เส้นทางสู่คุณภาพการศึกษาไทยยุคประเทศไทย ๔.๐ บรรยายโดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช ในการประชุมและนำเสนอผลงานวิชาการทางการศึกษา ระดับชาติ ครั้งที่ 4 เรื่อง “เส้นทางสู่คุณภาพการศึกษายุค ไทยแลนด์ 4.0” (The 4th National Symposium on Education 2017 ในวันที่ ๘ - ๙ มกราคม ๒๕๖๐ ที่จังหวัดนครราชสีมา จัดโดยคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล

1. เส้นทางสู่คุณภาพการศึกษา
วิจารณ์ พานิช
ประธานมูลนิธิสถาบันการจัดการความรู้เพื่อสังคม (สคส.)
บรรยายใการประชุมและนาเสนอผลงานวิชาการทางการศึกษาระดับชาติ ครั้งที่ 4 เรื่อง “เส้นทางสู่คุณภาพการศึกษายุค ไทยแลนด์ 4.0
จัดโดยคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล ที่ศูนย์ประชุมสตาร์เวลล์ นครราชสีมา
ยุคประเทศไทย ๔.๐

2. ข้อจากัด
• ไม่มีพื้นฐานทฤษฎีทางการศึกษา
• ไม่ได้เรียนรู้จากการปฏิบัติ
• ไม่รู้จริง
• พึงรับฟังโดยยึดหลักกาลามสูตร

3. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

4. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

5. การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• Creative Economy & Society
• Innovative Thailand
• Disruptive Change / Development
ตีความแผน ๒๐ ปี
สู่

6. การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• เพื่อสร้างนวัตกรรมในทุกงาน ทุก sector ทุกระดับ
สังคม
• คนทุกคน/ทุกอายุเป็น “ผู้ทางานด้วยความรู้”
(knowledge worker)
• มีการเรียนรู้ ณ ทุกจุดของชีวิต ทุกหย่อมหญ้า
• ทุกคนมีทักษะเรียนรู้ (learning skills)

7. การเรียนรู้เพื่อประเทศไทย ๔.๐
• แต่ละคน เป็นเจ้าของ/จัดการ การเรียนรู้ของตน
• ท้องถิ่น เป็นเจ้าของ/จัดการ การเรียนรู้ของท้องถิ่น
• ชาวบ้านรวมตัวกันเรียนรู้ เพื่อชีวิตที่ดีของตน
หลากหลายรูปแบบ
• รัฐจัดอานวยความสะดวก ไม่ใช่จัดบงการอย่าง
ปัจจุบัน จัด eLearning Tools ให้

8. การเรียนรู้เพื่อประเทศไทย ๔.๐
• เป็นการเรียนรู้แบบ “ประชาธิปไตย”
• โดยประชาชน ของประชาชน เพื่อประชาชน เพื่อ
ประเทศไทย ๔.๐
• จัดการจากฐานล่าง ไม่ใช่สั่งการจากส่วนกลาง
• เพื่อทุกหย่อมหญ้า มี & ใช้ความริเริ่มสร้างสรรค์ สู่
นวัตกรรม เพื่อ creative economy & creative society

9. การเรียนรู้เพื่อประเทศไทย ๔.๐
• จาก Command & Control สู่ Empowerment
• ให้ประชาชนติดอาวุธทางปัญญาให้แก่ตนเอง
• ติดอาวุธทางปัญญาแก่กันและกัน
• เพื่อเปลี่ยนเศรษฐกิจและสังคม แบบ disruptive
change
เปลี่ยนบทบาทของภาครัฐ
บ้านเมืองมั่นคงยิ่งขึ้น

10. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

11. การศึกษาขั้นพื้นฐาน
• ของเด็กทุกคน ไม่ใช่เฉพาะเด็กเก่ง/สมองดี
• นิยาม “สมองดี” ใหม่
• ผลลัพธ์ทุกด้าน ไม่ใช่เฉพาะด้านวิชา
คุณภาพอยู่ที่ผลลัพธ์การเรียนรู้

12. วิธียกระดับผลลัพธ์การเรียนรู้อย่างง่าย
ตั้งความหวังให้สูง ส่งเสริมเต็มที่ (High expectation,
High support)
https://www.gotoknow.org/posts/619876
ลงทุนที่ห้องเรียน

