HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK DOKTRİNİ YAKLAŞIMLARI

1. HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ
VE HUKUK DOKTRİNİ
YAKLAŞIMLARI
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
C. C. Aktan, Hukuk ve İktisat, İzmir: SOBİAD Yayını
Sunumu Hazırlayan: Ümmühan Gümüş

2. TEMEL
SORULAR?
Hüküm verme konusunda
yargıçların izleyecekleri ideal
yol ne olmalıdır?
Pozitif hukukun temel
amaçları nedir?
Hukuk kuralları acaba hangi
temel ilkelere göre
düzenlenmelidir ?

3. HUKUK
DOKTRİNİ
➢ ANA KONUSU: Toplumsal yaşamı
düzenleyen ideal kuralların ne şekilde ve
hangi ilkeler esas alınarak oluşturulacağıdır.
➢ Pozitif hukuk kurallarının kaynağı üzerine
düşünmektir.

4. HUKUK DOKTRİNLERİ
1) Doğal Hukuk Doktrini
2) Evrensel Değerler Ve
Ahlak Doktrini
3) Hukuki Teoloji Doktrini
4) Hukuk Sosyolojisi Doktrini
5) Teamül Ve İçtihat Hukuku
Doktrini
6) Faydacılık Doktrini
7) Hukuki Pragmatizm
Doktrini
8) Analitik Hukuk
Doktrini
9) Hukuki Formalizm
Doktrini
10)Hukuki Pozitivizm
Doktrini
11)Hukuki Realizm
Doktrini

5. DOĞAL HUKUK
DOKTRİNİ
• İnsanlar doğuştan vazgeçilmez ve
devredilemez hak ve özgürlüklere
sahiptirler.
• ÖRNEK : Yaşam hakkı, özgürlük hakkı,
mülkiyet hakkı vb.
• Hukuk kuralları oluşturulurken ve
uygulanırken Doğal Hukuk Doktrinini
esas almalıyız.

6. EVRENSEL DEĞERLER
VE AHLAK DOKTRİNİ
• Hukukun temeli evrensel değerler ve
ahlak olmalıdır.
• Evrensel anlamda kabul edilen değerler
ve etik ilkeler önem taşımaktadır.
• ÖRNEK: Özgürlük, hakkaniyet, barış,
liyakat vb.

7. HUKUKİ TEOLOJİ
DOKTRİNİ
• Dinler ve inançlar da hukuk kurallarının
temellerini oluşturabilir.
• ÖRNEĞİN: Kilise bilimi veya eklesiyoloji
Hristiyan teolojisinde önemli bir yere
sahiptir ve hukuk kurallarını kilise
kavramı çerçevesinde ele alır.

8. HUKUK SOSYOLOJİSİ
DOKTRİNİ
• Hukuk kurallarının oluşturulmasında
sosyal yapı, sosyal kurumlar ve kültür
önem taşımaktadır.
• Bunlardan bağımsız kuralların olması
meşruiyet açısından sorunlar
oluşturabilir.

9. TEAMÜL VE İÇTİHAT
HUKUKU DOKTRİNİ
• Hukuk, toplumda yerleşmiş geleneklerin
ve sosyal normların toplamından
oluşmaktadır.
• ÖRNEK: Bir ülkede asırlar boyunca
oluşmuş yazısız gelenekler ve tecrübeler
vardır.
• Bu yaklaşımda, hem geçmiş tecrübeler
hem de önceki yıllarda mahkemelerin
vermiş oldukları içtihat kararları
hukukun ana kaynağıdır.

10. FAYDACILIK DOKTRİNİ
• Bu doktrine göre, insan davranışlarını
belirleyen olgu FAYDADIR, yasa
koyucular bu gerçeği dikkate alarak
kuralları oluşturmalıdır.
• Hukuk kuralları bireysel faydayı
maksimize edecek şekilde
oluşturulmalıdır.
• ÖRNEK: Özellikle anayasa yapımında,
yasama faaliyetine yön verecek temel
kaynak TOPUMSAL FAYDA olmalıdır.

