Sbeul2.2019 2020on

1. САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД
1. Санхүүгийн систем
2. Санхүүгийн зуучлагч байгууллагын онцлог
3. Санхүүгийн байгууллагууд, түүний ангилал
4. Санхүүгийн байгууллагын зохицуулалт

2. 1. Санхүүгийн систем
Санхүүгийн систем гэдэг нь санхүүгийн байгууллагууд
болон санхүүгийн зах зээлийн сүлжээг хэлнэ.
Санхүүгийн систем нь мөнгөн хөрөнгийн илүүдэлтэй
хэсгээс мөнгөн хөрөнгийн дутагдалтай хэсэг рүү
санхүүжилт хийгдэх үйл ажиллагааг явуулдаг.
Санхүүгийн систем нь эдийн засгийн үр ашгийг
нэмэгдүүлж байдаг.

3. Санхүүгийн системд дараах 2 төрлийн санхүүжилт
явагдаж байдаг.
Үүнд:
1.Шууд санхүүжилт
2. Шууд бус санхүүжилт

4. Шууд санхүүжилт гэдэг нь санхүүгийн зах зээл дээр
санхүүгийн хэрэгслүүдийг арилжаалах замаар хийгдэж
буй санхүүжилтийг хэлдэг.
Шууд бус санхүүжилт гэдэг нь санхүүгийн
зуучлагчдын /Санхүүгийн байгууллага/
хийгдэж буй санхүүжилтийг хэлнэ.

8. 2.Санхүүгийн зуучлагч байгууллагын онцлог
Санхүүгийн байгууллагууд нь харилцагч, хадгаламж
эзэмшигчийн хөрөнгөөр үйл ажиллагаа эрхэлдэг учир
бусад бизнесийн байгууллагуудаас онцлог
зохицуулалттай орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг.
Тиймээс бүх төрлийн санхүүгийн байгууллагууд
тусгай зөвшөөрөл авч үйл ажиллагаагаа явуулах
шаардлагатай.
Санхүүгийн байгууллага нь эдийн засаг дахь мөнгөн
урсгалыг зохицуулж байдаг.

9. Санхүүгийн зуучлагчгүй тохиолд эдийн засаг дахь
мөнгөн урсгал өрх гэр, пүүс компаниудьн хооронд
шууд явагдана.
Дараах шалтгааны улмааас өрх гэрүүд шууд хөрөнгө
оруулалт хийх сонирхол буурдаг.
Үүнд:
1. Хяналтын зардал
2. Хөрвөлтийн зардал
3. Үнийн эрсдэл

10. Санхүүгийн зуучлагчгүй эдийн засаг дахь хөрөнгийн урсгалын
ерөнхий схем
Хувьцаа, өрийн бичиг
Бэлэн мөнгө
Өрх гэр
(Хуримтлуулагч)
Пүүс компани
(Зээлдэгч)
1. Хяналтын зардал
2. Хөрвөлтийн зардал
3. Үнийн эрсдэл
Ашигтай ажиллах Алдагдалтай ажиллах
Эдгээр бүх асуудлыг
санхүүгийн зуучлагч
бүрэн шийднэ

11. Харин эдийн засаг хөгжихийн хэрээр олон төрлийн
санхүүгийн байгууллага бий болж түүгээр дамжуулан
өрх гэрүүд шууд бус хөрөнгө оруулалт хийх болсон.
Ингэснээр эргэлтэнд төдийлөн орохгүй байсан бэлэн
мөнгө эргэлтэнд орж мөнгөний ннйлүүлэлтийг
нэмэгдүүлж эдийн засгийн засгийн өсөлтийг
хурдасгана.
Санхуүгийп зуучлагч нь брокерын болон актив
шилжүүлгийн гэсэн хоёр төрлийн үүргийг гүйцэтгэдэг.

12. Санхүүгийн зуучлагчтай эдийн засаг дахь хөрөнгийн урсгалын
ерөнхий схем
Өрх гэр Компани
Санхүүгийн зуучлагч
1. Брокерийн үйл
ажиллагаа
2. Акив шилжүүлэх
үйл ажиллагаа
Бэлэн мөнгө
Бэлэн мөнгө
Хувьцаа
зээл
Хадгаламжийн гэрээ

13. 1.Санхүүгийн зуучлагчийн брокерийн үйл ажиллагаа
Нэг дэхь брокерийн буюу хөрөнгө оруулалт нарт
мэдээлэл хүргэх, зуучлан борлуулах үйл ажиллагаа юм.
Энэхүү зуучлан борлуулах үйл ажиллагаа нь өрх гэр
санхүүгийи байгууллага хоёрын хооронд үүсээд байсан
хундрэлтэй асуудлыг шийдэх хөрөнгө оруулагч нарт
илүү өндөр хүүтэйгээр үр ашигтай, сонголттойгоор
хуримтлал үүсгэх боломжийг олгодог.

