2. Ang pelikulang Mumbaki ay patungkol sa pagtutunggali ng
mga modernong at katutubong paniniwala na kinakaharap ng isang
Ifugao na nabigyan ng pagkakataon na makapag-aral ng kursong
medisina sa Manila. Ipinapakita rito ang pagsasalungat ng
sosyalisasyon na nangyayari sa Pilipinas. Sa kuwentong Mumbaki
kinakailangan ng pangunahing tauhan sa kwento na si Dr. Joseph na
mamili kung alin ang kanyang tutuparin, ang kanyang pangarap na
makapagtrabaho sa ibang bansa kasama ang kanyang kasintahan o
gampanan ang kanyang tungkulin bilang miyembro ng kanyang
tribong Ifugao. Dito sa kwentong mumbaki ipinapakita rin dito ang mga
paniniwala at tradisyon ng mga ifugao.
INTRODUKSYON
4. Isang katutubong ifugao na nabigyan ng pagkakataon na
makapag-aral ng medisina sa Manila, at naghangad na
makatrabaho sa ibang bansa. Bumalik siya sa kanyang
pinagmulan upang bisitahin ang kanyang amang nabaril bunga ng
pakikipag alitan sa kabilang tribu, ngunit ito’y ‘di na niya inabutan.
Raymart Santiago as Dr. Joseph Dumalilong
Tauhan
at
Karakterisasyon
5. Ang pinsan ni Joseph at
anak ni Apo Ginoldang
Albert Martinez as
Carlos Bakayyawan
Ang ama ni Carlos at uncle ni Dr. Joseph na
siyang namuno na sa tribung Lidum
pagkamatay ng kapatid nitong si Apo
Dangunay (ama ni Joseph na nabaril sa alitan)
Ray Ventura as Apo
Ginoldang
Tauhan
at
Karakterisasyon
6. Namumunong doctor sa limang bundok. Siya
naman ang nagbigay ng advice kay Dr. Joseph
upang malinawan siya sa kanyang isip na kung
ano ang dapat niyang gawin o kung ano ang
nararapat niyang piliin. Wala rin siyang
pinapanigan na tribu sapagkat ang gusto
lamang niya ay magkaisa ang dalawang panig.
Siya ang namumunong doktor na nagtitiis o
nagsisilbi sa dalawang tribu.
Joel Torre as
Dr. Felix Lorenzo
Tauhan
at
Karakterisasyon
7. Kasintahan ni Joseph
Dumalilong
Rachel Alejandro as
Dr. Nancy Madrid
Isang taga-Lidum na kasintahan
ni Carlos; naging OFW sa Hong
Kong.
Ruby Moreno as
Aya Imaya
Tauhan
at
Karakterisasyon
8. Pamangkin ni Ramon Atiwan, dating
pinagkasundong pakasalan kay Joseph.
Sa huli’y nagkatuluyan naman ang
dalawa.
Angel Aquino as Dolores
Uncle ni Dolores, namumuno sa
tribong Alimit—ang kaaway ng
tribong Lidum.
Pen Medina as
Ramon Atiwan
Tauhan
at
Karakterisasyon
9. Dito sa pelikulang Mumbaki
isinalaysay dito kung ano ang mga
tradisyon at kaugalian ng mga tribung
Ifugao sa Pilipinas na kung saan sila ay
naniniwala sa kanilang “baki” na siyang
tawag nila sa kanilang Diyos. Ang
salitang Mumbaki ay ang salitang
panawagan na manggagamot sa
kanilang tribu.
10. Ang kwento ay tungkol sa anak ng isang Punong Ifugao
na nagngangalang Joseph na bumalik sa kanyang tribo
pagkamatay ng kanyang ama. Aalis na sana siya ng
Pilipinas papuntang U.S. kasama ang kanyang nobya na
si Nancy, ngunit obligado siyang bumalik sa tribong
Lidum kung saan siya ang napiling manguna sa labanan
laban sa tribong Alimit. Si Joseph ay isang batang
doktor na bumalik upang ilibing ang kanyang ama.
BUOD
11. Habang naroon, natuklasan niya ang kanyang mayamang
pamana at ipinagmamalaki ang kanyang pagiging Ifugao.
Hindi niya napigilan ang pagnanais na tumulong sa kanyang
nayon na lumaban sa makabagong medisina at nasa gitna
ng pneumonia epidemic at civil war. Sinasaklaw nito ang
adaptasyong bagong paraan ng pagpapagaling ng
karamdaman ng mga tao ngunit ito ay susuway sa kanilang
mga paniniwala kung saan sila ay naniniwala na ang
kanilang "Baki" o mga Diyos ay maaaring mapahamak sila
sa anumang sumpa.
