Санхүүгийн менежмент лекц 14, 15

1. Олон улсын Улаанбаатарын Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Лекц 14-15
Санхүүгийн хүндрэл
Дампуурал
Õèчýýëèéí èíäåêñ: BA305
Хичээлийн êðåäèò: 3

2. Сэдвийн агуулга
Санхүүгийн хүндрэл, түүний
шалтгаанууд
Дампуурлаас урьдчилан сэргийлэх
Дампуурлыг зохицуулах нь

3. Санхүүгийн хүндрэл,
дампуурлын тухай
Дампуурал нь ААНБ-ын санхүүгийн
хүндрэлтэй холбогдон гардаг эдийн засгийн
ойлголт. Өөрөөр хэлбэл, тухайн байгууллагын
санхүүгийн тогтвортой байдал алдагдаж
улмаар төлбөрийн чадваргүй болох байдлаар
илрэн гарах үзэгдэл юм.
Санхүүгийн удирдлагын нэг гол үүрэг нь
санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангаж
ажиллах явдал.

4. Санхүүгийн хүндрэл,
дампуурлын тухай
 Дампуурал гэдэг нь тухайн байгууллагын
бизнесийн үйл ажиллагааг зээлдүүлэгчдийн
шаардлагыг хангах чадвартай байлгах үүднээс авч
хэрэгжүүлдэг хуулиар хүлээн зөвшөөрсөн эдийн
засаг, санхүүгийн арга хэмжээ юм.
 Корпорацийн дампуурал нь нэг талаас
санхүүжилтын үйл ажиллагаа, түүнтэй холбоотой
санхүүгийн хариуцлага, үйлдвэрлэлийн өртөг ба
зардлын тооцоо нөгөө талаас компаний орлогын
бууралт зэрэгтэй холбогдон гарч ирдэг.

5. Дампуурлын үйл явц, дампууралд
хүргэх шалтгаанууд
 Санхүүгийн хүндрэл нь хүнд, хөнгөн гэх зэрэг
янз бүрийн хэлбэрээр бий болох бөгөөд үүнээс
хамаарч илүү хүнд хэлбэр нь дампуурал гэсэн
эдийн засаг санхүүгийн ойлголтыг араасаа
дагуулдаг.
 Энэхүү үйл явц нь компаний санхүүгийн
чадавхи суларч, төлбөр гүйцэтгэх үүргээ цаг
хугацаанд нь биелүүлэх боломжгүй болох
байдлаар илрэн гардаг.

6. Дампуурлын үйл явц
 Компани дампуурах үйл явц нь дараах үе шатыг
дамжин өрнөдөг.
1) Борлуулалтын хэмжээ багасаж, улмаар
орлого бага хэмжээтэй болно
2) Алдагдалтай ажиллаж эхэлнэ
3) Төлбөрийн чадваргүй болно
4) Компаний зах зээлийн үнэлгээ буурна
5) Бусдад төлөх өр төлбөрийн хэмжээ нь
компаний хөрөнгийн үнэ цэнээс их болоход
компани бүрэн дампуурч эхэлнэ.

7. Дампуурлын үйл явц
Компаний борлуулалтын хэмжээ буурснаар
үйл ажиллагааны орлого багасдаг. Ингэснээр
шаардлагатай зардлуудыг санхүүжүүлэх
боломжгүй болж эхэлнэ. Энэ үеэс л
алдагдалтай ажиллаж эхлэх бөгөөд алдагдлын
хэмжээ байнга өсөх хандлагатай байдаг.
Компани төлбөр гүйцэтгэх чадваргүй болно
гэсэн үг.

