آموزش مهارت های اجتماعی به دانش آموزان

1. ‫درآموزش‬‫زيسته‬‫تجارب‬
‫اجتماعـي‬‫‌هاي‬‫ت‬‫مهـار‬
‫نجفي‬ ‫حسن‬
‫طباطبائي‬ ‫عالمه‬ ‫دانشگاه‬ ‫درسي‬ ‫برنامه‬ ‫مطالعات‬ ‫دکترای‬ ‫دانشجوی‬
‫اجتماعی‬‫علوم‬‫آموزشی‬‫و‬‫درسی‬‫برنامة‬
‫مقدمه‬
‫و‬ ‫داده‬ ‫روي‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫فرهنگي‬ ،‫ارتباطي‬ ،‫اطالعاتي‬ ‫عميق‬ ‫تغييرات‬ ‫امروزي‬ ‫جوامع‬ ‫در‬
‫كنار‬ ‫براي‬ ‫جامعه‬ ‫افراد‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫كرده‬ ‫تغيير‬ ‫افراد‬ ‫زندگي‬ ‫س��بك‬ ‫آن‬ ‫دنبال‬ ‫به‬
‫از‬ ‫‌اي‬‫ه‬‫مجموع‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ‫اجتماعي‬ ‫محيط‬ ‫با‬ ‫بيش��تر‬ ‫س��ازندگي‬ ‫و‬ ‫تغييرات‬ ‫اين‬ ‫با‬ ‫آمدن‬
‫آمده‬ ‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬ ‫تغييرات‬ ‫با‬ ‫بيشتري‬ ‫سرعت‬ ‫با‬ ‫بتوانند‬ ‫تا‬ ‫باش��ند‬ ‫مجهز‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫مهار‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ي‬‫تواناي‬
‫‌هاي‬‫ك‬‫محر‬ ‫بين‬ ‫نيستند‬ ‫قادر‬ ‫افراد‬ ‫از‬ ‫زيادي‬ ‫شمار‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫حالي‬ ‫در‬ ‫اين‬ .‫ش��وند‬ ‫س��ازگار‬
‫همه‬ ‫رش��د‬ ‫فرايند‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫كنند‬ ‫ايجاد‬ ‫ت��وازن‬ ‫دروني‬ ‫متعارض‬ ‫نيروه��اي‬ ‫و‬ ‫بيروني‬ ‫متن��وع‬
‫و‬ ‫[اميرحسيني‬ ‫‌شوند‬‫ي‬‫م‬ ‫مشكل‬ ‫دچار‬ ،‫اس��ت‬ ‫انس��ان‬ ‫تعالي‬ ‫اصلي‬ ‫هدف‬ ‫همانا‬ ‫كه‬ ‫جانبه‬
‫ناآگاهي‬ ‫و‬ ‫‌تجربگي‬‫ي‬‫ب‬ ‫سبب‬ ‫به‬ ‫جوانان‬ ‫و‬ ‫نوجوانان‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫بديهي‬ .]35 :1388 ،‫مخاطب‬
‫جدي‬ ‫‌هاي‬‫ب‬‫آسي‬ ‫معرض‬ ‫در‬ ‫بيش��تر‬ ،‫اصالحي‬ ‫و‬ ‫كننده‬ ‫تس��هيل‬ ‫بازدارنده‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫از‬
‫را‬ ‫‌زا‬‫ش‬‫تن‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫موقعي‬ ‫با‬ ‫مقابله‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫كه‬ ‫يادگيرندگاني‬ .‫هستند‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫فردي‬
،‫عاطفي‬ ،‫رواني‬ ‫اختالالت‬ ‫مستعد‬ ‫‌ترتيب‬‫ن‬‫بدي‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫خواهند‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫مقهور‬ ‫نوعي‬ ‫به‬ ،‫ندارند‬
‫به‬ .‫‌شوند‬‫ي‬‫م‬ ‫اجتماعي‬ ‫ضد‬ ‫رفتارهاي‬ ‫و‬ ‫مخدر‬ ‫مواد‬ ‫مصرف‬ ً‫ال‬‫احتما‬ ‫و‬ ‫اضطراب‬ ،‫افس��ردگي‬
‫استعدادها‬ ‫كه‬ ‫باشد‬ ‫جهت‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫مؤثري‬ ‫اجتماعي»گام‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫«مهار‬ ‫آموزش‬ ‫‌رسد‬‫ي‬‫م‬ ‫نظر‬
‫را‬ ‫خويش‬ ‫سرنوشت‬ ‫عنان‬ ‫فعاالنه‬ ‫خود‬ ‫تا‬ ‫شوند‬ ‫گرفته‬ ‫‌كار‬‫ه‬‫ب‬ ‫يادگيرندگان‬ ‫‌هاي‬‫ي‬‫توانمند‬ ‫و‬
‫گام‬ ‫طريق‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫برآيند‬ ‫زندگي‬ ‫الزامات‬ ‫پس‬ ‫از‬ ‫بتوانند‬ ،‫باشند‬ ‫انتخابگر‬ .‫گيرند‬ ‫‌دس��ت‬‫ه‬‫ب‬
‫پاشيدگي‬ ‫هم‬ ‫از‬ ،‫روحي‬ ‫‌هاي‬‫ي‬‫آشفتگ‬ ،‫رواني‬ ‫‌هاي‬‫ي‬‫بيمار‬ ‫به‬ ‫ابتال‬ ‫از‬ ‫پيش��گيري‬ ‫در‬ ‫مثبتي‬