14. 2.Санхүүгийн зуучлагчийн актив шилжүүлгийн үйл
ажиллагаа
Хоёр дахь нь актив шилжүүлгийн үйл ажиллагаа юм.
Актив шилжүүлэх гэдэг нь хөрөнгө оруулагчдад
санхүүгийн зуучлагч өөртөө үнэт цаас гаргаж,
хөрөнгийн өөр дээр төвлөрүүлдэг.
Хөрөнгө оруулагч буюу өрх гэрүүдийн хувьд
хяналтын зардал хөврөлтийн зардал, үнийн эрсдэлийи
зардал бага байдаг учраас пүүс компаниудьн биш
санхүүгийн зуучлалийн үнэт цаасыг илүү их
сонирхоно.

15. Санхүүгийн зуучлагч нь хадгаламж, хадгаламжийн
сертификат, өрийн бичиг, даатгалын үйлчилгээг үзүүлж
түүгээрээ компаниудын гаргасан анхдагч үнэт цаасыг
худалдан авдаг.
Санхүүгийн зуучлагч энэ үнэт цаасыг хоёрдогч үнэт
цаас руу хөрвүүлж болно.
Ингэснээр санхүүгийн зуучлагч нь өрх гэрүүдийн
өмнө тулгараад байсан гурван төрлийн зардлыг өөртөө
хүлээдэг.

16. Хяналтын зардал
Нэгдүгээрт мэдээлэл цуглуулах зардал орно. Хөрөнгө
оруулагч дангаараа хөрөнгө оруулалтын комнанийн
үйл ажиллагааг хянах үед мэдээлэл олж авахад өндөр
зардал гардаг.
Харин санхүүгийн зуучлагчийн хувьд энэ нь
хөрөнгө оруулатын хэмжээтэй харьцуулахад хямд
тусдаг.
Мөн олсон мэдээллийг боловсруулж оновчтой
дүгнэхийг мэргэжлийн түвшинд гаргадаг. санхүүгийн
зуучлагч нь хяналтыг илүү үр ашигтай тавьдаг.

17. Хөрвөх чадвар
Өрх гэрүүдэд шууд хөрөнгө оруулалт хийхэд саад
болоод байсан хөрвөх чадвар болон үнийн эрсдэлийг
хүссэн үедээ ямар нэг зардалгүйгээр мөнгөө авах
боломжтой хадгаламжийн үйлчилгээг санал
болгосноор шийддэг.
Санхүүгийн зуучлагч хөрвөх чадварын эрсдэлийг
хоёрдогч зах зээлд оролцох замаар эрсдэлээ богино
хугацаанд бууруулах боломжтой.

18. Үнийн эрсдэл
Санхүүгийн зуучлагч нь хичнээн эрсдэл өндөр,урт
хугацаатай зээлийг санхүүжүүлсэн ч харилцагч
хадгаламж эзэмшигчдийнхээ хадгаламж. даатгалын
төлбөрийг хэдийд ч гаргаж өгдөг.
Үүний гол шалтгаан нь эрсдэлийг тараан
байршуулдагт оршино.

19. Тараан байршуулалт буюу диверсификаци гэдэг нь
хөрөнгө оруулалтын өгөөжүүд нь төгс эерэг
хамааралгүй байхаар багцыг бүрдуүлэхийг хэлдэг.
Хөрөнгө оруулалтын багцын тоог нэмэх тусам багцаас
хүлээх эрсдэл буурдаг.
Багц дахь үнэт цаасны тоог нэмэгдүүлснээр үнийн
эрсдэлийг бууруулах боломжтой.

