Noli Me Tangere

1. Angbuhay ni Ibarra ay makukuhanannatinngaral sa iba’tibanguri ng pagmamahal.Di lamang
niyaipinakitakunganongklasengkasintahansiyakayMaria Clarangunitipinamalasdinniyaang
pagmamahal sa bayan,sa kapwa,sa Diyosat magingsa sarili. Alaminmulasamgasumusunodna
kabanatakung papaanomahalinangsarili na hindi kahahantongsa pagigingmakasarili.
Buod ng Kabanata 12, 19, 20, 22, 24, 26, at 29-31
AngsementeryongSanDiegoay matatagpuansa isangmalawaknapalayanat nababakuranng
lumangpaderat kawayan.Masukal ang libinganatmay malakingkrusnanakatiriksa kalagitnaan.
Makipotang daan patungosa sementeryo,maputikkapagtag-ulanatmaalikaboknamankungtag-araw.
Isangnapakalakasna ulanang bumuhosnggabingiyon,at dalawangtaoang abalang-abalasa
paghuhukaysaisangbahagi ng sementeryo.Angisaaybatikangsepultureroatang kanyangkatulongay
bago at hindi mapakali sakanilangginagawa.Hindi nitomaitagoangpandidiri atkinakalabanang
pagbaliktadngsikmurasapagdura at paghititngsigarilyo.Sinawayngbatikangsepultureroangkanyang
kasama sa pagrereklamonitoatpinagpatuloyangpaghuhukayhanggangsamaiahonangbangkay.
Sariwapa kasi ang bangkayna kanilanghinuhukaysapagkatdalawampungaraw palamangitong
naililibingmulanangmamatay.Sinusunodnilaangpinag-utosni Padre Garrote,nawalangiba kundi si
Padre Damaso,ang kura parokong panahongiyon;na ilipatangbangkaysa libinganngmga Intsik.
Ngunitdahil sakabigatanng bangkayat sa malakasna buhosng ulan,minarapatna lamangnilana
itaponitosa lawa.
Dumatingsi Ibarra sa San Diegoat kaagad na nagtungosa sementaryokasamaangkanilang
matandangkatiwala.Agadnitonghinanapangpuntodngama na si Don Rafael.Ayonsakanyang
katiwala,anglibinganaytinamnanniyangmga bulaklaknaadelpaatsampaga. NasalubongninaIbarra
ang sepultureroattinanongniladitoanglibinganngkanyangama.Pinagtapatnamanng sepulturerona
itinaponangbangkaysa lawadahil sa kabigatannitoat hindi na nailibingsalibinganngmgaIntsik,ang
bagay na pinag-utosngkuraparoko.Higitna ikinasindakitoni Ibarraat ang matandangkatiwalaay
napaiyaksa narinig.Samatindinggalitatpootay iniwanni Ibarra ang kausapat nang makasalubongniya
si Pari Salvi ayhindi nitonapigilangdaluhunginangpari.Humingi ngpaliwanagsi Ibarrasa pari kung
bakitnagawa nitonglapastanganinangbangkayngkanyangama.Ipinaalamnamanng huli naang may
kagagawanniyonay si Padre Damaso.
Nagkitasa tabi ng lawasi Ibarra at ang guro sa San Diego.Itinuronghuli kungsaannaitaponang
bangkayng kanyangama at isa si Tinyente Guevarrasaiilangnakipaglibing.Isinalaysayngbutihingguro
ang 484 ginawangpagtulongni DonRafael saikauunladngedukasyonatnaitulongnitosakanyang
kapakanan.Si Don Rafael kasi angtumustossa kanyangmga pangangailangansapagtuturonoongsiya
ay nagsisimulapalamang.Naisalaysayngguroang mga suliraningkinakaharapngSanDiegotungkol sa
edukasyon.Isanarito ang kawalanngpanggastospara sa mga kagamitansa pag-aaral,ang kawalanng
silid-aralannaakmaupangmakapag-aral nangwalangbalakidangmga bata, ang kakaibangpananawng
mga pari sa paraan ngpagtuturo,ang mga patakaran ng simbahantungkol sanilalamanngkanyangmga
aralin,at ang kawalanngpagkakaisang mga magulangngmag-aaral at ng mga taongmay katungkulan.
Angmga libroay nasusulatsaEspanyol at kahitanongtiyaga ng gurona ituro sa kanyangmga
estudyante angnilalamanngbabasahin,pilititongpinanghihimasukanni Padre Damaso.Madalasdin
itongmamaloat pagmumurahinangmga bata kapagnakarinigitong ingaymulasa tapat ng kumbento,
kungsaan nag-aaral ang mga bata dahil nga sa walangsilid-aralan.Angmgamagulangnamanay
pinapaniganangmga pari tungkol sapagpalobilangepektibongparaanngpagdedisiplinaatpagtuturo.