.]62 :1392 ،‫[ورنون‬ ‫بردارند‬ ...‫و‬ ‫اجتماعي‬ ‫محيط‬ ‫با‬ ‫ناسازگاري‬ ،‫خانواده‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫ماهيت‬ :‫چون‬ ‫مواردي‬ ‫تبيين‬ ‫به‬ ‫نظري‬ ‫مباني‬ ‫بخش‬ ‫در‬ ‫ابتدا‬ ‫نوش��تار‬ ‫اين‬ ‫در‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬‫آموزش‬،‫درسي‬‫برنامة‬‫ساختار‬،‫اجتماعي‬‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬‫آموزش‬‫رويكرد‬،‫اجتماعي‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آم��وزش‬ ‫بر‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫دالل‬ ‫و‬ ‫يادگي��ري‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫نظري‬ ‫و‬ ‫اجتماع��ي‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫محتواي‬ ‫دربارة‬ ‫را‬ ‫متخصصان‬ ‫نظرات‬ ‫نتايج‬ ‫س��پس‬ .‫‌پردازيم‬‫ي‬‫م‬
.‫‌كنيم‬‫ي‬‫م‬ ‫بيان‬ ‫اجتماعي‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ،‫درسي‬ ‫برنامة‬ ،‫زيسته‬ ‫تجارب‬ :‫‌ها‬‫ه‬‫‌واژ‬‫د‬‫كلي‬
1394 ‫زمستان‬ | 2 ‫شمارۀ‬ | ‫هجدهم‬ ‫دورۀ‬ | ‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫آموزش‬ ‫رشد‬ | 12

2. 13 | 1394 ‫زمستان‬ | 2 ‫شمارۀ‬ | ‫هجدهم‬ ‫دورۀ‬ | ‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫آموزش‬ ‫رشد‬
‫نظري‬ ‫مباني‬
1993 ‫س��ال‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫آموزش‬ ‫و‬ ‫اجتماع��ي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫بح��ث‬
‫«سازمان‬ ‫سوي‬ ‫از‬ ‫افراد‬ ‫رواني‬ ‫بهداش��ت‬ ‫س��طح‬ ‫ارتقاي‬ ‫‌منظور‬‫ه‬‫ب‬
‫پيدايش‬ ‫آغ��از‬ ‫بايد‬ ‫اگرچ��ه‬ .‫ش��د‬ ‫مطرح‬ »‫بهداش��ت‬ ‫جهان��ي‬
‫كرة‬ ‫روي‬ ‫بش��ر‬ ‫زندگي‬ ‫آغاز‬ ‫با‬ ‫‌زمان‬‫م‬‫ه‬ ‫را‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌ه��اي‬‫ت‬‫مهار‬
‫ش��ده‬ ‫تعريف‬ ‫و‬ ‫مدون‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫حال‬ ‫هر‬ ‫به‬ ‫اما‬ ،‫دانس��ت‬ ‫زمين‬
‫شده‬ ‫مطرح‬ 1993 ‫س��ال‬ ‫در‬ ‫بهداشت‬ ‫جهاني‬ ‫سازمان‬ ‫س��وي‬ ‫از‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫ضروري‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫جنب‬ ‫از‬ ‫برخي‬ ‫تشريح‬ ‫به‬ ‫ادامه‬ ‫در‬ .‫است‬
:‫‌شود‬‫ي‬‫م‬ ‫پرداخته‬ ‫اجتماعي‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫ماهيت‬
‫از‬ ‫برخاس��ته‬ ‫عملي‬ ‫‌ه��اي‬‫ي‬‫تواناي‬ ‫اجتماع��ي‬ ‫‌ه��اي‬‫ت‬‫مهار‬
‫الزم‬ ‫‌اي‬‫ه‬‫مقابل‬ ‫ابزاره��اي‬ ‫كه‬ ‫هس��تند‬ ‫افراد‬ ‫گرايش‬ ‫و‬ ‌‫ش‬��‫دان‬
‫افراد‬ ‫اختيار‬ ‫در‬ ‫روزم��ره‬ ‫زندگي‬ ‫در‬ ‫ش��دن‬ ‫توانمندتر‬ ‫ب��راي‬ ‫را‬
‫فراهم‬ ‫را‬ ‫آنان‬ ‫زندگ��ي‬ ‫كيفيت‬ ‫ارتقاي‬ ‫زمينة‬ ،‫‌دهن��د‬‫ي‬‫م‬ ‫قرار‬
‫و‬ ‫ش��وند‬ ‫كارامدتر‬ ‫خود‬ ‫افراد‬ ‫ك��ه‬ ‫‌ش��وند‬‫ي‬‫م‬ ‫باعث‬ ،‫‌آورند‬‫ي‬‫م‬
‫انسان‬ ‫همچنين‬ .‫باشند‬ ‫داشته‬ ‫خود‬ ‫زندگي‬ ‫از‬ ‫بيشتري‬ ‌‫ت‬‫رضاي‬
‫جايگاه‬ ،‫بپذيرد‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫خاص‬ ‫اجتماعي‬ ‫نقش‬ ‫‌سازند‬‫ي‬‫م‬ ‫قادر‬ ‫را‬
‫برابر‬ ‫در‬ ،‫ديگران‬ ‫به‬ ‫رساندن‬ ‫آسيب‬ ‫بدون‬ ‫و‬ ‫بشناسد‬ ‫را‬ ‫خويش‬
‫‌ويژه‬‫ه‬‫ب‬ ،‫خود‬ ‫پيرامون‬ ‫مشكالت‬ ‫و‬ ‫مسائل‬ ،‫انتظارها‬ ،‫‌ها‬‫ه‬‫خواست‬
‫ظاهر‬ ‫‌تر‬‫ر‬‫مؤث‬ ،‫اطراف‬ ‫با‬ ‫ارتباط‬ ‫برقراري‬ ‫و‬ ‫ديگران‬ ‫با‬ ‫برخورد‬ ‫در‬
.]17 :1391 ،‫پيداد‬ ‫و‬ ‫‌فراهاني‬‫ي‬‫[فرمهين‬ ‫شود‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫رويكرد‬
‫با‬ ‫ارتباط‬ ‫در‬ ‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫‌گيري‬‫ت‬‫جه‬ ‫به‬ »‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫«رويكرد‬
‫ياددهي‬ ‫راهبردهاي‬ ،‫آموزش‬ ‫محتواي‬ ،‫اهداف‬ ‫مانند‬ ،‫برنامه‬ ‫عناصر‬
‫چه‬ ‫هر‬ ‫اجراي‬ ‫در‬ ‫معلم‬ ‫از‬ ‫انتظارات‬ ‫و‬ ‫ارزشيابي‬ ‫ش��يوة‬ ،‫يادگيري‬ ‫و‬
‫رويكرد‬ .]36 :1 ‫ج‬ ،1386 ،‫اجارگاه‬ ‫و‬ ‫[فتحي‬ ‫دارد‬ ‫اشاره‬ ‫برنامه‬ ‫بهتر‬
