικό στράτευμα της Καστίλλης περιελάμβανε βαρύ ιππικό
οργανωμένο σε «λόγχες» και αρκετά τμήματα ελαφρού ιππικού οργανωμένα σε ίλες. Οι
μονάδες πεζικού ήταν αναμεμειγμένες με το ιππικό, ενώ μόνο το νεογέννητο Όπλο του
πυροβολικού ήταν οργανωμένο ξεχωριστά.
46. Εκτοξεύοντας σφαίρες βάρους ως 50 κιλά με ρυθμό βολής ένα βλήμα ανά ώρα και βεληνεκές
ως δυο χιλιόμετρα, το πυροβολικό προσέφερε από το 1480 και έπειτα τεχνολογική υπεροπλία
και αυξημένη ισχύ πυρός στο χριστιανικό στρατό. Χάρη και σε αυτή την τεχνολογία
κατάφερε να κάμψει την αντίσταση των εντυπωσιακών και ισχυρών μουσουλμανικών
κάστρων της Γρανάδας. Ουσιαστικά, όμως, την υπεροχή στο ισπανικό στράτευμα την
προσέφεραν η εύρωστη οικονομία και οι πλούσιες σε εφόδια αποθήκες των βασιλείων τα
οποία κατάφερναν να αντικαθιστούν με γοργούς ρυθμούς τις απώλειες σε άνδρες και υλικό.
Το κάστρο της Αλαρκόν
κτίστηκε από τους
Άραβες τον 10ο αι.
47. Η Ανάκτηση στην πρώτη φάση των συγκρούσεων (1050-1212)
Το 1064 τα προσφάτως ενωμένα βασίλεια της Αραγονίας και της Καταλονίας με αφετηρία την
πόλη Παμπλόνα και υπό την ηγεσία του κόμη της Καταλονίας Μπερένγκερ Α’, κατέλαβαν τη
συνοριακή πόλη Μπαρμπάστρο στη βόρειο Ισπανία με τη βοήθεια Φράγκων εμπειροπόλεμων
μισθοφόρων. Ταυτόχρονα στη δυτική Ιβηρική οι πορτογαλικές δυνάμεις κυρίευαν τη
σημαντική πόλη Κοΐμπρα.
Το κάστρο της Σάντα
Μαρία ντα Φέρια στην
Πορτογαλία κτίστηκε
από χριστιανούς τον
11ο αι. Σήμερα σώζεται
σε εξαιρετική
κατάσταση και αποτελεί
το σκηνικό για όμορφα
μεσαιωνικά φεστιβάλ
που διοργανώνονται
στην ιβηρική χώρα.
48. Η προέλαση των χριστιανικών βασιλείων γνώρισε το αποκορύφωμά της το 1085 όταν οι
καστιλιάνικες δυνάμεις του ενωμένου βασιλείου της Καστίλλης –Λεόν υπό τον Αλφόνσο Στ’
κατόρθωσαν να προσαρτήσουν το περιβόητο μουσουλμανικό Τολέδο, αναγκάζοντας τον
εμίρη Αλ Μουταμίδ να ζητήσει εσπευσμένα στρατιωτική ενίσχυση από τους Βέρβερους.
49. Η ανταπόκριση ήταν άμεση καθώς την ίδια χρονιά ο Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν, ηγέτης των
Βέρβερων της δυναστείας των Αλμοραβιδών, διέσχισε τα στενά του Γιβραλτάρ και
σκορπίζοντας κύματα ενθουσιασμού στο αραβικό στρατόπεδο κατάφερε να νικήσει τους
χριστιανούς το 1086 στη μάχη της Σαγκράθα. Η αντεπίθεση των μουσουλμάνων ήταν τόσο
ορμητική ώστε τα αραβικά στρατεύματα μέχρι το 1091 είχαν αναπτυχθεί ως την πόλη της
Βαλένθια, στην ανατολική Ισπανία, η οποία έκτοτε έγινε το επίκεντρο ακατάπαυστων
συγκρούσεων μεταξύ των δυο αντιπάλων.
Μουσουλμάνοι
ιπποτοξότες βάλουν
κατά των χριστιανικών
στρατευμάτων. Οι
ιπποτοξότες
χαρακτήριζαν τους
μουσουλμανικούς
στρατούς στο
Μεσαίωνα.
50. Ανάμεσα στους πολλούς και
ισχυρούς περιφερειακούς
άρχοντες της Καστίλλης πιο
διάσημος υπήρξε αναμφίβολα ο
Ροντρίγκο Ντίαθ ντε Βιβάρ, ο
επονομαζόμενος στα αραβικά
Ελ Σιντ (El Cid), δηλαδή «ο
άρχοντας». Αντίθετα με τους
μύθους περί ιδεαλισμού του και
περί των κατορθωμάτων του ο
Σίντ ήταν ουσιαστικά ένας
μισθοφόρος από τους πολλούς
εκείνης της εποχής.
Παρέχοντας τις υπηρεσίες του
σε χριστιανούς και
μουσουλμάνους ηγεμόνες,
πολεμούσε κυρίως για το δικό
του συμφέρον με επιστέγασμα
αυτής της δράσης την
κατάληψη της Βαλένθια το
1094.
Καλλιτεχνική απεικόνιση του Cid.
51. Η ανθηρή αυτή πόλη αποτελούσε
απώτερο στόχο των αραγονέζικων
στρατευμάτων από το 1086 ως το
1089, οπότε την πολιόρκησαν
συστηματικά εμποδιζόμενοι από τις
δυνάμεις του Σιντ. Αντίστοιχα ο
βασιλιάς της Καστίλλης και Λεόν
Αλφόνσο Στ’ επιχείρησε να την
καταλάβει με ναυτικό αποκλεισμό
και με τη βοήθεια ιταλικών πλοίων.
Ο ανεξάρτητος Σιντ επιτέθηκε κατά
του Αλφόνσου εμποδίζοντας την
απόπειρα αποκλεισμού και
κατάφερε να μείνει ο μόνος
διεκδικητής και κατακτητής της
Βαλένθια.
