Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.docx

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA THANH TRA NHÀ
NƢỚC TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
1.1. Khái quát chung về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng
1.1.1. Quan niệm về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng
1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của tham nhũng
Mặc dù tồn tại từ lâu trong lịch sử nhân loại, nhƣng đến đầu những năm
90 của thế kỷ XX, tham nhũng mới thật sự đƣợc cảnh báo nhƣ là hiểm họa đối
với tất cả các quốc gia trên thế giới, bất kể chế độ chính trị, trình độ phát triển
kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, đến nay chƣa có một định nghĩa nào mang tính tổng
hợp và đƣợc chấp nhận trên phạm vi toàn về tham nhũng. Các nỗ lực xây dựng
một định nghĩa nhƣ vậy đã gặp phải những vấn đề luật pháp, tội phạm học và
ở nhiều quốc gia trên thế giới, là cả về chính trị [24, tr.18].
Theo tài liệu hƣớng dẫn của Liên hợp quốc về chống tham nhũng cho
rằng:“Tham nhũng - đó là sự lợi dụng quyền lực nhà nước để trục lợi riêng”.
Cách tiếp cận của Liên hợp quốc cũng nhƣ pháp luật của nhiều nƣớc,
trong đó có Việt Nam, coi tham nhũng chỉ có thể chỉ xảy ra ở khu vực công,
mang yếu tố quyền lực nhà nƣớc. Nhƣng ở một cách tiếp cận rộng hơn, Hội
đồng châu Âu cho rằng, tham nhũng xảy ra ở cả khu vực công và khu vực tƣ.
Từ đó, Ban nghiên cứu thuộc Hội đồng châu Âu định nghĩa:
Tham nhũng bao gồm những hành vi hối lộ và bất kỳ một hành
vi khác của những ngƣời đƣợc giao thực hiện trách nhiệm nào đó
trong khu vực nhà nƣớc hoặc khu vực tƣ nhân, nhƣng đã vi phạm
trách nhiệm đƣợc giao để thu bất kỳ một thứ lợi bất hợp pháp nào
cho cá nhân hoặc cho ngƣời khác [24, tr.21].
Tổ chức minh bạch quốc tế cho rằng: Tham nhũng là hành vi của người
9

lạm dụng chức vụ, quyền hạn hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi
ích cá nhân.
Bản chất của tham nhũng đƣợc mô tả qua công thức:
Tham nhũng = Độc quyền + Bƣng bít thông tin - Trách nhiệm giải trình Công
thức trên có thể đƣợc diễn giải một cách cụ thể là: mức độ tham nhũng phụ
thuộc vào sự độc quyền, quyền tùy ý quyết định mà các quan chức
sử dụng và vào mức độ mà họ phải chịu trách nhiệm về hành động của mình.
Ở Việt Nam, tham nhũng theo quan điểm của Từ điển Tiếng Việt là “lợi
dụng quyền hành để nhũng nhiễu nhân dân lấy của”. Còn theo Hồ Chí
Minh bản chất của tham ô: là lấy của công làm của tƣ, là gian lận tham lam,
tham ô là trộm cƣớp.
Khái niệm tham nhũng, sau nhiều cố gắng, đã đƣợc luật hóa tại Việt
Nam. Khái niệm tham nhũng đƣợc quy định tại Luật PCTN năm 2005 sửa đổi,
bổ sung năm 2007 và 2012 (sau đây gọi là Luật PCTN). Trong khoản 2,
Điều 1 của Luật PCTN thì: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ,
quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” [19, Điều 1]
Theo đó, Luật PCTN quy định có 12 hành vi tham nhũng gồm:
1. Tham ô tài sản
2. Nhận hối lộ
3. Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản
4. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì
vụ lợi
5. Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi
6. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hƣởng với ngƣời khác để trục
lợi 7. Giả mạo trong công tác vì vụ lợi
8. Đƣa hối lộ, môi giới hối lộ đƣợc thực hiện bởi ngƣời có chức vụ,
quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phƣơng
vì vụ lợi
10

9. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nƣớc
vì vụ lợi
10. Nhũng nhiễu vì vụ lợi
11. Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi
12. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho ngƣời có hành vi vi
phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra,
thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi.
Tuy vậy, không phải hành vi tham nhũng nào cũng bị coi là tội phạm,
bởi mức độ gây nguy hiểm cho xã hội của mỗi hành vi là khác nhau. Vì vậy,
Bộ luật Hình sự 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 (sau đây gọi là BLHS) quy
định có các tội sau:
1. Tội tham ô tài sản
2. Tội nhận hối lộ
3. Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản
4. Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ
5. Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ
6. Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hƣởng đối với
ngƣời khác để trục lợi
7. Tội giả mạo trong công tác [17, Điều 278- Điều 284).
Nhƣ vậy, có nhiều quan điểm khác nhau về tham nhũng, theo nghĩa rộng
hẹp khác nhau, theo hƣớng tiếp cận khác nhau. Việc xác định rõ ràng và có
quan niệm đúng đắn về tham nhũng là một trong những yếu tố quan trọng đảm
bảo tính hiệu quả trong đấu tranh phòng và chống tệ nạn này. Trong điều kiện
cuộc đấu tranh chống tham nhũng còn nhiều cam go, phức tạp thì sự thống nhất
trong quan niệm về tham nhũng là rất cần thiết.
Tiếp thu những điểm hợp lý trong các quan điểm trên, ở góc độ nghiên
cứu tham nhũng nhƣ một hiện tƣợng xã hội mang tính lịch sử, có thể thấy
11

tham nhũng hiện nay không chỉ giới hạn trong phạm vi khu vực công mà còn
mở rộng đến khu vực tƣ và về cơ bản tham nhũng thể hiện bằng hành vi lợi
dụng uy thế và chức vụ, quyền hạn để trục lợi cá nhân hoặc cho ngƣời khác,
gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại về tài sản của nhà nƣớc, của tập thể, của
công dân. Hay nói ngắn gọn, một hành vi đƣợc coi là tham nhũng là hành
vi sử dụng quyền lực của tổ chức giao phó nhƣng chủ thể đƣợc giao nhiệm vụ
sử dụng nó nhƣ một công cụ để trục lợi cho mình hoặc cho ngƣời khác.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, tham nhũng có những đặc điểm
cơ bản nhƣ sau:
Thứ nhất, chủ thể tham nhũng là ngƣời có chức vụ, quyền hạn
Đặc điểm của tham nhũng là chủ thể thực hiện hành vi phải là ngƣời có
chức vụ, quyền hạn. Ngƣời có chức vụ, quyền hạn bao gồm: cán bộ, công chức,
viên chức; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ
quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan,
hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân
dân; cán bộ lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp của Nhà nƣớc; cán bộ lãnh
đạo, quản lý là ngƣời đại diện phần vốn góp của Nhà nƣớc tại doanh nghiệp;
ngƣời đƣợc giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện
nhiệm vụ, công vụ đó (khoản 3, điều 1, Luật PCTN).
Thứ hai, chủ thể tham nhũng lợi dụng chức vụ, quyền hạn đƣợc giao
“Lợi dụng chức vụ, quyền hạn” để vụ lợi là đặc trƣng thứ hai của tham
nhũng. Khi thực hiện hành vi tham nhũng, kẻ tham nhũng phải sử dụng “chức
vụ, quyền hạn của mình” nhƣ một phƣơng tiện để mang lại lợi ích cho mình,
cho gia đình mình hoặc cho ngƣời khác. Đây là yếu tố cơ bản để xác định hành
vi tham nhũng. Một ngƣời có chức vụ, quyền hạn nhƣng không lợi dụng chức
vụ, quyền hạn đó thì không thể có hành vi tham nhũng. Tuy nhiên, không phải
mọi hành vi của ngƣời có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức
12

vụ, quyền hạn đó đều đƣợc coi là hành vi tham nhũng. Ở đây có sự giao thoa
giữa hành vi này với các hành vi tội phạm khác, do vậy cần lƣu ý khi phân biệt
hành vi tham nhũng với các hành vi vi phạm pháp luật khác.
Thứ ba, mục đích của hành vi tham nhũng là vụ lợi
Hành vi tham nhũng là hành vi cố ý. Mục đích của hành vi tham nhũng
là vụ lợi. Nếu chủ thể thực hiện hành vi không cố ý thì hành vi đó không là
hành vi tham nhũng. Vụ lợi ở đây đƣợc hiểu là lợi ích vật chất hoặc lợi ích tinh
thần mà ngƣời có chức vụ, quyền hạn đã đạt đƣợc hoặc có thể đạt đƣợc thông
qua hành vi tham nhũng. Nhƣ vậy, khi xử lý về hành vi tham nhũng, không bắt
buộc chủ thể tham nhũng phải đạt đƣợc lợi ích.
Đối với khu vực tƣ, khi có vụ việc tham nhũng xảy ra, pháp luật đã có
những sự điều chỉnh nhất định. Tuy nhiên, cũng có trƣờng hợp, ngƣời có chức
vụ, quyền hạn trong các tổ chức, doanh nghiệp thuộc khu vực tƣ cấu kết, móc nối
với những ngƣời thoái hoá, biến chất trong khu vực công hoặc lợi dụng ảnh hƣởng
của những ngƣời này để trục lợi. Trong trƣờng hợp đó, họ trở thành đồng phạm
khi ngƣời có hành vi tham nhũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
1.1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của phòng, chống tham nhũng
PCTN đƣợc hiểu là tổng thể các biện pháp của các cơ quan có thẩm
quyền phòng ngừa, ngăn chặn và đấu tranh các chủ thể đƣợc trao quyền lực
công lợi dụng quyền lực công đó để thể hiện các hành vi tƣ lợi.
Các biện pháp PCTN là cách thức tác động mà cơ quan có thẩm quyền,
các tổ chức chính trị - xã hội sử dụng nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và đấu tranh
chống mầm mống phát sinh tham nhũng, các hành vi của ngƣời có chức vụ,
quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn nhằm chiếm đoạt bất hợp pháp lợi
ích vật chất hoặc lợi ích khác cho mình hoặc ngƣời khác.
Xuất phát từ quan niệm về tham nhũng và PCTN có thể rút ra một số đặc
điểm của PCTN nhũng nhƣ sau:
13

