1. Bazat e HW – Pajisjet periferike
9.1.2013
Departamenti i Informatikës
Fakulteti i Shkencave Natyrore
Universiteti i Tiranës
Pajisjet periferike
Pajisje input
Pajisjet
periferike
Tastierë
Pajisjet shënjuese (mouse, touchpad)
Skaner
Web Camera, Mikrofon
Skanues kodesh me vija
Etj.
Pajisje output
Monitor
Printer
Zë lëshues (Kufje, etj.)
Projektor
Etj.
2

2. Tastiera: një matricë çelësash
Tastiera është një matricë çelësash (një për çdo tast)
Shtypja e një tasti mbyll çelësin e tij dhe lëshimi i tastit e
hap atë
Pajisjet
periferike
Si rrjedhojë mund të ndodhë që të shtypen më shumë se një
tast njëkohësisht dhe të lëshohen njëherësh
Në momentin e leshimit të tastit (tasteve) gjenerohet një “kod
ndarës” i cili është dhe sinjali për dërgimin e një kodi të
caktuar (që i përket tastit ose tasteve) në kompjuter
Kompjuteri më pas e përkthen atë sipas një kodi të caktuar
(p.sh ASCII)
Megjithatë në rast se sekuencat e tasteve janë të panjohura,
tastiera i dërgon kodet e ndara. P.sh nëse shtypet tasti S
ndërkohë që është i shtypur tasti A, tastiera dallon që nuk
kemi të bëjmë me një kombinim dhe dërgon S, pastaj A.
Për të realizuar detyrat e mësipërme ekzistojnë dy
“kontrollues tastiere” (qarqe elektronike), një në tastierë
dhe tjetri në PC.
3
Ata komunukojnë me njëri tjetrin në të dy drejtimet dhe në
mënyre asinkrone
Karakteristikat fizike të tastierës
Tipet e çelësave të tastierës
Pajisjet
periferike
Mekanikë - çelësa të mirëfilltë mekanikë që përfshijnë dhe një sustë.
Këto lloj çelësash janë të kushtueshëm por rezistojnë gjatë.
Kapacitivë - këto lloj çelësash nuk përfshijnë kontakt fizik për
mbylljen e tyre, por shkëmbim ngarkesash eletkrike nëpërmjet
kondensatorësh. Edhe këto lloj çelësash janë rezistentë por gjithashtu
të kushtueshme.
Membranë - shumica e tastierave të sotme përdorin pikërisht
çelësa membranë. Këto lloj tastierash kombinojnë të gjitha tastet në
një njësi të vetme me 3 shtresa duke ulur kështu koston. Shtresa e
parë përmban disa pjesëza që gjatë shtypjes së tastit, kalojnë
nëpërmjet vrimave të shtresës së dytë dhe mbyllin qarkun duke
prekur shtresën e tretë. Këto lloj tastierash kanë kosto relativisht të
ulët.
Forma e tastierës
Mund të jetë katrore, ergonomike (që i përshtatet pozioneve të
duarve), etj.
Lidhësit
4
Tastierat lidhen me PC përgjithësisht nëpërmjet ndërfaqeve PS/2
(gjendet në pothuajse çdo motherboard ATX) ose USB
Ekzistojnë dhe lidhës pa tela (zakonisht Bluetooth)

3. Tastet e tastierës
Tipet e tasteve
Karaktere (shkronja, numra, shenja pikësimi, shenja të tjera)
Modifikuese (taste funksionale F1-F12, Ctrl, Alt, Shift etj.) që
përdoren për kombinime të ndryshme.
Shpërndarja e tasteve (keyboard layout)
Pajisjet
periferike
Shpesh identifikohet nga rradhitja e tasteve të parë
shkronjorë (p.sh QWERTY, QWERTZ, etj.)
Është e ndryshueshme (shpërndarja logjike) nëpërmjet
sistemit të shfrytëzimit)
5
Pajisjet shënjuese
Pajisjet
periferike
6
Qëllimi i pajisjeve shënjuese është levizja e kursorit
(shënjuesit, pointer-it) në ekran, klikimi, zgjedhja apo
ndonjë veprim tjetër
Shumica dërrmuese e kompjuterëve personalë dhe
laptopëve përdorin mouse ose touchpad
(përgjithësisht laptop-ët)
Ekziston dhe një lloj tjetër pajisje shënjuese që quhet
trackball. Ajo është një sferë rrotulluese e fiksuar që
lejon kontrollimin e shënjuesit
Koncepti i shënjimit vitet e fundit është lëkundur pasi
po përdoren gjerësisht pajisjet input me prekje
(touch).