52. Μέχρι το θάνατό του το 1099 ο Σιντ κυρίευσε μια σειρά από κάστρα και πόλεις της ανατολικής
Ισπανίας αυξάνοντας το γόητρό του και τη δύναμή του, ελισσόμενος μαεστρικά ανάμεσα σε
πρόσκαιρες ή μακροχρόνιες συμμαχίες με χριστιανούς και μουσουλμάνους. Πάντως, ο θρύλος του
Σιντ θέλει τον μεγάλο πολέμαρχο να ευνοεί κυρίως τη χριστιανική υπόθεση με τη δράση του, να
παραμένει τελικά πιστός στον θρόνο και εν τέλει να βάζει υπεράνω τη σταυροφορία κατά των
απίστων, παρά τους προσωπικούς του δεσμούς με εξέχοντες μουσουλμάνους όπως ο εμίρης της
Σαραγόσα. Ο αήττητος, σχεδόν σε όλες τις μάχες του, Καμπεαδόρ, σκόρπισε τον τρόμο για μια
δεκαετία στους εχθρούς του και τον ενθουσιασμό σε χιλιάδες στρατιώτες που έσπευδαν να του
ορκιστούν προσωπική πίστη και να τον ακολουθήσουν εναντίον οποιουδήποτε αντιπάλου.
Το επιβλητικό κάστρο της Πενίσκολα αξιοποιήθηκε στην
αμερικάνικη κινηματογραφική ταινία El Cid του 1960 ως
το οχυρό της Βαλένθια στο οποίο δίνει την τελευταία του
μάχη ο μεγάλος χριστιανός Campeador.
53. Η απώλεια της ηγετικής
αυτής φυσιογνωμίας είχε
σαν αποτέλεσμα την
ανακατάληψη της Βαλένθια
από τις μαυριτανικές
δυνάμεις του Γιουσούφ το
1102. Τέσσερα χρόνια
αργότερα ο Γιουσούφ
απεβίωσε έχοντας
κατορθώσει να αναστείλει
την επέκταση των
χριστιανικών βασιλείων
προς νότο του ποταμού
Τάγου, ο οποίος αποτελούσε
πλέον το νέο φυσικό σύνορο
μεταξύ των χριστιανών του
βορρά και των
μουσουλμάνων του νότου.
Βαλένθια, οι πύλες Torres de Quart είναι κτίσμα των χριστιανών βασιλέων της Αραγωνίας του 15ου αι.
όταν πια η Βαλένθια είχε ξαναπεράσει σε χριστιανικά χέρια και βρέθηκε στο απόγειο της ακμής της.
54. Ο καινούργιος κύκλος συρράξεων εκδηλώθηκε κυρίως βορειοανατολικά, στην κοιλάδα του
ποταμού Έβρου, η οποία αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων για αρκετά χρόνια. Νέος στόχος των
χριστιανικών δυνάμεων ήταν πλέον η ισχυρή πόλη της Σαραγόσα και η επιχείρηση
ανάκτησής της άρχισε το 1118 και εξελίχθηκε σε διεθνή σταυροφορία. Μεγάλος αριθμός
ιπποτών από το νότιο Γαλλία συμμετείχε στην πολιορκία της πόλης, μεταλαμπαδεύοντας
στους Ισπανούς το θρησκευτικό μίσος κατά του Ισλάμ και τις πολεμικές γνώσεις που
απέκτησαν πολεμώντας μουσουλμάνους στην Ουτρεμέρ.
Το κάστρο της Λοάρρε είναι από τα
ομορφότερα κάστρα της Ιβηρικής (11ος
– 12ος αι.). Βρισκόταν κοντά στα πεδία
συγκρούσεων του 12ου αι. και γι΄ αυτό
διαδραμάτιζε σημαίνοντα ρόλο.
55. Ένας βετεράνος της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ, ο Γκαστόν ντε Μπέρν, διορίστηκε
υπεύθυνος για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανών και πυροβολικού. Ως ανταμοιβή ο
βασιλιάς Αλφόνσο Α’ της Αραγονίας του παραχώρησε την πόλη σε περίπτωση άλωσής της
από το χριστιανικό στρατό. Η αιματοχυσία που ακολούθησε ήταν αναμενόμενη για
τέτοιου είδους πολιορκίες, ιδιαίτερα στα πλαίσια ενός «ιερού» θρησκευτικού πολέμου
διεξαγόμενου εξίσου και από τις δυο πλευρές. Άλλωστε η εμπειρία της άλωσης της
Ιερουσαλήμ το 1099 ήταν πρόσφατη.
56. Η πολιορκία σημείωσε επιτυχία
και η Σαραγόσα αλώθηκε. Ο
νικητής αραγονέζικος στρατός
συνεχίζοντας τη θυελλώδη
προέλασή του κατέκτησε τις
πόλεις Τουδέλα και Ταραγόνα το
έτος 1119, ενώ την επόμενη
χρονιά ήταν σειρά της
Καλαταγιούδ να υποκύψει στους
σταυροφόρους. Η απρόσμενη
ήττα των χριστιανών το 1134
στην πόλη Φράγκα και ο θάνατος
του Αλφόνσου, κλόνισαν το ηθικό
της χριστιανικής παράταξης.
Η κεντρική θύρα του καθεδρικού ναού της Ταραγόνα είναι γοτθικού ρυθμού και κτίστηκε το 1277, με
το γλυπτό διάκοσμο να ολοκληρώνεται 100 χρόνια αργότερα. Ο ναός άρχισε να κτίζεται στα 1154 και
αποτελεί, έτσι μείγμα ρομανικού και γοτθικού ρυθμού.
57. Ο ικανότατος κόμης της Βαρκελώνης Ραμόν Μπερένγκερ Δ’ δεν έχασε τη μεγάλη ευκαιρία
και ανέλαβε τη γενική διοίκηση των ισπανικών στρατευμάτων. Αξιοποιώντας μάλιστα την
Β’ Σταυροφορία που εξελισσόταν στα 1147-1149, προσκάλεσε πολυάριθμους ιππότες από τη
Γαλλία, την νορμανδική Αγγλία και τη Γένοβα, κύρηξε κι ο ίδιος σταυροφορία και συνέχισε
με επιτυχία την επιχείρηση απελευθέρωσης των πόλεων Αλμερία (το 1147), Τορτόζα (το
1148), Φράγκα και Λέριδα (το 1149). Με αυτό τον τρόπο ολοκλήρωσε της Ανάκτηση όλης
της Καταλονίας.