8. Дампуурлын үйл явц
 Компаний зах зээлийн үнэлгээ буурч эхэлдэг. Энэ
нь компаний нэгж хувьцааны зах зээлийн үнэ
буурснаар илрэн гарна гэсэн үг. Зах зээл дээрх
хувьцааны үнэ буурахад хөрөнгө оруулагчид ямар
нэгэн байдлаар хариу үйлдэл үзүүлдэг. Нэг хэсэг нь
хувьцаагаа зарж эхлэхэд зарим нь эргэж өснө гэсэн
хүлээлтийн байдалд шилждэг.
 Өрийн хэмжээ компаний хөрөнгийн үнэ цэнээс их
болох үед компаний хувьцаат капитал сөрөг утгатай
болдог.

9. Дампууралд хүргэх шалтгаанууд
1. Ёс суртахууны гажуудал, доройтол
Moral hazard
2. Цонх өмсгөх буюу өнгөлөн далдлах
Window dressing
3. Компаний үйл ажиллагааны мөчлөг
Operating cycle of company
4. Эдийн засгийн мөчлөг
Economic or business cycle

10. Дампууралд хүргэх шалтгаанууд
Ёс суртахууны гажуудал буюу доройтол
нь компаний удирдлага, менежерүүд зэрэг
шийдвэр гаргагчидтай холбоотой
удирдлагын харилцааны сөрөг үзэгдэл юм.
Ёс суртахууны хувьд доройтолд орж,
компаний бизнесийн эрх ашгаас хувийн
эрх ашгаа дээгүүрт тавьсан компаний
удирдлага компаниа дампууралд хүргэх
тохиолдол байдаг

11. Дампууралд хүргэх шалтгаанууд
Цонх өмсгөх буюу өнгөлөн далдлах гэдэг нь
бизнесийн байгууллага өөрийн санхүүгийн
байдлыг сайнаар харуулахын тулд авч
хэрэгжүүлдэг нэг арга юм. Компаний
удирдлага өөрийн үлдэгдэл балансыг
санхүүгийн хувьд чадвартай харуулах
зорилгоор энэ аргыг ашигладаг.
Өөрөөр хэлбэл тайлант хугацааны баланс
гарахаас хэд хоногийн өмнө урт хугацаат зээл
авч эргэлтийн харьцааг сайн үзүүлэлтэй
гаргадаг.

12. Дампууралд хүргэх шалтгаанууд
 Компаний үйл ажиллагааны мөчлөг нь
түүнийг санхүүгийн хүндрэлд оруулах нэг
шалтгаан болдог ба компаний удирдлага,
менежерүүд, шийдвэр гаргагчид нь үйл
ажиллагааныхаа циклд шинжилгээ хийж,
эрсдлээ бууруулан дампуурах эрсдлээс
сэргийлэх учиртай.
 Үүний тулд шинэ бүтээгдэхүүн бий болгох,
хөрөнгөө хорших, стратегийн төлөвлөгөө
боловсруулах зэргээр өсөлт хөгжилтийн
боломжийг эрж хайх шаардлагатай байдаг.

13. Дампууралд хүргэх шалтгаанууд
 Улс орны эдийн засгийн мөчлөгийн уналтын үе нь
компанийг санхүүгийн хүндрэлд оруулах бас нэг
шалтгаан болдог.
Удирдлагын том бүтэц
Ажлын давхардал
Илүүдэл орон тоотой холбоотой зардлын хэтрэлт
Санхүүгийн нөөцийн хяналт сулрах
Үйлдвэрлэлийн зардал өндөрсөх
Өрсөлдөгчийн илт давуу байдал бий болох
Техник технологийн хуучрал
Хөрөнгө оруулалт болон санхүүжилтийн эх
үүсвэрийн хомсдол зэрэг нь санхүүгийн хүндрэлийн
суурь хүчин зүйлс болж өгдөг.

