1. 1) Να περιγράψετε τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες της Αρετής και της μάνας (κάνοντας τις αντίστοιχες
παραπομπές στο κείμενο) σε σχέση με τον κοινωνικό ρόλο ως γυναικών και τα στερεότυπα που τις
περιβάλλουν. Να αιτιολογήσετε τα παραπάνω παραπέμποντας στο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο στο
οποίο ανήκει το ποίημα(9ος αιώνας.)
Η παραλογή «του νεκρού αδελφού» τοποθετείται γύρο από τον 9ο αιώνα μ.Χ. Την εποχή εκείνη ο
κοινωνικός ρόλος της γυναίκας ήταν περιορισμένος. Προτεραιότητα της ήταν η ανατροφή των παιδιών της. Η
γνώμη της δεν είχε ιδιαίτερο κύρος, καθώς τις αποφάσεις στην οικογένεια τις έπαιρνε ο πατέρας, ή ο
μεγαλύτερος αδερφός. Στην συγκεκριμένη παραλογή βλέπουμε την Αρετή, τη μοναδική κόρη της οικογένειας,
η οποία δεν έχει λόγο για το αν θα παντρευτεί όπως βλέπουμε και στη συζήτηση που έχει η μάνα με τα οχτώ
αδέρφια.( στίχοι 9-17). Δέχεται την απόφαση της οικογένειας της για τον γάμο χωρίς αντιρρήσεις. Έχει δηλαδή
αποδεχθεί τον κοινωνικό της ρόλο. Πρώτη φορά την βλέπουμε να συμμετέχει η ίδια στο στίχο 46 όπου ο
Κωσταντής εκπληρώνει τον όρκο του καθώς μέχρι τώρα τα γεγονότα έπαιρναν μέρος γύρω από αυτήν χωρίς
εκείνη να έχει λόγο. Η Αρετή πιθανόν να ήταν δεμένη με την μητέρα της διότι δεν ήθελε να την αφήσει αρχικά
να παντρευτεί φοβούμενη μην συμβεί κάτι και δεν την έχει δίπλα της (στίχοι 12-14).Επίσης ήταν όμορφη όπως
φαίνεται ξεκάθαρα στο στίχο 45. Η κοπέλα είναι ένα από τα πιο τραγικά πρόσωπα της ιστορίας καθώς έχει
πλήρη άγνοια για το τι συμβαίνει όταν βλέπει τον Κωσταντή να της λέει πως πρέπει να γυρίσουν πίσω στο
σπίτι τους. (στίχοι 46-65).
Από τους στίχους 66-74 η άγνοια μετατρέπεται σε γνώση και η Αρετή καταλαβαίνει τι είχε περάσει η
οικογένεια της όσο καιρό έλειπε.
Η μητέρα των οχτώ αδερφών και της Αρετής είναι κι αυτή ένα τραγικό πρόσωπο καθώς η κόρη μετά το
γάμο της έφυγε μακριά στα ξένα και δεν είχε κανέναν δίπλα της, αλλά και ο φόβος της έγινε πραγματικότητα
καθώς έχασε και τους οχτώ υιούς της(στίχοι 18-21). Επίσης δεν βλέπουμε εμφάνιση της πατρικής φιγούρας, που
σημαίνει ότι η οικογένεια ήταν μονογονεική ,γεγονός που έκανε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα για την
άτυχη μητέρα.
Γενικότερα το τραγούδι αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τον κοινωνικό ρόλο που κατείχε η γυναίκα
την εποχή και μέσω της έντονης δραματικότητας και των παραμυθιακών στοιχείων ότι πρόκειται για
παραλογή.
Μαρία Παναγάκη
2) α) Ποια η σχέση μάνας-κόρης στο τραγούδι του νεκρού αδελφού; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας με
παραπομπές στο κείμενο και
β) να αναφερθείτε στις αντίστοιχες σχέσεις όπως διαμορφώνονται στις μέρες μας.
α) Η σχέση μάνας κόρης είναι πολύ έντονη. Αυτό συμβαίνει επειδή η Αρετή είναι η μονάκριβη κόρη,
αφού μεταξύ των δέκα παιδιών, μόνο το είναι κορίτσι. Επιπλέον, είναι το πολυαγαπημένο παιδί της μάνας και
κάνει ό,τι είναι δυνατό για να την προστατέψει: «κι ο ήλιος δεν σου την είδε», «στα σκοτεινά την έλουζε
στ’άφεγγα τη χτενίζει, στ’άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της. Όλες αυτές οι φροντίδες της μάνας
προς την κόρη παρουσιάζονται με κάποια υπερβολή ώστε να τονιστεί η αδυναμία της μητέρας προς την Αρετή.