Ο Ραϊμόνδος Βερεγγάριος Δ΄ της Βαρκελώνης (Ramón
Berenguer IV de Barcelona, 1113 - 6 Αυγούστου 1162),
ο αποκαλούμενος Άγιος, ήταν κόμης της Βαρκελώνης
(1131 - 1162), και σπουδαίος Σταυροφόρος. Έμεινε
ακόμη γνωστός για την επίμονη προσπάθειά του να
ενώσει τα στέμματα της Αραγωνίας και της Καταλανίας,
στόχο τον οποίο πέτυχε καθώς ο γιος και διάδοχός του,
Αλφόνσο Β’, έγινε ο πρώτος βασιλιάς του νέου και
ανερχόμενου εκτεταμένου βασιλείου της Αραγωνίας που
έφτανε και πέρα από τα Πυρηναία όρη στη γαλλική
Προβηγκία. Στην εικόνα ο Ραμόν ανεβαίνει στα τείχη
της Τορτόζα και οδηγεί τους χριστιανούς σε νίκη.
58. Σύμφωνα με τους κανόνες της εποχής σε
κάθε νέα περιοχή που κατακτούσαν οι
χριστιανοί δημιουργούσαν νέες πόλεις και
επισκοπές. Από τον 11ο αι. Οι Καστιλιάνοι
άρχοντες και η Καθολική Εκκλησία
ανέθεταν την προστασία των συνοριακών
γραμμών σε ιπποτικά τάγματα ή υποτελείς
βασσάλους οι οποίοι ανάλογα με τη φήμη,
την κοινωνική θέση, τν εξοπλισμό και την
πολεμική δράσης τους επιχορηγούντο με
ανάλογα κονδύλια για τη δράση τους κατά
του εχθρού. Με την πάροδο του χρόνου
εύπορες ομάδες πολεμιστών που δεν
τύχαιναν ευγενικής καταγωγής,
αναλάμβαναν την προάσπιση εδαφών με
αντάλλαγμα τη φορολογική απαλλαγή
έναντι του επικυρίαρχού τους.
Ο γοτθικός καθεδρικός ναός της Λεόν, κτίσμα του
13ου αι.
59. Στα μέσα του 12ου αι. η εξασθενημένη στρατιωτικά δυναστεία των Αλμοραβιδών
αντικαταστάθηκε από μια ισχυρότερη αφρικανική δυναστεία, των Αλμοαδών. Οι
σκληροτράχηλοι Αλμοάδες, με χαρακτηριστικά ξυρισμένα κεφάλια, διέσχισαν εκ νέου τα
στενά του Γιβραλτάρ και κατέλαβαν τη Σεβίλλη το 1147.
60. Τον ίδιο χρόνο οι ενωμένες σταυροφορικές δυνάμεις Άγγλων, Φλαμανδών, Γερμανών και
μοναστικών ταγμάτων, στα πλαίσια της Β’ Σταυροφορίας, αποβιβάστηκαν στην περιοχή της
Λισσαβόνας και μετά από μια επική πολιορκία ελευθέρωσαν το σπουδαίο αυτό λιμάνι του
Ατλαντικού. Για τα επόμενα 50 χρόνια είχε επιτευχθεί μια στρατιωτική ισορροπία μεταξύ των
δυο αντιπάλων.
Το ομορφότερο
κάστρο της
Πορτογαλίας, το
Tomar, κτίστηκε τον
12ο αι. κατά τη
διάρκεια των επικών
αναμετρήσεων του
Σταυρού και της
Ημισελήνου.
61. Οι χριστιανοί βασιλείς αντιλαμβάνονταν τον κίνδυνο που διέτρεχαν από τους νέους εισβολείς
και άλλαξαν πολιτική ευνοώντας την ύπαρξη και ανάπτυξη μικρότερων αραβικών ηγεμονιών
ανάμεσα στα εδάφη τους και στο κράτος των ισχυρών Αλμοαδών. Στο πλαίσιο αυτής της νέας
κατάστασης αναδείχθηκαν ανεξάρτητοι ηγεμόνες της μουσουλμανικής Ανδαλουσίας όπως ο
Ιμπν Μαρντανίς, ο επονομαζόμενος «βασιλιάς λύκος». Αν και μουσουλμανικής καταγωγής ο
Μαρντανίς έτρεφε μεγάλο μίσος κατά των Αφρικανών. Χρησιμοποιώντας χριστιανικά
στρατεύματα και τακτικές εγκατέστησε την εξουσία του στη Σαραγόσα και τη Μούρθια
πολεμώντας με πάθος τους Βέρβερους. Το 1172, οπότε απεβίωσε εγκαταλελειμμένος από τους
χριστιανούς συμμάχους του, ο ηγεμόνας αυτός είχε κατορθώσει να ισχυροποιήσει τη θέση του
στην κεντρική Ισπανία υπό την ανοχή των χριστιανών της Καστίλλης.
Κατά τους μακρόχρονους
πολέμους της Ισπανικής
Ανάκτησης, δεν ήταν λίγες οι
φορές που επιμέρους χριστιανοί
και μουσουλμάνοι ηγέτες
συνεργάστηκαν εναντίον κοινών
εχθρών αφήνοντας στην άκρη
θρησκευτικές διαφορές και
προτάσσοντας το πολιτικό όφελος.
Ο ίδιος ο Cid είχε δώσει το
παράδειγμα.