14. Дампуурлын хэлбэрүүд
Дампуурал нь үндсэн 2 хэлбэртэй
1) Сайн дурын дампуурал (Voluntary bankruptcy)
2) Хуулийн дагуух дампуурал (Legal bankruptcy)
Сайн дурын дампуурал нь тухайн субъект өөрөө
сайн дурын үндсэн дээр дампуурлаа зарлах
явдал.
Хуулийн дагуух дампуурал гэдэг нь тухайн
дампуурч буй субъект сайн дураараа төлбөрийн
чадваргүй болсноо хүлээн зөвшөөрөөгүй үед
компаний зээлдүүлэгчийн нэхэмжлэлээр
хуулийн дагуу дампууруулах хэлбэр

15. Дампуурлыг зохицуулах нь
Дампуурлын харилцааг эрх зүйн
харилцаагаар буюу дампуурлын тухай
хуулиар зохицуулдаг.
Дампуурлын анхны хууль 1542 онд
Англи улсад батлагдсан ба
зээлдүүлэгчийн эрх ашгийг илүүтэй
хамгаалсан, зээл авагчийг хатуу шийтгэх
заалттай хууль байсан. Энэ хуульд 1570
онд нэмэлт өөрчлөлт оруулжээ.

16. Дампуурлыг зохицуулах нь
АНУ-д дампуурлын тухай бие даасан
хууль 1787 онд батлагдсан бөгөөд АНУ-
ын конгресс 1898 оныг хүртэл
дампуурлын талаар эрх зүйн актыг
баталсан. (1800,1841,1898)
1938 онд нэмэлт өөрчлөлт орж, 14
бүлэгтэйгээр шинэчлэгдэн батлагдсан.
1970,1978, 1979, 1986 онуудад тус бүр
нэмэлт өөрчлөлт орж байсан ба 1994 онд
шинэчлэн батлагджээ.

17. Дампуурлыг зохицуулах нь
Монгол Улсад анх удаа дампуурлын тухай
хууль 1991 оны 6 сарын 3-нд “Аж ахуйн
нэгжийн дампуурлын тухай” хууль
нэртэйгээр батлагдсан. Улмаар энэ хууль
1997 оны 11 сарын 20-нд “Монгол Улсын
дампуурлын тухай хууль” нэртэйгээр
шинэчлэн батлагдсан.

18. Дампуурлыг зохицуулах
шийдвэр
Компаний дампуурлын үед гаргах шийдвэр нь 2
үндсэн чиглэлээр гардаг.
1. Бизнесийн үйл ажиллагааг нь зогсоохоор
шийдвэрлэх /decide to terminate business
operation/
2. Компанийг өөрчлөн байгуулах /Reorganizing the
company/
Шүүхээс компанийг төлбөрийн чадваргүй
болсныг тогтоож, цаашид өөрчлөн зохион
байгуулалт хийх боломжгүй гэж үзэх тохиолдолд
дампуурлыг зарлаж, үйл ажиллагааг нь бүр
мөсөн зогсоох шийдвэр гаргадаг.

19. Компаний эзэмшлийн хөрөнгийг
битүүмжилж, шүүхээс итгэмжлэгдсэн
төлөөлөгчийг томилдог.
Шүүхээс томилогдсон итгэмжлэгдсэн
төлөөлөгч нь компаний хөрөнгийг худалдан
борлуулж, олсон орлогыг зээлдүүлэгчдэд
хуваарилах үүрэг хүлээдэг. Хөрөнгийг
борлуулснаас олсон орлогыг зээлдүүлэгчдэд
хуваарилахдаа хувь тэнцүүлэх зарчмыг
баримтлан хуваарилдаг.

20. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч дампуурсан
компаний ямар ямар хөрөнгүүдийг худалдан
борлуулсан, хэдэн төгрөгний орлого олж,
түүнийгээ зээлдүүлэгчдэд хэрхэн
хуваарилсан тухайгаа тайланд бичиж,
шүүхийн байгууллага болон зээлдүүлэгчдэд
хүлээлгэн өгдөг.