4. Mouse
Llojet e mouse
Mekanike
Përdorin një sferë që kontakton një mbajtëse mouse (mouse pad).
Levizja e mouse shkakton levizjen e sferës e cila më pas përkthehet në
levizje të shënjuesit.
Kanë nevojë për pastrim të shpeshtë të sferës.
Optike (standardi i sotëm)
Pajisjet
periferike
Këto lloje mouse përdorin një sensor optik për dallimin e levizjes së
mouse. Duke qenë se përbëhen nga më pak pjesë, kërkojnë më pak
pastrim
Kanë vështirësi në përdorimin në sipërfaqe reflektuese
Mouse xhiroskopikë (gyroscopic).
Ky lloj mouse nuk kërkon një sipërfaqe mbështetëse por mund të
përdoret duke e lëvizur në ajër
Numri i butonave
Përvec mouse të kompjuterëve Apple që përmbajnë, shumica
përmbajnë dy ose më shumë butona
Ndërfaqet lidhëse
7
Ndërfaqëset lidhëse kryesore me tela janë PS/2 dhe USB.
Ekzistojnë dhe mouse pa tela
Touchpad
Pajisjet
periferike
8
Pajisje shënjuese që përdoret përgjithësisht në laptopë.
Dallojnë pozicionin e gishtit (gishtave) nëpërmjet
ngarkesave elektrostatike.
Përbëhet nga një qark elektronik i printuar.
Dizavantazh kryesor kanë hapësirën që zënë në një
laptop.
Gjithashtu pozicionimi me anë të touchpad në ekran
është relativisht më i ngadaltë se me mouse sepse
fusha e veprimit është me e vogël dhe si rrjedhojë lind
nevoja e levizjeve të përsërituara.

5. Trackball/TrackPoint
Pajisjet
periferike
Pozicionojnë shënjuesin në ekran bazuar në
rrotullimin e një sfere të fiksuar
Nuk kërkojnë hapësirë shtesë (në mënyrë të
ngjashme me touchpad)
Efikasiteti i tyre varet shumë nga përvoja me to e
përdoruesit
IBM ka integruar në tastierën e laptopeve një shkop
lëvizës (i ngjashëm nga përdorimi me TrackBall, quhet
TrackPoint).
Disa përdorues i preferojnë ndaj touchpad-eve
9
Ekranët me prekje (touch screen)
Pajisjet
periferike
Lejojnë për pozicionim të drejtpërdrejtë në
ekran me anë të prekjes të vetë tij (ekranit)
Dallojnë një ose më shumë se një prekje
njëherësh
Nuk kanë nevojë për pajisje shtesë pozicionuese
Përdorin teknologji të ndryshme për dallimin e
pozicionit
Dallimit i shtypjes
Dallimi i temperaturës
Ngarkesa elektrike
Dallimi i pozicionimit me anë të rrezeve infra të
kuqe
Etj.
10

6. Skanerët
Pajisjet
periferike
Janë pajisje që realizojnë “fotografimin” e objekteve
(zakonisht të sheshta) dhe dixhitalizimin e
menjëhershëm të imazhit të përftuar
Përdor një listë të gjatë me sensorë drite që dallojnë
diferencat në ndriçimin e reflektimeve të çdo pjese të
objektit apo fotografisë që po skanoni
Një skaner tipik përfshin një listë sensorësh drite të
vendosur dendur njëri pas tjetrit
Gjerësia e çdo elementi skanues përcakton zonën më të
vogël që mund të shqyrtohet individualisht,
Kjo përcakton rezolucionin e imazhit të përftuar
Të dhënat e skanuara dërgohen “vizë pas vize” në
kompjuter
11
Karakteristika e skanerëve
Tipet kryesore
Me shtrat të sheshtë - lejojnë skanimin e objektit pas
pozicionimit të tij me fytyrë poshtë mbi një “shtrat” të
xhamtë. Skanimi realizohet me anën e lëvizjes së një rreshti
me sensorë skanues
Skaner dore - ky lloj skaneri levizet me dorë në imazhin që do
skanohet. Janë portabël por cilësia varet nga levizja manuale.
Pajisjet
periferike
12
Shpejtësia - ka të bëjë me shpejtësinë e skanimit, varet nga
shpejtësia e levizjes së objektit skanues por dhe nga
faktorë të tjerë si shpejtësia e transmetimit të të dhënave
Thellësia e ngjyrave - 24 bit, 32 bit, 36 bit (numri i ngjyrave
që dallohen)
Rezolucioni - matet me dpi (dots per inch) dhe shpreh
maksimumin e arritshëm. Tregon cilësinë e imazhit të
përftuar, varet nga hardware dhe software.
Shkalla e densitetit - tregon maksimumin e densitetit të
imazhit që mund skanohet. Kjo tregon aftësinë e skanerit
për të dalluar detajet e hijes apo ndryshimet e ndriçimit
me saktësi (Shembull 4.2, 3.7, etj.)