62. Το 1190 νέες επιδρομές των καστιγιάνικων στρατευμάτων σε αραβικά εδάφη, κατά
παράβαση των διμερών συνθηκών ειρήνης, ώθησαν το χαλίφη Αλ Μανσούρ να μεταφέρει
ισχυρό εκστρατευτικό σώμα από την Αφρική στην Κόρδοβα. Ταυτόχρονα οι καστιγιάνικες
δυνάμεις του Αλφόνσο Η’ συγκεντρώνονταν στο Τολέδο με αντικειμενικό σκοπό να
προωθηθούν νότια κατά των αραβικών θέσεων. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου η
εμπροσθοφυλακή των χριστιανών συνετρίβη κατά τη μάχης της Σαλβατιέρα, ενώ με μια
σειρά διαδοχικών επιτυχημένων τακτικών ελιγμών ο αραβικός στρατός υπερκέρασε τις
καστιγιάνικες δυνάμεις και τις κατατρόπωσε στη μάχης της Αλάρκος το 1195. Χιλιάδες
Ισπανοί και μέλη του τάγματος της Καλατράβα σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.
Δεξιά: Το έμβλημα του χαλιφάτου των Αλμοαδών (1121-1269).
Αριστερά: Η σημαία του βασιλείου της Καστίλης (1065-1230).
63. Η καταστροφή των χριστιανικών δυνάμεων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των οχυρών
θέσεων του τάγματος της Καλατράβα και πληθώρας συνοριακών φρουρίων. Ο Αλφόνσο
ταπεινωμένος συνθηκολόγησε με τους μουσουλμάνους, όμως ο μεγάλος μάγιστρος των
ιπποτών της Καλατράβα κατέλαβε το 1196 το προκεχωρημένο κάστρο της Σαλβατιέρα,
αγνοώντας τη συνθήκη ειρήνης. Εκεί εγκατέστησε τη νέα βάση του τάγματος και
δημιούργησε σημαντικό ρήγμα στα μετόπισθεν των Αράβων.
64. Αν και σε δεινή θέση οι τολμηροί υπερασπιστές του φρουρίου, μετονομασμένοι πλέον σε
ιππότες του τάγματος της Σαλβατιέρα, άντεξαν με πείσμα της μουσουλμανική πίεση. Στα
βορειοανατολικά η αντεπίθεση των αραγονέζικων στρατευμάτων στην κοιλάδα του Έβρου
υπό τον Πέτρο Β’ της Αραγονίας, ανάγκασε τους αντιπάλους του να ανασυγκροτηθούν και να
κρατήσουν αμυντική στάση.
Ένας πύργος είναι αυτός που στέκεται ακόμη όρθιος από τα ερείπια του κάστρου της Σαλβατιέρα
κοντά στο Τολέδο.
65. Το 1210 η εκεχειρία μεταξύ
Καστίλλης και
μουσουλμάνων έλαβε τέλος.
Έναν χρόνο αργότερα ο
Αλφόνσο επανέλαβε τις
επιθέσεις του. Ο χαλίφης Αλ
Ναζίρ αντέδρασε αστραπιαία
συγκεντρώνοντας στην
Κόρδοβα ένα νέο
εκστρατευτικό σώμα που
προωθήθηκε γοργά προς τη
Σαλβατιέρα. Οι ιππότες δεν
μπόρεσαν να αναχαιτίσουν
τις υπέρτερες αραβικές
δυνάμεις και περιορίστηκαν
στην ασφάλεια των τειχών
ελπίζοντας σε ενισχύσεις. Η
επάρκεια σε τρόφιμα και τα
ισχυρά τείχη στήριζαν το
ηθικό των πολιορκημένων οι
οποίοι κατόρθωσαν να
αντέξουν αρκετούς μήνες
ώσπου το περιβόητο οχυρό
κατελήφθη το Σεπτέμβριο
του 1211.
66. Η πτώση της Σαλβατιέρα
είχε συμβολικό χαρακτήρα
για το χριστιανικό αγώνα.
Έδωσε την ευκαιρία στους
χριστιανούς βασιλείς της
Ισπανία, στα ιπποτικά
τάγματα (Ναΐτες,
Ιωαννίτες, Καλατράβα,
Σαντιάγκο, κ.α.) και σε
πλήθος δυτικών
μισθοφόρων να
συγκεντρώσουν τις
δυνάμεις τους στο Τολέδο
υπό τις ευλογίες του πάπα
Ιννοκέντιου Γ’ που εκείνη
την εποχή ήταν η κυρίαρχη
ευρωπαϊκή
προσωπικότητα και
καθοδηγούσε τις
Σταυροφορίες.
Ο καθεδρικός ναός του Τολέδο (1227-1493)
67. Στις 20 Ιουνίου 1212 οι περίπου 13 χιλιάδες
ετερόκλητοι σταυροφόροι, ξεπερνώντας τις
προσωπικές και τοπικιστικές διαφορές τους
αναχαίτισαν τις αραβικές δυνάμεις των
Αλμοαδών σε συγκρούσεις στη Μαλαγόνα και
στην Καλατράβα. Σε αυτό το κρίσιμο σημείο
πολλοί Γάλλοι σταυροφόροι αποσύρθηκαν από
τον κοινό αγώνα ισχυριζόμενοι ότι τα λάφυρα
που τους διανεμήθηκαν ήταν ελάχιστα σε σχέση
με αυτά που τους αναλογούσαν. Εντούτοις η
επιθετική ορμή των χριστιανών δεν ανακόπηκε.
Συνάντησαν τον κύριο όγκο του εχθρού στις 13
Ιουνίου στην περιοχή Λας Νάβας ντε Τολόθα.
Τον ενωμένο χριστιανικό στρατό τον οποίον
ενίσχυαν τα μοναστικά τάγματα και
εκατοντάδες εθελοντές από όλη την Ισπανία και
Πορτογαλία, οδηγούσαν οι τρεις ισπανοί
βασιλείς, ο Αλφόνσο Η’ της Καστίλλης, ο Πέδρο
Β’ της Αραγωνίας και ο Σάντσο Ζ’ της
Ναβάρρας.
Το σύγχρονο μνημείο της ιστορικής για την
Ιβηρική χερσόνησο μάχης.