11. HUKUKİ PRAGMATİZM DOKTRİNİ
• PRAGMATİZM: Bilgilerimizin pratikte
uygulama imkanı olanlarının öne
çıkarılması ve toplum faydasına yönelik
olarak kullanılmasıdır.
• Hukuk kurallarının oluşturulup
uygulanmasında ‘pratik kolaylık’,
‘uygulanabilirlik’, ‘mantıksal tutarlılık’,
gibi unsurlar önem taşıyor.
• Richard A. Posner önemli
savunucularındandır.

12. ANALİTİK HUKUK
DOKTRİNİ
• Hukuk kuralları akla ve mantığa uygun
olmalı ve analitik bir temele sahip
olmalıdır.
• ÖRNEĞİN: Kurallarda açıklık, istikrar,
anlaşılabilirlik, belirlilik, daimilik gibi
ilkeler hiç kimsenin itiraz etmeyeceği
türden ilkelerdir.
• RASYONEL HUKUK DOKTRİNİ olarak da
bilinir.

13. ‘İnsan aklı sayesinde iyiyi ve
kötüyü; doğru ve yanlışı ayırt
edebilir. Bu nedenle hukukun
kaynağı akıl ve bilgidir.
HUGO
GROTİUS

14. ‘Çünkü neyin adil olduğunu,
neyin adil olmadığını bilmek
gerektiğinde karar, kendi
değer yargımızın temeli
olarak kabul ettiğimiz adalet
normlarının seçimine bağlıdır.’
HANS KELSEN

15. • Hans Kelsen ‘Saf Hukuk
Teorisi’ adını verdiği
hukuk doktrini
geliştirmiştir.
• Kelsen, doğal hukuk ve
ilahi hukuka karşı çıkarak
adalet kavramının
tanımlanmasında,
insanoğlunun aklının esas
alınması gerektiğini
savunmuştur.

16. HUKUKİ FORMALİZM
DOKTRİNİ
• Hukuk kurallarının oluşturulmasında ve
uygulanmasında bilimsel yaklaşım hakim
olmalıdır.
• Savunucularına göre; Hukuk bir bilimdir
ve diğer bilimler gibi ‘bilimsellik’
yaklaşımı ön planda olmalıdır.
• ÖRNEĞİN : Matematik gibi hukuk
kurallarıda belirli ve kesin olmalıdır.

17. HUKUKİ POZİTİVİZM
DOKTRİNİ
• Burada yürürlükteki hukuk kuralları
esastır.
• Hukuk doktrini pozitif hukuka dayalı
olmalıdır.
• Pozitif hukuk, yasa koyucunun emir ve
talimatlarıdır.
• Bu kuralların temel özelliği ‘cebri’ olması
ve kurallara uyulmamasının
müeyyidelerinin bulunmasıdır.

18. Hukuki pozitivizm, doğal
hukukun adalet anlayışını
eleştirir ve bu kavramın
hukuk bilimin dışına
itilmesi gerektiğini
savunur.

19. Hukuki Pozitivizm
İradeci Ve
Normativist Olmak
Üzere İkiye Ayrılır
İRADECİ POZİTİVİZM: Yürürlükteki
hukukun üzerinde üst bir hukuku kabul
etmez.
NORMATİVİST POZİTİVİZM: Hukuk
normunun içeriğini onun biçimi belirler.

20. John Austin’e göre hukuk ‘Akli
bir varlığın, üzerinde iktidar
sahibi olduğu başka bir akli
varlığın davranışlarını
düzenlemek için belirttiği
davranış modeli’dir.
JOHN AUSTIN

21. HUKUKİ REALİZM
DOKTRİNİ
• ‘Hakim sınıf neyi isterse
onu yasa haline getirir ve
uygular görüşü’
savunulur.
• Hukuk, hakim sınıfın
çıkarınadır ve hakim
sınıfın diğer sınıflara
dikte ettiği kurallardır.