Ύστερα, η μάνα δεν θέλει να την αποχωριστεί, αφήνοντας την παντρευτεί, όμως τελικά αλλάζει γνώμη μετά
την παρέμβαση και τον όρκο του Κωσταντή. Επιπλέον η αγάπη της μάνας για την κόρη φαίνεται και από το

2. γεγονός ότι καταράστηκε τον ίδιο της τον γιο, προκειμένου να βρει την κόρη της ξανά. Τελικά, η χαρά και η
αγαλλίαση της συνάντησης μετά από πολλά χρόνια, καταλήγει στο θάνατο την ώρα που αγκαλιάζονταν.
«Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δυο»
β) Κατά την γνώμη μου σήμερα η σχέση μάνας-κόρης έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό από ότι ήταν το 9ο
αιώνα μ.Χ. την εποχή δηλαδή εκείνη, όταν και γράφτηκε το τραγούδι του «Νεκρού αδελφού». Παρ’όλα αυτά,
έχει ενισχυθεί σημαντικά η σχέση μεταξύ πατέρα-κόρης ,κάτι που ήταν φαινομενικά αδύνατο να συμβεί
παλαιότερα, καθώς ο πατέρας απουσίαζε τον περισσότερο καιρό από το σπίτι, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη της
σχέσης μάνας-κόρης. Σήμερα, τα κορίτσια δεν εξαρτώνται άμεσα από την μητέρα τους για την προσωπική τους
φροντίδα όπως συνέβαινε με την Αρετή. « την είχες δώδεκα χρονώ κι ο ήλιος δεν σου την είδε! Στα σκοτεινά
την έλουζε, στ’άφεγγα τη χτενίζει, στ’άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της».Τέλος τα κορίτσια σήμερα
είναι ικανά να πάρουν μόνα τους τις αποφάσεις για τη ζωή τους ενώ αυτή η άνεση και ελευθερία λήψης
αποφάσεων δεν υπήρχε παλιότερα, μιας και ο πατέρας κατά κύριο λόγο, και μερικές φορές η μητέρα ήταν
αυτοί οι οποίοι αποφάσιζαν για το μέλλον των παιδιών τους.
Δημήτρης Νικολακάκος
3) α) Ταυτιστείτε με τη Βούλα και καταγράψτε σε μία σελίδα του ημερολογίου της τις σκέψεις και τα
συναισθήματα της μετά την αντιπαράθεση της με τον αδελφό της.
Β) Τι σκέφτεται, κατά τη γνώμη σας, η μητέρα της Βούλας για τη στάση και τις απόψεις της κόρης της ;
Καταγράψτε τις σκέψεις της σε α’ ρηματικό πρόσωπο.
Α) Αγαπημένο ημερολόγιο
Σήμερα ήταν μια από τις χειρότερες μέρες της ζωής μου έγινε μεγάλο σκηνικό στο σπίτι μου.
Οι σκέψεις που νιώθει είναι απελπισμένη γιατί βλέπει πως οι γονείς δεν αλλάζουν γνώμη επίσης νιώθει
καταπίεση από τους γονείς της και αντιστέκεται με δυναμικό χαρακτήρα. Ακόμα δεν έχει πάρα πολλές καλές
σχέσεις με τους δικούς της γιατί συνέχεια τσακωνόντουσαν. Τα συναισθήματα της είναι η αδιαφορία από το
Γιώργο διότι πήγε να σπουδάσει ή δεν της έγραψε κανένα γράμμα οχτώ ολόκληρα χρόνια.
Στο τέλος γίνεται επιθετική στο μικρό της αδερφό ή του λέει αν πάρω εγώ το Γιώργο που δεν θα το πάρω
το καθήκον μου θα είναι να υπερασπιστώ την περιουσία του άντρα μου από τα νύχια σας ή πως δεν θα τους
δώσει ούτε μια δεκάρα.
Β) Σκέφτονται το συμφέρον της επειδή δεν έχουν πάρα πολύ καλή οικονομική κατάσταση γι’αυτό
μπορεί να σκέφτονται από τη μια πλευρά τη κόρη της αλλά από την άλλα μέσα από αυτό το γάμο θα αλλάξουν
πάρα πολλά πράγματα διότι ο Γιώργος έχει την οικονομική δυνατότητα να τους βοηθήσει οικονομικά και την
κόρη της δεν θα ζει πλέον μέσα σε αυτήν τη φτώχεια. Επίσης πως ο γάμος θα καταλήξει σε <εμπόρευμα αυτής
της οικογένειας> σκέφτεται πως με τη στάση της κόρης της που έχει απέναντι στο Γιώργο ότι δεν θα τα πάνε

3. καθόλου καλά, με αποτέλεσμα η Βούλα να έχει πάρει την απόφαση της ότι δεν θα παντρευτεί ποτέ το Γιώργο με
αποτέλεσμα η παρουσία του στο σπίτι να θεωρείται κάτι το ασήμαντο για αυτήν.