20. Санхүүгийн зуучлалын бусад онцлог
1.Гүйлгээний зардал бууруулах
Санхүүгийн зуучлагч байгууллага нь эдийн засагт
гүйлгээний зардлыг хамгийн боломжит хэмжээгээр
хэмнэдгээрээ чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Энэ нь арилжааны хэмжээгээс үл хамааран тогтмол
шимтгэл авах ба их хэмжээний арилжаа хийх
тохиолдолд арилжааны шимтгэлийн зардлаа бууруулах
боломжтой болох юм

21. 2.Хугацааны зуучлал
Санхүүгийн зуучлагчийн өөр нэг онцлог нь актив,
пассивын хугацааны зөрүүг тохируулан. тараан
байршуулж эрсдэлийг бууруулдаг чадвар юм.
Тухайлбал. Хуримтлал хийж буй тал богино хугацаанд
мөнгөө байршуулахыг хүсдэг бол ихэнх санхүүжилт
шаардлагатай байгаа тал урт хугацаанд мөнгөн
хөрөнгийн ашиглах сонирхолтой байдаг.
Харин санхүүгийн зуучлагч нь богино хугацаат өр
хадгаламжийн гэрээгээр урт хугацаат барьцаат зээлийг
санхүүжүүлж чаддаг.

22. 3.Мөнгөний бодлогыг дамжуулах хэрэгсэл
Банкны хадгаламж нь эдийн засаг дахь инфляцийн
түвшинд нөлөөлдөг төдийгүй мөнгөний
нийлүүлэлттэй шууд хамааралтай байдаг.
Мөнгөний нийлүүлэлтийг М2 - оор хэмжих ба бараг
мөнгө, бага мөнгөний нийлбэрээр тодорхойлогдоно.
Тиймээс улс орны мөнгөний нийлүүлэлтийг
санхүүгийн зуучлал нэмэгдүүлж эсвэл бууруулж
байдаг.

23. 4.Зээлийн хуваарилалт
Санхүүгийн зуучлал нь эдийн засаг дахь чухал ач
холбогдол бүхий эдийн засгийн өсөлтийг хангадаг
салбаруудад санхүүжилтийн хэрэгцээг хангах үндсэн,
зарим тохиолдолд цорын ганц нөөц болдог.
Тухайн нэг салбарын өсөлт нь санхүүжилтийн
боломжоос хамаарч хөгждөг тул зарим тохиолдолд
зээлийн хязгаарлалт хийх. хүүний түвшин заах зэргээр
зээлийн хуваарилалтыг хийдэг.
Жишээ нь: Хөдөө аж ахуйн зээл, орон сууцны урт
хугацаат зээл гэх мэт.

24. 5. Хуримтлалын хэрэгсэл
Санхүүгийн зуучлал нь өрх гэр, байгууллагуудад үр
ашигтай хуримтлал хийх боломжийн олгодог.
Хуримтлал гэдэг нь мөнгөн хөрөнгийг өсгөх үр
ашигтай бүх хэрэгслүүд байж болно.
Тухайлбал, хадгаламж. хадгаламжийн сертификат,
хувьцаа, бонд, өрийн бичиг, урт хугацаат даатгалын
гэрээ. Сүүлийн жилүүдэд амьдралын даатгал, хувийн
тэтгэврийи сангуудын үйчилгээ нь иргэдэд насан
туршийн хуримтлал үүсгэх боломжийг олгож байна.

25. 6.Төлбөр тооцооны үйлчилгээ
Санхүүгийн зуучлагч иь төлбөр тооцоо хийх үйл
ажиллагааг нэгдсэн сүлжээгээр дамжуулан хялбар
гүйцэтгэдэг.
Энэ нъ аж ахуйи нэгж, иргэдэд аюулгүй түргэн
шуурхай төлбөр хийх боломжийг олгодог.
Арилжааны банк нь төлбөр тооцооны үйлчигээг
үзүүлдэг.

26. 3.Санхүүгийн байгууллагууд,түүний ангилал
Санхүүгийн байгууллагууд нь засгийн газар,
бизнесийн байгууллагууд, хувь хүмүүсийн
хадгаламжийг зээл болон хөрөнгө оруулалт болгон
хувиргах санхүүгийн зуучлагчид юм.
Санхүүгийн байгууллагууд нь хөрөнгийн илүүдэлтэй
байгаа олон жижиг хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгийг
хуримтлуулж нэгтгээд хөрөнгий эх үүсвэр хомсдолтой
нэгжүүдэд хөрөнгө оруулалт, зээл болгон хуваарилдаг.

27. Санхүүгийн байгууллагууд нь мөнгөн хөрөнгийг
зээлдэх болон зээлдүүлэх, санхүүгийн зуучлал
явуулах үүрэг гүйцэтгэдэг.
Санхүүгийн байгууллагууд нь үйл ажиллагаагаа
явуулахдаа янз бүрийн санхүүгийн хэрэгслүүдийг
ашигладаг.
Үүнд:
ЗГ-ын үнэт цаас
Хувьцаа, бонд
Хадгаламжийн сертификат гэх мэт.