Một là, vì tham nhũng là căn bệnh quyền lực, nên PCTN trong cơ quan
nhà nƣớc trƣớc hết là chống tham nhũng trong bộ máy quyền lực. Đối tƣợng
của nó là những con ngƣời và những khuyết tật của hệ thống cơ quan nhà nƣớc,
trong đó gồm cả những ngƣời giữ vị trí cao và quan trọng. Vì vậy, cần có quyết
tâm và sự cố gắng, tập trung cao mới có thể PCTN hiệu quả.
Hai là, PCTN nhằm tìm ra những cán bộ, công chức thoái hóa, tìm ra
những khiếm khuyết trong hoạt động quản lý nhà nƣớc để từ đó đƣa ra các
biện pháp khắc phục.
Ba là, tính chất của hoạt động PCTN rất quan trọng và phức tạp. Hoạt
động này liên quan đến sự ổn định chính trị, các vấn đề về kinh tế, xã hội,chủ
thể tham nhũng thƣờng liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành nên các cơ quan
chức năng và cơ quan hữu quan còn gặp nhiều khó khăn trong PCTN.
Bốn là, lực lƣợng chính và trực tiếp tham gia hoạt động PCTN là các cơ
quan chuyên trách về công tác này, các cơ quan bảo vệ pháp luật. Những cơ
quan này có trách nhiệm và nghĩa vụ trong việc phát hiện, xử lý, điều tra, truy
tố và xét xử các hành vi tham nhũng.
1.1.2. Pháp luật về phòng, chống tham nhũng
1.1.2.1. Khái quát pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Ở Việt Nam, ngay từ những ngày đầu hình thành Nhà nƣớc kiểu mới,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cảnh báo về tệ nạn tham nhũng, lấy của công dùng
vào việc tƣ, quên cả thanh liêm, đạo đức và coi trộm cắp tiền bạc của nhân dân,
gây tổn hại kinh tế cho Chính phủ cũng là mật thám, phản quốc. Lịch sử nƣớc
ta cho thấy, đấu tranh chống tệ nạn tham nhũng luôn gắn liền với quá trình xây
dựng và hoàn thiện Nhà nƣớc, pháp luật Việt Nam.
Pháp lệnh Chống tham nhũng đƣợc Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội ban
hành năm 1998 và đƣợc sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2000 là cơ sở pháp
lý quan trọng cho công tác đấu tranh chống tham nhũng. Nội dung của Pháp
14

lệnh tập trung chủ yếu vào việc “chống” tham nhũng trên cơ sở các quy định
về trừng trị, xử lý tội phạm và tài sản tham nhũng. Với sự ra đời của Pháp lệnh
Chống tham nhũng năm 1998 và các văn bản pháp luật khác, nhƣ: Bộ luật Hình
sự; Pháp lệnh Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Pháp lệnh Cán bộ, công
chức… cuộc đấu tranh PCTN ở nƣớc ta bƣớc đầu đạt đƣợc một số kết quả nhất
định. Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định của Pháp lệnh Chống tham nhũng
trong giai đoạn này đã bộc lộ nhiều khiếm khuyết, bất cập, chƣa đáp ứng đƣợc
các yêu cầu của quá trình hội nhập và phát triển.
Khắc phục những hạn chế của Pháp lệnh Chống tham nhũng năm 1998,
Luật PCTN đƣợc Quốc hội khoá XI tại Kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 29/11/2005
và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/6/2006 đƣợc coi là một liệu pháp mới cho cuộc
đấu tranh PCTN. Với 48 điều trên tổng số 92 điều là các quy định về “phòng ngừa
tham nhũng”, có thể nói tƣ tƣởng phòng ngừa đƣợc thể hiện rất rõ nét trong Luật
PCTN năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2012).
Bên cạnh đó, Chính phủ, Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành nhiều nghị
định, quyết định, chỉ thị để cụ thể hóa Nghị quyết Trung ƣơng 3 (khóa X), Luật
PCTN, Chiến lƣợc quốc gia PCTN đến năm 2020 và Kế hoạch thực thi Công
ƣớc của Liên hợp quốc về chống tham nhũng… trong đó có các quy định về
minh bạch tài sản, thu nhập; chuyển đổi vị trí công tác đối với cán bộ, công
chức, viên chức; tiêu chuẩn, định mức sử dụng tài sản công nhƣ: trụ sở, trang
thiết bị và phƣơng tiện làm việc; tặng quà, nhận quà và nộp lại quà tặng; xử lý
trách nhiệm ngƣời đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng;
vai trò, trách nhiệm của xã hội trong PCTN; trả lƣơng qua tài khoản đối với
các đối tƣợng hƣởng lƣơng từ ngân sách; đƣa nội dung PCTN vào chƣơng
trình giáo dục, đào tạo, bồi dƣỡng...
Ngoài ra, trong hơn 5 năm (từ 2009 đến nay) các bộ, ngành, địa phƣơng đã
ban hành hơn 23.380 văn bản mới; sửa đổi, bổ sung 24.024 văn bản để
15

thực hiện Luật PCTN và các văn bản hƣớng dẫn thi hành. Các cơ quan chức
năng ban hành nhiều quy định về cơ chế phối hợp trong PCTN nhƣ: Quy chế
phối hợp công tác giữa Ban Chỉ đạo Trung ƣơng về PCTN và Ủy ban Kiểm tra
Trung ƣơng; Quy chế phối hợp giữa Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an, Bộ
Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Kiểm
toán Nhà nƣớc trong việc trao đổi, cung cấp thông tin về PCTN; Quy chế phối
hợp giữa Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ƣơng về PCTN, Bộ Công an, Tòa án
nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong việc xử lý các vụ án
tham nhũng… Sau 9 năm thực hiện Luật PCTN và 8 năm thực hiện Nghị quyết
Trung ƣơng 3 (khóa X) với quyết tâm, nỗ lực của các tổ chức Đảng, Nhà nƣớc,
Mặt trận Tổ quốc và cả hệ thống chính trị, công tác PCTN, lãng phí đã có những
chuyển biến tích cực cả về nhận thức, hành động và đạt đƣợc những kết quả
bƣớc đầu, nhất là trong phòng ngừa, công khai, minh bạch hóa, cải cách thủ
tục hành chính, quản lý tài sản công.
1.1.2.2. Nội dung chủ yếu của pháp luật phòng, chống tham nhũng
Pháp luật PCTN tập trung vào một số vấn đề cơ bản sau đây:
Một là, xác định những vấn đề chung mà pháp luật PCTN cần điều chỉnh,
nhƣ phạm vi điều chỉnh của pháp luật PCTN, các hành vi tham nhũng, nguyên
tắc xử lý tham nhũng cũng nhƣ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể có liên quan
trong hoạt động PCTN.
Hai là, pháp luật PCTN tập trung vào quy định về phòng ngừa tham
nhũng. Riêng Luật PCTN đã dành 48 điều (từ điều 11 đến điều 58) quy định về
phòng ngừa tham nhũng. Nội dung chủ yếu của phòng ngừa tham nhũng là tăng
cƣờng công khai, minh bạch trong quản lý nhà nƣớc (nhất là trong quản lý và
sử dụng tài sản nhà nƣớc, quản lý đất đai, công tác cán bộ…); xây dựng và thực
hiện các chế độ, định mức tiêu chuẩn; quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp và
việc chuẩn đổi vị trí công tác của cán bộ, công chức, viên chức.
16

Đặc biệt, vấn đề minh bạch tài sản thu nhập đƣợc pháp luật PCTN rất quan
tâm, coi đây là yếu tố phòng ngừa tham nhũng hiệu quả. Những ngƣời phải kê
khai, loại tài sản phải kê khai, trách nhiệm của tổ chức có cá nhân kê khai cũng
nhƣ trách nhiệm về tính trung thực trong kê khai tài sản đƣợc đề cập khá chi
tiết, cụ thể. Ngoài ra, pháp luật PCTN còn đặt ra chế độ trách nhiệm của ngƣời
đứng đầu cơ quan, tổ chức để xảy ra tham nhũng.
Ba là, pháp luật PCTN rất coi trọng các phƣơng thức phát hiện tham
nhũng, các chủ thể có trách nhiệm phát hiện tham nhũng. Theo đó, các cơ quan,
tổ chức, đơn vị, nhất là ngƣời đứng đầu có trách nhiệm thƣờng xuyên kiểm tra
để phát hiện kịp thời các hành vi tham nhũng. Tăng cƣờng hoạt động thanh tra,
kiểm tra, giám sát, kiểm toán, xét xử, khiếu nại, tố cáo… để phát hiện tham
nhũng một cách hiệu quả.
Bốn là, pháp luật PCTN quy định về các biện pháp xử lý tham nhũng,
bao gồm xử lý kỷ luật, xử lý hình sự và xử lý tài sản tham nhũng.
Ngoài ra, Luật PCTN và các văn bản quy phạm pháp luật về PCTN còn
quy định về trách nhiệm, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan trong PCTN; vai
trò và trách nhiệm của xã hội trong đấu tranh chống tham nhũng cũng nhƣ việc
hợp tác quốc tế trong PCTN một cách sâu rộng.
Nhƣ vậy, pháp luật PCTN về cơ bản đã điều chỉnh một cách khá đầy đủ
các nội dung trong hoạt động PCTN. Đây là yếu tố quan trọng để tránh những
“lỗ hổng” pháp lý, tạo tiền đề, cơ sở cho hoạt động PCTN.
1.2. Thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng
1.2.1. Tổng quan về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước theo
pháp luật hiện hành
1.2.1.1. Tổ chức của thanh tra nhà nước
Tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nƣớc đƣợc quy định cụ thể là
Luật Thanh tra năm 2010 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành. Theo khoản 1,
điều 3 Luật Thanh tra năm 2010 thì:
17