‫شايستگي‬ ‫ايجاد‬ ،‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‌‫ش‬‫آموز‬ ‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫اصلي‬
‫افرادي‬ ‫تربيت‬ ‫رويك��رد‬ ‫اين‬ ‫اصلي‬ ‫مقصد‬ .‫اس��ت‬ ‫فرد‬ ‫در‬ ‫اجتماعي‬
‫بين‬ ‫امور‬ ‫در‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫كه‬ ‫‌اي‬‫ه‬‫‌گون‬‫به‬ ،‫است‬ ‫اجتماعي‬ ‫زندگي‬ ‫در‬ ‫توانمند‬
‫پذيرفته‬ ‫هنجارهاي‬ ‫و‬ ‫فرهنگ��ي‬ ،‫ديني‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫آموز‬ ‫براس��اس‬ ‫فردي‬
‫با‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫بتوانند‬ ‫ت��ا‬ ‫كنند‬ ‫عمل‬ ‫منطقي‬ ‫و‬ ‫عقلي‬ ،‫اجتماع��ي‬ ‫ش��دة‬
‫‌هاي‬‫ش‬‫چال‬ ‫عهدة‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫دهند‬ ‫تطبيق‬ ‫ايران‬ ‫اسالمي‬ ‫جامعة‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫ارز‬
.]30 :1389 ،‫برآيند[معافي‬ ‫‌آميزي‬‫ت‬‫موفقي‬ ‫نحو‬ ‫به‬ ‫روزمره‬ ‫زندگي‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫ساختار‬
‫بين‬ ‫ماهيت‬ ‫اجتماع��ي‬ ‫‌ه��اي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫درس��ي‬ ‫برنام��ة‬
‫علوم‬ ‫نظير‬ ‫مختلفي‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫دان‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫محت��واي‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫‌اي‬‫ه‬‫رش��ت‬
‫اجتماعي‬ ‫علوم‬ ‫و‬ ‫تربيت��ي‬ ‫علوم‬ ،‫‌شناس��ي‬‫ن‬‫روا‬ ،‫فرهنگ‬ ،‫ديني‬
‫‌هاي‬‫ه‬‫برنام‬ ‫با‬ ‫تنيده‬ ‫درهم‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ،‫‌عالوه‬‫ه‬‫ب‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫استخراج‬
‫آموزش‬ ‫درس��ي‬ ‫برنامة‬ ‫در‬ ‫مجزا‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫ي��ا‬ ‫و‬ ‫متفاوت‬ ‫درس��ي‬
.]53 :1382 ،‫[اديب‬ ‫‌شود‬‫ي‬‫م‬ ‫ارائه‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬
‫رشد‬ ‫عكس‬ ‫جشنوارة‬ ‫هشتمين‬ /‫قم‬ /‫داودي‬ ‫داود‬
‫آمـــوزش‬‫بر‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫‌هاي‬‫ت‬‫دالل‬‫و‬‫‌هاي يادگيري‬‫ه‬‫نظري‬
‫اجتماعي‬‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬
‫اجتماعي‬ -‫شناختي‬ ‫نظرية يادگيري‬ .‫الف‬
‫يادگي��ري‬ ‫نظري��ة‬ ‫‌گ��ذار‬‫ن‬‫بنيا‬ )1977( ‫بن�دورا‬ ‫آلب�رات‬‌
‫نه‬ ‫يادگيرندگان‬ ،‫ديدگاه‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫اس��ت‬ »‫اجتماعي‬ -‫‌شناختي‬«
‫‌هاي‬‫ك‬‫محر‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫‌آيند‬‫ي‬‫درم‬ ‫حركت‬ ‫به‬ ‫دروني‬ ‫نيروهاي‬ ‫‌وسيلة‬‫ه‬‫ب‬
‫جانبه‬ ‫دو‬ ‫تعاملي‬ ‫بلكه‬ ،‫‌آورد‬‫ي‬��‫درم‬ ‫حركت‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫محيط��ي‬
‫بندورا‬ .‫‌شود‬‫ي‬‫م‬ ‫برقرار‬ ‫اجتماع‬ ‫كنندة‬ ‫تعيين‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫شخص‬ ‫بين‬
‫از‬ ‫بسياري‬ .‫است‬ ‫كرده‬ ‫‌اي»كار‬‫ه‬‫مش��اهد‬ ‫«يادگيري‬ ‫فرايند‬ ‫روي‬
‫مشاهدة‬ ‫طريق‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ديگران‬ ‫رفتار‬ ‫مشاهدة‬ ‫راه‬ ‫از‬ ‫ما‬ ‫‌هاي‬‫ي‬‫يادگير‬
‫‌اي‬‫ه‬‫مش��اهد‬ ‫يادگيري‬ .‫‌ش��ود‬‫ي‬‫م‬ ‫كس��ب‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫رفتار‬ ‫پيامدهاي‬
‫انتخاب‬ ‫با‬ ‫فرد‬ ‫كه‬ ‫‌سازي»باشد‬‫ل‬‫«مد‬ ‫يا‬ »‫«تقليد‬ ‫شامل‬ ‫‌تواند‬‫ي‬‫م‬
.‫‌پردازد‬‫ي‬‫م‬ ‫آن‬ ‫رفتار‬ ‫از‬ ‫تقليد‬ ‫به‬ ،‫سرمشق‬ ‫يا‬ ‫الگو‬ ‫يك‬
‫اس��ت‬ »‫«خودكارامدي‬ ‫مفهوم‬ ‫بندورا‬ ‫نظرية‬ ‫مفاهيم‬ ‫از‬ ‫ديگر‬ ‫يكي‬
‫در‬ ‫كفايت‬ ‫احساس‬ ‫و‬ ‫خود‬ ‫ارزشمندي‬ ‫و‬ ‫‌نفس‬‫ت‬‫عز‬ ‫احس��اس‬ ‫به‬ ‫كه‬