28. Санхүүгийн үйлчилгээ өргөжиж, өрсөлдөөн
нэмэгдэхийн хэрээр санхүүгийп эуучлагч
байгууллагын нэр төрөл нэмэгдэж байна.
Тухайлбал, зуучлалын гол үүргийг арилжааны банк
гүйцэтгэж байсан бол үнэт цаасны компаниуд,
даатгалын комнани, хамтын сангуудын гүйцэтгэх
үүрэг. оролцоо нь жил бүр нэмэгдэж байна.

29. Санхүүгийн зуучлагч байгууллагууд нь
мэргэжлийн өндөр түвшинд судалгаа, шинжилгээ,
үнэлгээ хийж санхүүгийн зуучлалын үйлчилгээ
үзүүлдэг.
Эндээс хархад санхүүгийн байгууллагууд нь
санхүүгийн зах зээлд хэрэглэгч нийлүүлэгчийн аль
аль нь болж оролцох тул хамгийн идэвхитэй
оролцогчид нь болж өгдөг.

30. Санхүүгийн үйлчилгээг голлон эрхэлж эдийн
засгийн мөнгөн харилцааг зохицуулж байдаг хуулийн
этгээдийг санхүүгийн байгууллага гэнэ.
Санхүүгийн байгууллагуудыг үүргээр нь:
1.Зохицуулалт, зохион байгуулалтын шинжтэй
2. Хяналтын шинжтэй
3. Зуучлалын шинжтэй
4.Хөрөнгө оруулагчийн шинжтэй гэх мэтээр
ангилж болно.

31. Санхүүгийн байгууллагууд нь:
1. Банкны
2. Банкны бус гэж хуваагддаг.
Банкны санхүүгийн байгууллагад төв болон
арилжааны банкууд орно.
Банкны бус санхүүгийн байгууллагад :
1. Хөрөнгийн бирж
2. Хөрөнгө оруулалтын компани
3. Хөрөнгө оруулалтын сан

32. 4. Хөрөнгө оруулалтын банк
5. Хөрөнгө оруулалтын зөвөлгөө өгөх компани
6. Брокерийн компани
7. Аудитын компани
8. Даатгалын компани
10. Хадгаламжийн банк
11. Санхүүгийн компани
12. Лизингийн компани
13. Факторингийн компани
14. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний компани
15. Хамтын сан

33. 16. Тэтгэвэрийн сан
17. Хадгаламжийн даатгалын компани
18. Зээлийн холбоо
19. Валютын бирж
20. Санхүүгийн корпораци
21. Үйлдвэрлэл санхүүгийн бүлэглэл
22.Барьцаалан зээлдүүлэх үйлчилгээ эрхэлдэг аж
ахуйн нэгж
23. Хадгаламж зээлийн хоршоо
24. ББСБ

34. Санхүүгийн зуучлагчдын төрөлд дараахь байгууллагууд орно.
Үүнд:
1 .Хадгаламжийн байгууллагууд
 Арилжааны банк
 Хадгаламж зээлийн хоршоо
 Зээлийн холбоо
2.Гэрээт хадгаламжийн байгууллагууд
 Ердийн даатгал
 Амьдралын даатгал
 Тэтгэврийн сан
3.Хөрөнгө оруулалтын зуучлагчид
 Санхүүгийн компани
 Хамтын сан
 Хөрөнгө оруулалтын банк зэрэг байгууллагууд орно.

39. Эдгээр байгууллагууд тус бүрдээ нийгэм, эдийн
засагт гүйцэтгэх өөр өөрийн гэсэн үүргүүдтэй байдаг.
Хувь хүн, аж ахуйн нэгж ,байгууллагууд дээрх
байгууллагуудаар дамжуулан санхүүгийн чиглэлийн
эрэлт , хэрэгцээгээ хангаж байдаг .

40. 4.Санхүүгийн байгууллагын зохицуулалт
Санхүүгийн зуучлагч байгууллагын үйл ажиллагаагаа
явуулах гол эх үүсвэр нь бусдаас татсан болон зээлсэн
эх үүсвэрүүд байдаг.
Хэрэв санхүүгийн зуучлагчийн үйл ажиллагаа
доголдож, улмаар төлбөрийн чадваргүй байдалд
орсон тохиолдолд өр төлбөр эзэмшигчид (хадгаламж
эзэмшигчид ,даатгуулагч г.м) хохирч үлддэг.
Тиймээс эдгээр байгууллагуудад төрийн тусгай
зохицуулалт шаардлагатай юм.