68. Η σύγκρουση που ακολούθησε έμεινε ιστορική για τη σφοδρότητα και τη σημασία της. Οι
μουσουλμανικές δυνάμεις που αριθμούσαν περί τις 25.000 άνδρες (κυρίως Αφρικανοί) ηττήθηκαν
κατά κράτος με βαριές απώλειες και έκτοτε ο αγώνας τους στην Ιβηρική έλαβε καθαρά αμυντικό
χαρακτήρα ως το τέλος. Ο ίδιος ο χαλίφης αλ-Νασίρ πέθανε λίγες μέρες μετά. Η δυναστεία των
Αλμοαδών έπειτα από την ήττα κατέρρευσε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Η μάχη της Λας Νάβας ντε Τολόθα, πίνακας του Φρανθίσκο ντε Πάουλα βαν Χάλεν (1864).
69. Η ολοκλήρωση της Ανάκτησης (1212-1492)
Η πτώση της αλμοαδικής δυναστείας σηματοδότησε την έναρξη εμφυλίων συγκρούσεων μεταξύ
των μουσουλμανικών εμιράτων για την ανάδειξη νέων περιφερειακών δυνάμεων στην αραβική
Ανδαλουσία. Οι νικηφόροι χριστιανικοί στρατοί μη συναντώντας αξιόλογη και συντονισμένη
αντίσταση προέλασαν για τα επόμενα 100 χρόνια στην καρδιά της μουσουλμανικής Ισπανίας η
οποία παρουσίαζε εικόνα ερήμωσης και φτώχειας. Μοναδικές εστίες αντίστασης ήταν κάποιες
μεμονωμένες φρουρές, που αποκλεισμένες σε ανίσχυρα κάστρα, παραδίδονταν μετά από σύντομες
διαπραγματεύσεις στους χριστιανούς. Μέχρι το 1324 τα ισπανικά στρατεύματα είχαν καταλάβει
την ξακουστή Σεβίλλη, άλλα και όλα τα νησιά της Δυτικής Μεσογείου, δηλαδή τη Σικελία, τη
Σαρδηνία, τις Κανάριες νήσους και τη Μαγιόρκα.
70. Η επέλαση των χριστιανών της Καστίλης και της
Πορτογαλίας ήταν χειμαρρώδης ως το τέλος του 13ου αι.
Το 1227-8 πέφτουν η Μπατναχόθ και η Ντένια. Την
επόμενη διετία θα καταληφθούν η Μαγιόρκα (από το
βασίλειο της Αραγωνίας) και η Μέριδα (από το βασίλειο
της Λεόν).
Ο Αλφόνσο Θ’ βασιλιάς της Λεόν και της Γαλικίας (1188-
1230) ήταν σημαντικός σταυροφόρος ηγέτης της Ισπανικής
Ανάκτησης. Με το θάνατό του το βασίλειο ενώθηκε με
εκείνο της Καστίλλης. Ο Αλφόνσο θεωρείται από τους πλέον
μοντέρνους ηγεμόνες του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα καθώς
ίδρυσε το Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (1212) και έδωσε
πολιτικά δικαιώματα στους υπηκόους του συγκαλώντας το
1188 τη βουλή της Λεόν (Cortes de Leon).
71. Η σημαντικότερη πόλη που έπεσε σε χριστιανικά χέρια μετά τη μάχη στο Λας Νάβας ντε
Τολόσα ήταν πάντως η Κόρδοβα, πρωτεύουσα του αραβικού κράτους της Ανδαλουσίας επί
δυναστείας Αλμοραβιδών, δηλαδή ως τα μέσα του 11ου αι.. Στις 29 Ιουνίου 1236
κατακτήθηκε από τις δυνάμεις του Φερδινάνδου Γ’ της Καστίλλης.
Το πρώην Μεγάλο τζαμί της Κόρδοβα (784-987) και, από τον 13ο αι., ο καθεδρικός ναός της Αμώμου
Συλλήψεως που κτίστηκε μέσα στο πρώην μουσουλμανικό τέμενος.
72. Ακολούθησε η άλωση από το βασίλειο της Αραγωνίας
της Βαλένθια το 1238, της πόλης που είχε γίνει θέατρο
μεγάλων συγκρούσεων την εποχή του Ελ Σιντ. Μαζί
της προσαρτήθηκαν η Τορτόζα, η Αλπουέντε και η
Αλμπαρακίν. Η απάντηση των μουσουλμάνων ήταν μια
σειρά από εξεγέρσεις που ακολούθησαν τα επόμενα 70
χρόνια οι οποίες όμως δεν πέτυχαν να επαναφέρουν την
περιοχή σε μουσουλμανικό έλεγχο. Αντιθέτως, μετά την
πτώση του κάστρου της Χατίβα το 1244, ο εμίρης
Αμπού Μπάκρ γίνεται υποτελής της Αραγωνίας.
Ο ολιγάριθμος στρατός της Αραγωνίας υπό τη
διοίκηση του Μπερνάτ Γκιγιώμ ντ’ Εστένσια κι όχι του
βασιλιά Ιακώβου Α’ κατανικά του Άραβες της Ταϊφά
της Βαλένθια στη μάχη του Πουίγ, λίγο έξω από τη
Βαλένθια, στις 15 Αυγούστου 1237. Με τη μάχη αυτή
άνοιξε ο δρόμος για την προσάρτηση όλης της
περιοχής της Βαλένθια στο βασίλειο της Αραγωνίας.
73. Το 1248 έρχεται η σειρά της Σεβίλλης. Έπειτα από μια εξαντλητική πολιορκία 16 μηνών και
λυσασαλέα άμυνα των μουσουλμάνων η σπουδαία πόλη υποκύπτει στο χριστιανικό στρατό
του Φερδινάνδου Γ’ της Καστίλλης.
Οι εξωτικοί κήποι του ανακτόρου των μουσουλμάνων στη Σεβίλλη, του Αλκαζάρ της Σεβίλλης,
το οποίο έγινε έδρα και των χριστιανών βασιλέων έκτοτε, και θεωρείται ίσως το παλαιότερο
ανάκτορο με συνεχή χρήση στην Ευρώπη.