12. Nagsimula ang kwento sa alitan sa pagitan ng hindi
maayos na kasal. At sila rin ay nagtalo tungkol sa mga
hangganan ng kanilang mga teritoryo, kung saan
kung sino ang dapat magkaroon ng matandang puno
(chieftain) sa pagitan ng dalawang tribo. Bawat isa ay
humihingi ng paliwanag na nagtatapos sa pagkamatay
ng pinuno ng mga tribo ng Lidum at ang simula ng
digmaan para sa paghihiganti at hustisya.
13. Naniniwala ang tribong Lidum na kapag hindi nila
mabigyan ng hustisya ang pagkamatay ng pinuno ay
magdurusa sila tulad ng pagdanas ng iba't ibang
karamdaman at mga digmaan na maaaring maging sanhi
ng pagkamatay ng ibang tao. At lahat ng tribo sa Ifugao ay
hindi naniniwala sa gamot na ibinigay sa kanila ng
kanilang doktor. Naniniwala sila na ang kanilang Mumbaki
(paring manggagamot) lamang ang makatutulong at
makakapagligtas sa kanila sa tulong ng kanilang Baki dahil
siya ang ipinadala ni Baki upang iligtas sila.
15. Ang pangunahing karakter ay nalilito kung alin ang mas nararapat
na sundin: ang ipaghanti ang kanyang tribo o ang gamitin ang
kanyang kaalaman sa panggamot? Sa una, bilang bahagi ng
kanyang tribo, pinili niyang maging tapat dito at pinili niyang
ipaghiganti ang kanyang tribo. Ipinapakita rito ang kanyang
pagsunod sa unang kulturang kanyang kinalakhan. Sa kabilang
banda, ipinapakita rin na sinunod niya ang ikalawang
kultura na kanyang kinalakhan sa pamamagitan ng pagtatayo
ng health center sa kanilang tribo at pagpapatuloy sa kanyang
propesyon bilang isang doctor upang suportahan ang medical na
pangangailangan ng mga tribo.
16. Ang pagsali sa dalawang magkaibang
kultura ay isang malaking bagay at mahirap
para sa kanila na gawin iyon, gayunpaman,
ang grupo ay nagtagumpay pa rin na
tulungan ang isa't isa upang malutas ang
kanilang problema at lumikha ng isang
bagong kakaibang kultura mula dito.
18. PANANAMIT
Bahag. Karaniwang lalaki ang nagsusuot ng bahag, na isa
ring uri ng tapis. Ito ay isang pahabang tela na ibinabalot sa
baywang at sa pagitan ng mga hita bilang panakip sa ari.
Ang isang dulo ng tela ay nakalaylay sa harap at ang isa
naman ay sa likod na tumatakip naman sa puwit. Kadalasang
ang kababaihan naman ang humahabi sa tela at ang disenyo
ng habi ay natatangi sa kanilang pangkat. Karaniwang pula
ang pangunahing kulay ng bahag at puti at itim naman ang
mga disenyo nitó.
21. "Mumbaki" ang tawag ng mga Ifugao sa kanilang
manggagamot. Higit sa kapangyarihan ng isang
ordinaryong manggagamot ang taglay ng mumbaki
dahil sa komunidad ng mga Ifugao, ito ang
gumaganap sa tungkulin ng isang manggagamot at
pari. Naniniwala ang mga Ifugao na hindi lamang
pisikal na karamdaman ang binibigyang lunas ng
isang mumbaki kundi kaya din nitong tugunan ang
ispiritwal na pangangailangan ng mga tao.
22. Upang makausap ang ma baki o ang mga yumaong
Ifugao, nagsasagawa ng ritwal ang mga katutubo
sa komunidad. Pinaiinom ng alak (rice wine) na
kung tawagin nila ay "bayah" ang isang mumbaki.
Ang alak at mga hayop─maaaring manok o
baboy─ang siyang iniaalay ng mga katutubo sa
kanilang baki bilang pasasalamat sa masaganang
ani o sa maganda at matiwasay na panahon.
23. Sa pamamagitan ng pag-aalay ng pinakamasarap na
"bayah", pinakamasaganang aning palay, at
malulusog na alagang hayop, umaasa ang mga
Ifugao na mahihikayat at mapapapayag nilang
makipag-usap ang mga baki sa kanila. Kapag nag-iba
na ang boses ng mumbaki, ibig sabihin ay sumanib
na sa katawan nito ang baki o ang katauhan ng
yumao na nais tawagin ng mga katutubo.