Thanh tra nhà nƣớc là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý theo
trình tự, thủ tục do pháp luật quy định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm
quyền đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền
hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thanh tra nhà nƣớc bao gồm thanh
tra hành chính và thanh tra chuyên ngành [20, Điều 3].
Nhƣ vậy, thanh tra nhà nƣớc đƣợc xem xét ở cả góc độ tổ chức và hoạt
động. Thanh tra nhà nƣớc bao gồm thanh tra hành chính, tức thanh tra theo cấp
hành chính: Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung
ƣơng (sau đây gọi chung là Thanh tra tỉnh), Thanh tra huyện, quận, thị xã, thành
phố thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là Thanh tra huyện) và thanh tra theo ngành,
lĩnh vực: Thanh tra bộ, cơ quan ngang bộ (sau đây gọi chung là Thanh tra bộ),
Thanh tra sở.
- Thanh tra Chính phủ là cơ quan của Chính phủ, chịu trách nhiệm
trƣớc Chính phủ thực hiện quản lý nhà nƣớc về công tác thanh tra, giải quyết
khiếu nại, tố cáo và PCTN trong phạm vi cả nƣớc; thực hiện hoạt động thanh
tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCT theo quy định của pháp luật. Thanh tra
Chính phủ có Tổng Thanh tra Chính phủ, các Phó Tổng Thanh tra Chính phủ
và Thanh tra viên. Tổng Thanh tra Chính phủ là thành viên Chính phủ, là ngƣời
đứng đầu ngành thanh tra. Tổng Thanh tra Chính phủ chịu trách nhiệm trƣớc
Quốc hội, Thủ tƣớng Chính phủ về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố
cáo và PCTN. Phó Tổng Thanh tra Chính phủ giúp Tổng Thanh tra Chính phủ
thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của Tổng Thanh tra Chính phủ. Trong
cơ cấu của Thanh tra Chính phủ có cơ quan chuyên trách về PCTN và quản lý
nhà nƣớc về PCTN, đó là Cục Chống tham nhũng.
- Thanh tra bộ là cơ quan của bộ, giúp Bộ trƣởng quản lý nhà nƣớc về
công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN; tiến hành thanh tra
hành chính đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của bộ;
18

tiến hành thanh tra chuyên ngành đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm
vi quản lý nhà nƣớc theo ngành, lĩnh vực của bộ; giải quyết khiếu nại, tố cáo
và PCTN theo quy định của pháp luật. Thanh tra bộ có Chánh Thanh tra, Phó
Chánh Thanh tra và Thanh tra viên. Chánh Thanh tra bộ do Bộ trƣởng bổ
nhiệm, miễn nhiệm, cách chức sau khi thống nhất với Tổng Thanh tra Chính
phủ. Phó Chánh Thanh tra bộ giúp Chánh Thanh tra bộ thực hiện nhiệm vụ theo
sự phân công của Chánh Thanh tra bộ. Thanh tra bộ chịu sự chỉ đạo, điều hành
của Bộ trƣởng và chịu sự chỉ đạo về công tác, hƣớng dẫn về tổ chức, nghiệp
vụ của Thanh tra Chính phủ.
- Thanh tra tỉnh là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh,
có trách nhiệm giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp quản lý nhà nƣớc về công tác
thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN; tiến hành thanh tra,
giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN theo quy định của pháp luật. Thanh tra
tỉnh có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên. Chánh Thanh
tra tỉnh do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách
chức sau khi thống nhất với Tổng Thanh tra Chính phủ. Phó Chánh Thanh tra
tỉnh giúp Chánh Thanh tra tỉnh thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của
Chánh Thanh tra tỉnh. Thanh tra tỉnh chịu sự chỉ đạo, điều hành của Chủ tịch
Ủy ban nhân dân cùng cấp và chịu sự chỉ đạo về công tác, hƣớng dẫn về tổ
chức, nghiệp vụ của Thanh tra Chính phủ.
- Thanh tra sở là cơ quan của sở, giúp Giám đốc sở tiến hành thanh tra
hành chính và thanh tra chuyên ngành, giải quyết khiếu nại, tố cáo, PCTN
theo quy định của pháp luật. Thanh tra sở đƣợc thành lập ở những sở thực hiện
nhiệm vụ quản lý nhà nƣớc theo ủy quyền của Ủy ban nhân dân cùng cấp hoặc
theo quy định của pháp luật. Thanh tra sở có Chánh Thanh tra, Phó Chánh
Thanh tra và Thanh tra viên. Chánh Thanh tra sở do Giám đốc sở bổ nhiệm,
miễn nhiệm, cách chức sau khi thống nhất với Chánh Thanh tra tỉnh.
19

Phó Chánh Thanh tra sở giúp Chánh Thanh tra sở thực hiện nhiệm vụ theo sự
phân công của Chánh Thanh tra sở. Thanh tra sở chịu sự chỉ đạo, điều hành của
Giám đốc sở; chịu sự chỉ đạo về công tác thanh tra và hƣớng dẫn về nghiệp vụ
thanh tra hành chính của Thanh tra tỉnh, về nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành
của Thanh tra bộ.
- Thanh tra huyện là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp
huyện, có trách nhiệm giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp quản lý nhà nƣớc về
công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN; tiến hành thanh tra,
giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN theo quy định của pháp luật. Thanh tra
huyện có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên. Chánh
Thanh tra huyện do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện bổ nhiệm, miễn nhiệm,
cách chức sau khi thống nhất với Chánh Thanh tra tỉnh. Phó Chánh Thanh tra
huyện giúp Chánh Thanh tra huyện thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của
Chánh Thanh tra huyện. Thanh tra huyện chịu sự chỉ đạo, điều hành của Chủ
tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp và chịu sự chỉ đạo về công tác, hƣớng dẫn về
nghiệp vụ thanh tra của Thanh tra tỉnh.
1.2.1.2. Hoạt động thanh tra của các cơ quan thanh tra nhà nước
Cơ quan thanh tra nhà nƣớc trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của
mình thực hiện và giúp cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền thực hiện quản lý nhà
nƣớc về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN; tiến hành
thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và PCTN theo quy định của pháp luật [21,
Điều 25].
Để đáp ứng yêu cầu thực tiễn đang đặt ra đối với hoạt động của các cơ
quan thanh tra nhà nƣớc, Luật Thanh tra đã lựa chọn những vấn đề chung nhất
chi phối hai hoạt động thanh tra để điều chỉnh trong một mục riêng, đồng thời
sửa đổi những vấn đề bất cập, bổ sung những quy định mới để làm rõ hơn hoạt
động thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành. Tại Mục I quy
20

định chung, điều chỉnh những nội dung hết sức quan trọng, cơ bản trong hoạt
động thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành, đó là định hƣớng chƣơng
trình thanh tra, công khai kết luận thanh tra, xử lý hành vi không thực hiện yêu
cầu, kết luận, quyết định xử lý về thanh tra, xử lý hành vi vi phạm pháp luật của
những ngƣời thực thi quyền thanh tra.
- Xây dựng, phê duyệt Định hƣớng chƣơng trình thanh tra, kế hoạch
thanh tra.
Nhằm đề cao vai trò của Thanh tra Chính phủ là cơ quan của Chính
phủ, có chức năng quản lý nhà nƣớc về công tác thanh tra trong phạm vi cả
nƣớc và thực hiện quyền thanh tra theo quy định của pháp luật, Tổng Thanh tra
Chính phủ là ngƣời đứng đầu cơ quan Thanh tra Chính phủ và đứng đầu ngành
thanh tra có quyền lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra công tác thanh tra trong phạm vi
quản lý nhà nƣớc của Chính phủ. Tổng thanh tra Chính phủ có trách nhiệm xây
dựng Định hƣớng chƣơng trình thanh tra trình Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt.
Định hƣớng chƣơng trình hoạt động thanh tra là văn bản xác định phƣơng
hƣớng hoạt động thanh tra trong 01 năm của ngành thanh tra để trình Thủ tƣớng
Chính phủ phê duyệt, thời gian trình chậm nhất vào ngày 15 tháng 10 hàng
năm. Thủ tƣớng Chính phủ có trách nhiệm xem xét, phê duyệt chậm nhất vào
ngày 30 tháng 10 hàng năm.
Sau khi đƣợc phê duyệt, Định hƣớng chƣơng trình thanh tra đƣợc
Thanh tra Chính phủ gửi cho Bộ trƣởng, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh.
Tổng Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm lập kế hoạch thanh tra của Thanh tra
Chính phủ và hƣớng dẫn Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh xây dựng kế hoạch thanh
tra cấp mình. Theo đó, Chánh Thanh tra bộ, Thủ trƣởng cơ quan đƣợc giao
thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc bộ, Chánh Thanh tra tỉnh,
căn cứ vào Định hƣớng, chƣơng trình thanh tra, hƣớng dẫn của Tổng Thanh
tra Chính phủ và yêu cầu công tác quản lý của bộ, cơ quan đƣợc giao
21

thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc bộ, Uỷ ban nhân dân cấp
tỉnh xây dựng và trình thủ trƣởng cơ quan quản lý nhà nƣớc cùng cấp phê duyệt
kế hoạch thanh tra.
Việc quy định trên có vai trò rất quan trọng trong việc thống nhất hoạt
động của các cơ quan thanh tra nhà nƣớc, khắc phục tình trạng chồng chéo,
trùng lắp hoặc bỏ trống trong hoạt động thanh tra, phục vụ thiết thực cho công
tác quản lý, điều hành vĩ mô trên phạm vi cả nƣớc của Chính phủ. Quy định
này không làm mất đi vai trò chỉ đạo của Thủ trƣởng cơ quan quản lý nhà nƣớc
trong xây dựng kế hoạch thanh tra của cơ quan thanh tra cùng cấp và cũng
không xa rời yêu cầu công tác quản lý, tình hình chính trị - xã hội của địa
phƣơng, bộ ngành.
- Công khai kết luận thanh tra
Để tăng cƣờng tính minh bạch trong hoạt động thanh tra, tạo cơ sở cho
việc kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nƣớc cũng nhƣ của các tổ chức,
của xã hội và của nhân dân, góp phần phòng ngừa tham nhũng, tăng cƣờng kỷ
cƣơng trong việc thực hiện kết luận thanh tra, đồng thời để bảo đảm sự phù
hợp với quy định của Luật PCTN, Luật thanh tra năm 2010 đã bổ sung quy định
về việc công khai kết luận thanh tra, theo đó: Kết luận thanh tra phải đƣợc công
khai, trừ trƣờng hợp pháp luật có quy định khác. Kết luận thanh tra đƣợc công
khai thông qua các hình thức: 1) công bố tại cuộc họp với thành phần bao gồm
ngƣời ra quyết định thanh tra, đoàn thanh tra, đối tƣợng thanh tra, cơ quan, tổ
chức, cá nhân có liên quan hoặc tổ chức họp báo; 2) thông báo trên phƣơng
tiện thông tin đại chúng; 3) đƣa lên trang thông tin điện tử của cơ quan thanh
tra nhà nƣớc, cơ quan đƣợc giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành
hoặc cơ quan quản lý nhà nƣớc cung cấp; 4) niêm yết tại trụ sở làm việc của cơ
quan, tổ chức là đối tƣợng thanh tra.
- Xử lý và chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra
22

