İktisat Bilimi Perspektifinden İyilikseverliğin Eleştirisi

1. İktisat Bilimi Perspektifinden
İyilikseverliğin Eleştirisi
Prof. Dr. Coşkun Can Aktan
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan ‘İyilikseverliğin Maliyetleri» içinde: C C
Aktan & S Yay , Kurumsal Sosyal Sermaye, Ankara: Seçkin Yayını, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Zeynep Kuru

2. I. GİRİŞ
“Atinalı Demades, cenaze törenleri için gerekli şeyleri satan bir
hemşerisini, bu işten fazla kazanç beklediğini, bu kazancın da ancak bir
çok insanın ölümünden gelebileceğini ileri sürerek mahkum etmiş.
Yunanlı komedya şairi Philemon, ‘hiçbir hekim dostlarının bile
sağlığından hoşlanmaz’ dermiş, ‘hiçbir asker de yurdundaki barıştan.’
Daha da kötüsü, herkes içini yoklasa görür ki gizli dileklerimizin
(iyiliklerimizin) bir çoğu başkasının zararına doğar ve beslenir.”
Michel de Montaigne

3. İyilikseverlik, herhangi bir açık ya da menfaat beklentisi ile hareket
etmeksizin gönüllü olarak ya da zımni bir zorunluluk hissederek
başkalarına yardım(lar)da bulunmaktır.
Bu tanım içinde iki hususa dikkat çekmek gerekir: İlk olarak,
insanlar, hiçbir menfaat beklemeksizin başka insanlara ve/veya
canlılara “gönüllü” yardımda bulunabilirler.
Gönüllü
Menfaat
İyilikseverlik hiç şüphe yok ki, yüksek erdemler kategorisinde
bir yeri hak eden bir ahlaki davranıştır.
I. GİRİŞ

4. II. İYİLİKSEVERLİĞİN MALİYETLERİ
• İyiliği hangi amaçla
yaptığı ?
Homo
Economicus
• İyilik yaparken ne
düşündükleri ?
Rasyonalite

5. “Azalan Marjinal Fayda Kanunu” olarak da
bilinen “Gossen Yasası (Gossen Laws)” ile
açıklayabiliriz.
“Hiç kimse bir köpeğin başka bir köpekle adil bir kemik
değiş-tokuşu yaptığını görmemiştir. Aynı şekilde, hiç kimse
bir hayvanın başka bir hayvana hareketlerle ya da kendi
doğal sesiyle, ‘bu benim, o senin’; ‘sendekine karşılık
kendiminkini sana vermek istiyorum’ dediğini
görmemiştir.”
- Adam Smith
II. İYİLİKSEVERLİĞİN MALİYETLERİ

6. Gossen Yasası ve İyilikseverliğin Maliyeti
 Çölde aşırı susuz bir insana yapılabilecek en güzel iyilik ona su vermek
olacaktır. Burada önem taşıyan ise o insana vereceğimiz su dolu ilk bardağın
taşıdığı önemdir. Susuz kalmış bir insana vereceğimiz ilk 1 bardak su o kişi
için inanılmaz değerli olacaktır.
 Gossen Yasası bu noktadan sonra önem arz etmektedir.

7. Tüketilen Su Miktarı için Toplam ve Marjinal Fayda
Tüketilen Su Miktarı
(Bardak)
Toplam Fayda Marjinal Fayda
0 0 0
1 20 20
2 35 15
3 45 10
4 50 5
5 50 0
6 45 -5
Tablo 1: Tüketilen Su Miktarı için Toplam ve Marjinal Fayda

8. Şekil 2: Tüketilen Su Miktarı için Toplam ve Marjinal Fayda Eğrilerinin Birleşimi
• Örneğimize göre, çölde susuz kalmış bireyin tükettiği ilk bardak suyun faydası 20
birimdir. İkinci bardak suyu içtiğinde toplam faydası 35 birime, üçüncü bardak suyu
içtiğinde 45 birime ve dördüncü bardak suyu içtiğinde ise 50 birime çıkacaktır.
Tüketilen Su Miktarı için Toplam ve Marjinal Fayda

9.  Devletler/hükümetler “refah devleti (welfare state)” anlayışı gereği toplumun
sosyal refahını maksimize etmek amacıyla sosyal yardım, sosyal teşvik, sosyal
tazmin vb. araçlarla çeşitli müdahalelerde bulunurlar.
 Ancak devletin/hükümetin bu iyiliksever veya hayırsever davranışları semiriyeli
çıkmazından kurtulmamıza imkan sağlamamakta, tam aksine bu çıkmaz içinde
kalmamıza neden olmaktadır.
REFAH
yardım
devlet
davranış
İyiliksever
Kamu Tercihi İktisadı Perspektifinden İyilikseverliğin Eleştirisi:
Semiriyeli Çıkmazı

10. İyilikseverliğin Maliyeti: Tembellik ve Rehavet
Soğuk bir kış gününde karıncalar yazın biriktirdikleri yiyecekleri yuvalarından çıkarıp
kurutuyorlarmış.
Açlıktan ölmek üzere olan bir ağustosböceği yanlarına yanaşarak, yaşamının
kurtulması için bir lokma yiyecek istemiş.
“Geçen yaz boyunca ne yaptınız siz ?” diye sormuş karıncalar.
“Ne mi yaptım ? Gece gündüz şarkı söyledim durdum.” demiş ağustos böceği.
Yiyeceklerini korumaya alan karıncalar, “İyi o zaman” diyerek gülmüşler.
“Bütün yaz şarkı söylediniz demek, kışın da oynarsınız artık.”
“Yazın çalan, kışın oynar.”

11. Prof.Dr. Coşkun Can Aktan
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF Öğretim Üyesi &
Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
http://www.sobiad.org
Professor Coşkun Can Aktan
Dokuz Eylul University, Faculty of Economics and Management &
Social Sciences Research Society
http://www.sobiad.org
CAN AKTAN: Sosyal Bilimler Kütüphanesi
CAN AKTAN: Social Science Library
http://www.canaktan.org
CAN AKTAN: Yaşam Felsefesi ve Gezme Sanatı
CAN AKTAN: Philosophy of Life and Art of Travel
http://www.canaktan.net
Karıncalar çalışmayı severken, ağustos
böcekleri tembelliği (rehaveti) benimserler.