1. Paraqet: Anisa Ramadani
Klasa:10/2
Shkolla: “Andon Zako Cajupi”

2.  1) Madhesite fizike dhe matja e tyre
 2) Levizja drejtvizore
 3) Dinamika
 4) Barazpesha e trupit (momentet e forcave)
 5) Puna dhe energjia
 6) Ligji I ruajtjes se energjise
 7) Termodinamika

3.  Pavaresisht shume fushave shkencore qe
rrethojne jeten e njeriut sot , ajo qe eshte me e
rendesishmja eshte pikerisht fusha e fizikes. Do
thoni pse ajo e para nder te tjerat? Pikerisht
sepse merret drejtperdrejt me
pershtatshmerine e njeriut me mjedisin. Ajo I ka
dhene atij armen per te mbizoteruar mbi
elementet e shumellojshem te natyres duke e
bere qenien me jetese me te lehte dhe aktive ne
planet.

4.  Madhesite fizike dhe menyrat e matjes se tyre
jane thelbesore sepse ato I kane sjelle njeriut
lehtesi te madhe ne jeten e perditshme , me
llogaritjet fizike ai eshte I afte te shfrytezoje
aparatura apo paisje te cilat ja kane bere jeten
me te thjeshte! Nepermjet madhesive te
shprehura ne sistemin SI njeriu e percakton me
lehte nje trup , duke shprehur masen e tij , apo
nje karakteristike si prsh rryma ne qarkun
elektrik te cilen e shpreh ne Amper. Me tej me
ane te matjes se tyre per te cilet kemi formula
te posacme eshte bere me e lehte pershtatja
jone mendore dhe intelektuale me objektet qe
perdorim per te thjeshtuar jeten e perditshme.

5.  Fale ketij sistemi ekuivalent te njohjes se madhesive fizike ne te gjithe
boten , gjuha e fizikes eshte e nje per te gjithe.
Madhesia Njesia
Largesa (x) Metra (m)
Masa (m) Kilogram (kg)
Koha (t) Sekond (s)
Intensiteti rrymes el. (I) Amper (A)
Temperatura (T) Kelvin (K)
Ndricimi Kandela (Cd)

6.  Gjithashtu pervec njesive baze kemi dhe njesi te tjera
te cilat rrjedhin nga formulat e shquara qe njohim , qe
bejne lidhjen teresore ndermjet madhesive fizike.


7. Emri Simboli Madhesia fizike
Herc Hz Frekuenca
Njuton N Forca
Xhaul J Puna dhe Nxehtesia
Vat W Fuqia
Paskal Pa Shtypja
Lumen lm Fluksi dritor
Lux lx Fuqia ndricimit
Kulon C Ngarkesa elektrike
Volt V Diferenca potencialit
(Tensioni)
Om Ω Rezistenca
Farad F Kapaciteti
Ueber Wb Fluksi magnetik
Tesla T Induksioni magnetik
Henry H Induktiviteti
Grade Celcius °C Temperatura

9.  Rendesia e formulave dhe vetive te levizjeve
drejtvizore ne jeten e perditshme te njeriut eshte e
madhe sepse nepermjet saj njeriu ka qene i afte te
zbuloje lehtesisht largesine e trupave te caktuar ,
shpejtesite e tyre si dhe menyren se si mund te
ndikoje mbi keto trupa ne levizje. Shembull konkret
eshte perdorimi I ketyre ligjeve ne aksidentet rrugore
ku ekspertet kane qene te afte te zbulojne
shpejtesite dhe menyren se si kane levizur makinat
para perplasjes pavaresisht se nuk kane qene ne
momentin e aksidentit. Per te zbatuar kete aftesi
ekpertet e aksidenteve kane perdorur njohurite mbi 3
llojet kryesore te levizjeve drejtvizore te cilat jane
tre :

10.  Levizje drejtvizore te njetrajtshme
Ne kete levizje shpejtesia eshte konstante , pra ajo nuk
ndryshon me kalimin e kohes. N Elementi qe ndryshon eshte
zhvendosja , e cila ndryshon sipas formule : s = v . t
 Levizje drejtvizore te pershpejtuar
Ne kete levizje shtohet dhe madhesia fizike e nxitimit e cila
eshte konstante dhe pozitive. Formulat perkatese jane :
s=vot+at2/2 ,
v=v0+at
 3) Levizje drejtvizore e ngadalesuar
Ne kete levizje gjithashtu ekziston madhesia
fizike dhe konstante e nxitimit por me vlere
negative . Formulat perkatese jane :
s=v0t-at2/2 , v=v0-at