Trong thực tiễn công tác thanh tra thì sau khi có kết luận thanh tra việc xem
xét, xử lý thuộc trách nhiệm và tuỳ thuộc vào quan điểm, ý chí của Thủ trƣởng cơ
quan quản lý nhà nƣớc có thẩm quyền. Nhiều kết luận thanh tra đƣợc xử lý kịp
thời, ngƣời có hành vi vi phạm bị xử lý nghiêm minh, những sơ hở, yếu kém đƣợc
sửa chữa, khắc phục nhanh chóng. Nhƣng bên cạnh đó có không ít trƣờng hợp đã
có kết luận song chƣa có ý kiến chỉ đạo để xử lý ngay đối với các hành vi vi phạm
hay việc xử lý không đầy đủ, thiếu nghiêm minh đối với cá nhân, cơ quan, tổ chức
vi phạm. Tình trạng đó đã và đang ảnh hƣởng lớn đến hiệu lực, hiệu quả thanh tra,
trật tự, kỷ cƣơng quản lý nhà nƣớc.
Để khắc phục vấn đề này điều 40 Luật Thanh tra quy định rõ: trong thời
hạn 15 ngày, kể từ ngày kết luận thanh tra hoặc nhận đƣợc kết luận thanh tra, Thủ
trƣởng cơ quan quản lý nhà nƣớc cùng cấp hoặc Thủ trƣởng cơ quan đƣợc giao
thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành có trách nhiệm tổ chức chỉ đạo thực
hiện kết luận thanh tra. Xử lý, yêu cầu hoặc kiến nghị cơ quan nhà nƣớc có thẩm
quyền xử lý sai phạm về kinh tế; xử lý, yêu cầu hoặc kiến nghị cơ quan nhà nƣớc
có thẩm quyền xử lý cán bộ, công chức, viên chức có hành vi vi phạm pháp luật;
áp dụng, yêu cầu hoặc kiến nghị cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền áp dụng biện
pháp khắc phục, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật; xử lý vấn đề khác thuộc
thẩm quyền trong kết luận thanh tra.
Nhƣ vậy, trách nhiệm xử lý và chỉ đạo thực hiện kết luận thanh tra trƣớc
hết thuộc về Thủ trƣởng cơ quan quản lý nhà nƣớc và Thủ trƣởng cơ quan
đƣợc giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành. Đối với những vấn đề
thuộc thẩm quyền phải xử lý ngay, nhất là những xử lý sai phạm về kinh tế.
Còn những nội dung vƣợt quá thẩm quyền thì phải kiến nghị cơ quan có thẩm
quyền xử lý, bảo đảm cho các nội dung đã đƣợc kết luận phải tổ chức thi hành
đầy đủ, những sai phạm đƣợc xử lý kịp thời, nghiêm minh, góp phần nâng cao
hiệu lực thanh tra, hiệu quả quản lý nhà nƣớc.
23

- Xử lý hành vi không thực hiện yêu cầu, kết luận, quyết định xử lý về
thanh tra.
Luật Thanh tra năm 2010 đã bổ sung quy định về xử lý hành vi không
thực hiện yêu cầu, kết luận, quyết định xử lý về thanh tra. Theo đó, trong quá
trình thanh tra, đối tƣợng thanh tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân có thông tin, tài
liệu liên quan đến nội dung thanh tra mà không cung cấp hoặc cung cấp không
đầy đủ, chính xác, kịp thời, theo yêu cầu của ngƣời ra quyết định thanh tra,
Trƣởng đoàn thanh tra, Thanh tra viên, ngƣời đƣợc giao thực hiện nhiệm vụ
thanh tra chuyên ngành, cộng tác viên thanh tra, thành viên khác của đoàn thanh
tra hoặc tiêu huỷ tài liệu, vật chứng liên quan đến nội dung thanh tra thì tuỳ
theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành chính, xử lý kỷ luật
hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thƣờng theo
quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó, luật cũng quy định, đối tƣợng thanh tra, cơ quan, tổ chức,
cá nhân có liên quan có trách nhiệm thi hành kết luận thanh tra, quyết định xử
lý về thanh tra mà không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ, không kịp
thời thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành chính,
xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi
thƣờng theo quy định của pháp luật.
- Xử lý hành vi vi phạm pháp luật của ngƣời ra quyết định thanh tra,
Trƣởng đoàn thanh tra, Thanh tra viên, ngƣời đƣợc giao thực hiện chức năng
thanh tra chuyên ngành, cộng tác viên thanh tra, thành viên khác của Đoàn
thanh tra.
Để tăng cƣờng ý thức trách nhiệm, kỷ cƣơng, kỷ luật trong hoạt động thanh
tra đồng thời làm cơ sở cho việc xử lý đối với ngƣời vi phạm, Luật thanh tra quy
định: trong quá trình thanh tra ngƣời ra quyết định thanh tra, Trƣởng đoàn thanh
tra, Thanh tra viên, ngƣời đƣợc giao thực hiện chức năng thanh tra
24

chuyên ngành, cộng tác viên thanh tra, thành viên khác của đoàn thanh tra mà
không hoàn thành nhiệm vụ hoặc cố ý không phát hiện hoặc phát hiện hành vi
vi phạm pháp luật đến mức phải xử lý mà không xử lý, không kiến nghị việc xử
lý hoặc có hành vi khác vi phạm pháp luật về thanh tra thì tuỳ theo tính chất, mức
độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu
gây thiệt hại thì phải bồi thƣờng theo quy định của pháp luật.
1.2.2. Vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng
Để làm rõ vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN, trƣớc hết cần tìm
hiểu khái niệm vai trò. Theo Từ điển Tiếng Việt của tác giả Nguyễn Nhƣ Ý thì
vai trò (dt): chức năng, tác dụng của cái gì hoặc của ai trong sự vận động, phát
triển của nhóm, tập thể nói chung [33, tr.1788]. Nhƣ vậy, theo khái niệm này
đƣợc hiểu là có vai trò của cá nhân và vai trò của tập thể (của cơ quan, tổ chức).
Vai trò của cơ quan hay tổ chức đƣợc xác định bởi hai yếu tố: thứ nhất, từ chức
năng của cơ quan hay tổ chức, đƣợc hình thành từ vị trí, nhiệm vụ và quyền
hạn của cơ quan, tổ chức; thứ hai, từ tác dụng, hiệu quả hoạt động của cơ quan
hay tổ chức đó đem lại. Vai trò của các cơ quan nhà nƣớc đƣợc xác định đƣợc
xác định từ vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn do pháp luật quy định và tác
dụng, hiệu quả hoạt động trong thực tiễn.
Từ đó, có thể hiểu, vai trò của thanh tra nhà nước trong PCTN là việc
thực hiện chức năng, nhiệm vụ và những đóng góp, hiệu quả hoạt động của
thanh tra nhà nước trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và
thực hiện mọt số hoạt động khác theo quy định của pháp luật.
Trong công cuộc đấu tranh chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu,
các cơ quan thanh tra nhà nƣớc đóng vai trò rất quan trọng. Chủ tịch Hồ Chí
Minh từng huấn thị:
Các ban thanh tra phải chú ý kiểm tra chống lãng phí, tham ô.
Phát hiện ra những việc lãng phí, tham ô, chẳng những cần báo cáo
25

với Trung ƣơng và Chính phủ giải quyết mà còn phải giúp các cấp
lãnh đạo địa phƣơng tìm ra đƣợc những biện pháp để tích cực chống
lãng phí, tham ô [24,tr.58]
Nhƣ vậy, thanh tra, kiểm tra không những để phát hiện vi phạm, phát hiện
tham ô, lãng phí để xử lý. Quan trọng hơn, qua kiểm tra, các cơ quan thanh tra nhà
nƣớc tìm hiểu nguyên nhân tham ô, lãng phí, từ đó, kiến nghị với các cơ quan nhà
nƣớc có thẩm quyền, với bản thân các cơ quan là đối tƣợng thanh tra, kiểm tra để
có các giải pháp hữu hiệu nhằm chống tham ô, lãng phí có hiệu quả.
1.2.2.1. Thanh tra là phương thức đảm bảo hoạt động quản lý đúng pháp
luật, ổn định quản lý nhà nước và ngăn ngừa tham những hiệu quả
Về mặt lý luận, thanh tra luôn gắn với quản lý nhà nƣớc, là một chức
năng, một giai đoạn của chu trình quản lý nhà nƣớc, hoạt động thanh tra không
thể tách rời hoạt động quản lý nhà nƣớc. Trong quá trình thực hiện chức năng
quản lý nhà nƣớc, các cơ quan quản lý nhà nƣớc nhất thiết phải tiến hành hoạt
động thanh tra việc thực hiện các quyết định của mình đã ban hành. Đó là một
khâu không thể thiếu trong hoạt động quản lý nhà nƣớc. Công cuộc đổi mới
toàn diện ở đất nƣớc ta đòi hỏi phải đẩy mạnh việc chuyển đổi nền kinh tế và
hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nƣớc, nhất là trong xu thế cải cách hành chính.
Thanh tra trong chu trình quản lý luôn quan tâm đến phòng ngừa, phát hiện
tham nhũng. Phòng ngừa tham nhũng luôn đƣợc ƣu tiên và nhận đƣợc sự quan
tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nƣớc và toàn xã hội. Với quan điểm ƣu tiên phòng
ngừa tham nhũng, trong thời gian qua nhiều cơ quan, tổ chức đã tham gia vào công
cuộc phòng ngừa tham nhũng. Với vị trí là “tai mắt của trên, là bạn của dƣới”
thanh tra đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa tham nhũng. Vai trò này
đã đƣợc luật hóa trong Luật Thanh tra 2010 tại điều 2, theo đó “hoạt động thanh
tra nhằm phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật
26