‫از‬ ‫ما‬ ‫ادراك‬ :‫است‬ ‫معتقد‬ ‫بندورا‬ .‫‌ش��ود‬‫ي‬‫م‬ ‫اطالق‬ ‫زندگي‬ ‫با‬ ‫برخورد‬
.‫‌گذارد‬‫ي‬‫م‬‫تأثير‬‫ما‬‫زندگي‬‫در‬‫رويدادها‬‫تنظيم‬‫و‬‫توليد‬‫در‬‫خود‬‌‫ي‬‫تواناي‬
‫نظريه‬ ‫اين‬ ‫فرايند‬ ،‫تقوي��ت‬ ‫و‬ ‫توليد‬ ،‫ي��ادداري‬ ،‫توجه‬ ‫عامل‬ ‫چه��ار‬
‫‌ترين‬‫ه‬‌‫د‬‫عم‬ .]131 :1387 ،‫[كدي��ور‬ ‫‌دهند‬‫ي‬‫م‬ ‫تش��كيل‬ ‫را‬ ‫يادگيري‬
‫مربوط‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫رو‬ ‫به‬ ‫نظريه‬ ‫اين‬ ‫داللت‬
‫و‬ ‫‌شود‬‫ي‬‫م‬ ‫تأكيد‬ ‫عيني‬ ‫مشاهدة‬ ‫بر‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫‌هايي‬‫ش‬‫رو‬ ‫‌شود؛‬‫ي‬‫م‬
.‫‌كنند‬‫ي‬‫م‬ ‫شركت‬ ‫فعاالنه‬ ‫آموزش‬ ‫و‬ ‫يادگيري‬ ‫جريان‬ ‫در‬ ‫فراگيرندگان‬
.‫‌ساالن‬‫م‬‫ه‬ ‫آموزش‬ ‫و‬ ‫نقش‬ ‫ايفاي‬ ،‫مشاهده‬ :‫از‬ ‫‌اند‬‫ت‬‫عبار‬ ‫‌ها‬‫ش‬‫رو‬ ‫اين‬

3. 1394 ‫زمستان‬ | 2 ‫شمارۀ‬ | ‫هجدهم‬ ‫دورۀ‬ | ‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫آموزش‬ ‫رشد‬ | 14
‫ابعاد‬‫‌ها‬‫ه‬‫مؤلف‬
‫شهروندی‬ ‫سواد‬
‫و‬ ‫فردی‬ ‫بهداشت‬ ‫رعایت‬ ،‫‌پذیری‬‫ت‬‫مس��ئولی‬ ،‫شهری‬ ‫امکانات‬ ‫از‬ ‫درس��ت‬ ‫استفادة‬
،‫خانواده‬ ‫به‬ ‫دادن‬ ‫اهمی��ت‬ ،‫دیگران‬ ‫حقوق‬ ‫رعایت‬ ،‫‌وگ��و‬‫ت‬‫گف‬ ‫توانایی‬ ،‫اجتماع��ی‬
‫اجتماعی‬‫و‬‫عمومی‬‫‌های‬‫ت‬‫فعالی‬‫در‬‫شرکت‬،‫ملی‬‫موانع‬‫درک‬،‫مسائل‬‫نقادانة‬‫ارزیابی‬
‫به‬ ‫پایبندی‬
‫اجتماعی‬ ‫عدالت‬
‫مستبدانه‬ ‫قدرت‬ ‫بر‬ ‫مبتنی‬ ‫روابط‬ ‫به‬ ‫تمکین‬ ‫عدم‬ ،‫‌پذیری‬‫ن‬‫قانو‬ ‫و‬ ‫‌گرایی‬‫ن‬‫قانو‬
‫فرایند‬ ‫در‬ ‫شرکت‬
‫دموکراسی‬
‫تعیین‬ ‫در‬ ‫مشارکت‬ ،‫ملی‬ ‫جامعة‬ ‫از‬ ‫عضوی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫شهروندی‬ ‫امور‬ ‫در‬ ‫مشارکت‬
‫مردمی‬ ‫حکومت‬
‫بین‬ ‫ارتباط‬
‫فردی‬
‫و‬ ‫مباحثات‬ ‫در‬ ‫داش��تن‬ ‫جرئت‬ ،‫گفتن‬ ‫نه‬ ‫توانایی‬ ،‫مؤثر‬ ‫کردن‬ ‫گوش‬ ،‫وجود‬ ‫ابراز‬
‫اجتماعی‬ ‫مذاکرات‬
‫‌پذیری‬‫ت‬‫مسئولی‬
‫اجتماعی‬
،‫جامعه‬ ‫اجتماعی‬ ‫اصول‬ ‫به‬ ‫عملی‬ ‫التزام‬ ،‫دوس��تانه‬ ‫نوع‬ ‫امور‬ ‫در‬ ‫عملی‬ ‫مش��ارکت‬
‫با‬ ‫اختالف‬ ‫حل‬ ،‫کش��ور‬ ‫به‬ ‫عملی‬ ‫وفاداری‬ ،‫اجتماعی‬ ‫‌های‬‫ت‬‫فعالی‬ ‫در‬ ‫مش��ارکت‬
‫شهروندی‬ ‫‌های‬‫ت‬‫مسئولی‬ ‫به‬ ‫عمل‬ ،‫مسالمت‬ ‫طریق‬ ‫از‬ ‫دیگران‬
‫و‬ ‫همکاری‬
‫مشارکت‬
‫آموختن‬ ،‫گروهی‬ ‫کارهای‬ ‫در‬ ‫فعال‬ ‫نقش‬ ‫داش��تن‬ ،‫گروهی‬ ‫‌های‬‫ت‬‫فعالی‬ ‫تسهیل‬
‫کمک‬ ،‫گروهی‬ ‫و‬ ‫جمعی‬ ‫روحیة‬ ‫از‬ ‫بودن‬ ‫برخوردار‬ ،‫دیگران‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫‌ه��ای‬‫ت‬‫مهار‬
‫دلسوزی‬ ‫و‬ ‫شفقت‬ ‫روی‬ ‫از‬ ‫دیگران‬ ‫با‬ ‫کردن‬ ‫همکاری‬ ‫و‬ ‫کردن‬
‫همدلی‬
،‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫به‬ ‫دادن‬ ‫پاسخ‬ ‫و‬ ‫دیگران‬ ‫احساسات‬ ‫درک‬ ،‫دیگران‬ ‫نظرگاه‬ ‫از‬ ‫مسائل‬ ‫دیدن‬
،‫دیگری‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫دادن‬ ‫قرار‬ ‫توانایی‬ ،‫دیگران‬ ‫احساس��ات‬ ‫در‬ ‫ش��دن‬ ‫شریک‬
‫بودن‬ ‫‌دار‬‫غ‬‫دا‬ ،‫خاص‬ ‫‌های‬‫ی‬‫بیمار‬ ‫مثل‬ ‫خاص‬ ‫مواق��ع‬ ‫در‬ ‫دیگران‬ ‫یاری‬ ‫و‬ ‫مراقب��ت‬
‫مقابل‬ ‫شخص‬ ‫درونی‬ ‫حاالت‬ ‫با‬ ‫آشنایی‬ ... ‫و‬ ‫آنان‬
1‫جدول‬
‫تجارب‬ ‫و‬ ‫نظرات‬ ‫تحلیل‬ ‫نتایج‬
‫‌های‬‫ه‬‫مؤلف‬ ‫و‬ ‫ابعاد‬ ‫از‬ ‫متخصصان‬ ‫زیستة‬
‫اجتماعی‬ ‫‌های‬‫ت‬‫مهار‬ ‫درسی‬ ‫برنامة‬ ‫محتوای‬
‫‌گرايي‬‫ن‬‫ساخت‬ ‫نظرية يادگيري‬ .‫ب‬
،‫نظريه‬ ‫اين‬ ‫طبق‬ .‫است‬ ‫ذهن‬ ‫ساخت‬ ‫نتيجة‬ ‫يادگيري‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫منطق‬ ‫اين‬ ‫بر‬ ‫مبتني‬ ‫‌گرايي‬‫ن‬‫ساخت‬