21. Дампуурлаас урьдчилан
сэргийлэх нь
1960-аад оны дунд үеэс дампуурсан
компаниудын судалгаа эхэлсэн гэж үздэг. Анх
Бивер /1966/, Альтман /1968/ нар дискриминант
шинжилгээ ашиглан санхүүгийн харьцаануудыг
ангилах аргачлалыг хэрэглэсэн. Үүнээс хойш 50
орчим жилийн турш компаний дампуурлыг
шинжлэх, урьдчилан таамаглах “Мөрийтэй
тоглоомын сүйрэл”, “Опционы үнэлгээ”,
“Хазард”, “Нейрон сүлжээ”, статистикийн
найруулсан аргууд зэрэг олон аргачлалууд гарч
ирсэн.

22. Эдгээрийн зарим нь компаний активын зах
зээлийн үнэ цэнэ нь түүний өр төлбөрөөс бага
болоход компани дампуурна гэсэн онолын
үндэслэл дээр тулгуурладаг.
Энэхүү хандлага , үзэл баримтлалыг анх
Вилкокс /1972 он/, Мертон Миллер /1974/
нар хөгжүүлсэн. Энэхүү загварыг зарим
тохиолдолд бүтцийн загвар /Structure
model/ гэж нэрлэдэг.

23. Мертоны загварт төлбөрийн чадваргүй
болох магадлалыг тооцохдоо компаний
активын зах зээлийн үнэлгээнээс компаний
өр төлбөрийн нэрлэсэн үнэлгээг хассан дүнг
компаний активын үнэлгээний хэлбэлзэлд
хувааж тооцдог. Энэхүү тооцоолсон
үзүүлэлтүүдийг төлбөрийн чадваргүй болох
хүртэлх зай гэж нэрлэдэг. Төлбөрийн
чадваргүй болох хүртэлх зайг өсөн нэмэгдэх
хэвийн тархалтын функцэд оруулснаар
тухайн нэг компаний төлбөрийн чадваргүй
болох магадлалыг тодорхойлох боломжтой
болно.

24. Эдгээр онолын үзэл баримтлал нь
дампуурлыг оношлох, дампуурах эрсдлийн
түвшинг тогтоож, зөвлөмж өгөх,
дампуурлаас сэргийлэх арга замыг
тодорхойлоход гол үүрэгтэй.
Компаний төлбөрийн чадваргүй болох
буюу дампуурах эрсдлийг урьдчилан
таамаглахдаа тодорхой аргачлалуудыг
ашигладаг. Үүний тулд 2 үндсэн мэдээлэлд
үндэслэж, шинжилгээ хийдэг.

25. Үүнд:
1. НББ-н мэдээлэл буюу санхүүгийн
тайлангуудын мэдээллүүд
2. Зах зээлийн мэдээлэл зэрэг болно.
НББ-н мэдээлэл бол санхүүгийн байдалд
нь ерөнхий үнэлэлт, дүгнэлт өгөхөд
ашигладаг. Үнэлэлт дүгнэлт өгөхийн тулд
юуны өмнө санхүү, төлбөрийн чадварыг
тодорхойлох харьцааны
шинжилгээнүүдийг хийж, түүнээс гарах үр
дүнг үндэслэж, тодорхой дүгнэлт гаргана.

26. Зах зээл дээрх аливаа мэдээллийг ашиглаж
дампуурлаас сэргийлэх бүрэн боломжтой.
Тухайлбал, зах зээлийн ерөнхий чиг
хандлагын судалгаа, инфляци, эдийн засгийн
өсөлтийн хурдац, зээлийн зэрэглэлийн
мэдээллүүд, биржийн мэдээлэл, хөрөнгийн
зах зээлийн үнэ ханш, зээлийн хүү, валютын
ханшийн хэлбэлзэл зэрэг мэдээллүүдийг
ашиглан, тэдгээрээс хамааралтайгаар гарч
ирэх эрсдлүүдийг тооцох ёстой.