để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng
ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật” [20, Điều 2].
Nguyên nhân tham nhũng tăng trong những năm qua ở nƣớc ta có phần
không nhỏ do cơ chế, chính sách, pháp luật còn nhiều sơ hở, bất cập và điều này
đã bị các đối tƣợng là cán bộ, công chức tha hóa, biến chất lợi dụng để mƣu đồ
lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm; khả năng “dự báo” về tham nhũng còn hạn chế.
Thanh tra nhà nƣớc thông qua thực tiễn hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại
tố cáo, xây dựng pháp luật về PCTN và các hoạt động khác đã phát hiện những
“lỗ hổng”, những thiếu sót, bất cập của pháp luật, những phƣơng thức, cơ chế,
định mức không phù hợp để từ đó kiến nghị với các cơ quan, tổ chức cá nhân có
thẩm quyền bịt kín những “lỗ hổng” trong chính sách, pháp luật, điều chỉnh cơ
chế, biện pháp cho phù hợp nhằm phòng ngừa tham nhũng hiệu quả. Đặc biệt
thanh tra có khả năng “dự báo” những nguy cơ, thách thức tiềm tàng trong tƣơng
lai để nhà nƣớc có những ứng phó kịp thời.
Bên cạnh việc giúp các chủ thể ban hành chính sách, pháp luật, hoạt động
thanh tra cũng ý nghĩa phòng ngừa vi phạm pháp luật nói chung và tham nhũng
nói riêng bởi thanh “giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định
của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả
hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp
pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân” [21, Điều 2]. Đây là vai trò đối với các tổ
chức, cá nhân thực hiện pháp luật. Ở nƣớc ta, nhận thức pháp luật, nhận thức
về pháp luật PCTN còn hạn chế, thậm chí đối với cả cán bộ công chức ở trung
ƣơng và trên thực tế do hạn chế về mặt nhận thức nên nhiều cán bộ, công chức
chƣa hiểu hết sự nguy hiểm của hành vi tham nhũng cũng nhƣ sự trừng phạt
nghiêm khắc của pháp luật. Hoạt động thanh tra giúp cho các cơ quan, tổ chức
cá nhân hiểu biết pháp luật tốt hơn, khích lệ những nhân tố tích cực góp phần
nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà
27

nƣớc, góp phần làm trong sạch bộ máy nhà nƣớc. Ngoài ra, việc thanh tra
thƣờng xuyên cũng tạo ra sự răn đe, phản ứng lan tỏa trong xã hội, cảnh tỉnh
và ngăn chặn những cá nhân đang manh nha có ý định tham ô, nhận hối lộ phải
dừng lại.
1.2.2.2. Thanh tra nhà nước giúp phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng
và phát huy các nhân tố tích cực trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng
Với chức năng cơ bản là tiến hành các cuộc thanh tra nhằm đánh giá việc
chấp hành chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân là
đối tƣợng thanh tra; thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo theo thẩm
quyền, các cơ quan thanh tra đã thể hiện vai trò của mình nhƣ một công cụ
không thể thiếu của nhà nƣớc trong cuộc đấu tranh PCTN hiện nay. Điều 2
Luật thanh tra quy định về mục đích thanh tra:
Mục đích hoạt động thanh tra nhằm phát hiện sơ hở trong cơ
chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nƣớc
có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý
hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện
đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần
nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nƣớc; bảo vệ lợi
ích của Nhà nƣớc, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức,
cá nhân [20, Điều 2].
Theo quy định của Luật Thanh tra, các cơ quan thanh tra nhà nƣớc bao
gồm: Cơ quan thanh tra đƣợc thành lập theo cấp hành chính, cơ quan thanh tra
đƣợc thành lập ở cơ quan quản lý theo ngành, lĩnh vực. Tuỳ thuộc vào vị trí
của mình, các cơ quan thanh tra trong hệ thống các cơ quan thanh tra nhà nƣớc
có cơ cấu tổ chức, quan hệ quản lý, điều hành khác nhau nên chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn không giống nhau. Tuy nhiên, trong hoạt động PCTN, các cơ
quan thanh tra nhà nƣớc cùng thống nhất thực hiện nhiệm vụ phòng
28

ngừa và đấu tranh chống tham nhũng theo quy định của pháp luật về thanh tra
và PCTN. Với chức năng và mục tiêu hoạt động đƣợc xác định nhƣ vậy, các
cơ quan thanh tra nhà nƣớc luôn thể hiện vai trò là công cụ quan trọng và hữu
hiệu để đảm bảo hiệu lực quản lý nhà nƣớc, thiết lập kỷ cƣơng xã hội.
Các quy định về mục đích của hoạt động thanh tra bao gồm cả việc xây
dựng, phát huy những nhân tố tích cực, chống những hành vi tiêu cực. Nhƣng
mục tiêu hàng đầu của thanh tra là nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các
hành vi vi phạm pháp luật, phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính
sách, pháp luật để từ đó có những kiến nghị phù hợp đối với các cơ quan nhà
nƣớc có thẩm quyền.
Tuy điều 2 Luật Thanh tra chƣa nhắc đến thuật ngữ tham nhũng nhƣng
nội hàm của khái niệm hành vi vi phạm pháp luật đã bao hàm cả hành vi tham
nhũng. Tập trung kiểm tra, thanh tra, kiểm toán đối với một số lĩnh vực trọng
điểm, nhƣ quản lý, sử dụng đất đai, khai thác khoáng sản; đầu tƣ, mua sắm
công; thu, chi ngân sách; quản lý tài sản công; tín dụng ngân hàng và công tác
cán bộ. Đồng thời, muốn phát hiện, xử lý nghiêm các hành vi tham nhũng,
trƣớc hết phải chống tham nhũng trong cơ quan thanh tra.
Kết luận số 21-KL/TW của Ban chấp hành trung ƣơng Đảng năm 2012
tại Mục II.4 khẳng định:
Tăng cƣờng kiểm tra, giám sát việc thanh tra, khởi tố, điều tra,
truy tố, xét xử các vụ việc, vụ án tham nhũng. Tăng cƣờng công khai,
minh bạch trong hoạt động và bảo đảm sự liêm chính trong đội ngũ
cán bộ các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, điều tra, truy tố,
xét xử. Xử lý kiên quyết, kịp thời những hành vi tham nhũng trong
các cơ quan, đơn vịPCTN và những ngƣời bao che hành vi tham
nhũng, ngăn cản việc chống tham nhũng [11, tr.15].
Điều đó càng thêm khẳng định vị trí, vai trò của các tổ chức thanh tra
nhà nƣớc trong hoạt động này.
29

1.2.2.3. Thanh tra là công cụ quan trọng và hữu hiệu trong phòng, chống
tham nhũng
Thông qua những nhiệm vụ và quyền hạn do pháp luật quy định, các tổ
chức thanh tra nhà nƣớc đã thể hiện là công cụ quan trọng và hữu hiệu trong
hoạt động PCTN.
Với phạm vi thanh tra bao gồm: thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp
luật, nhiệm vụ của các đối tƣợng thuộc thẩm quyền quản lý của cơ quan quản
lý nhà nƣớc cùng cấp, các cơ quan thanh tra nhà nƣớc có điều kiện phát hiện
các hành vi tham nhũng bởi đối tƣợng thanh tra bao gồm những ngƣời có chức
vụ, quyền hạn trong bộ máy nhà nƣớc, “tham nhũng là hành vi của ngƣời có
chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”.
Thanh tra là phƣơng thức phát hiện nhanh chóng các vụ việc tham nhũng.
Do tính chất hoạt động của mình, thông qua hoạt động thanh tra mà các cơ quan
thanh tra có điều kiện phát hiện sớm các biểu hiện tham nhũng, kịp thời kiến
nghị các biện pháp ngăn chặn. Một trong những hoạt động giúp phát hiện hành
vi tham nhũng đó là thanh tra việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ của các cán
bộ, công chức. Qua thanh tra có thể phát hiện sớm những dấu hiệu tham nhũng
từ khi chƣa có biểu hiện ra bên ngoài để từ đó có những biện pháp chấn chỉnh,
ngăn chặn kịp thời. Thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình,
các cơ quan thanh tra còn thể hiện vai trò “dự báo”, phát hiện những sơ hở,
khiếm khuyết trong cơ chế, chính sách làm phát sinh tham nhũng. Những sơ hở
trong cơ chế, chính sách đó có thể chƣa làm phát sinh hành vi tham nhũng
nhƣng nếu không có sự cảnh báo kịp thời thì rất có thể trong thời gian sau, nó
sẽ bị lợi dụng để tham nhũng.
Trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn nói trên, các cơ
quan thanh tra đƣợc sử dụng các quyền nhằm đảm bảo hoàn thành tốt nhiệm
vụ. Tuỳ từng trƣờng hợp cụ thể đoàn thanh tra có quyền: kiểm kê tài sản,
30