74. Παράλληλα το 1249 ο βασιλιάς της Πορτογαλίας Αλφόνσο Γ’ καταλαμβάνει το τελευταίο
μουσουλμανικό οχυρό, την πόλη Φάρο στο Αλγκάβρε και ολοκληρώνει την ανάκτηση
της Πορτογαλίας που είχε ιδρυθεί το 1143 ως ανεξάρτητο βασίλειο μετά την απόσχισή
της από τη Λεόν με τη Συνθήκη της Ζαμόρα.
Το κάστρο στο Γκιμαράες της Πορτογαλίας κτίστηκε σταδιακά από τον 10ο ως τον 13ο αι. και έγινε
το εμβληματικό κάστρο του βασιλείου της Πορτογαλίας κατά την Ανάκτηση.
75. Τη δεκαετία του 1250-60 ολοκληρώνεται η προσάρτηση όλης της περιοχής του
Γκουανταλκιβίρ με εξέχουσα πόλη το Κάντιθ που έγινε αμέσως ένα πολύτιμο λιμάνι στα
χριστιανικά χέρια. Σημαντικές επιτυχίες ήταν επίσης η προσάρτηση της Ουέλβα και της
Χερέθ στο βασίλειο της Καστίλης. Η Λόρκα, η Μούρθια και η Σεγούρα θα πέσουν επίσης
ως το 1266.
Ο καθεδρικός ναός του Κάντιθ.
76. Στη βόρειο Αφρική το 1250 η νεοϊδρυθείσα μαροκινή δυναστεία των Βέρεβερων Μαρινιδών
αποτέλεσε το φυσικό διάδοχο των Αλμοαδών οι οποίοι εξοντώθηκαν ως το 1269. Οι
Μαρινίδες εκμεταλλευόμενοι το στρατηγικής σημασίας λιμάνι της Θέουτα, απέναντι από το
Γιβραλτάρ, στήριξαν τη Γρανάδα ως το 1340 ενισχύοντας το θησαυροφυλάκιό της με
μεγάλες ποσότητες χρυσού και μεταφέροντας με τα πλοία τους έμψυχο δυναμικό για την
επάνδρωση του στρατού της. Όταν η Θέουτα καταλήφθηκε από τους Πορτογάλους το 1415 η
αφρικανική ενίσχυση για τους Μαυριτανούς τερματίστηκε απότομα.
Το εκτεταμένο αφρικανικό κράτος των Μαρινιδών στο Μαγκρέμπ κατά τη μέγιστη εξάπλωσή του τον 14ο αι..
77. Τη δεκαετία του 1270 η
δυναστεία των Μαρινιδών
ηγεμόνων του Μαρόκο,
οργάνωσε τέσσερις εκστρατείες
στην Ιβηρική για την ενίσχυση
του εμιράτου της Γρανάδας. Η
επιτυχία τους όμως
περιορίστηκε στην νίκη κατά
τη μάχη της Εκίχα το 1275 όταν
μαζί με τη Γρανάδα
επιβλήθηκαν εναντίον των
καστιγιάνικων στρατευμάτων
υπό τον Nuño González de Lara
και περιόρισαν κάπως την
προέλασή τους. Αποτέλεσμα
της μάχης ήταν συνθήκη
ειρήνης μεταξύ του βασιλιά
Αλφόνσο Ι’ και του εμίρη της
Γρανάδας Μουχάμαντ Β’.
Το κάστρο – ανάκτορο Αλκαζάρ της Σεγκόβια στην κεντρική
Ισπανία (νότια Λεόν) κτίστηκε τον 13ο αι σε μεταβατικό
ρομανικό – γοτθικό ρυθμό και υπήρξε η αγαπημένη κατοικία
του βασιλιά Αλφόνσο Ι’ των ενωμένων βασιλείων της
Καστίλης και Λεόν. Σήμερα, όπως και όλη η Σεγκόβια, είναι
μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της
UNESCO.
78. Μέσα στη γενική παρακμή και την
αντίστοιχη προέλαση των χριστιανικών
στρατευμάτων σε κάθε πεδίο μάχης,
μόνο το εμιράτο της Γρανάδας στη
νοτιοανατολική Ιβηρική παρέμενε
ισχυρό και παρουσιαζόταν ως η
τελευταία εστία αντίστασης και
μοναδική ασφαλής περιοχή για τους
εναπομείναντες αραβικούς πληθυσμούς
της Ισπανίας, από το 1249 και έπειτα.
Σύντομα εκεί κατέφυγαν η αραβική
αριστοκρατία, ένθερμοι μουσουλμάνοι
πολεμιστές, φανατικοί οπαδοί του Ισλάμ
και εξισλαμισμένοι ισπανοί αγρότες,
έτοιμοι να συνεχίσουν τον ιερό πόλεμο.
79. Η πυκνοκατοικημένη και ορεινή περιοχή της Γρανάδας έφθασε να αριθμεί τον 15ο αι. ένα
εκατομμύριο κατοίκους που μπορούσαν να παρέχουν στα αραβικά στρατεύματα πλεόνασμα
ικανών και μάχιμων πολεμιστών. Εφαρμόζοντας αμυντική τακτική και στηριζόμενοι σε ένα
σύμπλεγμα κάστρων σε όλη την επικράτεια, οι εμίρηδες της Γρανάδας κατόρθωσαν να
αποτρέψουν της ασυντόνιστες χριστιανικές απόπειρες εισβολής για 150 χρόνια.
80. Παρά την αργή, πια, προέλασή τους οι χριστιανοί κατέλαβαν μερικά ακόμη στρατηγικά
σημεία γύρω από τη Γρανάδα τον 14ο αι. Η σημαντικότερη επιτυχία ήταν η πτώση του
Γιβραλτάρ το 1309 και της Αλγκεθίρα την ίδια χρονιά. Με αυτές τις επιθέσεις ξεκίνησε και ο
εκτεταμένος πόλεμος μεταξύ Καστίλης και Γρανάδας που κράτησε ως το 1350 με αμφίρροπα
αποτελέσματα. Το σημαντικό όμως για τους μουσουλμάνους ήταν ότι κρατούσαν τους
καστιγιάνους μακριά από την πρωτεύουσά τους.