2. Angpakikialamngpari,at ang maramingmga balakidsapagtuturoang nagingsanhi upangmagkasakit
ang guro.At nang siyaay bumalikupangmagturongmuli,higitpangnabawasanangbilang ngkanyang
mga mag-aaral.Lakingpasasalamatniyananghindi na si Padre Damaso ang kurasa San Diego,kayat
minabuti niyangiangkopangnilalamanngmgaaralinsa kalagayanngkanyangmga mag-aaral.Bagamat
nagkaroonsiyang kalayaanpara iangkopangkanyangmga aralin,higitpa ringpinahalagahanng
simbahanangpagtuturotungkol sa relihiyon.Samgabinanggitnaito ngguro, nangakonaman si Ibarra
na gagawinang kanyangmakakayaupangmatulunganangguro at maiangatang kalagayanng
edukasyonsabayan. Kanyaitongbabanggitinsaaraw ng pulongsapaanyayani Tinyente Mayor.
Angtribunal ang tangingbulwagannanagsisilbinglugarparasa pagpupulongatpag-uusapng
mga makapangyarihanatmayayamansa bayan.Panauhinnoongaraw na iyonsinaIbarra at ang guro.
Nahahati ang mga nasapulongsa dalawangkinatawanolapian:angconserbadorna siyangpangkatng
mga matatandana pinamumunuanngKabesaat angliberal nabinubuonamanng mga kabataansa
pamumunoni Don Filipo.Angmgapaksang pagpupulongnaiyon aytungkol sagaganapingkapistahan
labing-isangarawmulasa araw na iyon,mgaprograma at aktibidadnagagawinpara sa pista,at ang
pagtatayong paaralanpara sa bayan.Sinamantalangmga mayayamansa bayanang pulongna iyon
upangmakapagtalumpati kahitnawalangkatuturanang ibangmga pinagsasabi.Katuladnalamangni
KapitanBasilyonanakalabanni Don Rafael.Sinalungatnamanitoni Don Filiponanagmungkahi na
bawatgawainay dapat may talaanng mga gastos.Dapat dinmagpagawang isangmalakingtanghalansa
plasaat magtanghal ng palatuntunantuladngkomedyasaloobng isanglinggo.Binanggitdinni Don
Filipoangpagkakaroondinngpaputokupangmaginglalongkasiya-siyaangpista.Hindi namanlahatay
sumang-ayonsakanyangmungkahi.NagbigaynamanngpanukalaangKabesana nagsabingmarapatna
tipirinangpagdiriwang,dapataywalana ring paputokat ang mga gaganapsa programa ay dapat mga
taal na taga-SanDiego.Angsentrorinng pagtatanghal ay dapatmga sarilingugalingFilipino.Walang
bisaang mga panukalanginihandogngmagkabilangpangkatsapagkatnakapagdesisyonnaangkura
tungkol sapista.Ang mga gagawinayanimna prusisyon,tatlongsermon,tatlongmisamayoratisang
komedya.
Arawng pagdatingninaMaria Claraat Tiya Isabel saSan Diegoupangmamalagi roonpara sa
pistang bayan.Kumalatang balitangkanyang pagdatingsapagkatkinagigiliwansiyasalahatng mga tao
roon.Kumalatdinang madalasna pagkikitanilani Ibarra,bagay na ikinagalitni Padre Salvi.Napapansin
naman ni Maria Clara ang pagbabagong kilosatmga titignitotuwingsiyaay kaharap.Planong
magkatipannamagkaroonng pikniksailogkasama angkanilangmga kaibigan.Iminungkahini Maria
Clara na huwagnang isamasi Padre Salvi sapagkatsiyaay nababahalakapagito ay nasa paligidniya.
Hindi namanitonapagbigyanni Ibarra dahil sa hindi itomagandangtingnan.Habangnag-uusapang
dalawaay dumatingnamansi Padre Salvi kungkaya't nagpaalamna si Maria upangmamahinga.
Inimbitahanni Ibarrasi Padre Salvi sa piknikatkaagadnaman itongsinang-ayunanngkura.Pagkalipas
ng ilangoras ay umuwi narinsi Ibarra. Sa kanyangpaglalakadaynakasalubongniyaangisanglalaking
humihingi ngtulong.Pinaunlakannamansiyani Ibarra.