12.  Dinamika eshte fushe e fizikes e cila merret me
shkaqet qe e shkaktojne nje levizje , ndryshe
nga kinematika per te cilen folem me lart , duke
studiuar levizjen me karakteristikat e saj dhe
duke perjashtuar shkaqet qe e krijojne.
Shkencetari I cili punoi me shume ne kete fushe
ishte Isak Njutoni I cili pikerisht u be I famshem
per tre ligjet e tij te dinamikes , te cilat dhe sot
jo vetem jane ne funksion por perbejne bazen e
dinamikes ne jeten tone te perditshme.
Dinamika ze vend jo vetem ne levizjen e trupave
por dhe ne fusha ku nderthuret me
elektromagnetizmin. Per kete te fundit , ligjet e
Njutonit nderthuren me ato te Maxuellit dhe me
forcat e Lorencit per te sjelle tek ne ligjet e
dinamikes elektromagnetike.

13.  Fushat e jetes se njeriut qe preken nga keto
ligje jane te larmishme , njeri rast jane :
centralet qe punojne me shtjella magnetike
te cilat duke shfrytezuar dinamiken e ujit
dhe ligjet e forcave neper shtjella me rryme
, perftojne energji elektrike. Nje rast tjeter
eshte dhe shfrytezimi i fushave
elektromagnetike ne pershpejtuesit e
grimcave , te cilat ushtojne forca mbi
grimcat , per te fituar detyrimisht shpejtesi
kolosale. Sistem I tille eshte CERN-i. Pa
dinamike sdo te kishim nje CERN.

14.  Megjithate te mos harrojme se ne zbatimet e
mesiperme rolin kryesor e luajne ligjet e Njutonit,
prandaj le t’iu kthehemi , dhe ti shprehim ato :
 Ligji i I i Njutonit shpreh : Nen veprimin e nje force ,
cdo trup fiton nje shpejtesi konstante duke u
zhvendosur nga pozicioni prehjes.
 Ligji i II i Njutonit shpreh : Nxitimi shprehet si raport
ndermjet forces se ushtruar dhe mases se trupit mbi
te cilin vepron ajo force. F = m . a
 Ligji i III i Njutonit shpreh : Nqs nje trup ushtron
force mbi nje trup te dyte atehere dhe ky trup
kunderpergjigjet me nje force me vlere te njejte por
me kahe te kundert me ate fillestar.

15.  Nepermjet formulave qe sjellin ligjet e Njutonit njeriu ka
qene I afte te llogarise forcat qe I jane dashur atij per te
spostuar nje trup , dhe zbatimi konkret I tij eshte ne
terheqjet qe kryejne karrotrecet. Ato ushtrojne nje force
te caktuar ndaj trupit qe terheqin dhe ne baze te kesaj
force , I japin atij nje nxitim dhe shpejtesi ne menyre qe
ta levize ate. Ne qofte se objekti (ne rastin tone makina e
terhequr) duhet te jete ne nje pozicion brenda nje
periudhe te caktuar kohe atehere ne duhet te llogarisim
forcen qe ti japim objektit nxitimin e duhur per te arritur
shpejtesine e cila do te na coje ne destinacion brenda
kohes se caktuar.
 Nje rast konkret dhe I thjeshte I zbatimit te ligjeve te
Njutonit kete here pa futur fushat e nderlikuara
elektromagnetike por vetem dinamiken dhe trupat jane
RROTULLAT :

16.  Sic vihet re nga figura
djathtas, shikoni pak se si
nepermjet nje sistemi te
thjeshte rrotullash , vetem
me nje force minimale prej
25 Njutonesh ne mund te
ngrejme pezull nje trup ,
per te cilin ne mposhtim
nje gravitet 4 here me te
madhe se forca qe
ushtruam. 25 N per 100 N
eshte nje fitim i madh .

