Χάος και αμφισβήτηση επικρατούν ακόμη και όσον αφορά τον καθορισμό του θανάτου. Από τα πιο συζητημένα θέματα στο χώρο των μεταμοσχεύσεων είναι ο εγκεφαλικός θάνατος. Η ομιλία που ακολουθεί, επιχειρεί να δώσει τις απαραίτητες απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα γύρω από το ζήτημα αυτό, που περιβάλλονται από μύθους και αμφιβολίες.
3. Παρά το γεγονός ότι οι μεταμοσχεύσεις
οργάνων έχουν γίνει, λίγο πολύ,
υποθέσεις ρουτίνας, έστω και αν υπάρχει
μεγάλη έλλειψη μοσχευμάτων, συνεχίζεται
η παρεξήγηση γύρω απ΄αυτές, σε σημείο
που πολλοί να αμφιβάλλουν για τις
συνθήκες και τις προϋποθέσεις που
απαιτούνται για να ληφθούν τα όργανα
ενός νεκρού.
4. Χάος και αμφισβήτηση επικρατούν ακόμη
και όσον αφορά τον καθορισμό του
θανάτου. Από τα πιο συζητημένα θέματα
στο χώρο των μεταμοσχεύσεων είναι ο
εγκεφαλικός θάνατος. Η ομιλία που
ακολουθεί, επιχειρεί να δώσει τις
απαραίτητες απαντήσεις σε πολλά
ερωτήματα γύρω από το ζήτημα αυτό, που
περιβάλλονται από μύθους και αμφιβολίες.
5. Ως γνωστόν, ζούμε στην εποχή όχι μόνον τουΩς γνωστόν, ζούμε στην εποχή όχι μόνον του
παράλογου, αλλά και της υπερ-παράλογου, αλλά και της υπερ-
παραπληροφόρησης και ως εκ τούτου, τουπαραπληροφόρησης και ως εκ τούτου, του
πλήρους αποπροσανατολισμού. Καθημερινά,πλήρους αποπροσανατολισμού. Καθημερινά,
ενημερωνόμαστε, μέσα από έναν συνεχήενημερωνόμαστε, μέσα από έναν συνεχή
καταιγισμό αντιφατικών μηνυμάτωνκαταιγισμό αντιφατικών μηνυμάτων καικαι
πληροφοριών για οικονομικά, πολιτικά,πληροφοριών για οικονομικά, πολιτικά,
κοινωνικά, ιατρικά και διάφορα άλλα θέματα καικοινωνικά, ιατρικά και διάφορα άλλα θέματα και
προβλήματα, που έχουν ‘άμεση επίπτωση στηπροβλήματα, που έχουν ‘άμεση επίπτωση στη
ζωή μας και των οποίων η αντιμετώπιση θαζωή μας και των οποίων η αντιμετώπιση θα
καθορίσεικαθορίσει
το Είναι και το Μέλλον.το Είναι και το Μέλλον.
6. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσηΠοτέ άλλοτε δεν είχαμε τόση πρόσβασηπρόσβαση
στην πληροφορίαστην πληροφορία . Οι πληροφορίες, όμως. Οι πληροφορίες, όμως
χωρίς υπεύθυνη διασταύρωση καιχωρίς υπεύθυνη διασταύρωση και
συνθετική επεξεργασία τους, οδηγούνσυνθετική επεξεργασία τους, οδηγούν
στο αντίθετο από αυτό στο οποίοστο αντίθετο από αυτό στο οποίο
υποτίθεται ότι αποσκοπούν.υποτίθεται ότι αποσκοπούν.
Παραφράζοντας τον Έλιοτ, «Παραφράζοντας τον Έλιοτ, « χάσαμε τηχάσαμε τη
σοφία για την γνώση και τη γνώση γιασοφία για την γνώση και τη γνώση για
την πληροφορίατην πληροφορία ».».
7. Οι μεταμοσχεύσειςΟι μεταμοσχεύσεις αποτελούν ένα από τααποτελούν ένα από τα
πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα τηςπλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα της
σύγχυσης που επικρατεί. Η γνώση τουσύγχυσης που επικρατεί. Η γνώση του
κόσμου γύρω από αυτόν τον ευαίσθητοκόσμου γύρω από αυτόν τον ευαίσθητο
τομέα στηρίζεται, κυρίως, σε μύθους, παράτομέα στηρίζεται, κυρίως, σε μύθους, παρά
στην πραγματικότητα.στην πραγματικότητα. Αγνοούνται βασικάΑγνοούνται βασικά
πράγματα για τις συνθήκες και τιςπράγματα για τις συνθήκες και τις
προϋποθέσεις που απαιτούνται για ναπροϋποθέσεις που απαιτούνται για να
γίνουμε δότες ιστών και οργάνωνγίνουμε δότες ιστών και οργάνων . Χάος και. Χάος και
αμφισβήτηση επικρατούν όσον αφορά τοναμφισβήτηση επικρατούν όσον αφορά τον
καθορισμό του θανάτου, λόγω μηκαθορισμό του θανάτου, λόγω μη
κατανόησης των κριτηρίων πιστοποίησηςκατανόησης των κριτηρίων πιστοποίησης
του.του.
8. Ένα από τα περισσότερο πολυσυζητημέναΈνα από τα περισσότερο πολυσυζητημένα
θέματα στο χώρο της μεταμόσχευσης είναι οθέματα στο χώρο της μεταμόσχευσης είναι ο
εγκεφαλικός θάνατος.εγκεφαλικός θάνατος. Επειδή τόσο η ιατρικήΕπειδή τόσο η ιατρική
όσο και η νομική επιστήμη έχουν καταλήξειόσο και η νομική επιστήμη έχουν καταλήξει
και αποδεχθεί μία σαφώς καθορισμένηκαι αποδεχθεί μία σαφώς καθορισμένη
έννοιαέννοια εγκεφαλικού θανάτου,εγκεφαλικού θανάτου, η οποία δενη οποία δεν
αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας, ηαφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας, η
διευκρίνηση του θέματος είναι απαραίτητηδιευκρίνηση του θέματος είναι απαραίτητη
πριν από κάθε συζήτηση για ταπριν από κάθε συζήτηση για τα
οποιαδήποτε άλλα προβλήματα τωνοποιαδήποτε άλλα προβλήματα των
μεταμοσχεύσεων.μεταμοσχεύσεων.
9. Πριν από μερικές δεκαετίεςΠριν από μερικές δεκαετίες ο θάνατος τουο θάνατος του
ανθρώπουανθρώπου διαπιστωνόταν εύκολα καιδιαπιστωνόταν εύκολα και
συνέπιπτε με τη μη αναστρέψιμη διακοπήσυνέπιπτε με τη μη αναστρέψιμη διακοπή
των ζωτικών λειτουργιών της αναπνοής καιτων ζωτικών λειτουργιών της αναπνοής και
της κυκλοφορίας.της κυκλοφορίας. Σε λίγα λεπτάΣε λίγα λεπτά
επακολουθούσε η οριστική καταστροφή τουεπακολουθούσε η οριστική καταστροφή του
εγκεφάλου.εγκεφάλου. Σημειωτέον ότι και παλαιότερα,Σημειωτέον ότι και παλαιότερα,
όπως και τώρα, ιατρικά, ο θάνατοςόπως και τώρα, ιατρικά, ο θάνατος
ταυτιζόταν πάντοτε με την ανεπανόρθωτη,ταυτιζόταν πάντοτε με την ανεπανόρθωτη,
καθολική βλάβη του εγκεφάλου.καθολική βλάβη του εγκεφάλου.
10. Ο θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό τωνΟ θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό των
ανθρώπων και δεν άφηνε περιθώριαανθρώπων και δεν άφηνε περιθώρια
αμφιβολιών, εν αντιθέσει με τη σύγχυση πουαμφιβολιών, εν αντιθέσει με τη σύγχυση που
δημιουργούν, σήμερα, διάφοροι δυσνόητοιδημιουργούν, σήμερα, διάφοροι δυσνόητοι
όροι, όπωςόροι, όπως κλινικός θάνατος,κλινικός θάνατος,
εγκεφαλικός θάνατος, εγκεφαλικό στέλεχος,εγκεφαλικός θάνατος, εγκεφαλικό στέλεχος,
φλοιώδης θάνατος,φλοιώδης θάνατος, ή «φυτό»,ή «φυτό»,
καρδιακός και βιολογικός θάνατος.καρδιακός και βιολογικός θάνατος.
Η παρούσα ομιλία, πιστεύω ότι θα συμβάλειΗ παρούσα ομιλία, πιστεύω ότι θα συμβάλει
στην αποσαφήνιση αυτών των εννοιών.στην αποσαφήνιση αυτών των εννοιών.