‫‌گرايان‬‫ن‬‫ساخت‬.‫‌گيرند‬‫ي‬‫م‬‫ياد‬،‫‌اند‬‫ه‬‫آموخت‬‫قبل‬‫از‬‫آنچه‬‫با‬‫جديد‬‫اطالعات‬‫كردن‬‫مرتبط‬‫با‬‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬
.‫‌پذيرد‬‫ي‬‫م‬ ‫تأثير‬ ‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫نگر‬ ‫و‬ ‫باورها‬ ‫همچنين‬ ،‫فكري‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫زمين‬ ‫از‬ ‫يادگيري‬ :‫معتقدند‬
،‫‌ش��ود‬‫ي‬‫نم‬ ‫دريافت‬ ‫غيرفعال‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬ ‫حواس‬ ‫يا‬ ‫ارتباطي‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫را‬ ‫از‬ ‫اطالعات‬ ،‫نظريه‬ ‫اين‬ ‫براس��اس‬
‫و‬ ‫‌پذيري‬‫ق‬‫انطبا‬ ،‫ادراك‬ ‫جايگاه‬ ،‫‌عالوه‬‫ه‬‫ب‬ .‫‌ش��ود‬‫ي‬‫م‬ ‫س��اخته‬ ‫فعال‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬ ‫كننده‬ ‫درك‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫بلكه‬
‫و‬ ‫ياددهي‬ ‌‫د‬‫فراين‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫شيو‬ ‫در‬ ،‫نظريه‬ ‫اين‬ ‫كاربرد‬ .‫است‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫همه‬ ،‫تجربي‬ ‫دنياي‬ ‫‌دهي‬‫ن‬‫س��ازما‬
‫فعال‬ ‫براي‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫‌توان‬‫ي‬‫م‬ ‫عمل‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫گرفته‬ ‫قرار‬ ‫كارشناسان‬ ‫توجه‬ ‫مورد‬ ‫جهت‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫يادگيري‬
‫و‬ ‫مطالعه‬ ‫مورد‬ ‫موضوع‬ ‫دربارة‬ ‫نظر‬ ‫اظهار‬ ،‫درسي‬ ‫مفاهيم‬ ‫عميق‬ ‫درك‬ ،‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ‫يادگيري‬ ‫كردن‬
.]208 :1392 ،‫[سيف‬ ‫كرد‬ ‫استفاده‬ ‫جديد‬ ‫و‬ ‫قبلي‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫آموخت‬ ‫پيوند‬
‫واقعي‬ ‫محيط‬ ‫براي‬ ‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ‫ساختن‬ ‫آماده‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫هدف‬ ‫اينكه‬ ‫دليل‬ ‫به‬
‫در‬ ‫كه‬ ‫آنچه‬ ‫با‬ ‫يادگيري‬ ‫‌هاي‬‫ط‬‫محي‬ ‫وضعيت‬ ‫قدر‬ ‫هر‬ ،‫ساختن‬ ‫بر‬ ‫مبتني‬ ‫نظرية‬ ‫مبناي‬ ‫بر‬ ‫لذا‬ ،‫اس��ت‬
‫به‬ ،‫باشد‬ ‫داشته‬ ‫بيشتر‬ ‫قرابت‬ )‫شد‬ ‫خواهند‬ ‫مواجه‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫شاگردان‬ ‫(كه‬ ‫آموزش‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫واقعي‬ ‫شرايط‬
.]118:1388،‫همكاران‬ ‫و‬ ‫[خسروي‬ ‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫بيشتر‬ ‫برنامه‬ ‫اهداف‬ ‫به‬ ‫دستيابي‬ ‫امكان‬ ‫اندازه‬ ‫همان‬
‫پژوهش‬ ‫‌شناسي‬‫ش‬‫رو‬
‫كه‬ ‫اس��ت‬ ‫كيفي‬ ‫پژوهش��ي‬ ‫مطالعه‬ ‫اي��ن‬
‫متخصص��ان‬ ‫ش��امل‬ ‫آن‬ ‫آم��اري‬ ‫جامع��ة‬
‫و‬ ‫تربيتي‬ ‫عل��وم‬ ،‫‌شناس��ي‬‫ن‬‫روا‬ ‫‌ه��اي‬‫ه‬‫حوز‬
‫منطق‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ .‫است‬ ‫بوده‬ ‫‌شناسي‬‫ه‬‫جامع‬
‫‌گي��ري‬‫ه‬‫نمون‬ ‫روش‬ ،‫كيف��ي‬ ‫‌ه��اي‬‫ش‬‫پژوه‬
‫‌هايي‬‫ه‬‫گزين‬ ‫و‬ ‫ب��وده‬ )‫(غيرتصادفي‬ ‫هدفمند‬
‫مطلوب‬ ‫پاس��خ‬ ‫ب��ه‬ ‫بيش��تر‬ ‫را‬ ‫محقق‬ ‫ك��ه‬
‫اين‬ ‫در‬ .‫‌اند‬‫ه‬‫ش��د‬ ‫انتخاب‬ ،‫‌كردند‬‫ي‬‫م‬ ‫نزديك‬
‫‌نظران‬‫ب‬‫صاح‬ ‫از‬ ‫تن‬ 15 ‫نظرات‬ ‫از‬ ،‫پژوه��ش‬
‫تجارب‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫ديدگا‬ .‫ش��د‬ ‫اس��تفاده‬ ‫مذكور‬
‫درسي‬ ‫برنامة‬ ‫محتواي‬ ‫پيرامون‬ ‫افراد‬ ‫زيستة‬
‫مصاحبة‬ ‫طريق‬ ‫از‬ ،‫اجتماع��ي‬ ‫‌ه��اي‬‫ت‬‫مهار‬
‫‌‌دست‬‫به‬ ‫ساختاريافته‬ ‫نيمه‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬ ‫عميق‬
‫اطالعات‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬ ‫براي‬ .‫اس��ت‬ ‫آمده‬
.‫شد‬ ‫اس��تفاده‬‫اس�ميت‬ ‫كدگذاري‬ ‌‫ش‬‫رو‬ ‫از‬
،‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬ ‫گ��ردآوري‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫كه‬ ‫صورت‬ ‫بدين‬
‫بار‬ ‫وچندين‬ ‫مج��زا‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫مصاحب��ه‬ ‫هر‬
ً‫ا‬‫عين‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫مصاحب‬ ‫كام��ل‬ ‫مت��ن‬ ‫تا‬ ‫ش��د‬ ‫مرور‬
‫كامل‬ ‫‌س��ازي‬‫ه‬‫پياد‬ ‫از‬ ‫پ��س‬ .‫ش��ود‬ ‫نوش��ته‬
‫‌ها‬‫ه‬‫مصاحب‬ ‫تمامي‬ ،‫كاغ��ذ‬ ‫روي‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫مصاحب‬
‫كدهاي‬ ‫و‬ ‫كدگ��ذاري‬ ‫‌خط‬‫ه‬‫‌ب‬‫ط‬‫خ‬ ‫‌ص��ورت‬‫ه‬‫ب‬
،‫كدگذاري‬ ‫از‬ ‫پس‬ .‫شدند‬ ‫شناسايي‬ ‫اساس��ي‬
‫از‬ ‫يك‬ ‫هر‬ ‫كنندة‬ ‫مشخص‬ ‫كه‬ ‫‌هايي‬‫ن‬‫مضمو‬
‫برچسب‬‫يك‬‫و‬‫تعيين‬،‫بودند‬‫متن‬‫‌هاي‬‫ش‬‫بخ‬
،‫بعد‬ ‫مرحلة‬ ‫در‬ .‫گرفت‬ ‫تعلق‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫عنوان‬ ‫يا‬
/‫كريمي‬ ‫احمدرضا‬
‫رشد‬ ‫عكس‬ ‫جشنوارة‬ ‫هفتمين‬ /‫تهران‬

4. 15 | 1394 ‫زمستان‬ | 2 ‫شمارۀ‬ | ‫هجدهم‬ ‫دورۀ‬ | ‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫آموزش‬ ‫رشد‬
‫با‬ ‫تا‬ ‫ش��دند‬ ‫‌بندي‬‫ه‬‫دست‬ ‫اصلي‬ ‫خوش��ة‬ ‫يك‬ ‫در‬ ‫مش��ترك‬ ‫عناوين‬
‫داده‬ ‫سازمان‬ ،‫شده‬ ‫استخراج‬ ‫‌هاي‬‫ن‬‫مضمو‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬
‫‌هاي‬‫ن‬‫مضمو‬ ‫از‬ ‫‌س��ازي‬‫ه‬‫خالص‬ ‫جدول‬ ‫يك‬ ،‫بعد‬ ‫مرحلة‬ ‫در‬ .‫ش��وند‬
‫از‬ ‫يك‬ ‫هر‬ ‫نشانگر‬ ‫كه‬ ‫‌هايي‬‫ل‬‫قو‬ ‫نقل‬ .‫شد‬ ‫تهيه‬ ‫ش��ده‬ ‫‌دهي‬‫ن‬‫سازما‬
‫و‬ ‫اس��تخراج‬ ،‫مصاحبه‬ ‫متن‬ ‫از‬ ‫‌ها‬‫ل‬‫قو‬ ‫نقل‬ ‫نيز‬ ‫و‬ ‫بودند‬ ‫‌ه��ا‬‫ن‬‫مضمو‬
‫يك‬ ‫يكديگر‬ ‫با‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬ ‫تلفيق‬ ‫‌منظور‬‫ه‬‫ب‬ .‫ش��دند‬ ‫جاگذاري‬ ‫جدول‬ ‫در‬
‫‌منظور‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫شد‬‫تهيه‬‫كننده‬‫شركت‬‫اولين‬‫براي‬‫‌سازي‬‫ه‬‫خالص‬‫جدول‬
،‫فرايند‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫شد‬ ‫استفاده‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫بعدي‬ ‫موردهاي‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬
‫نتيجه‬ ‫در‬ .‫ش��دند‬ ‫اضافه‬ ‫اوليه‬ ‫‌هاي‬‫ل‬‫جدو‬ ‫به‬ ‫جديد‬ ‫‌ه��اي‬‫ن‬‫مضمو‬
‫و‬ ‫ش��دند‬ ‫تلفيق‬ ‫زمان‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫رونده‬ ‫پيش‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫مضمو‬
.‫رسيد‬ ‫پايان‬ ‫به‬ ‫نوش��ته‬ ‌‫ت‬��‫دس‬ ‫آخرين‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬ ‫با‬ ‫كار‬ ‫اين‬
‫‌آوري‬‫ع‬‫جم‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫داد‬ ،‫شد‬ ‫مشخص‬ ‫كه‬ ‫هنگامي‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬ ‫‌آوري‬‫ع‬‫جم‬
‫حاصل‬ ‫جديدي‬ ‫اطالع��ات‬ ‫و‬ ‫اس��ت‬ ‫قبلي‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫داد‬ ‫تك��رار‬ ،‫ش��ده‬
»‫«اعتبار‬ ‫به‬ ‫دستيابي‬ ‫براي‬ ،‫همچنين‬ .‫رس��يد‬ ‫پايان‬ ‫به‬ ،‫‌ش��ود‬‫ي‬‫نم‬
‫و‬ ‫شد‬ ‫گرفته‬ ‫بهره‬ ‫‌نظر‬‫ب‬‫صاح‬ ‫استادان‬ ‫نظرات‬ ‫از‬ ،‫مصاحبه‬ ‫سؤاالت‬
‫پژوهش‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫‌پذيري»داد‬‫د‬‫«اعتما‬ ‌‫ت‬‫قابلي‬ ‫از‬ ‫اطمينان‬ ‫حصول‬ ‫براي‬
‫(بازرسي‬ )2002(‫مورهوس‬ ‫و‬ ‫‌كات‬‫ي‬‫م‬ ‫پيشنهادي‬ ‫‌هاي‬‫ك‬‫تكني‬ ‫از‬
‫طريق‬ ‫از‬ ‫وارسي‬ ،‫ناظران‬ ‫بازنگري‬ ،‫اطالعات‬ ‫كس��ب‬ ‫مس��ير‬ ‫مجدد‬
‫البته‬ .‫شد‬ ‫اس��تفاده‬ )‫اعضا‬ ‫كنترل‬ ‫و‬ ‫تحقيق‬ ‫در‬ ‫كنندگان‬ ‫ش��ركت‬
.‫است‬ ‫افزوده‬ ‫اعتماد‬ ‌‫ت‬‫قابلي‬ ‫به‬ ‫نيز‬ ‫پژوهشگر‬ ‫‌داري‬‫ت‬‫امان‬ ‫و‬ ‫دقت‬