Παναγιώτης Νιάρχος
4) A) Ποιες λαϊκές αντιλήψεις εκφράζονται στα δύο κείμενα σχετικά με τις υποχρεώσεις των ανδρών
απέναντι στη γυναίκα και τη λειτουργία της οικογένειας ; Να συγκρίνετε τις αντιλήψεις αυτές με τις
σύγχρονες αντιλήψεις σχετικά με τη θέση του άνδρα.
Β) Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η διαφοροποίηση, σε σχέση με παλαιότερες εποχές, του ρόλου των δύω
φύλων σήμερα;
Α)
Στο κείμενο «Του νεκρού αδερφού» γίνεται ένα οικογενειακό συμβούλιο σχετικά με το προξενιό του
κοριτσιού της οικογένειας, της Αρετής, γιατί απουσιάζει ο πατέρας, ο οποίος θα έπαιρνε την απόφαση
αυτή. Φαίνεται ότι η τύχη της κοπέλας θα κρινόταν δημοκρατικά, με απόφαση όλων των αδερφών και
της μητέρας, αλλά τελικά, η απόφαση καθορίστηκε από τον έναν αδερφό, τον Κωνσταντή, ο οποίος
έπεισε τους υπόλοιπους με επιχειρήματα. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο τύπος της οικογένειας ήταν
πατριαρχικός-ανδροκρατικός αφού ένας άνδρας, ο Κωνσταντής : 1) παίζει το ρόλο του αδερφού-
προστάτη (λόγω έλλειψης του πατέρα) και παίρνει τη θέση του αρχηγού της οικογένειας και 2)
αποφασίζει για το μέλλον της αδερφής του, ενώ παράλληλα την προστατεύει και την φροντίζει. Θα
λέγαμε ότι ο ρόλος του είναι απόλυτα σύμφωνος με τα στερεότυπα της εποχής του, που ήθελαν τον
άνδρα της οικογένειας (πατέρα ή γιό) να αναλαμβάνει το ρόλο της «κεφαλής» του σπιτιού, να παίρνει
αποφάσεις για όλα και να προσπαθεί να φροντίζει όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Μέσα στο
κείμενο αυτό αναδεικνύεται η σχέση του ισχυρού άνδρα- της υποταγμένης γυναίκας καθώς και η
σχέση φροντίδας-προστασίας μεταξύ των δυο φύλων, γιατί ο άνδρας πάντα φροντίζει και προστατεύει
το λεγόμενο «αδύναμο φύλο», τη γυναίκα! Έτσι, θα λέγαμε ότι οι συμπεριφορές αυτές
δικαιολογούνται, αν λάβουμε υπόψη ότι η ιστορία του κειμένου εκτυλίσσεται στη Μ. Ασία του 19ου
αι., σε μια εποχή που ο άνδρας είχε τον πρώτο λόγο σε όλα και η κοινωνία χαρακτηριζόταν από την
ανισότητα των φύλων. Ο Κωνσταντής είναι, λοιπόν, αυτός που αποφασίζει για όλα και επιβάλλει και
στους υπόλοιπους τη γνώμη του, ενώ η Αρετή και η μάνα της αρκούνται στο να αποδεχθούν και να
εφαρμόσουν την απόφασή του, χωρίς να πάρουν καμία πρωτοβουλία ούτε να προβάλλουν αντίρρηση.