41. Зохицуулалтын гол зорилго санхүүгийн салбарын
тоггвортой байдлыг хангахад чиглэгддэг ба энэ нь
эдийн засгийн тогтвортой байдал, нийгмийн
халамжийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх сайн талтай ч
нөгөө талаас санхүүгийн байгууллагад тодорхой
хэмжээний дарамт болдог.
Тусгай зохицуулалтыг зорилгоос нь хамааруулан
дараах байдлаар ангилдаг.
Үүнд:
1.Аюулгүй, тоггвортой байдлыг зохицуулалт
2.Мөнгөний бодлогын зохицуулалт

42. 3.Эрх олгох, дүрэм журамтай холбоотой зохицуулалт
4.Зээлийн хуваарилалтын зохицуулалт
5.Хэрэглэгчийг хамгаалах зохицуулалт
6.Хөрөнгө оруулагчийг хамгаалах зохицуулалт
1.Аюулгүй тогтвортой байдлын зохицуулалт
Аюулгүй, тогтвортой байдлын зохицуулалт нь
хадгаламж эзэмшигч, зээлдэгчдийг санхүүгийн
зуучлагчийн дампуурах эрсдлээс хамгаалах зорилго
бүхий зохицуулалт юм.
Үүнд:

43. o Зохистой харьцааны шалгуур үзүулэлтийг тогтоох
o Дурмийн сангийн доод хэмжээг тогтоох
o Хяналт шалгалт хийх
o Хадгаламжийн даатгалд хамруулах зэрэг
зохицуулалтууд орно.
2. Мөнгөний бодлогын зохицуулалт
Эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах, Төв
банкны бодлогыг дамжуулах үүрийг санхүүгийн
зуучлагчид гүйцэтгэдэг.

44. Нөөцийн шаардлагаар мөнгөний иийлүүлэлтийг
удирдахаас мөнгөний бодлогыг илүү тодорхой
хэрэгжүүлэх боломжтой байдаг.
Заавал байлгах нөөцийн доод хэмжээг бусдаас
татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн тодорхой хувиар
тооцдог.
Заавал байлгах нөөцийг хоёр долоо хоног тутам
шинэчлэн тооцож төгрөг, валютаар касст болон
Монголбанкны харилцах хадгаламжинд
байршуулдаг.

45. 3.Эрх олгох, дүрэм журамтай холбоотой зохицуулалт
Санхүүгийн зуучлалын үйл ажиллагаагаа эрхлэхэд
тавьдаг шалгуур, тусгай зөвшөөрлийг энэ төрлийн
зохицуулталтад хамруулж үздэг.
Манай улсын хувьд арилжааны банкны тусгай
зөвшөөрлийг Монголбанк өгөх ба бусад санхүүгийн
байгууллагуудын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай
зөвшөөрлийг Санхүүгийи зохицуулах хороо олгож
байпа.

46. 4.Зээлийн хуваарилалтын зохицуулалт
Зарим тохиолдолд тодорхой салбарыг дэмжих
зорилгоор төрөөс зээл олголтыг дэмжих бодлого
явуулдаг.
Тухайлбал, орон сууц, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг
дэмжих зээл гэх мэт.
Мөн тухайн салбарт олгох зээлийн хүүний
түвшинд хязгаар тогтоох зохицуулалт байж болно.

47. 5.Хэрэглэгчийг хамгаалах зохицуулалт
Хэрэглэгчийг ялгаварлан гадуурхахгүй байх ижил
нөхцөлөөр үйлчлэх стандарт, шаардлагууд энэ
төрлийи зохицуулалтад хамаарна.
Анх АНУ-д арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахын
эсрэг зохицуулалт гарч байсан түүхтэй ба үүнээс
хойш харилцагчдад ижил нөхцлөөр хандах асуудал
руу илүү түлхүү анхаарал хандуулж байгаа.
Тухайлбал, хадгаламж, зээлийн хүү, зээлийн
шалгуур, ерөнхий стандарт, даатгалын нөхөн олговор
гэх мэт.

48. 6.Хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалах зохицуулалт
Санхүүгийн зуучлагч байгууллагуудын гаргасан
хувьцаа, бондуудыг худалдан авч хөрөнгө оруулалт
хийсэн этгээдтийг хамгаалах зохицуулалтыг энэ
төрлийн зохииуулалтад хамруулж үздэг.
Үүнд мэдээллийн ил тод, нээлттэй, тэгш байдлыг
хангах зохицуулалтууд орно.

49. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА