Ашық сабақ. Тақырып: Азық қорыту физиологиясы. Ас қорытудың мәні мен маңызы.

1. Ф-Е-10/4.5
Ашық сабақтың жоспары
Пән аты: «Жануарлар анатомиясы және физиологиясы»
Өткізілетін күні: 15.02.2017ж.
Өткізілетін уақыты: 1040
Өткізілетін орны: №115 дәрісхана
Тобы: Вф9-153
Оқытушы: Байтханова А
Дәрістің түрі: Теориялық сабақ (Аралас сабақ.)
Оқыту әдісі: Түсіндіру, пікір алмасу,талдау,жүйелеу, бағалау.
Дәрістің тақырыбы: Азық қорытыу физиологиясы. Ас қорытудың мәні мен маңызы
Дәрістің мақсаттары:
Білімділік: Оқушыларды жануарлардың қарындарының құрылысы мен таныстыру, қарын
бөлімдерін бір-бірінен ажырата білуді үйрету, білімдерін кеңейтіп қызығушылығын арттыру.
Дамытушылық: Оқушыларды қарынның бөліктері жөнінен тапсырмалар беру арқылы танымдық
әрекеттерін арттыру, жылдам ойлау және есте сақтау қабілетін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушыларды кәсіби мамандыққа қызығушылығын ояту, оқуда, еңбекте
табандылыққа, ұйымшылыққа, ізденімпаздыққа, жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Таратпалы материалдар, слайдтар, буклеттер, қойдын қарны,
ОТҚ: интерактивті тақта
Пәнаралық байланыстар: Латын тілі, Цитология, Мал азықтандыру
Дәріс барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі: (3-5 мин) Дәрісхананы сабаққа дайындау, оқушылармен сәлемдесу,
түгелдеу, ким үлгілерін, төс белгілерін тексеру, зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Оқушыларды мына тақырып бойынша тексеру: (20-25 мин) Тыныстың физиологиялық
мәні
1. «Ғажап тоғыздық» ойыны арқылы сұрау.
Сұрақтар: 1) Тыныс алу дегеніміз не? Ж: Организімнің қоршаған ортадын оттегіні
сіңіріп, көмірқышқыл газын бөлуін.
2) Тыныс алу мүшелерін атаныз? Ж: Танау, жұтқыншақ, кеңірдек,
бронх тарамдарынан және өкпеден тұрады
3) Гипоксия дегеніміз не? Ж: Организимде немесе оның жеке ұлпаларында оттегінің
жетіспеуін айтамыз.
4) Дем шығару (экспирация) кезінде қандай еттер жирылу арқасында жүреді? Ж: Ішкі
қабырға аралық, сыртқы және ортанғы сегізкөз еттері құрсақтың қиғаш және тік еттері
жатады.
5) Өкпе ұлпасының рефректорлық тыныс орталығын қандай ғалымдар дәлелдеді? Ж: Э.
Геринг пен И. Брейер 1868 жылы.
6) Жылқы мен ірі қара малының бір минутағы тыныс жилігін атаңыз? Ж: Жылқыда 8 -16
Ірі қарада 10-30
7) Құстар менсүнгігіш жануарлардың тыныс алу ерекшеліктері қандай? Ж: Құстарда
төссүйегімен көкірек қуысы жақсы дамығанқұс төссүйегіменауаны жарып ұшады.
Сүнгігіш жануарда тыныс алу бұлшық еттеріжақсы дамығантанауы бастынжоғарғы
жағында орналасқан.
8) Тыныс түрлері қаншаға бөлінеді және атапкетіңіз? Ж: Көкіректік, құрсақтық,аралас
9) Қызметіне байланысты тыныс алу аппараты қаншаға бөлінеді? Ж: Тыныс жолдары, газ
алмасу мүшелері.
2. «Сәйкестік» тест. Тест сұрақтарын тарату.

2. ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру жоспары:(40-45 минут)
1. Азық қорытыу жолдары, зерттеу әдістері. Азық қорыту дегеніміз-күрделі қоректік заттардың
қарапайым түрге айналуы және оларды организмнің сорып, өзіне сіңіруі. Азық қорыту
жүйелерінің атқаратын негізгі қызметтері сөл бөлу, ұсақтау, араластыру, жылжыту, керексіз
заттарды сыртқа шығару және сору. Азық қорыту жүйелерінің бездері түрлі сөл бөледі. Сілекей,
қарын, ішек, ұйқы безінің сөлдері әсерінен зат алмасу кезінде пайда болған кейбір пайдасыз заттар
(мочевина, зәр қышқылы, сүт қышқылы және т. б.) қарыннан сөлмен бірге бөлініп шығарылады.
Сорылу дегеніміз — қорытылған пайдалы заттардың қанға немесе лимфаға сіңуі.
1-таз қарын. 2-жалбыршақ.
3-жұмыршақ. 4-ұлтабар.
5-өңеш. 6-аш ішек. Стрелкамен азықтың қозғалу бағыты көрсетілген.
2. Ауыз қуысындағы ас қорыту. Малдың ас қорыту жүйесінің алғашқы бөлімі - ауыз
қуысы. Ауыз қуысында азықты қабылдау оны ауызда ұсақтау,қорыту және жұту сияқты
процестер болады. Азық ерін, тіл және тіс арқылы қабылданады. Жылқы,қой мен ешкі азықты
ернімен іліп алып, алдыңғы тістеріменкесіп, тілі арқылы ауыз қуысына жібереді. Сиыр мен
шошқа азықты тілімен қабылдайды. Ет жейтіндер (ит) алдынғы аяғының көмегімен және тісі

3. арқылы қабылдайды. Мал суды ернімен сорады. Бұл кезде тіл артқа жылжып, жақ ажырап, судың
жұтқыншаққа баруына жәрдемдеседі.
3. Қарындағы ас қорыту. Малдыңжұтқаназығы өңеш арқылы қарынға өтеді де,онда жиналып
миханикалық, химиялық өңдеулерден отеді. Қарында болған азық бөртіп, сұйылып, еріп, сілекей
менқарын сөлінің әсерінен ыдырай бастайды.
4. Күйіс қайыратын малдардынас қорыту ерекшеліктері. Күйіс қайыратын малының құрлысы өте
күрделі, ол төрт бөлімнен тұрады. Олар мес қарын,жұмыршақ,қатпаршақ және ұлтабар. Алдынғы

4. үш бөлімді (қосалқы) қарын, ал ұлтабарды нағыз қарындепатаймыз.
5. Ішектегіас қорытыу, сіңу. Ащы ішек пен тоқ ішектен ішек сөлі бөлінеді. Бұл сөл құрамы
жағынан түтікті Бруннер және альвеолярлы либеркюн бездерінде пайда болады. Барлық малда
ішек сөлі тұрақты пайда болып, үнемі бөлініп тұрады. Ішекте бокал пішінді клеткалар бар.
Олардансөл бөлінеді Тоқ ішек жылқыда қартадан,басқа малда тоғайрақтан,,бүйеннен (соқыр
ішек) және тік ішектен құралған. Ішектің бұл бөлімі ет — қоректілерде өте қысқа,ал өсімдікпен
қоректенетін жануарларда жақсы дамыған. Ток ішектің ұзындығы мүйізді ірі қарада 6—13 м,
жылқыда 6—9 м, қойда 3,5—10 м. Бұл ішектің кілегей қабатында бүрлер менмикробүрлер мүлде
жоқ, ал сөл үнемі бөлінеді. Бірақ сөл мөлшері аз, фермент белсенділігі менішектің жиырылуы
нашар. Жалпы ток ішекте ашу мен шіру құбылыстары қатар өтеді. Бұл ішек бөлімінен организмге
көп мөлшерде тұздар,әсіресе су сіңеді. Тік ішекте нәжіс пайда болады.

5. ІҮ. Жаңа материалды бекіту (10-15 минут).
1. «Кластер» ойыны
2. Конверт. Сұрақ– жауап
Ү. Сабақты қорытындылау және бағалау: (3-5мин)
Оқушыларды төрт түлік малдың суреттерін жинағанына байланысты қортындылап бағалау.
ҮІ. Үй тапсырмасы: (3-5 минут). Ас қорытыу жүйесінің физиологиясы
Н:154-160 Бет
Қ:3 74-79 бет
ҮІІ. Қолданатын әдебиеттер: 1. К.Жаңабеков, Г.К.Жаңабекова «Жануарлар анатомиясы және
физиологиясы» 9-тарау. 295-297б б. Алматы: «Сөздік-Словарь » баспасы, 2005ж.
2. Қ.Бозымов,Қ.Есенғалиев,Е.Дурткаринов. «Мал анатомиясы» 3-тарау. 120-122б. Астана,
«Фолиант» баспасы,2011ж.
Колледж әдіскері:______________А. Қазыбаева
Бөлім меңгерушісі:_____________ Ж. Алиханов
Оқытушы:____________________А. Байтханова