11. Επί διακοπής της καρδιακής λειτουργίαςΕπί διακοπής της καρδιακής λειτουργίας
(ανακοπή)(ανακοπή),,από έμφραγμα του μυοκαρδίου,από έμφραγμα του μυοκαρδίου,
από μεγάλο φόβο, από έντονο πόνο κ.τ.λ. τοαπό μεγάλο φόβο, από έντονο πόνο κ.τ.λ. το
άτομο δίνει την εντύπωση του νεκρούάτομο δίνει την εντύπωση του νεκρού
(κλινικός θάνατος),(κλινικός θάνατος), διότι δεν χτυπάει ηδιότι δεν χτυπάει η
καρδιά του, δεν αναπνέει και χάνει τιςκαρδιά του, δεν αναπνέει και χάνει τις
αισθήσεις του.αισθήσεις του.
12. ΣεΣε περίπτωση που αποκατασταθεί η καρδιακήπερίπτωση που αποκατασταθεί η καρδιακή
λειτουργία εντός λεπτών, ο ασθενής συνέρχεταιλειτουργία εντός λεπτών, ο ασθενής συνέρχεται
χωρίς κανένα αξιόλογο κλινικό κατάλοιποχωρίς κανένα αξιόλογο κλινικό κατάλοιπο
εγκεφαλικής βλάβης. (Διότιεγκεφαλικής βλάβης. (Διότι ο φλοιός του εγκεφάλουο φλοιός του εγκεφάλου
μπορεί να παραμείνει χωρίς οξυγόνο μόνο μέχριμπορεί να παραμείνει χωρίς οξυγόνο μόνο μέχρι
λεπτάλεπτά, χωρίς να πάθει μη αναστρέψιμες, χωρίς να πάθει μη αναστρέψιμες
αλλοιώσεις, αν και αυτό δεν είναι απόλυτο).αλλοιώσεις, αν και αυτό δεν είναι απόλυτο).
13. Εάν αποκατασταθεί η καρδιακή λειτουργίαΕάν αποκατασταθεί η καρδιακή λειτουργία
μετά το πέρας του διαστήματος τούτου, αλλάμετά το πέρας του διαστήματος τούτου, αλλά
σε χρόνο όχι περισσότερο από 6-7 λεπτάσε χρόνο όχι περισσότερο από 6-7 λεπτά
από την αρχή της διακοπής τηςαπό την αρχή της διακοπής της , τότε ο, τότε ο
ασθενής επανέρχεται μεν, υπό την έννοιαασθενής επανέρχεται μεν, υπό την έννοια
ότι μπορεί να αναπνέει και πάλι μόνος του,ότι μπορεί να αναπνέει και πάλι μόνος του,
αλλά με καταστραμμένο το φλοιό τουαλλά με καταστραμμένο το φλοιό του
εγκεφάλου και, επομένως,εγκεφάλου και, επομένως, χωρίς συνείδησηχωρίς συνείδηση
((φλοιώδης θάνατος ή «φυτό»φλοιώδης θάνατος ή «φυτό» ).).
14. Εάν δεν επιτευχθεί η επάνοδος της καρδιακήςΕάν δεν επιτευχθεί η επάνοδος της καρδιακής
λειτουργίας μέσαλειτουργίας μέσα στο ανωτέρω χρονικόστο ανωτέρω χρονικό
διάστημα, τότε αποδιοργανώνεταιδιάστημα, τότε αποδιοργανώνεται
ολόκληρος ο εγκέφαλοςολόκληρος ο εγκέφαλος (εγκεφαλικά(εγκεφαλικά
ημισφαίρια, εγκεφαλικό στέλεχος καιημισφαίρια, εγκεφαλικό στέλεχος και
παρεγκεφαλίδα) και οι γιατροίπαρεγκεφαλίδα) και οι γιατροί
εγκαταλείπουν κάθε περαιτέρω προσπάθειαεγκαταλείπουν κάθε περαιτέρω προσπάθεια
ανάνηψης, διότι το άτομο είναιανάνηψης, διότι το άτομο είναι οριστικώς καιοριστικώς και
αμετακλήτως νεκρό, αφού επήλθε η πλήρηςαμετακλήτως νεκρό, αφού επήλθε η πλήρης
καταστροφή του εγκεφάλουκαταστροφή του εγκεφάλου ((εγκεφαλικόςεγκεφαλικός
θάνατοςθάνατος).).
15. ΑμέσωςΑμέσως μετά τον εγκεφαλικό θάνατομετά τον εγκεφαλικό θάνατο
επακολουθεί, λόγω μη οξυγόνωσης, και ηεπακολουθεί, λόγω μη οξυγόνωσης, και η
νέκρωση των υπόλοιπων οργάνων τουνέκρωση των υπόλοιπων οργάνων του
σώματοςσώματος, με της εξής σειρά, λόγω, με της εξής σειρά, λόγω
διαφορετικής ευαισθησίας τους στην έλλειψηδιαφορετικής ευαισθησίας τους στην έλλειψη
οξυγόνου (ανοξία):οξυγόνου (ανοξία):
καρδιά, νεφροί, πνεύμονες, ήπαρ,καρδιά, νεφροί, πνεύμονες, ήπαρ,
υπόλοιπα όργανα και, τελικά, το δέρμαυπόλοιπα όργανα και, τελικά, το δέρμα
((βιολογικός θάνατοςβιολογικός θάνατος ).).
16. Σ’ αυτήν την περίπτωσηΣ’ αυτήν την περίπτωση εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου και, πολύκαι, πολύ
περισσότερο, επίπερισσότερο, επί βιολογικού θανάτουβιολογικού θανάτου , που επήλθε από, που επήλθε από
προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής και αναπνευστικήςπροηγηθείσα διακοπή της καρδιακής και αναπνευστικής
λειτουργίας,λειτουργίας, δεν μπορεί να γίνει μεταμόσχευση ζωτικώνδεν μπορεί να γίνει μεταμόσχευση ζωτικών
(συμπαγών) οργάνων(συμπαγών) οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ κ.τ.λ.), διότι(καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ κ.τ.λ.), διότι
αυτά τα όργανα είναι πια καταστραμμένα από την ανοξία. Γιααυτά τα όργανα είναι πια καταστραμμένα από την ανοξία. Για
τοντον κλινικά νεκρό και το «φυτό»κλινικά νεκρό και το «φυτό» δεν τίθεται θέμα προςδεν τίθεται θέμα προς
συζήτηση, διότι είναι εν ζωή.συζήτηση, διότι είναι εν ζωή.
17. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συμβεί τοΣε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συμβεί το
αντίστροφο, νααντίστροφο, να προηγηθεί, δηλαδή, οπροηγηθεί, δηλαδή, ο
θάνατος του εγκεφάλου και ναθάνατος του εγκεφάλου και να
επακολουθήσει η διακοπή τηςεπακολουθήσει η διακοπή της
αναπνευστικής και καρδιακής λειτουργίας,αναπνευστικής και καρδιακής λειτουργίας,
όπως συμβαίνει σε βαριές κρανιο-όπως συμβαίνει σε βαριές κρανιο-
εγκεφαλικές κακώσεις από τροχαίαεγκεφαλικές κακώσεις από τροχαία
ατυχήματα, αυτόματη εγκεφαλική αιμορραγίαατυχήματα, αυτόματη εγκεφαλική αιμορραγία
κ.τ.λ.κ.τ.λ.
18. Εάν ο θάνατος του ατόμου από αυτές τις αιτίεςΕάν ο θάνατος του ατόμου από αυτές τις αιτίες
επέλθει ακαριαίωςεπέλθει ακαριαίως ή πριν προλάβουν να τοή πριν προλάβουν να το
μεταφέρουν σε Μονάδα εντατικής Θεραπείαςμεταφέρουν σε Μονάδα εντατικής Θεραπείας
(ΜΕΘ) και πάλι δεν υπάρχει θέμα δωρεάς(ΜΕΘ) και πάλι δεν υπάρχει θέμα δωρεάς
ζωτικών οργάνων, διότιζωτικών οργάνων, διότι τα όργανα αυτά,τα όργανα αυτά,
εφόσον δεν αιματώνονται (δενεφόσον δεν αιματώνονται (δεν
οξυγονώνονται), καταστρέφονταιοξυγονώνονται), καταστρέφονται σε πολύσε πολύ
σύντομο χρονικό διάστημα και, ως εκσύντομο χρονικό διάστημα και, ως εκ
τούτου, είναι ακατάλληλα προςτούτου, είναι ακατάλληλα προς
μεταμόσχευση.μεταμόσχευση.
19. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο ασθενήςΣε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο ασθενής
μεταφέρεται σε ΜΕΘ ναι μενμεταφέρεται σε ΜΕΘ ναι μεν σε κώμα, αλλάσε κώμα, αλλά
ζωντανόςζωντανός ακόμα. Εν τω μεταξύ, η εγκεφαλικήακόμα. Εν τω μεταξύ, η εγκεφαλική
αιμορραγία συνεχίζεται, το εγκεφαλικό οίδημααιμορραγία συνεχίζεται, το εγκεφαλικό οίδημα
επιδεινώνεται και συχνά, τελικά, επέρχεταιεπιδεινώνεται και συχνά, τελικά, επέρχεται ηη
καταστροφή ολοκλήρου του εγκεφάλου, μεκαταστροφή ολοκλήρου του εγκεφάλου, με
επακόλουθο τη διακοπή της αναπνοής και τηςεπακόλουθο τη διακοπή της αναπνοής και της
κυκλοφορίαςκυκλοφορίας..
20. Στα άτομα αυτά παρέχεται σήμεραΣτα άτομα αυτά παρέχεται σήμερα η δυνατότηταη δυνατότητα
διατήρησης της αναπνοής και της κυκλοφορίας, γιαδιατήρησης της αναπνοής και της κυκλοφορίας, για
λίγες ώρες ή μερικά 24ωρα, με τεχνητά μέσαλίγες ώρες ή μερικά 24ωρα, με τεχνητά μέσα
(αναπνευστήρας, οροί, φάρμακα). Αφού(αναπνευστήρας, οροί, φάρμακα). Αφού
αποκλειστούν άλλες συνυπάρχουσες αναστρέψιμεςαποκλειστούν άλλες συνυπάρχουσες αναστρέψιμες
καταστάσεις, που μπορούν να δημιουργήσουνκαταστάσεις, που μπορούν να δημιουργήσουν
άπνοια, όπως δηλητηρίαση από βαρβιτουρικάάπνοια, όπως δηλητηρίαση από βαρβιτουρικά
φάρμακα, υποθερμία, υπερβολική κατανάλωσηφάρμακα, υποθερμία, υπερβολική κατανάλωση
οινοπνεύματος κ.τ.λ., υπάρχειοινοπνεύματος κ.τ.λ., υπάρχει απόλυτη ένδειξηαπόλυτη ένδειξη
εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου καικαι ακολουθούν ειδικέςακολουθούν ειδικές
κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίεςκλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες για τηνγια την
επιβεβαίωσή του.επιβεβαίωσή του.
21. Οι κλινικές δοκιμασίες είναι απολύτως ασφαλείς και επαρκείςΟι κλινικές δοκιμασίες είναι απολύτως ασφαλείς και επαρκείς
στη διάγνωση τουστη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου , υπό την, υπό την
προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν με σχολαστική ακρίβεια οιπροϋπόθεση ότι θα τηρηθούν με σχολαστική ακρίβεια οι
διαδικασίες που απαιτούνται για να διεκπεραιωθούν. Οιδιαδικασίες που απαιτούνται για να διεκπεραιωθούν. Οι
εργαστηριακές δεν είναι απαραίτητες.εργαστηριακές δεν είναι απαραίτητες. Οι δοκιμασίες αυτέςΟι δοκιμασίες αυτές
επιτελούνται τουλάχιστον 24 ώρες μετά την έναρξη τουεπιτελούνται τουλάχιστον 24 ώρες μετά την έναρξη του
κώματος και μάλιστα δύο φορές, για να αποκλειστεί και ηκώματος και μάλιστα δύο φορές, για να αποκλειστεί και η
παραμικρή πιθανότητα λάθουςπαραμικρή πιθανότητα λάθους , και το χρονικό διάστημα, και το χρονικό διάστημα
μεταξύ των δύο ελέγχων δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 8μεταξύ των δύο ελέγχων δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 8
ωρών.ωρών.
22. Η διάγνωση τουΗ διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου τίθεταιτίθεται
από τρεις γιατρούς ειδικούς και έμπειρους σ’από τρεις γιατρούς ειδικούς και έμπειρους σ’
αυτό το θέμα, οι οποίοι δεν ανήκουν σεαυτό το θέμα, οι οποίοι δεν ανήκουν σε
καμία μεταμοσχευτική ομάδα και οι οποίοικαμία μεταμοσχευτική ομάδα και οι οποίοι
είναι:είναι:
α) ο θεράπων ιατρός (εντατικολόγος) τουα) ο θεράπων ιατρός (εντατικολόγος) του
«ασθενούς»,«ασθενούς»,
β) ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργόςβ) ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός
γ) ένας αναισθησιολόγος.γ) ένας αναισθησιολόγος.
23. Η ομόφωνη γνώμη αυτών των γιατρών στηΗ ομόφωνη γνώμη αυτών των γιατρών στη
διάγνωση τουδιάγνωση του εγκεφαλικού θανάτουεγκεφαλικού θανάτου είναι εκείναι εκ
των ων ουκ άνευ. Η διάγνωση τουτων ων ουκ άνευ. Η διάγνωση του εγκεφαλικούεγκεφαλικού
θανάτου ταυτίζεται με τη διάγνωση τουθανάτου ταυτίζεται με τη διάγνωση του
θανάτου του εγκεφαλικού στελέχουςθανάτου του εγκεφαλικού στελέχους και γι’και γι’
αυτό οι κλινικο-εργαστηριακές δοκιμασίεςαυτό οι κλινικο-εργαστηριακές δοκιμασίες
ελέγχουν ακριβώς τη λειτουργικότητα αυτούελέγχουν ακριβώς τη λειτουργικότητα αυτού
του καθοριστικής σημασίας, για τη ζωή,του καθοριστικής σημασίας, για τη ζωή,
τμήματος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.τμήματος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.
24. Το εγκεφαλικό στέλεχοςΤο εγκεφαλικό στέλεχος , στο οποίο, μεταξύ άλλων,, στο οποίο, μεταξύ άλλων,
έχει την έδρα του και το κέντρο της αναπνοής,έχει την έδρα του και το κέντρο της αναπνοής,
βρίσκεται μεταξύ του προσθίου (του κυρίως)βρίσκεται μεταξύ του προσθίου (του κυρίως)
εγκεφαλικού και του νωτιαίου μυελού. Τοεγκεφαλικού και του νωτιαίου μυελού. Το
εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από: α) το μέσοεγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από: α) το μέσο
εγκέφαλο, β)τη γέφυρα του εγκεφάλου και γ) τονεγκέφαλο, β)τη γέφυρα του εγκεφάλου και γ) τον
προμήκη μυελό.προμήκη μυελό.
25. «« Ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχουςΟ θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους
είναι συνθήκη επαρκής και αναγκαίαείναι συνθήκη επαρκής και αναγκαία
για να χαρακτηριστεί ολόκληρος ογια να χαρακτηριστεί ολόκληρος ο
εγκέφαλος νεκρόςεγκέφαλος νεκρός », όπως καθορίζει η», όπως καθορίζει η
απόφαση 9 της 21ης Ολομέλειας τουαπόφαση 9 της 21ης Ολομέλειας του
Κεντρικού Συμβουλίου ΥγείαςΚεντρικού Συμβουλίου Υγείας
(Κ.Ε.Σ.Υ.), που συνήλθε στις 20/3/85(Κ.Ε.Σ.Υ.), που συνήλθε στις 20/3/85
και η οποία, μεταξύ άλλων, καθόρισεκαι η οποία, μεταξύ άλλων, καθόρισε
τα κριτήρια ελέγχου τηςτα κριτήρια ελέγχου της
λειτουργικότητας του εγκεφαλικούλειτουργικότητας του εγκεφαλικού
26.
27. Επομένως, ο θάνατος τουΕπομένως, ο θάνατος του
εγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει ναεγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει να
συγχέεται με την προαναφερθείσασυγχέεται με την προαναφερθείσα
«φυτική κατάσταση«φυτική κατάσταση » (φλοιώδης» (φλοιώδης
θάνατος), κατά την οποία ναι μενθάνατος), κατά την οποία ναι μεν
υπάρχει απώλεια των «υψηλότερων»υπάρχει απώλεια των «υψηλότερων»
εγκεφαλικώνεγκεφαλικών λειτουργιών, αλλά τολειτουργιών, αλλά το
εγκεφαλικό στέλεχος εξακολουθεί ναεγκεφαλικό στέλεχος εξακολουθεί να
λειτουργεί και να συντηρεί τηνλειτουργεί και να συντηρεί την
αναπνοή και την κυκλοφορία.αναπνοή και την κυκλοφορία.
28. Το άτομο – «φυτό», εφόσον μπορεί ναΤο άτομο – «φυτό», εφόσον μπορεί να
αναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείταιαναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείται
νεκρό καινεκρό και οι γιατροί θα προσπαθήσουνοι γιατροί θα προσπαθήσουν
να το κρατήσουν στη ζωήνα το κρατήσουν στη ζωή όσο είναιόσο είναι
δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν.δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν.