17.  Ne figuren e mesiperme vihet re nje vizatim
dhe perkatesi me ngjyra te formulave dhe
madhesive fizike vektoriale te FORCES ,
IMPULSIT dhe MOMENTIT.

18.  Momenti I forces eshte pikerisht pergjegjesi pse nje trup I lidhur ne nje pike kyce
me nje largesi R , te rrotullohet rreth kesaj pike. Formula perkatese qe lidh
momentin me forcen qe e krijon dhe largesen nga pika fikse ne piken ku ushtrohet
forca eshte : M = F . R.
 Zbatimi I ketij sistemi forcash kryhet jo vetem ne sisteme te medha mekanike por
dhe ne elementet me te thjeshte te jetes se perditshme. Shembull konkret? Timoni
makinave tona.
 Duart tona te cilat rrotullojne timonin , s’jane asgje tjeter vec se nje cift forcash
per timonin , e cila e detyron ate te rrotullohet duke kthyer makinen.

19.  Të gjitha trajtimet formale të ligjeve të Njutonit që aplikohen
për forcat ekuivalente zbatohen edhe për momentet e forcave
 *Ligji i parë i Njutonit : ekziston inercia rrotulluese që siguron që
të gjitha trupat ruajnë impulsin këndor të tyre përveçse nëse mbi
to ka vepruar një moment force i pabalancuar.
 *Ligji i dytë i Njutonit mund të përdoret për të nxjerrë një
përkufizim alternativ te forces.
 *Ligji i tretë i Njutonit : te gjitha objektet që ushtrojnë momente
forcash duhet të përvojnë një moment force të barabartë dhe të
kundërt në drejtim , dhe për këtë arsye kjo implikon direkt ligjin
e ruajtjes së impulsit këndor për sisteme të mbyllura që janë në
rrotullim dhe sillen rrotull një boshti si rrjedhojë e veprimit të
momenteve të brendshme të forcës.

20. Simboli ne Sistemi SI : A
Njesia ne Sistemin SI : Xhaul
Formula e lidhjes
se saj me forces :
A = F x
F  forca
X  zhvendosja
Puna

21.  Ne Fizike , puna njihet si energjia qe transmeton nje
force F per te zhvendosur nje trup ne nej largesi x.
Ajo mund te shenohe me A por dhe ne gjuhen angleze
me simbolin W (work). Ashtu si energjia dhe puna
eshte nje madhesi skalare. Nje formule e
rendesishme per punen eshte barazia e saj me
ndryshimin e energjise se sistemit qe kryen pune ,
sepse normalisht nje sistem me nje energji E1
humbet nje pjese te saj qe te kryeje pune dhe
mbetet me nje energji E2. Logjikisht diferenca
energjive eshte vete puna.
 Formula qe lidh forcen me punen behet nepermjet
largesise d per te cilin zhvendoset nje trup gjate
kryerjes se punes , dhene rastin kur forca ushtrohet
me nje kend ndaj levizjes atehere shtohet nje faktor
KOSINUS I kendit ndermjet drejtimit te levizjes dhe
forces.

22.  Nje rast konkret ne jeten e perditshme te
kryerjes pune jane sportet si futbolli ,
basketbolli etj. Ne menyre qe te levize topi
ne ushtrojme force mbi te duke kryer keshtu
pune mbi topin qe ai te shkoje ne rrjete per
te shenuar apo ne kosh.

23.  Ne figuren e me poshtme kemi kryerjen pune
te nje sportisti mbi topin ne sportin e
baseball-it.

24.  Puna nganjehere pavaresisht veprimit te forcave
rezulton te jete zero. Gjate rrotullimit te nje trupi
rreth nje pike te caktuar pasi trupi ka mbaruar ciklin
e rrotullimit atehere vihet re qe ndryshimi energjise
eshte zero , pra rrjedhimisht sistemi mund te kete
levizur dhe te jete vendosur nen ndikimin e nje force
, por puna eshte 0.
 Nje rast tjeter eshte dhe nje liber I vendosur mbi
tavoline. Nqs tavolina ngjitet e zeme ne nje ashensor
me nje shpejtesi te caktuar atehere ai kryen pune
mbi librin sepse e ngjit lart bashke me veten mirepo
libri si pasoje e forces se rendeses qendron mbi
tavoline dhe nuk zhvendoses vecazi por se bashku me
tavolinen , kjo do te thote se mbi librin perseri
skryhet pune , forca e gravitetit te librit dhe ngjitjes
se tavolines jane barazuar dhe keshtu puna perseri
eshte 0.

26.  Ka shumë lloje energjish : energji kimike , energji
elektrike , energji diellore , energjia e erës , energji
termike , dhe energji bërthamore nga ndarja e atomit.
 Lart kemi nje pamje konkrete te
transferimit te energjise , Rrufeja.

27.  Vertet puna dhe energjia maten ne Xhaul te
dy , por konceptet e tyre jane krejt te
ndryshme , dhe ne kete e pame pike se pari
qe ne barazimin ku pame se puna s’eshte
energji por diference energjish. Energjia
ndodhet ne cdo sistem mekanik te vecuar.
 Energjia si koncept hyn ne te gjitha fushat e
jetes sone te perditshme :

28.  Ne biologji , ku dime shume mire se
energjine e zoteron cdo sistem natyror apo
dhe vete organizmat e gjalle te cilet ne saje
te kesaj energjie qe e fitojne nga lende te
ndryshme kimike , jane te ate te levizin apo
veprojne.

29.  Në gjeologji , veprimtaria e shume
elementeve te natyres si termetet , orteket ,
levizjet e eres etj mund te shpjegohen
nepermjet konceptit te energjise dhe
transformimit te tij.

30.  Në kozmologji ku energjia sherbet per te percaktuar
menyren se si eshte formuar Universi apo dhe menyres se
si sillen yjet ne hapesire , Dielli yne apo dhe vete
planetet. Mendohet se qe pas shperthimit te madh te Big
Bangut e gjithe energjia ne Univers ka filluar te
transformohet e vetem te transformohet papushim , pra
ajo s’zhduket.

31.  Termodinamika studion efektet e ndryshimit
të temperaturës, shtypjes, dhe vellimit në
një sistem fizik në një shkallë makroskopike,
si dhe transferimin e energjisë si nxehtësia.
Historikisht, termodinamika u zhvillua për të
rritur efiçencën e motorëve me avull të
hershëm. Cdo motorr ka nje rendiment te
caktuar dhe sa me i madh te jete ai aq me
teper pune mund te kryejme ne me te.

32.  Pika fillestare për trajtimin termodinamik te
një problemi janë ligjet e termodinamikës,
të cilat postulojnë që energjia mund të
shkëmbehet midis sistemeve fizike si
nxehtësi ose punë. Ato postulojnë gjithashtu
edhe ekzistencën e një madhësie të quajtur
entropi , e cila mund të përcaktohet për çdo
sistem.

33.  Ne te djathte
paraqitet figura e
nje motorri qe punon
me lende djegese. Ai
shfrytezon gazin e
cliruar nga djegja e
lendes e cila ne
temperatura te
medha , leviz
fuqimisht turbinat
per te kryer pune
mekanike.

34.  Fale termodinamikes , njerezit kane shpikur
makinat e para me avuj dhe shume mjete te
tjera transporti pa te cilat njeriu s’do te
jetonte kaq komod sot. Fale termodinamikes
njeriu tashme ka frigoriferin ne shtepine e tij
i cili e ka bere e efikas ate ne ruajtjen e
burimeve ushqimore. Fale termodinamikes
njeriu njohu shkembimin termik me te cilin
tashme mbrohet nga i ftohti. Me pak fjale me
ane te termodinamikes , njeriu jeton sot
komod dhe mbizoteron mbi gjallesat e tjera
te natyres , te pakten per gjysmen e
periudhes se ekzistences se tij.

36.  Pamje skematike e
shnderrimit te
nxehtesise ne nxehtesi
me temperature me te
ulet dhe pune. E
anasjellta e kesaj
skeme , pra kryerja
pune per te nxjerre
nga sistemi
temperaturat e larta
jane parim I motorreve
te frigorfereve ne
shtepite tona.


37.  Pamje skematike dhe
prerjeje terthore te
nje mekanzimi , I cili
eshte baza e
funksionimit te
makinave te hershme
me avull. Ky
mekanizem quhet
ndryshe dhe mekanzimi
I motorrit te nxehte
Karno me avull.