niêm phong tài liệu; tạm giữ tiền, đồ vật, giấy phép; tạm đình chỉ hoặc kiến
nghị ngƣời có thẩm quyền đình chỉ việc làm của đối tƣợng thanh tra khi xét
thấy việc làm đó gây thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích của Nhà nƣớc, quyền
và lợi ích của cơ quan, tổ chức và cá nhân.
Ngoài ra, ngƣời ra quyết định thanh tra còn đƣợc quyền quyết định thu
hồi tiền, tài sản bị chiếm đoạt, sử dụng trái phép hoặc ra quyết định xử lý theo
thẩm quyền khi thấy cần thiết.
Khi kết luận thanh tra, các cơ quan thanh tra có quyền: đánh giá việc thực
hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của đối tƣợng thanh tra thuộc nội dung
thanh tra; kết luận về nội dung thanh tra; xác định rõ tính chất, mức độ
vi phạm, nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi
vi phạm (nếu có); các biện pháp xử lý theo thẩm quyền đã đƣợc áp dụng; kiến
nghị các biện pháp xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong đó có các
hành vi tham nhũng (nếu có) của đối tƣợng thanh tra.
Bên cạnh đó, thông qua việc thanh tra giải quyết khiếu nại, tố cáo, các
cơ quan thanh tra phát hiện đƣợc những hành vi tham nhũng, tiêu cực của các
cán bộ, công chức để từ đó có những biện pháp xử lý hữu hiệu, kịp thời. Thực
tế cho thấy, mỗi năm toàn ngành thanh tra tiến hành hàng ngàn cuộc thanh tra
trên nhiều lĩnh vực quản lý nhà nƣớc, qua thanh tra đã phát hiện rất nhiều sai
phạm, thu hồi về cho nhà nƣớc nhiều tỷ đồng và nhiều tài sản có giá trị khác,
bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân.
Nhƣ vậy có thể thấy rằng với những chức năng nhiệm vụ, quyền hạn
đƣợc giao, các cơ quan thanh tra nhà nƣớc là công cụ rất quan trọng và hữu
hiệu trong đấu tranh PCTN bên cạnh các thiết chế khác.
Trong giai đoạn hiện nay, công cuộc đấu tranh PCTN ở nƣớc ta có đạt
đƣợc hiệu quả nhƣ mong muốn hay không phụ thuộc không nhỏ vào các cơ
quan thanh tra nhà nƣớc. PCTN thành công sẽ góp phần nâng cao
31

vai trò lãnh đạo của Đảng, tăng cƣờng hiệu lực quản lý của Nhà nƣớc, kiện
toàn bộ máy nhà nƣớc trong sạch, vững mạnh, bảo đảm thực hiện quyền làm
chủ của nhân dân, góp phần đẩy lùi các nguy cơ đang kìm hãm sự phát triển đi
lên của đất nƣớc [8, tr.20].
1.2.3. Nội dung hoạt động phòng, chống tham nhũng của thanh tra
nhà nước
1.2.3.1. Phòng, chống tham nhũng thông qua hoạt động thanh tra
Để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, thanh tra nhà nƣớc trƣớc hết
tiến hành các hoạt động thanh tra. Với mục đích của hoạt động thanh tra là nhằm
phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ
quan nhà nƣớc có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử
lý hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy
định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu
quả hoạt động quản lý nhà nƣớc; bảo vệ lợi ích của Nhà nƣớc, quyền và lợi ích
hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Qua mục đích của thanh tra đã thể hiện
rõ ràng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong việc đảm bảo kỷ cƣơng quản lý hành
chính nhà nƣớc nói chung và PCTN nói riêng.
Nhƣ vậy, hoạt động thanh tra bao gồm cả xây dựng, phát huy những
nhân tố tích cực và chống những tiêu cực, vi phạm pháp luật trong đó mục tiêu
hàng đầu phải là phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật
trong đó có các hành vi tham nhũng. Do đó, quy định về hoạt động thanh tra
nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật cũng là
khẳng định vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nƣớc trong đấu tranh phòng
chống tham nhũng.
Các cơ quan thanh tra nhà nƣớc cũng thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa và
chống tham nhũng theo quy định của pháp luật về chống tham nhũng; tổng hợp,
báo cáo kết quả về chống tham nhũng thuộc phạm vi quản lý nhà nƣớc của cơ
quan quản lý nhà nƣớc cung cấp.
32

Đối với Thanh tra chính phủ, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của
mình có trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo, hƣớng dẫn công tác thanh tra việc thực
hiện các quy định của pháp luật về PCTN, trƣờng hợp phát hiện hành vi tham
nhũng thì đề nghị cơ quan, tổ chức có thẩm quyền xử lý.
Để thực hiện vai trò của mình trong đấu tranh PCTN, một trong những
phƣơng thức rất quan trọng đó là tiến hành hoạt động thanh tra thông qua các
hình thức: thanh tra theo chƣơng trình, kế hoạch và thanh tra đột xuất. Trong
đó, thanh tra theo chƣơng trình kế hoạch, đƣợc tiến hành theo chƣơng trình,
kế hoạch đã đƣợc phê duyệt; thanh tra đột xuất đƣợc tiến hành khi phát hiện
cơ quan, tổ chức, cá nhân có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc theo yêu của Thủ
trƣởng cơ quan quản lý nhà nƣớc có thẩm quyền giao.
1.2.3.2. Phòng, chống tham nhũng thông qua việc giải quyết khiếu nại, tố
cáo Bên cạnh việc tiến hành các hoạt động thanh tra, công tác giải quyết
khiếu nại, tố cáo cũng có vai trò rất lớn đối với việc phòng, chống các hành vi
tham nhũng. Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nƣớc đang chủ trƣơng
tăng cƣờng vai trò giám sát của nhân dân, các tổ chức chính trị, chính trị - xã
hội và các tổ chức đoàn thể đối với hoạt động của các cơ quan nhà nƣớc, nhất
là để phục vụ cho công tác đấu tranh PCTN. Điều 85 Luật PCTN quy định về
việc động viên nhân dân tham gia tích cực vào việc phát hiện, tố cáo hành vi
tham nhũng. Luật Tố cáo năm 2011 quy định:
Công dân có quyền tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm
quyền về hành vi trái pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào
gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nƣớc, quyền
và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức [22].
Luật Khiếu nại năm 2011 cũng quy định:
Công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ
tục do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có
33

thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính
của cơ quan hành chính nhà nƣớc, của ngƣời có thẩm quyền trong
cơ quan hành chính nhà nƣớc hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công
chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp
luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình [21].
Trong số các khiếu nại, tố cáo đó có nhiều vụ việc liên quan đến các hành
vi tham ô, lãng phí, cố ý làm trái các quy định của nhà nƣớc về quản lý kinh
tế… Thông qua việc kiếu nại, tố cáo, nhân dân thể hiện vai trò của mình trong
việc đấu tranh PCTN. Thực tế trong thời gian qua cho thấy, rất nhiều vụ tham
nhũng đƣợc đƣa ra thanh tra, khởi tố là do nhân dân phát hiện và tố cáo với cơ
quan có thẩm quyền. Đồng thời, thông qua việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của
nhân dân, các cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền phát hiện đƣợc những hành vi
tham nhũng, tiêu cực của các cán bộ, công chức để từ đó có những biện pháp
xử lý kịp thời.
Theo quy định của pháp luật về PCTN và pháp luật khiếu nại, tố cáo thì
cơ quan thanh tra là một trong số những cơ quan đầu mối tiếp nhận các tố cáo
về hành vi tham nhũng để chuyển cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm
quyền hoặc thụ lý giải quyết theo thẩm quyền. Đồng thời Luật PCTN cũng quy
định các cơ quan thanh tra có trách nhiệm giúp thủ trƣởng cơ quan quản lý nhà
nƣớc cùng xác minh kết luận về nội dung tố cáo và kiến nghị biện pháp xử lý,
trong trƣờng hợp phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì chuyển cho Cơ quan điều
tra, Viện kiểm sát có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật về tố tụng
hình sự. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhận đƣợc tố cáo về hành vi tham
nhũng phải xử lý theo thẩm quyền.
Nhƣ vậy, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo nếu đƣợc thực hiện tốt sẽ
phục vụ cho hoạt động PCTN. Ngƣợc lại nếu cơ quan nhà nƣớc nói chung và các
cơ quan thanh tra nói riêng không làm tốt công tác giải quyết khiếu nại, tố
34

cáo của công dân thì sẽ làm suy giảm hiệu quả của công tác PCTN và làm suy
giảm lòng tin của nhân dân vào quyết tâm chống tham nhũng của Đảng và Nhà
nƣớc. Chính vì vậy, công tác giải quyết tố cáo là một phƣơng thức rất quan
trọng để thực hiện nhiệm vụ PCTN của thanh tra nhà nƣớc. Thực tiễn công tác
giải quyết khiếu nại, tố cáo trong những năm qua cho thấy, các vụ việc tố cáo
đúng chiếm tỉ lệ tƣơng đối lớn. Đa số những ngƣời tố cáo thực hiện quyền tố
cáo của mình là để phát hiện cho nhà nƣớc những hành vi trái pháp luật. Thông
qua việc khiếu nại, tố cáo, công dân, tổ chức không chỉ nhằm bảo vệ lợi ích cho
chính mình mà còn nhằm bảo vệ lợi ích của cộng đồng, bảo vệ sự nghiêm minh
của pháp luật đồng thời thể hiện vai trò giám sát của mình đối với bộ máy nhà
nƣớc. Chính vì vậy, thực hiện tốt công tác tiếp nhận và xử lý đơn thƣ khiếu
nại, tố cáo sẽ góp phần quan trọng vào sự thành công của công cuộc đấu tranh
PCTN hiện nay ở nƣớc ta.
1.3.2.3. Phòng, chống tham nhũng thông qua một số hoạt động khác theo
quy định của pháp luật
Trƣớc hết cần khẳng định tiến hành thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố
cáo của thanh tra nhà nhà nƣớc có vai trò rất quan trọng, chủ yếu để phòng
chống tham nhũng. Song, hai phƣơng thức trên là chƣa đủ để đánh bại tệ nạn
tham nhũng nguy hiểm và ngoan cố, cần phải có sự tham gia, hỗ trợ của các
phƣơng thức khác. Đó chính là các hoạt động sau:
- Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về PCTN
Đây là hoạt động thƣờng xuyên nằm trong quy định về chức năng, nhiệm
vụ của Thanh tra Chính phủ. Với vị trí là cơ quan của Chính phủ, thực hiện
chức năng quản lý nhà nƣớc về công tác PCTN, Thanh tra Chính phủ có trách
nhiệm xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về PCTN trình cấp có thẩm
quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền. Đây là hoạt động rất quan
trọng nhằm tạo hành lang pháp lý cho hoạt động PCTN. Có thể khẳng
35