13. วิธียกระดับผลลัพธ์การเรียนรู้อย่างง่าย
ตั้งความหวังให้สูง ส่งเสริมเต็มที่ (High expectation,
High support)
https://www.gotoknow.org/posts/619876
ลงทุนที่ห้องเรียน
พยายามเต็มที่
(High effort)

14. จับเส้นวัยรุ่น
แก้ปัญหาเด็กออก
กลางคัน ปีละ ๓ แสนคน
https://www.gotoknow.org/posts/620818
https://www.scientificamerican.com/
article/a-surprising-new-way-to-
encourage-healthy-
eating/?WT.mc_id=SA_MB_20161207
วัยรุ่นชอบท้าทาย ต่อต้าน
อานาจ ต้องการเป็น
บุคคลสาคัญ

15. วิถีการเรียนรู้ใหม่
• เรียนโดยลงมือทา เพื่อให้เกิดทักษะ (Learning by Doing)
• สุดยอดทักษะ ๔ ประการ (๓ร ๑ว) : แรงบันดาลใจ/ไฟ
(Inspiration Skills) เรียนรููู้ (Learning Skills) ร่วมมือ
(Collaboration Skills) วินัย (ในตน) (Self-Discipline
Skills)
• เรียนโดยการลงมือทาเป็นทีม แล้วร่วมกันไตร่ตรองว่าได้
เรียนรู้อะไร ต้องการเรียนอะไรต่อ/เพิ่ม

16. คุณภาพครู
• ความเป็นครู วิญญาณครู คุณธรรมของครู
• ทักษะครู ทักษะห้องเรียน
• แรงจูงใจครู ระบบรางวัลและยกย่อง ความ
เจริญก้าวหน้า
• การพัฒนาครูประจาการ
• หลักสูตรผลิตครูใหม่

17. สิ่งที่ครูในศตวรรษที่ ๒๑ เผชิญ
• ความรู้เปลี่ยนเร็ว
• ความเข้าใจกลไกการเรียนรู้เปลี่ยน
• ตัวช่วย / ตัวขัดขวาง (ICT) เปลี่ยน
• เด็กเปลี่ยน
• สังคม/โลกเปลี่ยน
• เป้าหมายของการเรียนรู้เปลี่ยน

18. ครูทาอะไรให้แก่ศิษย์
• Inspirator กระตุ้นแรงบันดาลใจ
• Designer ออกแบบกิจกรรม และ “นั่งร้าน” (Scaffold)
• Facilitator โดยตั้งคาถาม ชวนคิด
• Assessor (Formative Assessment) ประเมินเพื่อพัฒนา
• Constructive Feedback ให้คิดไปข้างหน้า มุมานะ GrowthMindset
• Summative Evaluation ยืนยันว่าบรรลุผลลัพธ์ที่ตั้งเป้าหมายไว้

19. ครูทาอะไรให้แก่ตน
• Inspirator
• Designer ออกแบบกิจกรรม และ “นั่งร้าน” (Scaffold)
• Facilitator โดยตั้งคาถาม ชวนคิด
• Assessor (Formative Assessment) ประเมินเพื่อพัฒนา
• Constructive Feedback ให้คิดไปข้างหน้า มุมานะ
• Summative Evaluation ยืนยันว่าบรรลุผลลัพธ์ที่ตั้งเป้าหมายไว้
ทาสิ่งเดียวกันให้แก่ตนเอง และแก่เพื่อนครู
ชีวิตครู คือชีวิต(แห่งการเดินทาง)เพื่อการเรียนรู้
ครูต้องเข้าใจและพัฒนาวิธีการเรียนรู้ของตน

20. ประเมินขณะสอน(แบบไม่สอน)
• ประเมินเพื่อหนุนการเรียนรู้ (Formative
Assessment)
• ตามด้วยคาแนะนาป้อนกลับแบบ
สร้างสรรค์(Constructive Feedback)
• แล้วจึงประเมินผลลัพธ์การเรียนรู้
(Summative Evaluation) เพื่อยืนยันว่าบรรลุเป้าหมาย
https://www.gotoknow.org/posts/tags/Dylan_Wiliam