Στο κείμενο «Γιούγκερμαν» παρατηρούμε ότι η τύχη της ηρωίδας, της Βούλας, καθορίζεται από το
οικογενειακό περιβάλλον της και κυρίως από τον αδερφό της το Χρίστο. Ο συγγραφέας παρουσιάζει
την ηρωίδα να υποφέρει από τις αποφάσεις άλλων, των δικών της, που τη θέλουν να υποτάσσεται στη
θέλησή τους και να αρνείται τις δικές της επιθυμίες. Οι γονείς αποφασίζουν ότι η ηρωίδα πρέπει, για
το καλό το δικό της και όλης της οικογένειας, να παντρευτεί οπωσδήποτε αυτόν που της διάλεξαν,
γιατί είναι πλούσιος και αποτελεί τη σανίδα της σωτηρίας τους. Αδιαφορούν παντελώς για τα
αισθήματα της κοπέλας και την «βασανίζουν», όπως λέει ο συγγραφέας. Παρά την αντιδραστικότητα
της Βούλας και τις προσπάθειές της να ξεφύγει από τη μοίρα που της καθορίζουν οι άλλοι, τελικά
καταλαβαίνει ότι θα υποταχθεί σ΄αυτή τη μοίρα, γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς! Καταλαβαίνουμε
ότι κι εδώ έχουμε μια ανδροκρατούμενη-πατριαρχική οικογένεια όπου ο πατέρας και ,κυρίως, ο
αδερφός, παίζουν το ρόλο του αρχηγού, του ρυθμιστή των πάντων μέσα στην οικογένεια, του
προστάτη αλλά και του δεσμοφύλακα-δικαστή! Όλοι οι άνδρες της οικογένειας έχουν λόγο στη ζωή και
το μέλλον των γυναικών, οι οποίες πρέπει αδιαμαρτύρητα να υπακούν και να εφαρμόζουν τις
αποφάσεις τους. Είναι κοινό και πολύ συνηθισμένο το μοτίβο του «γάμου-σανίδα σωτηρίας» την εποχή
αυτή, όπου η φτώχεια και η ανέχεια ωθούσαν τους γονείς να παντρεύουν με το ζόρι τις κόρες τους με
ευκατάστατους γαμπρούς, παρά την αντίθετη θέληση των κοριτσιών.

4. Οι σύγχρονες αντιλήψεις σχετικά με τη θέση του άνδρα
Στο παρελθόν η οικογένεια ήταν κατά κανόνα πατριαρχική. Ο άνδρας, δηλαδή ο πατέρας ή ο
γιος, όταν δεν υπήρχε πατέρας, ήταν ο αρχηγός της οικογένειας, ο άνδρας ήταν εκείνος που
αποφάσιζε για ό,τι αφορούσε τα μέλη της οικογένειας ακόμα και αν τα ίδια τα μέλη - η γυναίκα ή
τα παιδιά,δε συμφωνούσαν με τις αποφάσεις του, οι οποίες αφορούσαν τις ίδιες τις ζωές τους. Για
παράδειγμα, στο θέμα του γάμου ο πατέρας αποφάσιζε τον μέλλοντα γαμπρό της κόρης του, ο
οποίος σχεδόν πάντα επιλεγόταν βάση της κοινωνικής του θέσης και της οικονομικής του
κατάστασης (Βούλα, Γιούγκερμαν). Όσο αφορά τη μητέρα, δεν είχε σχεδόν καμία ελευθερία μέσα
στην οικογένεια. Ήταν υποτελής στον άνδρα της, ο οποίος αποφάσιζε για όλες τις υποθέσεις της
οικογένειας. Ασχολούταν με τις οικιακές εργασίες και με την ανατροφή των παιδιών της. Τα
παιδιά ανάλογα με το φύλο τους είχαν και διαφορετική μεταχείριση από τους γονείς(Βούλα-
Χρίστος) . Στα αποσπάσματα που μελετήσαμε φαίνεται ότι η οικογένεια είναι πατριαρχική, ο
πατέρας αποφασίζει για τις ενέργειες των παιδιών του και της γυναίκαςτου(στηνπαραλογήτουνεκρού
αδελφού φαίνεται να αποφασίζουν όλα τα μέλη της οικογένειας για την τύχη της Αρετής, εξαιτίας της
απουσίας του πατέρα, αλλά ο Κωνσταντής παίρνει την τελική απόφαση) . Ακόμα μέσα από
τα αποσπάσματα φαίνεται η πίεση των γονιών να παντρευτούν οι κόρες τους συζύγους που αυτοί
επιλέγουν, έτσι ώστε να έχουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κέρδος από τον γάμο βασιλείων Στα
μαρτύρια της αγάπης οι γονείς θέλουν να παντρέψουν την κόρη τους, Βούλα, με έναν εύπορο
ψυχίατρο έτσι ώστε να εξαλειφθεί το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η οικογένειά τους.