định rằng, công tác xây dựng thể chế là hoạt động tạo tiền đề cho các hoạt động
tiếp theo. Công tác PCTN muốn đạt hiệu lực, hiệu quả thì trƣớc hết phải có hệ
thống pháp luật về thống nhất, đồng bộ, có hiệu quả cao. Chính vì tầm quan
trọng nhƣ vậy mà trong những năm vừa qua, công tác xây dựng thể chế cho
hoạt động PCTN của Thanh tra Chính phủ có nhiều kết quả nhƣ dự thảo trình
cấp có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền nhƣ: Luật Thanh
tra, Luật PCTN, Nghị định 86/2011/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và
hƣớng dẫn thi hành một số điều của Luật Thanh tra, Nghị định số 59/2013/NĐ-
CP quy định chi tiết một số điều của Luật PCTN và nhiều văn bản hƣớng dẫn
thi hành Luật Thanh tra, Luật PCTN khác.
- Hướng dẫn, tuyên truyền, kiểm tra, thanh tra việc thực hiện pháp luật
về PCTN
Kể từ khi Luật PCTN đƣợc Quốc hội thông qua, các cơ quan thanh tra
nhà nƣớc đã rất chú trọng tới công tác hƣớng dẫn, tuyên truyền để cán bộ, nhân
dân hiểu và nắm đƣợc nội dung, tinh thần của Luật PCTN nói riêng và pháp
luật về PCTN nói chung. Công tác hƣớng dẫn, tuyên truyền phổ biến pháp luật
về PCTN cũng là một hoạt động rất quan trọng để đƣa Luật PCTN đi vào cuộc
sống.
Bên cạnh việc hƣớng dẫn, tuyên truyền, thanh tra nhà nƣớc có trách
nhiệm thực hiện việc thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về PCTN thực
chất là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý của các cơ quan thanh tra nhà nƣớc
đối với việc thực hiện pháp luật về PCTN của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân
chịu sự quản lý của thủ trƣởng cơ quan quản lý cùng cấp.
Mục đích của hoạt động thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật
PCTN là nhằm xem xét, đánh giá công tác lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện
các quy định pháp luật PCTN của ngƣời đứng đầu cơ quan tổ chức, đơn vị. Qua
đó, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền kịp thời biểu dƣơng, khen
36

thƣởng các cá nhân, đơn vị có thành tích xuất sắc; xử lý cá nhân vi phạm, chấp
hành không nghiêm các quy định về PCTN. Bên cạnh đó, thông qua hoạt động
thanh tra, kịp thời nắm bắt những khó khăn, vƣớng mắc của cơ quan, tổ chức,
đơn vị trong quá trình triển khai, thực hiện pháp luật PCTN, kiến nghị cơ quan
có thẩm quyền những biện pháp giải quyết, tháo gỡ. Thực tế cho thấy, việc thực
hiện tốt công tác này sẽ có tác dụng rất tích cực trong việc phòng ngừa các hành
vi tham nhũng, trên cơ sở đó ngăn chặn và đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực
- Tổng hợp, báo cáo kết quả về công tác PCTN
+ Đối với Thanh tra Chính phủ
Theo quy định của Nghị định 86/2011/NĐ-CP, Thanh tra Chính phủ có
trách nhiệm định kỳ ba tháng và sáu tháng báo cáo với Chính phủ và Quốc hội
về tình hình PCTN tại ngành mình hoặc báo cáo đột xuất với Ủy ban Thƣờng
vụ Quốc hội khi có yêu cầu. Bên cạnh đó, Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm
hƣớng dẫn kiểm tra, đôn đốc các bộ, ngành,địa phƣơng thực hiện chế độ thông
tin, báo cáo.
- Đối với các cơ quan thanh tra nhà nƣớc khác
Các cơ quan thanh tra nhà nƣớc khác nhƣ: Thanh tra tỉnh, Thanh tra
huyện, Thanh tra bộ, Thanh tra sở trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình
có trách nhiệm tổng hợp, báo cáo kết quả về công tác PCTN thuộc phạm
vi quản lý của cơ quan quản lý nhà nƣớc cung cấp. Đây là công tác rất quan
trọng vì báo cáo của các bộ, ngành địa phƣơng là cơ sở để xây dựng kế hoạch,
chiến lƣợc về công tác PCTN của Chính phủ trên phạm vi cả nƣớc.
1.2.4. Tiêu chí đánh giá vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng,
chống tham nhũng
Tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của một cơ quan nhà nƣớc trƣớc
hết cần xem xét ở mức độ hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao, những kết quả, tác
37

động của nó mang lại đối với bộ máy nhà nƣớc, đối với tình hình chính trị, kinh
tế, xã hội. Thanh tra nhà nƣớc, do chức năng, nhiệm vụ có tính chất đặc thù nên
ngoài tiêu chí chung đánh giá nêu trên, còn phải căn cứ vào một số yêu cầu cụ thể.
Để có cơ sở pháp lý, khoa học trong việc nhận định và đánh giá hiệu quả PCTN,
Thanh tra Chính phủ đã ban hành Thông tƣ số 11/2011/TT-TTCP ngày 09 tháng
11 năm 2011 Quy định tiêu chí nhận định tình hình tham nhũng và đánh giá công
tác PCTN. Cụ thể, tại điều 8 Thông tƣ quy định: “Công tác PCTN được đánh giá
dựa trên các nỗ lực PCTN, kết quả phát hiện, xử lý tham nhũng, tác động của công
tác PCTN đối với niềm tin của nhân dân và tình hình tham nhũng” [30, Điều 8].
Nhƣ vậy, Thông tƣ này điều chỉnh phạm vi rất rộng, đó là các cơ quan, tổ chức
cá nhân có nghĩa vụ và trách nhiệm PCTN theo quy định của pháp luật, trong đó
có thanh tra nhà nƣớc.
Mặc dù vậy, bên cạnh những đặc điểm giống với các cơ quan, tổ chức có
nhiệm vụ PCTN khác, xuất phát từ vị trí, chức năng, nhiệm vụ của mình, thanh
tra nhà nƣớc cần hoàn thiện các tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác PCTN trên
cơ sở căn cứ vào các tiêu chí chung có tính đến đặc điểm riêng, từ đó xác định
và nâng cao vai trò của mình trong PCTN.
Thứ nhất, số lƣợng các vụ tham nhũng mà thanh tra nhà nƣớc đã phát
hiện so với tổng số lƣợng các vụ tham nhũng đƣợc phát hiện trong cả nƣớc
biểu hiện bằng %, số lƣợng các vụ án tham nhũng mà thanh tra nhà nƣớc đã
giải quyết, tham mƣu giải quyết hoặc chuyển cho cơ quan nhà nƣớc có thẩm
quyền hàng năm. Đặc biệt là số lƣợng “đại án” tham nhũng, số tiền thu hồi cho
ngân sách, số ngƣời bị xử lý vì tham nhũng.
Thứ hai, chất lƣợng giải quyết các vụ tham nhũng, thể hiện bằng số
lƣợng các vụ tham nhũng đƣợc giải quyết đƣợc các cơ quan, cá nhân nghiêm
chỉnh chấp hành, dƣ luận xã hội đồng tình, các tổ chức, cá nhân vi phạm bị xử
lý nghiêm, việc giải quyết đúng pháp luật.
38

Thứ ba, việc phát hiện những sai phạm của các cơ quan nhà nƣớc, cán
bộ công chức trong công tác quản lý, sử dụng tài sản, trong quản lý nhà nƣớc
về PCTN để phát sinh hành vi tham nhũng; phát hiện những sơ hở, yếu kém
trong công tác quản lý, từ đó kiến nghị các cơ quan nhà nƣớc sửa đổi, bổ sung
cơ chế, chính sách, pháp luật cho phù hợp.
Thứ tư, ảnh hƣởng tác động về mặt chính trị, kinh tế, xã hội đối với các vụ
việc tham nhũng đƣợc giải quyết. Thể hiện ở chỗ, việc phát hiện và xử lý các vụ
việc tham nhũng không chỉ giải quyết các vụ việc cụ thể, trực tiếp mà còn có tác
động về chính trị, kinh tế, xã hội, có sức răn đe và sự lan tỏa rộng rãi.
Thứ năm, từ việc phát hiện, xử lý các vụ việc tham nhũng, kiến nghị với
Đảng, Nhà nƣớc có định hƣớng chỉ đạo các cấp, các ngành tăng cƣờng phòng
ngừa và chống tham nhũng trên phạm vi cả nƣớc, góp phần nâng cao hiệu quả
công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại tố cáo và quản lý nhà nƣớc về PCTN,
nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc.
1.3. Một số kinh nghiệm nƣớc ngoài về phòng, chống tham nhũng
1.3.1. Một số kinh nghiệm nước ngoài về phòng, chống tham nhũng
1.3.1.1. Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng ở Trung Quốc
Cuộc đấu tranh chống tham nhũng của Chính phủ Trung Quốc đã thu đƣợc
những kết quả quan trọng giúp tăng tính minh bạch và cải thiện hình ảnh của Chính
phủ trong dân chúng. Hàng trăm quan chức tham nhũng đã bị trừng phạt vì đã nhận
hối lộ, chiếm đoạt tài sản nhà nƣớc hoặc xâm hại lợi ích của nhân dân.
Ban Thanh tra đã điều tra nhiều vụ việc trực tiếp ảnh hƣớng tới “túi tiền”
của ngƣời dân, đặc biệt là các loại lệ phí bất hợp pháp do các tổ chức giáo dục
và y tế tự tiện áp đặt. Chiến dịch loại bỏ các loại lệ phí trái phép cũng đòi hỏi
chính quyền địa phƣơng sửa đổi 382 điều quy định trái với các chính sách của
Chính phủ về lệ phí giáo dục. Đến nay, hơn 1.448 khoản lệ phí trái phép đã bị
xóa.
39