21. บทบาทครูไทยในศตวรรษที่ ๒๑
• ต้องเปลี่ยนจากการเรียนรู้ในศตวรรษที่ ๑๙ และ ๒๐ ทั้งด้านเป้าหมาย
และวิธีการ
• ต้องเป็น CBL, PBL, AL, SBL (Service-Based), WIL, TBL
(Team-Based)
• เรียนโดยลงมือทา ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
• ผู้เรียนเกิดการพัฒนา meta-cognition skills
ประเมินและปรับปรุงวิธีการเรียนรู้ของตนได้

22. บทบาทครูไทยในศตวรรษที่ ๒๑ (๒)
• เปลี่ยนบทบาทเป็น Inspirator, Designer, Facilitator,
Coach, Scaffolding Provider, AAR/Reflection
Facilitator, Formative Assessor, Constructive
Feedback Provider, Summative Evaluator
• โดยที่การทาหน้าที่เหล่านั้นซ้อนเหลื่อมกัน
• เกิดขึ้นอย่างอัตโนมัติในชั้นเรียน

23. บทบาทครูไทยในศตวรรษที่ ๒๑ (๓)
• เป็น Learner ใน PLC ... เรียนรู้ร่วมกัน
กับเพื่อนครู ผ่านการปฏิบัติหน้าที่ครู
• เป็นการเรียนรู้แบบไม่รู้จบ
• ต้องการการจัดการการเปลี่ยนแปลง ใน
ระดับสถาบัน
• เป็น “ผู้ปฏิบัติงาน” เพื่อเรียนรู้

24. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

25. การเรียนรู้ของคนทางาน
• ทุกคนเป็น knowledge worker
• เรียนก่อน ระหว่าง และหลัง การทางาน
• เรียนรู้ร่วมกันในหมู่เพื่อนร่วมงาน
• มีการเก็บ “บทเรียน” (Lessons Learned) จากการ
ทางาน วิเคราะห์ สังเคราะห์ จัดระบบความรู้
ส่งเสริมการนาไปใช้ใหม่ และยกระดับความรู้
• มี Knowledge Facilitators

26. การเรียนรู้ของคนทางาน
• ทุกคนเป็น knowledge worker
• เรียนก่อน ระหว่าง และหลัง การทางาน
• เรียนรู้ร่วมกันในหมู่เพื่อนร่วมงาน
• มีการเก็บ “บทเรียน” (Lessons Learned) จากการทางาน วิเคราะห์
สังเคราะห์ จัดระบบความรู้ ส่งเสริมการนาไปใช้ใหม่ และยกระดับ
ความรู้
• มี Knowledge Facilitators
KM 4.0

27. หัวใจ KM : การปฏิบัติ
• เรียนรู้จากการปฎิบัติ
• นา ความรู้ สู่การปฏิบัติ
• ยกระดับความรู้จากการปฏิบัติ
• เรียนรู้เป็นทีม
• ผลลัพธ์ : งาน คน องค์กร ทีม

28. หลักการสาคัญ ของ KM 4.0
• เป็น Change management เปลี่ยนวัฒนธรรม
• มี KM Framework มีแผนงานเป็นขั้นตอน
มีการจัดการ KM Enablers
• เป็น journey สู่สภาพที่ KM ฝังอยู่ในงาน
ประจา
• โฟกัสเป้าหมาย
• ทาอย่างเป็นระบบ เพื่อใช้พลังความรู้ ใน
การบรรลุเป้าหมายงานที่ยกระดับต่อเนื่อง
http://kmi.or.th/wp-content/uploads/2015/11/new-sky-of-km.pdf
https://www.gotoknow.org/posts/tags/จัดการความรู้สู่เนื้อในองค์กร

29. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

30. บทบาทของมหาวิทยาลัยต่อ ปทท. ๔.๐
สร้าง creativity ให้แก่สังคม
- เข้าไปช่วยปฏิรูปการเรียนรู้ในโรงเรียน
- ปรับหลักสูตรการเรียนการสอนของตน
- University – Social Engagement ร่วมคิด
ร่วมพัฒนา ร่วมเรียนรู้ ร่วมรับผล
- บริการรายวิชาแก่ผู้ใหญ่