29. Βεβαίως,Βεβαίως, ύστερα από κάποιο χρονικόύστερα από κάποιο χρονικό
διάστημα, ο ασθενής θα καταλήξει σε θάνατοδιάστημα, ο ασθενής θα καταλήξει σε θάνατο
από πνευμονική εμβολή, υποστατική πνευμονίααπό πνευμονική εμβολή, υποστατική πνευμονία
και πλήθος άλλων επιπλοκών, στις οποίεςκαι πλήθος άλλων επιπλοκών, στις οποίες
προδιαθέτει η «φυτική» κατάσταση. Επίσης,προδιαθέτει η «φυτική» κατάσταση. Επίσης,
κατ’ ουδένα τρόπο πρέπει ο εγκεφαλικά νεκρόςκατ’ ουδένα τρόπο πρέπει ο εγκεφαλικά νεκρός
να αποκαλείται (όπως συνήθως ακούμε)να αποκαλείται (όπως συνήθως ακούμε)
κλινικά νεκρός.κλινικά νεκρός.
30. Ενώ λοιπόν, για την ιατρική και τη νομική επιστήμη, οΕνώ λοιπόν, για την ιατρική και τη νομική επιστήμη, ο θάνατοςθάνατος
είναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη απώλεια τηςείναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη απώλεια της
ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με την ανεπανόρθωτηικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με την ανεπανόρθωτη
απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή»,απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή», για τονγια τον
περισσότερο κόσμο υπάρχουν αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα, σεπερισσότερο κόσμο υπάρχουν αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα, σε
μερικές περιπτώσεις, τεχνητής υποστήριξης αναπνοής –μερικές περιπτώσεις, τεχνητής υποστήριξης αναπνοής –
κυκλοφορίας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωποςκυκλοφορίας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος
εξακολουθεί να ζει.εξακολουθεί να ζει.
31. Δεν είναι, ομολογουμένως, εύκολοΔεν είναι, ομολογουμένως, εύκολο νανα
κατανοήσει ο μη γιατρός ότι είναι νεκρό ένακατανοήσει ο μη γιατρός ότι είναι νεκρό ένα
άτομο του οποίου το σώμα είναι ζεστό,άτομο του οποίου το σώμα είναι ζεστό, ηη
αναπνοή του διατηρείται, έστω και τεχνητά,αναπνοή του διατηρείται, έστω και τεχνητά,
και η καρδιά του συνεχίζει να χτυπά.και η καρδιά του συνεχίζει να χτυπά.
32. Η σύνδεση του ήδη φορτισμένου συναισθηματικάΗ σύνδεση του ήδη φορτισμένου συναισθηματικά
όρου «εγκεφαλικός θάνατος» με τις μεταμοσχεύσειςόρου «εγκεφαλικός θάνατος» με τις μεταμοσχεύσεις
δημιούργησε νέες αμφιβολίες και πρόσθεσε νέαδημιούργησε νέες αμφιβολίες και πρόσθεσε νέα
ερωτήματα. Όμως, ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσειςερωτήματα. Όμως, ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσεις
άνοιξε μόνο με αυτή τη δυνατότητα της σύγχρονηςάνοιξε μόνο με αυτή τη δυνατότητα της σύγχρονης
ιατρικής, δηλαδή μετά τηιατρικής, δηλαδή μετά τη δημιουργία των ΜΕΘ, ότανδημιουργία των ΜΕΘ, όταν
για πρώτη φορά διαπιστώθηκε το φαινόμενο να είναιγια πρώτη φορά διαπιστώθηκε το φαινόμενο να είναι
δυνατή η διατήρηση της αναπνοής και τηςδυνατή η διατήρηση της αναπνοής και της
κυκλοφορίας για κάποιο μικρό χρονικό διάστημακυκλοφορίας για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα , σε, σε
ορισμένες περιπτώσεις θανάτου.ορισμένες περιπτώσεις θανάτου.
33. Στα ιατρικά χρονικά δεν υπάρχει ούτε μια περίπτωσηΣτα ιατρικά χρονικά δεν υπάρχει ούτε μια περίπτωση
επανόδου στη ζωή ατόμου που χαρακτηρίστηκεεπανόδου στη ζωή ατόμου που χαρακτηρίστηκε
εγκεφαλικά νεκρό.εγκεφαλικά νεκρό. Εφόσον τεθεί η διάγνωση τουΕφόσον τεθεί η διάγνωση του
εγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει κανένα νόημα ηεγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει κανένα νόημα η
περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με τον αναπνευστήρα,περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με τον αναπνευστήρα,
εκτός από την περίπτωση που υπάρχει συναίνεση τωνεκτός από την περίπτωση που υπάρχει συναίνεση των
συγγενών για δωρεά οργάνων του θανόντος, οπότε ησυγγενών για δωρεά οργάνων του θανόντος, οπότε η
αποσύνδεση μπορεί να καθυστερήσει, για λίγες ώρεςαποσύνδεση μπορεί να καθυστερήσει, για λίγες ώρες
ακόμα έως ότου γίνει η αφαίρεση των οργάνων.ακόμα έως ότου γίνει η αφαίρεση των οργάνων.
34. Η αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα σε αυτήΗ αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα σε αυτή
την περίπτωση, δεν έχει καμία σχέση με τηντην περίπτωση, δεν έχει καμία σχέση με την
ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ, όπως πολλοί θεωρούν, διότι δενΕΥΘΑΝΑΣΙΑ, όπως πολλοί θεωρούν, διότι δεν
μπορεί να γίνει «ευθανασία» σε ένα ήδη νεκρόμπορεί να γίνει «ευθανασία» σε ένα ήδη νεκρό
άτομο.άτομο.
35. Τέτοιο θέμα είναι δυνατόν να προκύψει (;!)Τέτοιο θέμα είναι δυνατόν να προκύψει (;!) σε άλλεςσε άλλες
περιπτώσεις μηχανικής (τεχνητής) υποστήριξης τηςπεριπτώσεις μηχανικής (τεχνητής) υποστήριξης της
αναπνοής,αναπνοής, όπως π.χ. στην πλήρη, μη αναστρέψιμη,όπως π.χ. στην πλήρη, μη αναστρέψιμη,
τετραπληγία, από διατομή του νωτιαίου μυελού,τετραπληγία, από διατομή του νωτιαίου μυελού,
οποιασδήποτε αιτιολογίας, στο ύψος στης αυχενικήςοποιασδήποτε αιτιολογίας, στο ύψος στης αυχενικής
μοίρας της σπονδυλικής στήλης, η οποία έχει ωςμοίρας της σπονδυλικής στήλης, η οποία έχει ως
επακόλουθο την παράλυση του ασθενούς από τονεπακόλουθο την παράλυση του ασθενούς από τον
αυχένα και κάτω και, ως εκ τούτου, τηναυχένα και κάτω και, ως εκ τούτου, την απόλυτηαπόλυτη
αδυναμία του για αυτόνομη αναπνοή, λόγω παράλυσηςαδυναμία του για αυτόνομη αναπνοή, λόγω παράλυσης
και των αναπνευστικών μυών.και των αναπνευστικών μυών.
36. Όμως, ο πάσχων από τετραπληγία είναιΌμως, ο πάσχων από τετραπληγία είναι
βαρύτατα ασθενής και όχι νεκρός,βαρύτατα ασθενής και όχι νεκρός, διότι οδιότι ο
εγκέφαλός του (στον οποίο έχει τη βιολογική τηςεγκέφαλός του (στον οποίο έχει τη βιολογική της
έδρα η ανθρώπινη προσωπικότητα),έδρα η ανθρώπινη προσωπικότητα), εφόσονεφόσον
είναι ανέπαφος, εξακολουθεί να λειτουργεί.είναι ανέπαφος, εξακολουθεί να λειτουργεί.
37. Το πρόβλημα της ευθανασία (είτε «ενεργητικής» είτεΤο πρόβλημα της ευθανασία (είτε «ενεργητικής» είτε
«παθητικής») που κατά καιρούς έρχεται στο«παθητικής») που κατά καιρούς έρχεται στο
προσκήνιο, είναι σύνθετο και πολύπλοκοπροσκήνιο, είναι σύνθετο και πολύπλοκο και δενκαι δεν
μπορεί να λυθεί εύκολα με ένα ναι ή όχι. Τα υπέρ καιμπορεί να λυθεί εύκολα με ένα ναι ή όχι. Τα υπέρ και
κατά της επιχειρηματολογίας που προβάλλεται απόκατά της επιχειρηματολογίας που προβάλλεται από
τους υποστηρικτές της κάθε άποψης είναι πολλά καιτους υποστηρικτές της κάθε άποψης είναι πολλά και
σοβαρά και αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστό.σοβαρά και αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστό.