Maagang nakapagmisasi Padre Salvi at kaagad na nag-almusal,ngunithindi nanitotinaposang
pagkainat nagpuntana sa lugar ng pikniksakayngkarwahe.Malayopa ay pinahintonaniyaang
karwahe upangsa gayonay malayangmakapanoodng lihimsamgakadalagahan.Hindi namansiya
nabigosa ninaisnamangyari,nakitanga niyaang mga dalagaat masayangpinagmamasdanangmga
binti at sakongng mga ito485 habangnagkakatuwaan.Pinigil nalamangngpari ang kanyangsarili na
sundanpa ang mga itokung kaya'thinanapna lamangniyaang mga kalalakihan.Pagkapananghalianay

3. nag-usap-usapangmganagpiknik.Nabanggitni Padre Salvi namaytumampalasankayPadre Damaso
kaya't nagkasakitito.Nagkataonnadumatingsi Sisaat nais ni Ibarra na siyaay pakaininngunitdalang
pagkawalang katinuannitoay tumalilisitongpapalayosapangkat.Nabanggitdinangpagkawalangmga
anak ni Sisa,kungsaan nagkaroonng matindingpagtatalosinaDonFilipoatPadre Salvi.Ikinatwiranng
una na higitpangpinahalagahanangdalawangonsakaysasa pagkawalang mga bata. Pumagitnanasa
Ibarra sa dalawaupanghindi na umabotsa sakitanang dalawa.Lumayosi Ibarra at nakiumpoksamga
binataat dalagangnaglalarong Gulongng Kapalaran.Itinanongni Ibarrasa Gulongkungmay mga
katuparanang kanyangbinabalak.Natapatnamanang daissa sagot na pangaraplamang.Hindi ito
sinang-ayunanni Ibarrasapagkatmayroonna siyangkatibayanatpahintulotsapagpapatayong bahay-
paaralan.Hinati ni Ibarra ang kasulatanat ibinigaykayMaria Claraat Sinang.Dumatingnamansi Padre
Salvi at walanghudyatna pinunitnitoangaklat.Aniya,malakingkasalananangmaniwalasanilalaman
nito.Ikinainisnamanitoni Albinoatisinagotsakurana mas malakingkasalananangkanyangpakikialam
sa pag-aari ng iba.Lumayasnaman kaagad ang kura at padabogna bumalikngkumbento.Makalipasang
ilangsandali aydumatingnamanang mga gwardya-sibil atsarhento.Hinahanapnilasi EliaskayIbarra
sapagkatito ang nanakitkayPadre Damaso.Kinuwestyondinnilasi Ibarrasa pagkupkopniyakayElias,
bagay na sinalungatni Ibarraat sinabingwalangkarapatangkwestyuninninumanangkanyangdesisyon
kungsinoang naisniyangimbitahinsakanyangtahanan.Hinalughognggwardya-sibil angkagubatan
ngunitwalasilangnakitangElias.
BisperasngPistang San Diegotuwingika-10ng Nobyembre.Atsabisperaspalamangng Pista
ay nakahandana ang lahat.Nagagayakanang mga bahayng kanilangmgapinakagarbongpalamuti,
kurtinaat iba't-ibangdekorasyonatpati namga minanaatantigongkagamitan.Anghapag-kainan
naman ngmga mayayamanay punong-punongmgaiba't-ibangmasasarapnaputahe,kakanin,
panghimagasatmga inangkatat mamahalingmgaalak mulapa sa Europa.Inilalaanangmga pagkaing
itopara sa lahat,kahitna taga-ibangbayanupangmagingmasayaang kapistahan.Angbawatsulokng
bahayay malinisatmakintab,sadyangpinaghandaanatiginayakparamakitang lahat.Maya't mayarin
ang pagpapaputokngkwitis,pagtugtogngkampanaat tugtuganng mga banda ng musiko.Angplasa
naman ngSan Diegoat mga matataonglugar ay pinalamutianngarkongkawayan,pati narin ang
harapan ng simbahannanilagyanngtoldapara sa prusisyon.Maytanghalandinna nakalaanpara sa
pagtatanghal ng komedyaatibapang palatuntunan.Maypartisipasyonsakasayahanangmga
mayayamansa Sa Diego,tuladni KapitanTiagoat KapitanJoaquin,angintsiknasi Carlos,at iba pa. Si
Padre Damaso namanang nakalaangmagmisasa umaga.Ang mga magsasakaat mahihirapayiginayak
ang kanilangmgapinaka-mainamnaani upangihandogsamga may-ari ng kanilangbukirin.Kasalukuyan
namangtinataposang bahay-paaralannapinapagawani Ibarra malapitsakanyangtahanan sa
pamamatnubayni Nol Juan.Sagotniyanglahatang gastos dito,at magalangna tinanggihanangalokna
tulongng mga mayayamanat ng pari.Angbahay-paaralannakanilangitinatayoaykatumbasngmga
paaralansa Europa, hiwalayangmga babae sa lalaki,maylugarpara sa pagtatanimng punoat gulay,
may bodegaat mayroondingsilidpang-disiplinasamgabatang mag-aaral.Marami ang humangasa
kanyangginawangunitmarami dinnamanang palihimniyangnagingkaaway.