Β)
 Τη σημερινή εποχή, η δομή της οικογένειας εμφανίζεται πολύ πιο διαφορετική απ’ ότι
παλαιότερα. Η συνηθέστερη οικογένεια χαρακτηρίζεται ως πυρηνική, δηλαδή αποτελείται από τον
πατέρα, την μητέρα και τα παιδιά. Ο πατέρας και η μητέρα έχουν ίσα δικαιώματα μέσα
στην οικογένεια αλλά και στην κοινωνία. Τα παιδιά δεν εργάζονται πλέον, αλλά πηγαίνουν στο
σχολειό ανεξάρτητα από το φύλο τους. Επίσης, αυτά αποφασίζουν πλέον για το μέλλον τους και το
ποιόν θα παντρευτούν και όχι ο πατέρας και δεν υπάρχουν κριτήρια στην επιλογή του
κατάλληλου ατόμου, το μόνο που χρειάζεται είναι αγάπη. Μεταξύ των δύο τύπων οικογενειών
υπάρχουν πολλές διαφορές. Τη σημερινή οικογένεια χαρακτηρίζει η ισότητα που υπάρχει ανάμεσα
στα μέλη της ενώ στην παραδοσιακή οικογένεια του παρελθόντος επικρατούσε η βούληση του
αρχηγού της οικογένειας, δηλαδή του άνδρα. Ένα άλλο έθιμο που πλέον έχει εξαλειφθεί είναι ο
θεσμός της προίκας ο οποίος βασάνιζε οικογένειες και πολλές φορές κατέστρεφε ζωές. Επίσης, τα
παιδιά μπορούν να αποφασίζουν την επαγγελματική σταδιοδρομία τους χωρίς να πιέζονται να
ακολουθήσουντοεπάγγελματουπατέρα ή κάποιου συγγενή τους . Η γυναίκα δεν παραμένει κλεισμένη
στο σπίτι για να ασχολείται με τις δουλειές του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών αλλά έχει
το δικαίωμα να εργάζεται και κατά συνέπεια να αποκτά τα δικά της χρήματα. Αυτή η αλλαγή δεν
έγινε μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα αλλά με το πέρασμα πολλών αιώνων. Διάφορα
γεγονότα που στιγμάτισαν τις κοινωνίες στο παρελθόν όπως οι αγώνες για την ανεξαρτητοποίηση
της γυναίκας και η εξίσωση των δικαιωμάτων της με τον άντρα, η βιομηχανική επανάσταση, ο
διαφωτισμός και η αύξηση του αριθμού των επαγγελμάτων είχαν ως αποτέλεσμα την σημερινή
μορφή της οικογένειας. Επομένως, είναι πολύ διαφορετικές οι αντιλήψεις για το ρόλο του άνδρα
στην οικογένεια σήμερα. Δεν έχει τον τελευταίο λόγο σε όλα, αλλά συναποφασίζει με τα μέλη της
οικογένειάς του τα περισσότερα θέματα, και, κάποτε, δε συμμετέχει σε διάφορες αποφάσεις.
 Γεωργία Παπαδόγιαννη
5) Ο Χρίστος, μετά τη διένεξη του με τη Βούλα, επιστρέφει στην ταβέρνα στο Πασαλιμάνι όπου ξαναβρίσκει
τους φίλους του και τους εξιστορεί τα αποψινά γεγονότα. Καταγράψτε την αφήγηση του Χρίστου σε α’
ρηματικό πρόσωπο.
Επέστρεψα στη ταβέρνα στο Πασαλιμάνι όπου ξαναβρήκα τους φίλους μου. Αφού κάθισα σκεπτόμενος
όλα αυτά που είχαν προηγηθεί, θέλησα να τα μοιραστώ μαζί τους. Τους εξήγησα πως είχα ένα πολύ άσχημο
καυγά με την αδερφή μου. Λάθος μου μεγάλο γιατί την χτύπησα και την έβρισα για αυτό δεν μπορώ να
συγχωρέσω τον εαυτό μου. Η σχέση της με κάποιον άλλο άντρα ενώ ήταν αρραβωνιασμένη μου προκάλεσε

5. ανασφάλειες και θυμό. Ξέρω ότι η αγάπη είναι μια δύσκολη διαδρομή, έπρεπε να μιλήσει, να το πει και όχι να
ζει μέσα στο ψέμα. Είναι απίστευτο το συναίσθημα που μας πνίγει και δεν ξέρω να πω τι είναι λάθος και τι
σωστό. Μεγαλώνουμε με το φόβο μήπως κάνουμε λάθος, και τελικώς νιώθουμε αδύναμοι και αστείοι.
Με είπε εκβιαστή, χαμηλό ανθρωπάκο και ότι με έχει σιχαθεί. Τι να πω, εγώ απλά σκέφτηκα τη δική της
καλή τύχη και της οικογένειας μου, να ζήσει μια ζωή άξια με ελπίδα για το μέλλον. Την αγαπάω και τη
νοιάζομαι την αδερφή μου για αυτό άλλωστε δημιουργήθηκε ένα τόσο μεγάλο ρήγμα. Νιώθω ντροπή και δεν
ξέρω πως θα την ξαναντικρίσω.
Τατιάνα Παρηγόρη