Θα παραθέσω μόνο ταΘα παραθέσω μόνο τα ΑΚΟΛΟΥΘΑ:ΑΚΟΛΟΥΘΑ:
38. Ο γιατρός, βεβαίως, είναι ταγμένος, μέχρι τηνΟ γιατρός, βεβαίως, είναι ταγμένος, μέχρι την
τελευταία στιγμή, να δίνει τις μάχες τουτελευταία στιγμή, να δίνει τις μάχες του
εναντίον της αρρώστιας και του θανάτουεναντίον της αρρώστιας και του θανάτου ,,
εξαντλώντας κάθε δυνατότητα που τουεξαντλώντας κάθε δυνατότητα που του
προσφέρει η επιστήμη του, ακόμα και όταν έχειπροσφέρει η επιστήμη του, ακόμα και όταν έχει
χαθεί πλέον κάθε ελπίδα για τον ασθενή.χαθεί πλέον κάθε ελπίδα για τον ασθενή.
39. Από την άλλη πλευρά, όμως η εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίαςΑπό την άλλη πλευρά, όμως η εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας
ιδίως τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στην πλήρηιδίως τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στην πλήρη
«ΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ»«ΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ» του θανάτου. Κανείς δεν πεθαίνει πια στοτου θανάτου. Κανείς δεν πεθαίνει πια στο
σπίτι του, έχοντας τη συμπαράσταση των συγγενών και τωνσπίτι του, έχοντας τη συμπαράσταση των συγγενών και των
φίλων του, αλλά μέσα σε ψυχρούς θαλάμους ΜΕΘ, γεμάτους μεφίλων του, αλλά μέσα σε ψυχρούς θαλάμους ΜΕΘ, γεμάτους με
μηχανήματα και συναγερμούς που θυμίζουν εργαστήρια τηςμηχανήματα και συναγερμούς που θυμίζουν εργαστήρια της
NASANASA ..
40. Η τεχνοκρατική ιατρική είναι δυνατόν, πολλές φορές ναΗ τεχνοκρατική ιατρική είναι δυνατόν, πολλές φορές να
κρατήσει στη ζωή , για μέρες ή μήνες, ασθενείς οικρατήσει στη ζωή , για μέρες ή μήνες, ασθενείς οι
οποίοι είναι, πέραν πάσης αμφιβολίας, καταδικασμένοιοποίοι είναι, πέραν πάσης αμφιβολίας, καταδικασμένοι
σε θάνατοσε θάνατο, υποβάλλοντας όχι μόνον αυτούς, αλλά και, υποβάλλοντας όχι μόνον αυτούς, αλλά και
τους συγγενείς τους σε φοβερές, απίστευτεςτους συγγενείς τους σε φοβερές, απίστευτες
ταλαιπωρίες (όχι σπάνια, κυριολεκτικά, διαλύονταιταλαιπωρίες (όχι σπάνια, κυριολεκτικά, διαλύονται
οικογένειες) με συνέπεια να εγείρονται ηθικά,οικογένειες) με συνέπεια να εγείρονται ηθικά,
φιλοσοφικά, κοινωνικά και πολλά άλλα προβλήματα.φιλοσοφικά, κοινωνικά και πολλά άλλα προβλήματα.
41. Οι γιατροί, ιδίως οι νοσοκομειακοί, βιώνοντας συνεχώςΟι γιατροί, ιδίως οι νοσοκομειακοί, βιώνοντας συνεχώς
τον ανθρώπινο πόνο, βρίσκονται, σχεδόν καθημερινά,τον ανθρώπινο πόνο, βρίσκονται, σχεδόν καθημερινά,
απέναντι σε αυτό το δίλημμα.απέναντι σε αυτό το δίλημμα. Ποια είναι η ποιότηταΠοια είναι η ποιότητα
της ζωής αυτού του ασθενούς, η αξιοπρέπειά του ωςτης ζωής αυτού του ασθενούς, η αξιοπρέπειά του ως
ατόμου,ατόμου, που υποφέρει διάφορους καθετήρες τρέφεταιπου υποφέρει διάφορους καθετήρες τρέφεται
παρεντερικά, υποβάλλεται σε απανωτές χειρουργικέςπαρεντερικά, υποβάλλεται σε απανωτές χειρουργικές
επεμβάσεις, ακτινοβολίες, χημειοθεραπείες και μύριαεπεμβάσεις, ακτινοβολίες, χημειοθεραπείες και μύρια
όσα αλλά μαρτύρια, με μόνο σκοπό μια πολύ μικρήόσα αλλά μαρτύρια, με μόνο σκοπό μια πολύ μικρή
παράταση της ζωής του;παράταση της ζωής του;
42. Η παρεμβατική ιατρική κάνει θαύματαΗ παρεμβατική ιατρική κάνει θαύματα σε πολλέςσε πολλές
άλλες περιπτώσειςάλλες περιπτώσεις . Οι μεταμοσχεύσεις ιστών και. Οι μεταμοσχεύσεις ιστών και
οργάνων, οι επεμβάσεις παράκαμψης (οργάνων, οι επεμβάσεις παράκαμψης ( by-pass)by-pass), η, η
αιμοκάθαρση και πλείστες όσες άλλες θεραπευτικέςαιμοκάθαρση και πλείστες όσες άλλες θεραπευτικές
παρεμβάσεις αποκατάστασης και υποκατάστασηςπαρεμβάσεις αποκατάστασης και υποκατάστασης
τα αποδεικνύουν καθημερινά.τα αποδεικνύουν καθημερινά.
43. Πρέπει, όμως, ή δεν πρέπειΠρέπει, όμως, ή δεν πρέπει να υπάρξουν όριανα υπάρξουν όρια
στην παρέμβαση στις ανίατες καταστάσειςστην παρέμβαση στις ανίατες καταστάσεις ,,
ποιος θα τα καθορίσει, με ποια κριτήρια καιποιος θα τα καθορίσει, με ποια κριτήρια και
ποιος θα μας προφυλάξει από την κατάχρησηποιος θα μας προφυλάξει από την κατάχρηση
και την υπέρβαση, παρά τις όποιες καλέςκαι την υπέρβαση, παρά τις όποιες καλές
προθέσεις του νομοθέτη;προθέσεις του νομοθέτη;
44. Πολλές φορές οι συγγενείς συγκατατίθενται στη δωρεάΠολλές φορές οι συγγενείς συγκατατίθενται στη δωρεά
οργάνωνοργάνων αμέσως μετά την επέλευση του καρδιακούαμέσως μετά την επέλευση του καρδιακού
θανάτου, αλλά τότε είναι πια αργά, διότι τα όργαναθανάτου, αλλά τότε είναι πια αργά, διότι τα όργανα
είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση.είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση. Σε αυτή τηνΣε αυτή την
περίπτωση μόνο κερατοειδείς χιτώνες, δερματικά καιπερίπτωση μόνο κερατοειδείς χιτώνες, δερματικά και
οστικά μοσχεύματα μπορούν να ληφθούν.οστικά μοσχεύματα μπορούν να ληφθούν.
45. Επομένως, πρέπει να καταστεί σαφές ότι το χρονικό διάστημα, τωνΕπομένως, πρέπει να καταστεί σαφές ότι το χρονικό διάστημα, των
λίγων ωρών ή ημερών,λίγων ωρών ή ημερών, μεταξύ του εγκεφαλικού θανάτου, απόμεταξύ του εγκεφαλικού θανάτου, από
πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβηπρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη (ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος(ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος
κ.τ.λ.), και τις επερχόμενης, αναπόφευκτης διακοπής της καρδιακήςκ.τ.λ.), και τις επερχόμενης, αναπόφευκτης διακοπής της καρδιακής
λειτουργίας δεν αποτελεί κάποιαλειτουργίας δεν αποτελεί κάποια «γκρίζα ζώνη» διαβαθμίσεων«γκρίζα ζώνη» διαβαθμίσεων
θανάτουθανάτου, κατά την οποία ο νεκρός είναι «τόσο νεκρός» όσο, κατά την οποία ο νεκρός είναι «τόσο νεκρός» όσο
χρειάζεται, για επιτραπεί η αφαίρεση των ιστών και οργάνων, προςχρειάζεται, για επιτραπεί η αφαίρεση των ιστών και οργάνων, προς
μεταμόσχευση, αλλά όχι και «τόσο πολύ νεκρός», εάν δεν τεθείμεταμόσχευση, αλλά όχι και «τόσο πολύ νεκρός», εάν δεν τεθεί
θέμα προσφοράς μοσχευμάτων.θέμα προσφοράς μοσχευμάτων.
46. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ,Ο ΘΑΝΑΤΟΣ,
όπως προαναφέρθηκε, είναι ένας, καιόπως προαναφέρθηκε, είναι ένας, και
μόνο οι συνθήκες επέλευσης τους και ταμόνο οι συνθήκες επέλευσης τους και τα
κριτήρια της πιστοποίησης του διαφέρουνκριτήρια της πιστοποίησης του διαφέρουν
ανάλογα με την προηγηθείσα αιτίαανάλογα με την προηγηθείσα αιτία
θανάτου.θανάτου.
47. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, πουΣτην πλειονότητα των περιπτώσεων, που ο θάνατος επέρχεται απόο θάνατος επέρχεται από
προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής λειτουργίαςπροηγηθείσα διακοπή της καρδιακής λειτουργίας , από οιαδήποτε, από οιαδήποτε
αιτία, η πιστοποίηση του γίνεται κυρίως με τοαιτία, η πιστοποίηση του γίνεται κυρίως με το
ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο συνεχίζει να δείχνει καρδιακήηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο συνεχίζει να δείχνει καρδιακή
παύλα, δηλαδή ευθείαπαύλα, δηλαδή ευθεία (ισοηλεκτρική) γραμμή(ισοηλεκτρική) γραμμή , παρά τις, παρά τις
προσπάθειας ανάνηψης , τουλάχιστον για δέκα λεπτά της ώρας.προσπάθειας ανάνηψης , τουλάχιστον για δέκα λεπτά της ώρας.
48. Στις περιπτώσεις που ο ασθενείς απεβίωσε σεΣτις περιπτώσεις που ο ασθενείς απεβίωσε σε
ΜΕΘ απόΜΕΘ από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβηπρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη , ο, ο
θάνατος πιστοποιείται ή πρέπει πάντοτε ναθάνατος πιστοποιείται ή πρέπει πάντοτε να
πιστοποιείται με τις δοκιμασίες (πιστοποιείται με τις δοκιμασίες ( tests),tests), πουπου
ελέγχουν τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου,ελέγχουν τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου,
ανεξάρτητα από το εάν θα επακολουθήσει ή όχιανεξάρτητα από το εάν θα επακολουθήσει ή όχι
μεταμόσχευση.μεταμόσχευση.
49. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, δυνητικός δότης ιστών καιΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, δυνητικός δότης ιστών και
συμπαγών οργάνων και μόνο το άτομο πουσυμπαγών οργάνων και μόνο το άτομο που
απεβίωσε από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη καιαπεβίωσε από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη και
την ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε ΜΕΘτην ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε ΜΕΘ ,,
δηλαδή το νεκρό άτομο, του οποίου τα υπόλοιπαδηλαδή το νεκρό άτομο, του οποίου τα υπόλοιπα
όργανα, πλην του εγκεφάλου, εξακολουθούν γιαόργανα, πλην του εγκεφάλου, εξακολουθούν για
λίγο χρονικό διάστημα να ζουν, διότι αιματώνονταιλίγο χρονικό διάστημα να ζουν, διότι αιματώνονται
(οξυγονώνονται) με τεχνητά μέσα.(οξυγονώνονται) με τεχνητά μέσα.
50. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτουΣε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτου – από– από
οποιαδήποτε αιτία και σε οποιονδήποτε άλλον,οποιαδήποτε αιτία και σε οποιονδήποτε άλλον,
πλην της ΜΕΘ χώρο –πλην της ΜΕΘ χώρο – δεν τίθεται θέμα δωρεάςδεν τίθεται θέμα δωρεάς
οργάνων, παρά μόνον ιστών,οργάνων, παρά μόνον ιστών, οι οποίοι όμωςοι οποίοι όμως
πρέπει να αφαιρεθούν εντός 8-10 ωρών, αν καιπρέπει να αφαιρεθούν εντός 8-10 ωρών, αν και
αυτό είναι πρακτικά ανέφικτο, για διάφορουςαυτό είναι πρακτικά ανέφικτο, για διάφορους
λόγους.λόγους.
51. Ο ΔΟΤΗΣ δεν πρέπει να συγχέεται με τοΟ ΔΟΤΗΣ δεν πρέπει να συγχέεται με το
ΔΩΡΗΤΗΔΩΡΗΤΗ. Δωρητής είναι το άτομο που έχει. Δωρητής είναι το άτομο που έχει
δηλώσει γραπτώς της επιθυμία του να γίνειδηλώσει γραπτώς της επιθυμία του να γίνει
δότης ιστών και οργάνων ύστερα από το θάνατόδότης ιστών και οργάνων ύστερα από το θάνατό
του, εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλεςτου, εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες
προϋποθέσεις και , ως εκ τούτου, είναι κάτοχοςπροϋποθέσεις και , ως εκ τούτου, είναι κάτοχος
της σχετικής κάρτας.της σχετικής κάρτας.
52. Από εκατοντάδες δωρητές, τελικά,Από εκατοντάδες δωρητές, τελικά, ένας θαένας θα
γίνει δότηςγίνει δότης (η αναλογία δεν είναι 1 προς 1),(η αναλογία δεν είναι 1 προς 1),
διότι η πιθανότητα θανάτου, κάτω από τιςδιότι η πιθανότητα θανάτου, κάτω από τις
προαναφερθείσες συνθήκες, είναι, σχετικά,προαναφερθείσες συνθήκες, είναι, σχετικά,
πολύ μικρή.πολύ μικρή.
53. Επίσης,Επίσης, πολλοί δότες δεν υπήρξαν ποτέπολλοί δότες δεν υπήρξαν ποτέ
τυπικά, δωρητέςτυπικά, δωρητές. Έγιναν δότες διότι οι. Έγιναν δότες διότι οι
συγγενείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους,συγγενείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους,
θεωρώντας ότι το προσφιλές πρόσωπο πουθεωρώντας ότι το προσφιλές πρόσωπο που
απεβίωσε (και του οποίου γνώριζαν τιςαπεβίωσε (και του οποίου γνώριζαν τις
φιλοσοφικές και τις άλλες περί ζωής απόψειςφιλοσοφικές και τις άλλες περί ζωής απόψεις
του) δεν θα είχε αντίρρηση στην προσφοράτου) δεν θα είχε αντίρρηση στην προσφορά
μοσχευμάτων.μοσχευμάτων.
54. Οι δότες οργάνων, οι οποίοι απεβίωσαν σε ΜΕΘ απόΟι δότες οργάνων, οι οποίοι απεβίωσαν σε ΜΕΘ από
εγκεφαλική βλάβη και των οποίων η καρδιακήεγκεφαλική βλάβη και των οποίων η καρδιακή
λειτουργία συντηρείται, τεχνητά, αποκαλούνταιλειτουργία συντηρείται, τεχνητά, αποκαλούνται
διεθνώςδιεθνώς heart-beating-donorsheart-beating-donors ,, δηλαδή οι δότες τωνδηλαδή οι δότες των
οποίων η καρδιά «χτυπά».οποίων η καρδιά «χτυπά».
Δότες που χτυπά η καρδιά τους ….Δότες που χτυπά η καρδιά τους ….
55. Σε πολλές χώρες, τα τελευταία χρόνια,Σε πολλές χώρες, τα τελευταία χρόνια,
καταβάλλονται προσπάθειες γιακαταβάλλονται προσπάθειες για
χρησιμοποίηση νεφρών και απόχρησιμοποίηση νεφρών και από δότεςδότες πουπου
πεθαίνουν σε νοσοκομεία όχι μόνον απόπεθαίνουν σε νοσοκομεία όχι μόνον από
εγκεφαλική βλάβη, αλλά και από άλλες αιτίεςεγκεφαλική βλάβη, αλλά και από άλλες αιτίες
και των οποίων ηκαι των οποίων η καρδιακή λειτουργίακαρδιακή λειτουργία δενδεν
μπορεί να διατηρηθεί μεμπορεί να διατηρηθεί με τεχνητό τρόποτεχνητό τρόπο non-non-
heart-beating-donors.heart-beating-donors.
56. Αυτή η εναλλακτική λύση, η οποία μπορεί να αυξήσει κατά πολύ τις μεταμοσχεύσειςΑυτή η εναλλακτική λύση, η οποία μπορεί να αυξήσει κατά πολύ τις μεταμοσχεύσεις
νεφρού (διότι είναι κοινωνικά ευκολότερα αποδεκτή και προκαλεί λιγότερουςνεφρού (διότι είναι κοινωνικά ευκολότερα αποδεκτή και προκαλεί λιγότερους
προβληματισμούς και ηθικού ενδοιασμούς για δωρεά οργάνων στους συγγενείς τωνπροβληματισμούς και ηθικού ενδοιασμούς για δωρεά οργάνων στους συγγενείς των
δοτών) – και η οποία δεν ισχύει για τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα – απαιτεί πολλέςδοτών) – και η οποία δεν ισχύει για τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα – απαιτεί πολλές
προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίωνπροϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων 1) η άρτια οργάνωση του μεταμοσχευτικού1) η άρτια οργάνωση του μεταμοσχευτικού
προγράμματος της χώρας και 2) η ευαισθητοποίηση του ιατρικού – παραϊατρικούπρογράμματος της χώρας και 2) η ευαισθητοποίηση του ιατρικού – παραϊατρικού
προσωπικού,προσωπικού, διότι οι νεφροί του δότη πρέπει να αφαιρεθούν αμέσως μετά τηδιότι οι νεφροί του δότη πρέπει να αφαιρεθούν αμέσως μετά τη
διακοπή της καρδιακής λειτουργίας του, διαφορετικά καταστρέφονται πολύ γρήγοραδιακοπή της καρδιακής λειτουργίας του, διαφορετικά καταστρέφονται πολύ γρήγορα
από την έλλειψη οξυγόνου.από την έλλειψη οξυγόνου.