Umaga pa lamang ay handana ang mga banda ngmusikoupangmagbigaysaya at salubungin
ang kapistahan.Sinabayanpaitong tunogng kampanaat mga siklabat pasabogng paputok.Nagising
ang mga tao sa bayanat nagsigayaknapara makiisa.Angtaumbayanaynaghanda ng kanilang
pinakamainamnakasuotanat mga alahas.Naghandarinng masasarapna pagkainang bawat tahananat
hinahatakangmga tao upang tikmanangmga ito. Taliwasitosaikinilosni PilosopoTasyo,sapagkat

4. ayonsa kaniya,paglulustaylamangngperaat pakitangtao lamangang pagsasayasa araw na ito.
Marami ang dapat na higitpagkagastusanngmay kabuluhanatmarami ang hinaingngbayanna hindi
natutugunan.Sang-ayonsi DonFiliposaganitongpananaw ngunitwalasiyanglakasngloobupang
salungatinangpari.Sa simbahanaynaghihintaynaang mga tao at mga tanyag na tao sa bayan.Si Padre
Damaso namanay itinaonangsarili na magkasakitupanghigitnamakakuhang importansyamulasa
lahat.Inalaagaansiyang taga-pangasiwangsimbahanhabangsiyaaymay sakit.Sinumulanang
mahabangprusisyonngiba't-ibangsantobandangalasotsong umaga. Kahitsa prusisyonayipinapakita
ang pagkakaibangantas o diskriminasyonsalipunankahitnaangmga nagpuprusisyonaymgaginggon.
Nataposang prusisyonsatapat ng bahayni KapitanTiyago,na inaabangannamannilaMaria Clara,
Ibarra at ilanpang mga Kastila.
Dinumognglahat ang simbahankungkaya'tnagsiksikanangmgatao sa kabilanginitat iyakan
ng mga bata. Bayaddinang misangiyonpara sa kabanalanng lahatsa halagangP250. Ang paniniwala
noonay mas mabuti ng magbayadng mahal sa misakaysa sa komedyasapagkatangmisaay
makapagdadalangkaluluwasalangit,samantalang impyernonamansakomedya.Hindi naman
sinimulanangmisahanggathindi dumaratingangalkalde mayor.Sinadyanamanngalkalde na
magpahuli,upanghigitnamapansinnglahat.Nagsuotdinitong limangmedalyanasagisagng kanyang
tungkulin.Nangsiyaaydumating,naghandanaang lahatupang makinigsapagmimisani Padre
Damaso.SinamantalanamanngPadre angwalangpakundangangpaglibaksapari na nagmisakahapon,
si Padre Manuel Martin. Ipinangalandakanngmayabangnapadre na higitsiyangmagalingmagmisa
kaysaKay Padre Martin. Hindi itonagsimulangmagsermonhanggathindiitotaposmakapagmayabang.
Sinimulanni Padre Damasoangkanyangsermonmulasa isangsipi sa Bibliyaatnagsermonsa
wikangTagalogat Espanyol.Angkabuuanng sermonni Padre Damasoay pagpupuri sa mga banal na
santong simbahan,angdapat tularanna sinaHaring David,ang mapagwagingsi Gideon,atsi Roldanna
isangtapat na mananampalataya;athigitsa lahatay ang panlilibaksamgaFilipinonabinibigkassa
wikangEspanyol kungkayatwalangkamalay-malayangnakararami sakahuluganngkanyangmga
sinasabi.PinatutsadahandinngPadre anglahat ng tao na kanyanghindi gustoupangipahiyaangmga
itosa karamihan.Sapagkatkaramihanng mga tao roonay walangnaiintindihansapinagsasasabi ng
Padre,hindi nilanapigilangantukinatmapahikab,lalonasi KapitanTiyago.SinaMariaat Ibarra naman
ay palihimnanagsusulyapanatnangungusapangkanilangmgamata.Sinimulannarinsa wakasni Padre
Damaso ang misasa wikangTagalog.Ditoay walangpakundangannatinuligsaniyasi Ibarra,bagamat
hindi niyapinangalananangkanyanginaalipustaaymahahalatanamannglahat na walangibang
pinatutunguhanangkanyangmgasalitakundi si Ibarra lamang.Hindi namannatuwasi Padre Salvi sa
nagaganapkung kaya't nagpakulilingnaitoupangmaginghudyatkay Padre Damaso na tapusinnanito
ang kanyangsermon.Ngunitnanatilingbingi angmayabangnapari at nagpatuloypa ng kalahatingoras
sa walangkwentangsermonatpag-alipustakayIbarra.Samantala, palihimnamannanakalapitsi Elias
kay Ibarra habangtuloyang misa.Binalaanni Eliassi Ibarra na mag-ingatat huwaglalapitsabato na
ibabaonsa hukaysapagkatmaaari niyaitongikamatay.Walanamangnakapansinsapagdatingat pag-
alisni Elias.