24. Batay sa pelikula, pinupugot nila ang ulo ng
manok at kung kay sino ito tumapat, siya ang
bukod tanging napili. May ritwal rin na
ginaganap, pinapainom siya rito ng alak at
tinatawag ang mga namatay nang mumbaki
upang sapian siya.
25. PARAAN NG PAGLILIBING
Ipinapaupo ang katawan ng pumanaw at
pagtawag sa pangalan nito habang may
isinasagawang ritwal
Pagbalot ng tela sa mga namatay nilang
mahal sa buhay
Isinasama ang mga kagamitan ng yumao
sa kanilang hukay
Sa ikatlong araw inilibing ang namatay
26. PAGPAPAHALAGA
Base sa mga ipinakita sa pelikula, makikita
rito kung gaano nila pinapahalagahan ang
kanilang mga pagmamay-ari at kanilang
mga teritoryo. May magtangka lang na
putulin at pakialaman ang kanilang
pagmamay-ari ay isa nang malaking
dahilan upang magbugso na ng away sa
dalawang kampo.
27. ‘HIGIT’
O peace talks. Ito yong pinadalo ang dalawang o
ang mga magkaibang panig upang mag-usap
patungkol sa problema.
28. Pag-alay ng alak sa
pagtawag sa kanilang
Baki at pagkatay ng
hayop.
33. Sa pelikulang "Mumbaki" (1996), maraming pinapakitang mga
isyung panlipunan na kinakaharap ng ating bansa. Sa unang
bahagi ng pelikula, ipinakita ang kalihim ng Kagawaran ng
Kalusugan na nagtatalumpati tungkol sa isyu ng pag-alis ng
mga doktor sa Pilipinas upang mangibang-bayan. Dito ay
hinikayat ang kalihim na manatili na lamang sa bansa ang mga
manggagamot dahil mas kailangan ang mga tulad nito dito.
Hinikayat din niya ang mga doktor na magboluntaryo na
lamang para sa isinusulong na programang "doctor to the
barrios" o ang pagpapadala ng mga doktor sa mga
malalayong baryo sa Pilipinas upang doon manggamot.
34. Bagama’t mahigit isang dekada na mula ng maipalabas
ang pelikula, ang mensahe nito ay nananatiling
napapanahon. Isa sa mga mahalagang ideyang pinirisenta
ng pelikula ay ang konsepto ng “collectivism.” Naging
mabisa ang pagpapakilala ng ideyang ito sa pamamagitan
ni Dr. Lorenzo. Ani ni Dr. Lorenzo kay Joseph, “…sa
hangad mo na kumita agad ng malaki, nakakalimutan
mong Ifugao ka.”
BRAIN DRAIN
35. Nais ni Dr. Lorenzo na mapagtanto ni Joseph na
mayroon siyang tungkulin sa kanyang mga ka-
tribu. Nabigyan siya ng pribelehiyong palawakin
ang kanyang kaalaman lampas sa limitasyon ng
kapaligiran ng kabundukan, kaya’t bago higit na
pagyamanin ang sarili, mainam na ibahagi niya
muna ang kanyang kaalaman upang mapag buti
rin ang kalagayan ng kanyang mga kababayan –
bayan muna bago ang sarili.
36. Maiuugnay rin sa naging talakayan sa wika
ang konsepto ng collectivism. Bago ang
personal na interest (pagsusulong ng kani-
kaniyang wika bilang pambansang wika), bago
ang iba (pagpapayaman ng Ingles), dapat
tayo, bilang isang bansa, muna. Mahalaga ang
tulong-tulong ng pagbubuo ng pambansang
wika para sa ikauunlad ng bayan.
37. Matagal nang kinakaharap ng bansa ang isyu ng brain drain.
Maraming Pilipino na bagong tapos sa kani-kanilang propesyon
ang mas pinipili na makipagsapalaran sa ibang bansa dahil sa
mas maraming magagandang oportunidad doon tulad ng mas
maayos na trabaho na may karampatang disenteng sahod.
Konektado ito sa isyu ng kakulangan ng trabaho sa Pilipinas kaya
talamak ang pag-alis ng mga Pilipino at makikipagsapalaran sa
ibang bansa. Konektado rin ito sa isyu ng ilegal na pagpapadala
or pag-re-recruit ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa
tulad ng Iraq upang magtrabaho.
38. Karaniwan na ring problema ang transportasyon at
komunikasyon sa ilang mga probinsya sa bansa. Nang
pumunta si Joseph Dumalilong sa Ifugao, naipakita sa
pelikula ang matinding problema sa transportasyon sa lugar
na ito. Sa isa sa mga eksena sa pelikula, makikitang
nakasakay si Joseph kasama ang kasintahan nitong si Nancy
sa taas ng dyip (topload) papunta sa kanilang bayan.