31. บทบาทของมหาวิทยาลัยต่อ ปทท. ๔.๐
สร้าง creativity ให้แก่สังคม
- เข้าไปช่วยปฏิรูปการเรียนรู้ในโรงเรียน
- ปรับหลักสูตรการเรียนการสอนของตน
- University – Social Engagement ร่วมคิด
ร่วมพัฒนา ร่วมเรียนรู้ ร่วมรับผล
- บริการรายวิชาแก่ผู้ใหญ่
โดยการเรียนรู้ร่วมกันผ่านการปฏิบัติ แล้ว
ร่วมกันไตร่ตรองสะท้อนคิด

32. บทบาทของมหาวิทยาลัยต่อ ปทท. ๔.๐
• เปลี่ยนจากแหล่งถ่ายทอดความรู้สาเร็จรูป
• เป็นแหล่งเรียนรู้ โดยการปฏิบัติในสภาพจริง ชีวิต
จริง ตามด้วย collective reflection
• From preach to TEACH …. To … Act & Reflect to
LEARN – Learn Together

33. ปรับเปลี่ยนมหาวิทยาลัยเพื่อ ปทท. ๔.๐
• การเรียนการสอน วิจัย บริการวิชาการ และทานุ
บารุงศิลปวัฒนธรรมเป็นกิจกรรมเดียวกัน(บูรณา
การภารกิจ) ... ทางานแล้วไตร่ตรองสะท้อนคิด
ร่วมกัน
• เป็น Service Learning ไปในตัว นศ. & อจ. พัฒนา
จิตสาธารณะ

34. ปรับเปลี่ยนมหาวิทยาลัยเพื่อ ปทท. ๔.๐
• การเรียนการสอน วิจัย บริการวิชาการ และทานุบารุง
ศิลปวัฒนธรรมเป็นกิจกรรมเดียวกัน (บูรณาการภารกิจ)
... ทางานแล้วไตร่ตรองสะท้อนคิดร่วมกัน
• เป็น Service Learning ไปในตัว นศ. & อจ. พัฒนาจิต
สาธารณะ
Learning Reform

35. Learning Reform
• ปูพื้นทฤษฎีด้วย flipped classroom 1 ส่วน
• เรียนในการปฏิบัติ 3 ส่วน integrate reflection เพื่อ
ทาความเข้าใจทฤษฎีในมิติที่ลึก
• อาจารย์ต้องฝึกออกแบบการเรียนรู้แบบใหม่
• ฝึก coaching, facilitating, mentoring

36. ประเด็นนาเสนอ
• การศึกษาเพื่อประเทศไทย ๔.๐
• คุณภาพการศึกษาสาหรับเยาวชน
• การเรียนรู้ของคนทางาน
• บทบาทของมหาวิทยาลัย
• บทบาทของคณะศึกษาศาสตร์

37. ฟื้นศักดิ์ศรีครู
• คุณธรรม จริยธรรม ความน่าเชื่อถือ
• ความสาเร็จในชีวิตครู : ใครคือครู ครูคือใคร
• สร้างผู้นา ผู้รับผิดชอบต่อสังคม ผู้ให้
• เป็นผู้นา ผู้เรียนรู้ มีทักษะเรียนรู้
• สร้างศาสตร์ว่าด้วยการเรียนรู้ ในสังคมยุคใหม่
• นักตั้งคาถาม

38. ฟื้นศักดิ์ศรีครู
• คุณธรรม จริยธรรม ความน่าเชื่อถือ
• ความสาเร็จในชีวิตครู : ใครคือครู ครูคือใคร
• สร้างผู้นา ผู้รับผิดชอบต่อสังคม ผู้ให้
• เป็นผู้นา ผู้เรียนรู้ มีทักษะเรียนรู้
• สร้างศาสตร์ว่าด้วยการเรียนรู้ ในสังคมยุคใหม่
• นักตั้งคาถาม
ศักดิ์ศรีได้จากการปฏิบัติ การให้

39. ฟื้นศักดิ์ศรีครู
• คุณธรรม จริยธรรม ความน่าเชื่อถือ
• ความสาเร็จในชีวิตครู : ใครคือครู ครูคือใคร
• สร้างผู้นา ผู้รับผิดชอบต่อสังคม ผู้ให้
• เป็นผู้นา ผู้เรียนรู้ มีทักษะเรียนรู้
• สร้างศาสตร์ว่าด้วยการเรียนรู้ ในสังคมยุคใหม่
• นักตั้งคาถาม
ศักดิ์ศรีได้จากการปฏิบัติ การให้
คณะศึกษาศาสตร์ทาอย่างไร