Ban thanh tra cũng kiểm tra hiệu quả hoạt động của các chính quyền địa
phƣơng và các doanh nghiệp nhà nƣớc để bảo đảm rằng các quan chức và các
nhà quản lý doanh nghiệp đã tạo ra sự minh bạch về quyền hạn quản lý cho
ngƣời dân có thể giám sát. Chính quyền Trung Quốc đã có quyết định thay thế
ngƣời đứng đầu các cơ quan chống tham nhũng của một số thành phố lớn nhƣ
Bắc Kinh, Thƣợng Hải, Thiên Tân…
Bên cạnh đó, Chính phủ Trung Quốc cũng luôn coi trọng việc nâng cao
nhận thức cho cán bộ, đảng viên, giáo dục chính trị tƣ tƣởng và tác phong liêm
chính trong toàn Đảng, bởi theo họ giáo dục đạo đức là hàng đầu, tu dƣỡng bản
thân là cơ bản. Vì vậy, Trung Quốc đã tăng cƣờng giáo dục lý luận để nâng cao
nhận thức về bản chất trong sáng của Đảng cũng nhƣ phẩm chất đạo đức, tác
phong liêm chính trong mỗi cán bộ, đảng viên; giáo dục tác phong sống giản
dị, lành mạnh, đồng cam cộng khổ với nhân dân của cán bộ, đảng viên, nhất là
cán bộ lãnh đạo, có chức, có quyền, có điều kiện nhận hối lộ; giáo dục ý thức
tôn trọng pháp luật, sống và làm việc theo pháp luật.
Nhờ việc áp dụng các biện pháp mạnh tay này mà nạn tham nhũng ở
Trung Quốc tuy ở mức cao nhƣng bƣớc đầu đã đƣợc kiểm soát.
1.3.1.2. Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng ở Singapore
Trong bảng xếp hạng của Tổ chức minh bạch thế giới, Singapore thƣờng
nằm trong nhóm các nƣớc ít tham nhũng nhất thế giới (năm 2012, Singapore
đứng thứ năm trong nhóm nƣớc trong sạch nhất, chỉ sau Đan Mạch, Phần Lan,
New Zealand và Thụy Điển).
Để có vị trí này, Singapore đã trải qua một quá trình chống tham nhũng
không ít khó khăn. Khi đảng Nhân dân hành động (PAP) của ông Lý Quang
Diệu lên lắm quyền, họ nhận thức rằng phải chống tham nhũng thì mới đạt
đƣợc mục tiêu phát triển. Trong ba yếu tố tạo nên tham nhũng, ban đầu
Singapore chƣa thể làm gì với yếu tố lƣơng bổng vì năm 1960, Singapore vẫn
40

là nƣớc nghèo với GDP trên đầu ngƣời chỉ 443 USD/năm. Vì vậy, Chính phủ
tập trung vào hai yếu tố gây tham nhũng còn lại: giảm thiểu cơ hội tham nhũng
và tăng cƣờng hình phạt.
Theo luật của Singapore, một ngƣời có thể bị khép tội tham nhũng ngay
cả khi ngƣời đó chƣa nhận tiền hối lộ, vì ý định phạm pháp đã đủ để khép tội
ngƣời này. Công dân Singapore phạm tội nhận hối lộ ở nƣớc ngoài cũng bị xử
nhƣ phạm pháp trong nƣớc. Khi bị cáo qua đời, để tránh tình trạng “hy sinh
đời bố, củng cố đời con, tòa án có quyền ra lệnh trưng thu tài sản có được từ
tham nhũng cho đến khi nào đủ mới thôi” [24, tr.218].
1.3.1.3. Kinh nghiệm chống tham nhũng từ Hồng Kông
Đặc khu Hồng Kông, Trung Quốc, 40 năm về trƣớc, từng là một trong
những thành phố có tỷ lệ tham nhũng cao nhất thế giới, nhƣng nay trở thành
miền đất dữ đối với các tham quan. Theo Tổ chức Minh bạch quốc tế, Hồng
Kông của những năm 70 thế kỷ trƣớc giống nhƣ Argentina ngày nay thuộc
hàng các nƣớc có tỷ lệ tham nhũng cao, chỉ đạt mức điểm 34/100 và xếp thứ
106. Thế nhƣng sau 40 năm, nƣớc này đã có những bƣớc tiến vƣợt bậc, đạt
mức điểm 75, đứng thứ 15 trên 177 quốc gia và vùng lãnh thổ thuộc diện điều
tra, trên cả Nhật Bản (thứ 18) và Mỹ (thứ 19).
Quá trình thay đổi chỉ đƣợc bắt đầu từ sau các cuộc biểu tình của cƣ dân
Hồng Kông năm 1974, vào lúc cảnh sát trƣởng thành phố Peter Godber bỏ trốn
khi bị điều tra với các cáo buộc tham nhũng.
Vụ việc này buộc chính quyền thành phố thành lập Ủy ban độc lập chống
tham nhũng (ICAC), với quyền hạn điều tra rộng khắp. Những thay đổi này
không chỉ nhằm vào các quan chức. Cách tiếp cận của Hồng Kông có ba hƣớng
chính, bao gồm biện pháp trừng phạt, công tác giáo dục và phƣơng án phòng
ngừa.
Công tác giáo dục chống tham nhũng đƣợc bắt đầu trƣờng mẫu giáo.
41

ICAC hƣ cấu ra các tình huống đạo đức khó xử mà nhân vật trung thực luôn là
ngƣời chiến thắng. Sau khi áp dụng biện pháp trên với hai thế hệ, thái độ của
ngƣời dân Hông Kông trƣớc vấn đề tham nhũng đã có sự biến chuyển lớn.
Từ giáo dục, hiện na ngƣời dân Hồng Kông không khoan dung trƣớc
các hành vi phạm luật còn có tác dụng tăng cƣờng nền tảng đạo đức của xã hội
trên cả việc công cũng nhƣ việc tƣ. Những ngƣời phạm luật sẽ bị bạn bè, đồng
nghiệp đặt biệt danh và sỉ nhục.
1.3.2. Giá trị tham khảo đối với thanh tra nhà nước ở Việt Nam
Qua nghiên cứu khái quát về các chủ trƣơng, giải pháp PCTN của một
số nƣớc, có thể rút ra vài bài học kinh nghiệm cho thanh tra nhà nƣớc ở Việt
Nam để ngày càng làm tốt hơn vai trò của mình trong thời gian tới.
Thứ nhất, các nƣớc đều quyết tâm chống tham nhũng nhƣng mức độ quyết
tâm khác nhau, trong đó, nƣớc nào có ban lãnh đạo tối cao và ngƣời đứng đầu
thực sự quyết tâm chống tham nhũng, không nƣơng nhẹ khi xử lý những quan
chức cấp cao tham nhũng và bản thân họ thực sự liêm khiết, thì cuộc đấu tranh ở
nƣớc đó sẽ có hiệu quả cao (Singapo), số vụ tham nhũng giảm nhiều. Vì vậy,
thanh tra nhà nƣớc cần chống tham nhũng quyết liệt, tham mƣu cho Đảng, Nhà
nƣớc các biện pháp hữu hiệu để chống tham nhũng.
Thứ hai,thanh tra nhà nƣớc cần xác định chống tham nhũng là công việc
lâu dài, phải tiến hành thƣờng xuyên, liên tục, nếu lơ là thì tham nhũng sẽ trỗi
dậy ngay.
Thứ ba, trong đấu tranh chống tham nhũng, phòng ngừa là giải pháp cơ
bản, có tính chiến lƣợc và mang lại hiệu quả cao. Để phòng ngừa tốt, thanh tra
cần chú ý tham mƣu, kiến nghị, triển khai việc giáo dục đạo đức và quản lý
chặt chẽ đội ngũ công chức; thực hiện nguyên tắc công khai, minh bạch trong
tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nƣớc, nhất là hoạt động tài chính,
tuyển dụng, đề bạt công chức.
42

Thứ tư, các nƣớc đang phát triển và kém phát triển coi trọng việc thành
lập các cơ quan chống tham nhũng chuyên trách có quyền lực lớn. Vì vậy, trong
phạm vi của mình, ngành thanh tra cần xây dựng, hoàn thiện các cơ quan chuyên
trách chống tham nhũng ở cả phƣơng diện tổ chức, quyền hạn và hoạt động.
Trƣớc mắt cần củng cố, kiện toàn Cục Chống tham nhũng, về lâu dài cần tiếp
tục nghiên cứu xây dựng các thiết chế chống tham nhũng độc lập khác trong
ngành thanh tra.
Kết luận chƣơng 1
Qua nghiên cứu những vấn đề lý luận về tham nhũng, tổ chức và hoạt
động của thanh tra nhà nƣớc cho thấy thanh tra nhà nƣớc có vai trò quan trọng
trong PCTN. Thanh tra nhà nƣớc góp phần đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của quản
lý nhà nƣớc, ngăn ngừa những mầm mống của tham nhũng; thanh tra pháp hiện,
xử lý những hành vi tham nhũng và so với các phƣơng thức khác, thanh tra là
công cụ hữu hiệu để nhà nƣớc PCTN hiệu quả. Việc đánh giá vai trò của thanh
tra trong PCTN cần căn cứ vào các tiêu chí đƣợc xây dựng một cách khoa học,
dựa trên căn cứ pháp luật nhƣng có tính đến các đặc điểm đặc thù của ngành
thanh tra. Bên cạnh đó, việc học hỏi kinh nghiệm của nƣớc ngoài sẽ giúp cho
thanh tra nhà nƣớc phát huy tốt hơn vai trò của mình, góp phần quan trọng cùng
với cả hệ thống chính trị kìm chế và đẩy lùi tham nhũng. Vai trò của thanh tra
nhà nƣớc trên thực tế đƣợc thể hiện nhƣ thế nào sẽ đƣợc đề cập cụ thể trong
phần chƣơng 2.

Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.docx

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.docx

Similar to Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.docx (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng.docx