‫‌ها‬‫ه‬‫يافت‬
‫درس��ي‬ ‫برنامة‬ ‫محتواي‬ ،‫متخصصان‬ ‫دي��د‬ ‫از‬ :‫پژوهش‬ ‫س�ؤال‬
‫است؟‬ ‫‌هايي‬‫ه‬‫مؤلف‬ ‫و‬ ‫ابعاد‬ ‫چه‬ ‫شامل‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬
‫تحليل‬ ‫از‬ ‫اس��تفاده‬ ‫با‬ ،‫پذيرفته‬ ‫ص��ورت‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫مصاحب‬ ‫نتاي��ج‬
‫استخراجي‬ ‫گزينشي‬ ‫كدهاي‬ ‫قالب‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫تحليل‬ ،‫كيفي‬ ‫محتواي‬
.‫شد‬ ‫ارائه‬ 1 ‫جدول‬ ‫در‬
‫نشان‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫مصاحب‬ ،‫است‬ ‫مشاهده‬ ‫قابل‬ 1 ‫جدول‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫‌گونه‬‫ن‬‫هما‬
‫در‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫درس��ي‬ ‫برنامة‬ ‫مهم‬ ‫محورهاي‬ ‫كه‬ ‫دادن��د‬
‫در‬‫شركت‬،‫اجتماعي‬‫عدالت‬‫به‬‫پايبندي‬،‫شهروندي‬‫(سواد‬‫بعد‬‫هفت‬
،‫اجتماعي‬ ‫‌پذيري‬‫ت‬‫مسئولي‬ ،‫فردي‬ ‫بين‬ ‫ارتباط‬ ،‫دموكراسي‬ ‫فرايند‬
‌‫ه‬‫ب‬ .‫است‬ ‫يافته‬ ‫تجلي‬ ‫مؤلفه‬ 35 ‫و‬ )‫همدلي‬ ‫و‬ ،‫مش��اركت‬ ‫و‬ ‫همكاري‬
‫تحليل‬ ‫مرحلة‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫هس��تند‬ ‫عناصري‬ ‫مذكور‬ ‫موارد‬ ،‫ديگر‬ ‫عبارت‬
‫وجوه‬ ‫نمايانگر‬ ‫و‬ ‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬ ‫حاصل‬ ‫استخراجي‬ ‫گزينشي‬ ‫كدهاي‬ ‫نهايي‬
‫نحوي‬ ‫به‬ ‫كدام‬ ‫هر‬ ‫كه‬ ‫هستند‬ ‫درس��ي‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫برنام‬ ‫محتواي‬ ‫متفاوت‬
.‫‌اند‬‫م‬‫سهي‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫افراد‬ ‫شناخت‬ ‫در‬
‫‌گيري‬‫ه‬‫نتيج‬
‫مؤثرترين‬ ‫و‬ ‫‌دهد‬‫ي‬‫م‬ ‫شكل‬ ‫را‬ ‫تربيت‬ ‫مركزي‬ ‫هستة‬ ‫درسي‬ ‫برنامة‬
‫‌ها‬‫ش‬‫نگر‬ ‫در‬ ‫تغيير‬ ‫و‬ ‫افراد‬ ‫جانبة‬ ‫همه‬ ‫رش��د‬ ‫هدايت‬ ‫براي‬ ‫وس��يله‬
،‫‌ها‬‫ش‬‫دان‬ ‫دربردارندة‬ ‫ني��ز‬ ‫درس��ي‬ ‫برنامة‬ ‫محتواي‬ .‫رفتارهاس��ت‬ ‫و‬
‫آموزش‬ ‫ضمن‬ ‫در‬ ‫‌آموز‬‫ش‬‫دان‬ ‫كه‬ ‫‌هاست‬‫ش‬‫ارز‬ ‫و‬ ‫فرايندها‬ ،‫‌ها‬‫ت‬‫مهار‬
.‫‌گيرد‬‫ي‬‫م‬ ‫قرار‬ ‫تعامل‬ ‫در‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫با‬ ‫يادگيري‬ -‫ياددهي‬ ‫فرايند‬ ‫در‬ ‫يا‬
‫قالب‬‫در‬‫اجتماعي‬‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬‫درسي‬‫برنامة‬‫محتواي‬‫مقاله‬‫اين‬‫در‬
‌،‫‌شناسي‬‫ن‬‫روا‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫حوز‬ ‫متخصصان‬ ‫سوي‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫مؤلفه‬ 35 ‫و‬ ‫بعد‬ 7
‫مشخص‬ ،‫بودند‬ ‫ش��ده‬ ‫پيش��نهاد‬ ‫‌شناس��ي‬‫ه‬‫جامع‬ ‫و‬ ‫تربيتي‬ ‫علوم‬
‫و‬ ‫پيوسته‬ ‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬ ‫شده‬ ‫تبيين‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫به‬ ‫پرداختن‬ ‫كه‬ ‫ش��د‬
‫افتد‬ ‫مؤثر‬ ‫افراد‬ ‫اجتماعي‬ ‫ش��خصيت‬ ‫در‬ ‫‌تواند‬‫ي‬‫م‬ ،‫ش��كل‬ ‫زنجيري‬
.‫آورد‬ ‫پديد‬ ‫آنان‬ ‫ب��راي‬ ‫معنوي‬ ‫و‬ ‫عاطفي‬ ‫ابعاد‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫پيامدهاي��ي‬ ‫و‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫فعالي‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ش‬‫تال‬ ‫بايد‬ ‫كشور‬ ‫آموزشي‬ ‫نظام‬ ‫كه‬ ‫اس��ت‬ ‫بديهي‬
‫چنين‬ ‫اجراي‬ ‫و‬ ‫طراحي‬ ‫راستاي‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫يافتة‬ ‫س��ازمان‬ ‫و‬ ‫منظم‬
‫پيشنهادهاي‬ ‫برخي‬ ‫به‬ ‫ادامه‬ ‫در‬ .‫كند‬ ‫چندان‬ ‫دو‬ ‫درسي‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫برنام‬
‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫درسي‬ ‌‫ة‬‫برنام‬ ‫محتواي‬ ‫اصالح‬ ‫براي‬ ‫كاربردي‬
:‫‌شود‬‫ي‬‫م‬ ‫اشاره‬ ‫موجود‬
‫و‬ ‫ابعاد‬ ‫از‬ ‫اس��تفاده‬ ‫با‬ ‫‌توانند‬‫ي‬‫م‬ ‫درس��ي‬ ‫‌ه��اي‬‫ب‬‫كتا‬ ‫مؤلف��ان‬
،‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬ ‌‫ي‬‫معرف‬ ‫متخصصان‬ ‫توسط‬ ‫پژوهش‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫‌هايي‬‫ه‬‫مؤلف‬
‫محتواي‬ ،‫تدوين‬ ‫و‬ ‫طراحي‬ ،‫گزينش‬ ‫ب��راي‬ ‫عملي‬ ‫الگويي‬ ‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬
‫اجتماعي‬ ‫‌ه��اي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫جانب��ة‬ ‫همه‬ ‫پ��رورش‬ ‫(ب��راي‬ ‫‌تر‬‫ب‬��‫مناس‬
.‫ببينند‬ ‫تدارك‬ )‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬
‫اهميت‬ ‫و‬ ‫جديد‬ ‫عصر‬ ‫در‬ ‫‌وپرورش‬‫ش‬‫آموز‬ ‫اقتضائات‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬
‫سعي‬ ‫مرتبط‬ ‫مؤلفان‬ ‫و‬ ‫‌ريزان‬‫ه‬‫برنام‬ ،‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬
‫مارپيچي‬‫صورت‬‫به‬‫را‬‫اجتماعي‬‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬‫‌هاي‬‫ه‬‫مؤلف‬‫و‬‫ابعاد‬‫كنند‬
‫كنند‬‫تنظيم‬‫عمومي‬‫‌هاي‬‫ه‬‫دور‬‫درسي‬‫‌هاي‬‫ب‬‫كتا‬‫محتواي‬ ‫خالل‬‫در‬
‫تنظيم‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫رو‬ ‫از‬ ‫يكي‬ ‫مارپيچ��ي‬ ‫درس��ي‬ ‫(برنامة‬ .‫دهند‬ ‫ارائه‬ ‫و‬
‫‌هاي‬‫ع‬‫موضو‬ ‫ي��ا‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫مهار‬ ،‫مفاهيم‬ ‫برخ��ي‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫محتواس��ت‬
‫آنكه‬ ‫بدون‬،‫‌شوند‬‫ي‬‫م‬ ‫عرضه‬‫درسي‬‫برنامة‬‫طول‬‫در‬‫تدريج‬ ‫به‬‫اساسي‬
.‫شود‬ ‫تكرار‬ ‫منظم‬ ‫و‬ ‫كامل‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬ ‫يادگيري‬ ‫مورد‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫زمين‬ ‫تمامي‬
‫با‬ ‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ،‫يادگيري‬ ‫تجربيات‬ ‫توالي‬ ‫تعيين‬ ‫با‬ ،‫ش��يوه‬ ‫اين‬ ‫در‬
‫براي‬ ‫موقعيت‬ ‫و‬ ‫‌ش��وند‬‫ي‬‫م‬ ‫آش��نا‬ ‫موضوعات‬ ‫از‬ ‫معيني‬ ‫‌هاي‬‫ه‬‫جنب‬
‫فراهم‬ ‫متوالي‬ ‫‌هاي‬‫ل‬‫سا‬ ‫در‬ ‫‌تر‬‫ه‬‫پيچيد‬ ‫شكل‬ ‫در‬ ‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬ ‫دوبارة‬ ‫برخورد‬
.‫سازد‬ ‫‌تر‬‫ق‬‫عمي‬ ‫را‬ ‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ‫مطالعات‬ ‫‌تواند‬‫ي‬‫م‬ ‫شيوه‬ ‫اين‬ .‫‌آيد‬‫ي‬‫م‬
‫براي‬ ‫مناسب‬ ‫و‬ ‫فعال‬ ‫يادگيري‬ -‫ياددهي‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫رو‬ ‫از‬ ‫استفاده‬
‫تحليل‬ ،‫گروهي‬ ‫بحث‬ ،‫نقش‬ ‫ايف��اي‬ ‫(مانند‬ ‫اجتماعي‬ ‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬
‫علمي‬ ‫‌هاي‬‫ش‬‫گرد‬ ،‫‌ساالن‬‫م‬‫ه‬ ‫آموزش‬ ،‫مشاهده‬ ،‫اجتماعي‬ ‫مس��ائل‬
‫نظر‬ ‫مورد‬ ‫مباحث‬ ‫‌سازي‬‫ي‬‫درون‬ ‫به‬ ‫‌تواند‬‫ي‬‫م‬ )‫ياديارها‬ ‫از‬ ‫اس��تفاده‬ ‫و‬
.‫كند‬ ‫شاياني‬ ‫كمك‬ ‫‌آموزان‬‫ش‬‫دان‬ ‫در‬ ‫متخصصان‬
‫‌هاي‬‫ت‬‫مهار‬ ‫آموزش‬ ‫با‬ ‫مرتبط‬ ‫‌افزارهاي‬‫م‬‫نر‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫بس��ت‬ ‫طراحي‬
‫كارشناس��ان‬ ‫و‬ ‫والدين‬ ،‫‌آم��وزان‬‫ش‬‫دان‬ ،‫معلم��ان‬ ‫ويژة‬ ‫اجتماع��ي‬
‫استفاده‬ ‫مورد‬ ‫درسي‬ ‫‌هاي‬‫ب‬‫كتا‬ ‫محتواي‬ ‫مكمل‬ ‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬ ‫‌تواند‬‫ي‬‫م‬
‫درسي‬ ‌‫ة‬‫برنام‬ ‫يا‬ ‫پنهان‬ ‫درس��ي‬ ‫برنامة‬ ‫به‬ ‫مباحث‬ ‫اين‬ ‫تا‬ ‫گيرد‬ ‫قرار‬
.‫نشوند‬ ‫تبديل‬ ‫مغفول‬
.‫است‬ ‫موجود‬ ‫مجله‬ ‫دفتر‬ ‫در‬ ‫منابع‬
1
2
3
4
‫موسوی‬ ‫میثم‬ :‫تصویرساز‬