Ο βράχος του
Γιβραλτάρ,
διαχρονικό σημείο
κλειδί για την
είσοδο στη
Μεσόγειο, αλλά και
τη Δυτική Ευρώπη
από νότια.
81. Το 1340 ο σουλτάνος του Μαρόκου
Αμπούλ Χασάν εκστράτευσε
εναντίον των χριστιανών
επικεφαλής 200 πολεμικών πλοίων
και αφού συνέτριψε τον
καστιγιάνικο στόλο τα ανοικτά του
Γιβραλτάρ, αποβίβασε το στρατό
του στην πόλη Αλγκεθίρας στη
νότιο Ισπανία. Τα ισχυρά μαροκινά
στρατεύματα ενισχυμένα από το
βασιλιά Γιουσούφ Α’ της Γρανάδας
συνέθεταν μια επιβλητική δύναμη,
ο πρώτος στόχος της οποίας ήταν η
πολιορκία της πόλης Ταρίφα.
82. Απέναντι στους τετραπλάσιους Βέρβερους ο Αλφόνσο ΙΑ’ της Καστίλλης κατόρθωσε να
συγκεντρώσει 12 χιλιάδες πεζούς και 8 χιλιάδες ιππείς, ενώ σε βοήθειά του προσέτρεξαν 1000
ιππότες της Πορτογαλίας υπό το βασιλιά Αλφόνσο Δ’ καθώς και τα επίλεκτα τάγματα της
Καλατράβα, της Αλκαντάρα και του Σαντιάγκο. Η συμμαχική στρατιά παρατάχθηκε κατά
μήκος της όχθης του ποταμού Σαλάντο, με τους καστιγιάνους απέναντι στους Βέρβερους και
τους Πορτογάλους απέναντι στους άραβες της Γρανάδα που ήταν αντίστοιχα λιγότεροι.
Αριστερά: Το έμβλημα του Τάγματος του Σαντιάγκο.
Κέντρο: Το έμβλημα του Τάγματος της Αλκαντάρα.
Δεξιά: Το έμβλημα του Τάγματος της Καλατράβα.
83. Η σύγκρουση που ακολούθησε
χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερη
σφοδρότητα αφού όλοι γνώριζαν πως από
το αποτέλεσμά της θα κρινόταν η έκβαση
ενός μακροχρόνιου πολέμου. Η χριστιανική
επίθεση ήταν καταιγιστική με την επέλαση
δεκάδων καστιγιάνων ιπποτών μαζί με τους
οποίους επέλασαν και τα επίλεκτα Τάγματα
της Αλκαντάρα, του Σαντιάγκο και της
Καλατράβα κατά των μαροκινών
δυνάμεων, ενώ οι Πορτογάλοι επιτέθηκαν
στον Γιουσούφ. Στο αποκορύφωμα της
συμπλοκής η φρουρά της πολιορκούμενης
πόλης με μια αιφνιδιαστική και
προσχεδιασμένη έξοδο έπληξε την
ανυπεράσπιστη πλευρά της
μουσουλμανικής παράταξης, προκαλώντας
σύγχυσης στις γραμμές των Βέρβερων. Η
απρόσμενη επίθεση έκαμψε το ηθικό των
τελευταίων χαρίζοντας στους χριστιανούς
περίλαμπρη νίκη. Η μανία μάλιστα των
Ισπανών ήταν τέτοια ώστε κατά τη
διάρκεια της καταδίωξης των
υποχωρούντων Βέρβερων χιλιάδες από
αυτούς σφαγιάστηκαν και ελάχιστοι
αιχμαλωτίστηκαν.
Ισπανός ιππότης
της Καστίλλης,
84. Η Γρανάδα έμεινε πλέον αβοήθητη,
καθώς η αφρικανική δυναστεία των
Μαρινιδών δεν μπόρεσε ποτέ πια να
φανεί απειλητική για την Ιβηρική.
Εντούτοις η Γρενάδα δεν έπεσε σε
χριστιανικά χέρια και ο υπόλοιπος 14ος
αι. κύλισε με περιορισμένες αψιμαχίες.
Για τα επόμενα 60 χρόνια οι
συγκρούσεις περιορίστηκαν αφού το
ενδιαφέρων των χριστιανών της
Ισπανίας στρεφόταν σε άλλους δρόμους
και στις εσωτερικές εξελίξεις
Πάνω: Το έμβλημα των νασιριδών εμίριδων της
Γρανάδα (1238-1492).
Κάτω: Το έμβλημα της δυναστείας των μαρινιδών
σουτλτάνων του Μαγκρέμπ (1244-1465).
85. Ο 15ος αι. ξεκίνησε με την ανανέωση των επιθέσεων από πλευράς της Αραγωνίας και της
Πορτογαλίας. Η πρώτη, υπό τον βασιλιά Φερδινάνδο, καταλαμβάνει το 1410 την πόλη
Αντεκέρα και η δεύτερη, το 1415, τη σημαντική πόλη Θέουτα στις αφρικανικές ακτές
Αριστερά: Η είσοδος του κάστρου Αλεγκρέτε στην Πορτογαλία (14ος αι.).
Δεξιά: Το κάστρο της Θέουτα. Η πόλη ανήκει από τον 17ο αι. στην Ισπανία.
86. Η αυλαία του δράματος της Ισπανικής Ανάκτησης θα έπεφτε έναν αιώνα αργότερα στην
καρδιά του απομονωμένου βασιλείου της Γρανάδας. Το 1479 τα, επί της ουσίας, ενοποιημένα
– από το 1474 μέσω του γάμου των βασιλεών τους – βασίλεια της Καστίλλης και της
Αραγονίας αναζητούσαν μιαν ηθική αφορμή για να εισβάλουν στην αραβοκρατούμενη
περιοχή. Η κατάληψη της στρατηγικής σημασίας πόλης της Αλχάμα από το μαρκήσιο του
Κάδιξ Ροντρίκο Πόνσε ντε Λεόν, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση του εμίρη Αμπού Χασάν, ο
οποίος έσπευσε να τιμωρήσει τα θρασύτατο εισβολέα.