TRANSPORTASYON
AT KOMUNIKASYON
39. Karaniwan na itong tanawin sa mga malalayong
lugar kung saan madalas ay iilan lamang ang
byahe ng mga pampublikong sasakyan kaya
pinupuno ito upang masulit ang byahe. Ang
pataas na daan ay bako-bako at dahil
bulubundukin ang lugar, matarik ang tinatahak na
kalsada na sadyang delikado lalo na tuwing
umuulan at nagiging madulas ang daan.
40. Ang sulinarin sa transportasyon ay madalas kaakibat
ng problema sa komunikasyon. Mabagal ang
sistema ng komunikasyon sa ilang mga bayan sa
Ifugao dahil hindi maayos ang mga daan. Isang
halimbawa nito ay ang mabagal na pagproseso sa
in-order na gamot ni Doctor Lorenzo (Joel Torre) sa
Maynila. Marami nang namatay dahil sa kumakalat na
epidemiya sa ilang bayan sa Ifugao dahil sa pagka-
antala ng mga gamot.
41. Kung iisipin, ang problema sa transportasyon at
komunikason ay napakasimple kung ibabase sa kung
gaano na kalayo ang narating ng makabagong teknolohiya.
Ngunit ang totoo, hindi na gaanong nabibigyang-pansin ng
gobyerno ang pagpapalawak sa transportasyon at
komunikasyon sa mga lugar na malayo sa mga
kalungsuran. May mga program ang pamahalaan para sa
pagpapaunlad sa bawat rehiyon ng bansa, gayunpaman,
ang Ifugao ay isa sa mga napag-iiwanan.
42. Sa ngayon, moderno na ang pamumuhay ng maraming
Pilipino, ngunit marami pa ring mga bayan sa lalawigan ng
Ifugao ang namumuhay nang tradisyunal or naaayon sa
kinagisnan nilang kultura. Sa pagpapanatili nilang isabuhay
ang kanilang kultura, may mga pagkakataong tinatanggihan
ng mga katutubo ang mga kalinangan mula sa labas ng
kanilang komunidad dahil hindi ito naaayon sa kanilang mga
katutubong paniniwala.
TRADISYON VS
MODERNISASYON
43. Sa ganitong paraan, napapanatili nila ang kanilang
mayamang kultura, ngunit mayroon ding mga
pagkakataon na hindi nakakabuti ang istriktong
pagsunod nila sa mga nakaugalian na at pagiging
sarado sa mga bagong kalinangan. Isang
halimbawa nito ay ang tagpo sa pelikula kung saan
pumunta ang pulisya sa baryo ng Lidum upang
imbestigahan ang pagkamatay ng ama ni Joseph
na si Dangunay.
44. Hindi ipinagbigay-alam ng tiyuhin ni Joseph sa mga
pulis ang tunay na nangyari sa pagpaslang sa
kapatid nito at tumanggi siyang humingi ng tulong
mula sa pulisya dahil ang mga Ifugao ay may sariling
pamamaraan ng pagkamit ng hustisya. Ito ay ang
"bales" o paghihigati, ang konsepto ng hustisya na
mata sa mata at ngipin sa ngipin.
45. Sa simula ng pelikula, hindi naniniwala ang mga katutubong
Ifugao na makakagaling ang mga gamot na bigay ni Dr. Lorenzo
sa parehong paraan na hindi rin naniniwala si Dr. Lorenzo na
makagagaling ang kanilang mga baki. Dahil sa laganap na kaso
ng mga sakit lalo na sa baga bungad ng malamig na klima roon,
hindi naging madali ito dahil palagi nilang tinatanggihan ang
binibigay nilang mga gamot at dahil na rin sa matinding
paniniwala ng mga tao na pagagalingin ng kanilang mga baki.
46. Ang pagtatagpo ng dalawang kaisipan ay nagsimula nang
imungkahi ni Dr. Lorenzo sa mumbaki at mga nakatatanda
sa tribu na pag-unayin ang dalawang paniniwala. Ani niya,
“…Ano kaya kung magtulungan tayo? Kapag di umubra
mga gamot ko, tawagin natin mga baki ninyo. Kung wala
namang gana mga baki ninyo yung mga gamot ko naman
subukan natin....” Hindi kailangang talikuran ang
tradisyong kinagisnan para sa modernisasyon. Sa
katunayan, mahalagang nananatiling buo ang tradisyon
bago tanggapin ang mga makabagong ideya.