57.
58.
59. Εξυπακούεται ότιΕξυπακούεται ότι στην περίπτωση τουστην περίπτωση του
δυνητικού δότη θα γίνει κλινικός καιδυνητικού δότη θα γίνει κλινικός και
εργαστηριακός έλεγχοςεργαστηριακός έλεγχος για να αποκλειστούνγια να αποκλειστούν
τυχόν άλλες συνυπάρχουσες παθολογικέςτυχόν άλλες συνυπάρχουσες παθολογικές
καταστάσεις, όπως νεοπλάσματα,καταστάσεις, όπως νεοπλάσματα, AIDSAIDS καικαι
διάφορα άλλα μεταδιδόμενα και μη νοσήματα,διάφορα άλλα μεταδιδόμενα και μη νοσήματα,
που αποτελούν απόλυτη αντένδειξη για δωρεάπου αποτελούν απόλυτη αντένδειξη για δωρεά
οργάνων και ιστών.οργάνων και ιστών.
60. Επίσης,Επίσης, από τις μεταμοσχευτικές ομάδες θααπό τις μεταμοσχευτικές ομάδες θα
κριθεί, βάσει παρακλινικών εξετάσεων, ηκριθεί, βάσει παρακλινικών εξετάσεων, η
καταλληλότητα ή όχι των προσφερόμενωνκαταλληλότητα ή όχι των προσφερόμενων
οργάνων.οργάνων. Ένας βαρύς καπνιστής, 50 ετών,Ένας βαρύς καπνιστής, 50 ετών,
π.χ., μπορεί να είναι ακατάλληλος για δωρεάπ.χ., μπορεί να είναι ακατάλληλος για δωρεά
ήπατος, παγκρέατος, νεφρών και ιστών.ήπατος, παγκρέατος, νεφρών και ιστών.
61. Τα συμπαγή όργανα μετά την αφαίρεσή τουςΤα συμπαγή όργανα μετά την αφαίρεσή τους
μεταφέρονται κάτω από συνθήκες ασηψίας καιμεταφέρονται κάτω από συνθήκες ασηψίας και
κατάλληλης θερμοκρασίας και μεταμοσχεύονταικατάλληλης θερμοκρασίας και μεταμοσχεύονται
εντός καθορισμένου χρονικού διαστήματοςεντός καθορισμένου χρονικού διαστήματος ,,
διαφορετικά αφ’ ενός δεν πρόκειται ναδιαφορετικά αφ’ ενός δεν πρόκειται να
λειτουργήσουν και αφ’ ετέρου θα οδηγήσουνλειτουργήσουν και αφ’ ετέρου θα οδηγήσουν
στο θάνατο του λήπτες καρδιάς, πνευμόνων καιστο θάνατο του λήπτες καρδιάς, πνευμόνων και
ήπατος ή θα θέσουν σε πολύ μεγάλο κίνδυνοήπατος ή θα θέσουν σε πολύ μεγάλο κίνδυνο
τη ζωή των ληπτών νεφρού ή παγκρέατος.τη ζωή των ληπτών νεφρού ή παγκρέατος.
62. Συγκεκριμένα, η καρδιά και οι πνεύμονες μεταμοσχεύονται εντόςΣυγκεκριμένα, η καρδιά και οι πνεύμονες μεταμοσχεύονται εντός
2-5 ωρών, το ήπαρ σε 8-10 ώρες και οι νεφροί μέχρι 48 ώρες το2-5 ωρών, το ήπαρ σε 8-10 ώρες και οι νεφροί μέχρι 48 ώρες το
ανώτερο. Πάντως,ανώτερο. Πάντως, όσο πιο γρήγορα γίνεται η μεταμόσχευση, τόσοόσο πιο γρήγορα γίνεται η μεταμόσχευση, τόσο
καλύτερη είναι η ποιότητα του μοσχεύματοςκαλύτερη είναι η ποιότητα του μοσχεύματος . Τα ιστικά. Τα ιστικά
μοσχεύματα (δερματικά, οστικά, κερατοειδείς), ύστερα απόμοσχεύματα (δερματικά, οστικά, κερατοειδείς), ύστερα από
κατάλληλη επεξεργασία τους, μπορούν να συντηρηθούν επ’κατάλληλη επεξεργασία τους, μπορούν να συντηρηθούν επ’
αόριστον.αόριστον.
63. Κατά καιρούς έρχονται στο φως τηςΚατά καιρούς έρχονται στο φως της
δημοσιότητας διάφορα απίθανα καιδημοσιότητας διάφορα απίθανα και
ανατριχιαστικά πράγματα γιαανατριχιαστικά πράγματα για εγκληματικέςεγκληματικές
ενέργειεςενέργειες εναντίον ατόμων σε ερημικέςεναντίον ατόμων σε ερημικές
τοποθεσίες και άλλα πολλά,τοποθεσίες και άλλα πολλά, για αφαίρεσηγια αφαίρεση
οργάνωνοργάνων, τα οποία εν συνεχεία διατηρούνται, τα οποία εν συνεχεία διατηρούνται
σε ειδικούς «καταψύκτες»,σε ειδικούς «καταψύκτες», για να πουληθούνγια να πουληθούν
και να μεταμοσχευθούν.και να μεταμοσχευθούν.
64. Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘΕκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ
απόαπό βαριά εγκεφαλική βλάβηβαριά εγκεφαλική βλάβη , των οποίων τα όργανα, των οποίων τα όργανα
θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από βέβαιοθα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από βέβαιο
θάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ τηνθάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ την
ποιότητα της ζωής τους.ποιότητα της ζωής τους.
65. Η έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί πρόσθετοΗ έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί πρόσθετο
πόνο στους συγγενείς. Εκτεταμένες έρευνες έχουνπόνο στους συγγενείς. Εκτεταμένες έρευνες έχουν
αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα,αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα,
το αντίθετο.το αντίθετο. Η αίσθηση ότι τα όργανα τουΗ αίσθηση ότι τα όργανα του
αγαπημένου τους προσώπου που απεβίωσε,αγαπημένου τους προσώπου που απεβίωσε,
δίνουν δυνατότητα ζωής στον πάσχονταδίνουν δυνατότητα ζωής στον πάσχοντα
συνάνθρωπο απαλύνει τον πόνο τους.συνάνθρωπο απαλύνει τον πόνο τους.
66. Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία στονΕίμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία στον
Μολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2,5 χιλιάδες νεκρούςΜολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2,5 χιλιάδες νεκρούς κάθε χρόνο,κάθε χρόνο,
από τροχαία δυστυχήματα, και οι τελευταίοι στις μεταμοσχεύσεις.από τροχαία δυστυχήματα, και οι τελευταίοι στις μεταμοσχεύσεις.
Η ακατανόητη αυτή απώλεια, ιδίως νέων ατόμων, θα ήτανΗ ακατανόητη αυτή απώλεια, ιδίως νέων ατόμων, θα ήταν
λιγότερο άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις προκαταλήψεις μας καιλιγότερο άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις προκαταλήψεις μας και
δίναμε τη συγκατάθεσή μας για δωρεά ιστών και οργάνων (20-δίναμε τη συγκατάθεσή μας για δωρεά ιστών και οργάνων (20-
30% αυτών των νεκρών πληρούν τα κριτήρια του δυνητικού δότη30% αυτών των νεκρών πληρούν τα κριτήρια του δυνητικού δότη
και θα υπερκάλυπταν τις μεταμοσχευτικές ανάγκες της χώρας).και θα υπερκάλυπταν τις μεταμοσχευτικές ανάγκες της χώρας).
67. Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ,Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ,
ο ινδουισμός, ο βουδισμός, ο ιουδαϊσμός καιο ινδουισμός, ο βουδισμός, ο ιουδαϊσμός και
πολλές άλλες θρησκείες θεωρούν τη δωρεάπολλές άλλες θρησκείες θεωρούν τη δωρεά
οργάνων μεγάλη συνεισφορά στο βωμό τηςοργάνων μεγάλη συνεισφορά στο βωμό της
αγάπης προς το συνάνθρωπο και προσωπικήαγάπης προς το συνάνθρωπο και προσωπική
απόφασή μας να γίνουμε δότες.απόφασή μας να γίνουμε δότες.