87. Ο κύβος είχε ριφθεί και το νιόπαντρο
βασιλικό ζευγάρι του Φερδινάνδου της
Αραγονίας (1475-1504) και της
Ισαβέλλας της Καστίλλης (1474-1504)
με την ευλογία του πάπα Σίξτου Δ’
οργάνωσε τη μεγαλύτερη σταυροφορία
κατά τον επικό 400 ετή αγώνα της
Ρεκονκβίστα. Συγκεντρώνοντας ένα
μεγάλο στράτευμα αποτελούμενο από
ιππότες, μηχανικούς, πυροβολικό,
οπλουργούς και επαγγελματίες
μισθοφόρους (Άγγλους, Γάλλους,
Γερμανούς και Ελβετούς), ο
χριστιανικός στρατός άρχισε τις
απαραίτητες προετοιμασίες.
88. Ο ρόλος της Ισαβέλλας στην οργάνωση και
το συντονισμό του νέου στρατεύματος ήταν
καθοριστικός. Επιβλέποντας προσωπικά τις
προετοιμασίες των στρατιωτών η
βασίλισσα εισήγαγε πρωτοποριακές
μεθόδους για την εποχή της συμβάλλοντας
στη δημιουργία ιατρικού σώματος το οποίο
ακολουθούσε ως το πεδίο της μάχης τους
μαχητές. Επίσης διέταξε τη συγκρότηση
ειδικού αποσπάσματος αγγελιοφόρων που
εξασφάλιζε την απρόσκοπτη και ταχεία ροή
μηνυμάτων κατά τη διάρκεια
επιχειρήσεων.
Ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα με την κόρη τους
Ιωάννα, μητέρα του περίφημου Καρόλου Ε’
(1516-1566) του πρώτου ηγεμόνα που κυβέρνησε
όλη την Ισπανία εξαρχής σαν ενιαίο βασίλειο - και
μάλιστα ως μέρος της κολοσσιαίας αυτοκρατορίας
των Αψβούργων που περιελάμβανε την Αγία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους,
την Ολλανδία και, προφανώς, τις πρόσφατες
κτήσεις των Ισπανών στο Νέο Κόσμο.
89. Ο ισπανικός στρατός ξηράς που συγκεντρώθηκε στην Κόρδοβα σε συνδυασμό με τη
δράση του πολυάριθμου στόλου που εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό των Μαυριτανών από
την Αφρική, κατάφερε δύσκολα αλλά αποφασιστικά να κάμψει την αντίσταση των
θαρραλέων Αράβων. Όσες πόλεις και κάστρα συνθηκολογούσαν με το στρατό των
βασιλέων κατόρθωναν να παραμείνουν ανέπαφα, ενώ όσα αντιστέκονταν μετατρέπονταν
σε χαλάσματα και οι κάτοικοί τους εξανδραποδίζονταν.
90. Η πρώτη επίθεση έγινε το Φεβρουάριο του 1482 στην πόλη Αλχάμα με 5 χιλιάδες στρατιώτες
που πέτυχαν να εκπορθήσουν το κάστρο της. Η επόμενη κίνηση είναι η αστραπιαία επίθεση
τον επόμενο χρόνο μέσω των ορέων της Αξάρκια. Στη μάχη που έλαβε χώρα συνελήφθη
αιχμάλωτος ο εμίρης Μουχάμαντ ΙΒ’. Οι επιδρομές των χριστιανικών δυνάμεων
συνεχίστηκαν και το 1485 σφίγγοντας τον κλοιό γύρω από τη Γρανάδα και εξαντλώντας τις
λιγοστές μουσουλμανικές δυνάμεις με τη λεηλασία της γης και την κατάληψη μικρών
πόλεων και φρουρίων. Το Κοΐν και η Χάρταμα καταλαμβάνονται παρά τις προσπάθειες του
ελ Ζαγκάλ που αντικατέστησε προσωρινά τον Μουχάμαντ στην ηγεσία της Γρανάδας. Με
αυτές τις επιχειρήσεις οι χριστιανοί είχαν πια περιορίσει τους αντιπάλους τους στις δυο
μεγαλύτερες πόλεις τους, τη Μάλαγα και τη Γρανάδα.
Η εύφορη περιοχή της Αλχάμα στη νότιο Ισπανία.
91. Ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα είχαν πλέον ετοιμαστεί κατάλληλα για την επίθεση στην
πρώτη από τις δυο εναπομείνασες μεγάλες πόλεις του εμιράτου, τη Μάλαγα. Το 1487
αποκαθιστούν στο θρόνο τον Μουχάμαντ ΙΒ’ με τον όρο να κρατήσει ουδέτερη στάση στην
πολιορκία της δεύτερης σημαντικότερης πόλης του εμιράτου του. Η τύχη της πόλης ήταν
προδιαγεγραμμένη.
92. Ο χριστιανικός στρατός που συγκεντρώθηκε αριθμούσε 20 χιλιάδες ιππείς και 8 χιλιάδες
βοηθητικούς μαζί με χιλιάδες εργάτες που θα βοηθούσαν στην εκστρατεία. Ο στρατός του
Φερδινάνδου έφτασε έξω από τα τείχη της πόλης στις 7 Μαΐου και ξεκίνησε την πολιορκία. Ο
αγώνας ήταν σκληρός και κράτησε τρεις μήνες καθώς οι χριστιανοί χρησιμοποίησαν
πολιορκητικές μηχανές και απέκλεισαν τον ανεφοδιασμό με αποτέλεσμα μουσουλμάνοι κάτοικοι
να λιμοκτονήσουν. Εν τέλει, τον Αύγουστο η πόλη συνθηκολόγησε και οι κάτοικοι
εξανδραποδίστηκαν ή δόθηκαν ως αντάλλαγμα για εξαγορά χριστιανών αιχμαλώτων στο Μαρόκο.
Το μουσουλμανικό
κάστρο της
Μάλαγα με το
αρχαίο θέατρο της
πόλης.