7. Pajisje të tjera periferike input
Skanues kodesh me vija (barcode) - lejon
skanimin e kodeve me vija të produkteve duke i
dërguar në kompjuter si një sekuencë numrash.
Pajisjet
periferike
Web Camera - Kamera me rezolucion të ulet që
përdoren për komunikim vizual
Mikrofon - përdoret për kapjen e tingujve zanorë
13
Monitorët
Pajisja bazë output e një kompjuteri
Dy tipet kryesore
Pajisjet
periferike
14
CRT
Ekran të sheshtë - njihen ndryshe edhe si LCD për
shkak të teknologjisë që përdorin
Në ditët e sotme gjenden në një varietet
përmasash dhe me çmime deri diku të arsyeshme

8. Monitorët CRT
Për shkak të uljes së çmimit të monitorëve LCD tashmë janë
pothuajse histori
Përbëhen nga një tub katodik që përmban një ose më shumë
emetues elektronesh dhe një ekran
me pika fosfori
Janë të mëdhenj në madhësi
Karakteristika
Pajisjet
periferike
Madhësia e ekranit - shprehet si gjatësia e diagonales së ekranit ose
gjatësia e sipërfaqes së dukshme (monitorët CRT përmbajnë një
pjesë të tubit të papërdorshme anësore)
Rezolucioni maksimal - është pikërisht rezolucioni (përmasat në pixel
të ekranit) maksimal i lejuar nga monitori
Gjatësia e gypit - ka ndikim direkt mbi madhësinë e monitorit
Aftësitë kontrolluese të figurës - kanë të bëjnë me mundësitë e
konfigurimit të pozicionit dhe formës së figurës ngaa ekrani
Shpeshtësia e rifreskimit të figurës - matur në Hz, tregon sa shpesh
mund të rifreskohet ekrani në një sekondë (50-160 Hz)
Distanca midis pikave - distanca midis pikave të fosforit në ekran, ka
ndikim mbi cilësinë e figurës
15
Monitorët me ekran të sheshtë (LCD)
Standardi i ditëve të sotme
Përdorin teknologji TFT që lejon për kënd
vështrimi deri 170 gradë horizontalisht dhe
vertikalisht
Karakteristika
Pajisjet
periferike
16
Rezolucioni - në dallim nga monitorët CRT, monitorët
LCD janë dizenjuar për tu përdorur në nje rezolucion
të paracaktuar. Përdorimi i rezolucioneve të ndryshëm
nga ai prodhon një figurë të shtrembëruar
Shpeshtësia e rifreskimit - Monitorët LCD nuk kanë
nevojë për shpeshtësi rifreksimi figure të madhe, 60Hz
shpesh është mjaftueshëm.
Koha e ndezjes dhe fikjes - ka të bëjë me faktin që
tranzistorët që përdor një monitor LCD kërkojnë pak
kohë sa të ngarkohen dhe shkarkohen (matet në ms)

9. Printerët inkjet dhe laser (I)
Pajisje që lejojnë output të afishuar në letër të shtypur
Proçesi i printimit është përdorur shumë vite përpara
se të krijoheshin kompjuterët (shek XV)
Ka dy mënyra bazë printimi
Pajisjet
periferike
Line printer - printon vija njëra pas tjetrës
Page printer - printon gjithë faqen njëherësh
Ekzistojnë këto tipe kryesore
Inkjet
Këto lloje printerësh “sprucojnë” bojë në letër gjatë proçesit
të printimit
Lejon për printim me ngjyra duke mundësuar sprucimin e disa
ngjyrave bazë njëherësh
Për shkak se gjatë printimit nuk ka kontakt fizik me letrën, ulet
ndjeshëm zhurma
Printojnë më shpejt në ngjyrë të zezë se ngjyrat e tjera
17
Printerët inkjet dhe laser (II)
Laser
Pajisjet
periferike
18
Përdor ngarkesat elektrostatike për të shpërndarë bojën në
letër
Një rrotull përdoret për të “printuar” shabllonin që do
printohet me anën e një rreze lazer. Në fakt printimi
konsiston në ngarkimin me ngarkesa elektrostatike
Më pas rrotulla sprucohet me bojë, boja do ngjitet vetëm në
pjesët e ngarkuara elektrikisht dhe jo në ato boshe
(background)
Rrotulla e “lyer” me bojë përdoret më pas për printimin në
letër

10. Karakteristika të printerëve
Shpejtësia
Shpejtësia matet me ppm (faqe për minutë) ose karaktere për sekondë
Mënyrat e printimit
Printerë të ndryshëm lejojnë konfigurime të ndryshme
Bardh e zi, me ngjyra, draft, etj.
Rezolucioni
Matet me dpi (pika për inch)
Pajisjet
periferike
Numri i ngjyrave
3, 4 apo 6 ngjyra bazë
Materialet e printimit që lejon
Lloji dhe madhësia e letrës (A4, A3, zarfe, etj.)
Rradhitja
Mënyra sesi printerët i rradhisin kopjet e shumëfishta të printuara
Duplex
Fakti nëse printeri është në gjendje të printojë nga të dy anët e një letre
automatikisht
Kosto e printimit
Përgjithësisht printerët laser printojnë me kosto shumë më të ulët se ato
inkjet (sidomos për printim me bojë të zezë)
19
Pajisje të tjera output
Zë Lëshues
Pajisjet
periferike
20
Projektor