68. Στην ΕΛΛΑΔΑΣτην ΕΛΛΑΔΑ
αποδεκτές είναι μόνον οιαποδεκτές είναι μόνον οι
μεταμοσχεύσεις που γίνονταιμεταμοσχεύσεις που γίνονται
αφιλοκερδώς, από υγιείς δωρητές εναφιλοκερδώς, από υγιείς δωρητές εν
ζωή, και αφορούν είτε διάφορουςζωή, και αφορούν είτε διάφορους
ιστούς είτε τον ένα νεφρό, τμήμα τουιστούς είτε τον ένα νεφρό, τμήμα του
ήπατος ή των πνευμόνων.ήπατος ή των πνευμόνων.
69. Οι προαναφερθείσες μεταμοσχεύσειςΟι προαναφερθείσες μεταμοσχεύσεις
προϋποθέτουν, οπωσδήποτε, τηνπροϋποθέτουν, οπωσδήποτε, την
ελεύθερη συγκατάθεση του δωρητή,ελεύθερη συγκατάθεση του δωρητή,
αφού προηγηθεί ενημέρωση για τιςαφού προηγηθεί ενημέρωση για τις
πιθανές βραχυπρόθεσμες ήπιθανές βραχυπρόθεσμες ή
μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής τηςμακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής της
δωρεάς.δωρεάς.
70. Η χώρα μαςΗ χώρα μας
είναι από τις πρώτες χώρες σ’ αυτού τουείναι από τις πρώτες χώρες σ’ αυτού του
είδους τις μεταμοσχεύσεις, οι οποίεςείδους τις μεταμοσχεύσεις, οι οποίες
χαρακτηρίζονται από υψηλό αίσθημαχαρακτηρίζονται από υψηλό αίσθημα
φιλαλληλίας και αγάπης για τον πάσχονταφιλαλληλίας και αγάπης για τον πάσχοντα
συνάνθρωπο. Είναι αξιοπρόσεκτο τοσυνάνθρωπο. Είναι αξιοπρόσεκτο το
γεγονός ότι σε πρόσφατη έκκληση από ταγεγονός ότι σε πρόσφατη έκκληση από τα
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρθηκανΜέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρθηκαν
τέσσερις εθελοντές να δωρίσουν τμήμα τουτέσσερις εθελοντές να δωρίσουν τμήμα του
ήπατός τους σε παιδάκι που το είχε άμεσηήπατός τους σε παιδάκι που το είχε άμεση
ανάγκη.ανάγκη.
71. Με έκπληξη, όμως, οι υποψήφιοιΜε έκπληξη, όμως, οι υποψήφιοι
δωρητές πληροφορήθηκαν ότιδωρητές πληροφορήθηκαν ότι οο
ισχύων νόμος της χώρας μας,ισχύων νόμος της χώρας μας,
ο 2737/1999,ο 2737/1999,
δεν επιτρέπει μεταμοσχεύσεις από μηδεν επιτρέπει μεταμοσχεύσεις από μη
συγγενείς δωρητές.συγγενείς δωρητές.
72. Οι μεταμοσχεύσεις, όμως, απόΟι μεταμοσχεύσεις, όμως, από
«εγκεφαλικώς νεκρούς» προσκρούουν σε«εγκεφαλικώς νεκρούς» προσκρούουν σε
διάφοραδιάφορα ιατρικά – κοινωνικά καιιατρικά – κοινωνικά και
θρησκευτικά διλήμματαθρησκευτικά διλήμματα . Βέβαια, κάθε. Βέβαια, κάθε
κοινωνία είναι δυνατόν να νομοθετεί και νακοινωνία είναι δυνατόν να νομοθετεί και να
μεταθέτει τα όρια της ζωής και του θανάτουμεταθέτει τα όρια της ζωής και του θανάτου
κατά το δοκούν, με την προϋπόθεση, όμως,κατά το δοκούν, με την προϋπόθεση, όμως,
ότι έχει ενημερώσει επαρκώς τους πολίτεςότι έχει ενημερώσει επαρκώς τους πολίτες
της και έχει εξασφαλίσει τη συγκατάθεσήτης και έχει εξασφαλίσει τη συγκατάθεσή
τους.τους.
73. Οι προτάσεις που έχουν γίνει γιαΟι προτάσεις που έχουν γίνει για νομοθετικήνομοθετική
ρύθμισηρύθμιση της αγοραπωλησίας και άλλωντης αγοραπωλησίας και άλλων
οικονομικών συναλλαγών, που αφορούν τηνοικονομικών συναλλαγών, που αφορούν την
διάθεση ανθρωπίνων οργάνων, ίσως δεν είναι οιδιάθεση ανθρωπίνων οργάνων, ίσως δεν είναι οι
σοβαρότερες συνέπειες.σοβαρότερες συνέπειες.
74. Σε διάφορες χώρες έχει ήδηΣε διάφορες χώρες έχει ήδη
νομοθετηθεί ηνομοθετηθεί η «τεκμαιρόμενη«τεκμαιρόμενη
συναίνεση»,συναίνεση», ενώ υποστηρίζεται και ηενώ υποστηρίζεται και η
άποψη ότιάποψη ότι τα όργανα των πολιτώντα όργανα των πολιτών
αποτελούν «εθνικό πλούτο»αποτελούν «εθνικό πλούτο» καικαι
επομένως είναι στη διάθεση, με τηνεπομένως είναι στη διάθεση, με την
καθιέρωση σχετικής νομοθεσίας, τωνκαθιέρωση σχετικής νομοθεσίας, των
εκάστοτε κρατούντων.εκάστοτε κρατούντων.
75. Η πρόσφαταΗ πρόσφατα εφαρμοζόμενη πρακτική τωνεφαρμοζόμενη πρακτική των
μεταμοσχεύσεων απόμεταμοσχεύσεων από «ΔΩΡΗΤΕΣ»«ΔΩΡΗΤΕΣ» των οποίων έχειτων οποίων έχει
σταματήσει η καρδιακή λειτουργία (σταματήσει η καρδιακή λειτουργία ( non-heartnon-heart
beating donorsbeating donors)) είτε αυτόματα (χωρίς να έχει γίνειείτε αυτόματα (χωρίς να έχει γίνει
προσπάθεια καρδιοαναπνευμονικήςπροσπάθεια καρδιοαναπνευμονικής
αναζωογόνησης) είτε κατόπιν άρσης τηςαναζωογόνησης) είτε κατόπιν άρσης της
θεραπευτικής αγωγής του ασθενούς (με τηθεραπευτικής αγωγής του ασθενούς (με τη
συγκατάθεση του ίδιου ή του περιβάλλοντός του)συγκατάθεση του ίδιου ή του περιβάλλοντός του)
συνιστά στην πραγματικότητα μία συγκεκαλυμμένησυνιστά στην πραγματικότητα μία συγκεκαλυμμένη
μορφή ευθανασίαςμορφή ευθανασίας σε συνδυασμό με τηνσε συνδυασμό με την
«τεκμαιρόμενη συναίνεση», σε ορισμένες«τεκμαιρόμενη συναίνεση», σε ορισμένες
τουλάχιστον περιπτώσεις.τουλάχιστον περιπτώσεις.
76. Εάν, τέλος, επικρατήσει, όπως διαφαίνεται,Εάν, τέλος, επικρατήσει, όπως διαφαίνεται,
ως κριτήριοως κριτήριο «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ»«ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ»
η θεωρούμενη απώλεια των ανώτερωνη θεωρούμενη απώλεια των ανώτερων
διανοητικών λειτουργιών και τηςδιανοητικών λειτουργιών και της
προσωπικότητας του ανθρώπου, τότε θαπροσωπικότητας του ανθρώπου, τότε θα
χαρακτηρίζουμε νεκρούς – και θαχαρακτηρίζουμε νεκρούς – και θα
χρησιμοποιούνται ωςχρησιμοποιούνται ως «αναλώσιμα υλικά»«αναλώσιμα υλικά» --
ακόμη και ασθενείς που έχουν δική τουςακόμη και ασθενείς που έχουν δική τους
αυτόματη αναπνοή.αυτόματη αναπνοή.
77. Ήδη, άλλωστε, ο όρος «Ήδη, άλλωστε, ο όρος « ΥΛΙΚΟΥΛΙΚΟ» άρχισε» άρχισε
να χρησιμοποιείται για τα έμβρυα, μενα χρησιμοποιείται για τα έμβρυα, με
σκοπό τη νομική κάλυψη τωνσκοπό τη νομική κάλυψη των
πειραμάτων για δημιουργία οργάνωνπειραμάτων για δημιουργία οργάνων
με την τεχνική τηςμε την τεχνική της
Θεραπευτικής Κλωνοποίησης.Θεραπευτικής Κλωνοποίησης.