40. บทบาทต่อการพัฒนาครูประจาการ
• เปลี่ยนจาก training-based เป็น learning-
based
• เปลี่ยนห้องสอนเป็นห้องเรียน ... ของ
นักเรียนและของครู
• ครูเรียนจากพฤติกรรมในห้องเรียนของ
ศิษย์
• เอามา ลปรร. ใน PLC ของครู
https://www.gotoknow.org/posts/617459

41. บทบาทสร้างครูพันธุ์ใหม่
• ทาอย่างไร
• ไม่ทาอย่างไร

42. บทบาทสร้างครูพันธุ์ใหม่
• ทาอย่างไร
• ไม่ทาอย่างไร
สร้าง ครูเพื่อศิษย์

43. บทบาทสร้างครูพันธุ์ใหม่
• ทาอย่างไร
• ไม่ทาอย่างไร
สร้าง ครูเพื่อศิษย์
สร้างจากห้องเรียน

44. บทบาทสร้างครูพันธุ์ใหม่
• ทาอย่างไร
• ไม่ทาอย่างไร
สร้างคุณค่า
ของการเป็น “ครูเพื่อศิษย์”

45. “ ถ้าครูไม่ห่วงประโยชน์ที่ควรจะห่วง หันไปห่วงอานาจ
ห่วงตาแหน่ง ห่วงสิทธิ์ และ ห่วงรายได้กันมากเข้า ๆ แล้ว
จะเอาจิตเอาใจที่ไหน มาห่วงความรู้ ความดี ความเจริญของ
เด็ก ความห่วงในสิ่งเหล่านั้น ก็จะค่อย ๆ บั่นทอนทาลาย
ความเป็นครูไปจนหมดสิ้น จะไม่มีอะไรเหลือไว้พอที่ตัวเอง
จะภาคภูมิใจ หรือผูกใจใครไว้ได้ความเป็นครูก็จะไม่มีค่า
เหลืออยู่ให้เป็นที่เคารพบูชาอีกต่อไป ”
พระราชดารัสแก่ครูอาวุโส ในโอกาสเข้าเฝ้าฯ
วันเสาร์ ที่ ๒๑ ตุลาคม ๒๕๒๑

46. ทั้งโรงพยาบาลสามารถสร้างแรงบันดาล
ใจได้ในทุกๆ ส่วนครับ ไม่ว่าจะเป็นการ
ตกแต่ง การเอางานศิลปะมาตั้งแสดง อีก
ทั้งกระบวนการพัฒนาและหลอมคนให้
เข้าใจคาว่า Needs of the patients come
first เป็นแกนหลัก แล้วงานทั้งหมดสร้าง
ขึ้นมาเพื่อตอบคาๆ นี้ จึงทาให้ทุกคน
ตั้งใจทางานเพื่อทาสิ่งที่เขายึดเหมือนกัน
ทั้งหมดก็คือ คนไข้
อีเมล์ของ นพ. ก้องเกียรติ เกษเพ็ชร์
ถึง ศ. นพ. ธาดา ยิบอินซอย ๒๕๕๓
จากการไปเยี่ยมโรงพยาบาลเมโย ๓ วัน

47. https://www.gotoknow.org/posts/tags/Nilson

48. เรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง
https://www.gotoknow.org/posts/tags/Mezirow
https://cdn.gotoknow.org/assets/media/files/001/118/349/original_8a511172e210f2942a79c400363f4033.jpg
การท้าทายระบบโลกทัศน์
เปลี่ยนทั้งเนื้อทั้งตัว
ประสบการณ์ตรง + ไตร่ตรองสะท้อนคิด
ใจ คิด พฤติกรรม
+ อารมณ์
พลังทั้งหก

49. คุณภาพการเรียนรู้เพื่อประเทศไทย ๔.๐
• เป็นคุณภาพคนละกระบวนทัศน์กับแนวเดิม
• เรียน “เพื่อสร้างความรู้ในตน” ๓ มิติ : ความรู้ ทักษะ
บุคลิกและคุณธรรม (คุณงามความดี)
• เรียนจากการทางาน + สะท้อนคิด
• เรียนเป็นทีม
• เพื่อกล้าแหวกแนว เพื่อเป็นผู้เปลี่ยนแปลงสังคม