47. May isa pang mahalagang pahayag ukol sa konseptong ito
ang matatagpuan sa pelikula. Ito ay sinambit ni Aya, katutubong
Ifugao na nakapagtrabaho sa Hong Kong, “Nanibago ako…
ngunit ‘di ko tinalikdan ang luma, lumawak ang mundo ko, hindi
lumipas.” Importanteng maihatid ang mensaheng ito sa mga
manunuod. Ang mga pagbabago sa ating kultura ay hindi
maaring pigilin sa loob ng mahabang panahon, kailangang
sumabay sa agos ng panahon. Sa kaso ng mga katutubong
Ifugao sa pelikula, kinailangan nilang tanggapin ang bagong
paraan ng panggagamot at ang ideya ng family planning para
mapanatili at mapagbuti ang kanilang lahi.
49. Malinaw na makikita sa pelikula ang
magkasalungat na sosyalisasyon
na nangyayari sa Pilipinas. Ang
pinakasimpleng manipestasyon nito
ay ang uri ng damit na isinusuot
ng mga karakter sa pelikula: ang
mga lumaki sa siyudad ay
nagsusuot ng jeans, polo, t-shirt, at
iba pa samantalang ang mga
lumaki sa bundok ay
nakabahag at nakahubad.
Panana
mit
50. Gayundin ay ang magkaibang alak
na iniinom ng nagmula sa siyudad at
ng nagmula sa bundok. Bayah ang
tawag sa kanilang inumin na
karaniwang iniinom kapag may
gagawing ritwal o gaganaping
okasyon. Noong unang panahon, ayon
sa mga tagaroon, ang bayah ay
iniaalay sa mga paganong diyos para
sa proteksyon ng mga pananim at
para sa masaganang ani.
Inumin
51. Dagdag pa rito ay ang paggamit ng
moderno at katutubong paraan ng
panggagamot. Ang mga lumaki at
nag-aral sa siyudad ay gumagamit
ng antibiotics para agapan ang
epidemya na kumakalat sa mga
Ifugao habang ang mga Ifugao
naman ay nananalangin sa
kanilang mga baki sa
pamamagitan ng mga mumbaki.
Manggaga
mot
53. Minsan dahil sa ating kultura, lahat ng
paniniwala at gawi ay humahadlang sa
ating isipan na tanggapin ang mga bagay
na iyon at gayundin ang tradisyon ng iba't
ibang tao.
54. May mga pagkakataong dahil sa poot ay
magdudulot lamang ito ng walang katapusang
digmaan ngunit mayroon tayong isang bansa,
isang pamahalaan upang mapanatili ang
kapayapaan at lutasin ang bawat problema natin sa
pamamagitan ng usapang pangkapayapaan sa
korte ang mga pagsubok. Dapat din nating igalang
ang halaga ng buhay ng bawat indibidwal.
56. • Baki – tawag sa kanilang mga diyos
• Mumbaki – ang tawag sa kanilang Paring
manggagamot, o ‘Shaman’ kung tawagin ni Nancy. At
hindi lamang sila nanggagamot ng mga
pangkaraniwang sakit na nararamdaman ng katawan,
kundi pati na rin sa mga sugat ng ating kaluluwa. Isa
sila sa mga may espesyal at katangi-tanging tungkulin
sa kanilang komunidad. Hindi kung kani-kanino
lamang iniaatas ang pagiging mumbaki.
57. Hindi lamang sila manggagamot kundi sila rin ang
nangunguna sa mga ritwal na iniaalay sa kanilang mga
diyos, sa mga may sakit, sa mga patay, sa pagtatanim at
pag-aani, sa mga pagdiriwang, sa kasalan at kahit sa
kanilang mga karaniwang gawain. Itinuturing din silang mga
pari na may pinakamalakas na ugnayan sa mga baki. Sila
ang nag-aalay ng mga dasal sa mga pagdiriwang ng tribo.
Masasabi rin na sila ay eksperto na sa mga tradisyon at
kultura ng kanilang nasasakupang komunidad.
58. • Bayah – tawag sa inuming kanilang inaalay kasabay ng mga pagkain
pati na rin sa tuwing gagawa sila ng ritwal.
• Higit – Peace talks
• Bales – o paghihigati, ang konsepto ng hustisya na mata sa mata at
ngipin sa ngipin
• Pinugo – isang pook na nasa pangangalaga ng isang pamilya. Doon
nila kinukuha yong kahoy na panggatong at paggawa sa bahay.
• Tribong Lidum – tribo nila Joseph na pinamunuan ni Apo Ginoldang
• Tribong Alimit – tribo nila Ramon, ang tiyo ni Dolores, at ang siyang
pumatay sa ama ni Joseph
