1. Bazat e HW – Motherboard + BIOS
14.11.2012
Departamenti i Informatikës
Fakulteti i Shkencave Natyrore
Universiteti i Tiranës
Motherboard
Motherboard është “Zemra” e kompjuterit
Njihet ndryshe si:
Board i sistemit
Board-i kryesor
Board-i bazë
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
2
Ofron lidhjen e përbashkët midis pjesëve të tjera
të kompjuterit duke përfshirë CPU, kujtesat,
lexuesit të disqeve, etj.
Kur ndërtoni një PC, zgjedhja e motherboard
është zgjedhja e parë dhe kryesore që bëhet
Motherboard që përdor një PC përcakton
funksionalitetin e tij si dhe mundësinë për
përditësime të mëvonshme të pjesëve përbërëse

2. Motherboard, pista e komunikimit të
të gjitha pjesëve të kompjuterit
HD Kryesor
Modem
Tastierë
HD Dytësor
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Mouse
Motherboard
RAM
Skaner
Lexuesi i kartave
Kujtesë e jashtme
Printer
3
Arkitektura e Motherboard
Tastierë
HD
CPU
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
BUS-ET
RAM
Ekran
4
Printer
BUS-et janë kanalet e të dhënave që lejojnë komunikimin e pjesëve
me njëra tjetrën

3. Chipset: north bridge + south bridge
Arkitektura më e përhapur e motherboard-eve
përfshin north bridge dhe south bridge.
Bridget (urat) lidhin BUS-et me njëri-tjetrin
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
North bridge trajton
kryesisht informacionin që
qarkullon midis RAM dhe CPU
South bridge trajton kryesisht I/O
5
Karakteristikat e Motherboard-it
Forma e motherboard
Chipset
Kompatibiliteti me CPU
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
6
Familja e CPU e lejuar
Shpejtësia e CPU
Shpejtësia dhe gjerësia e BUS-eve të kujtesës
Llojet e BUS-eve I/O që mund të përdori si dhe
standardet (ndërfaqe, porta, etj.) që lejon
BIOS

4. Forma e motherboard
Motherboard-ët ndryshojnë në
Formë
Madhësi
Pozicionet e vrimave që montimit
Formën e folesë së ushqyesit
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Këto faktorë kanë ndikim kritik në momentin e
ndërrimit të motherboard pasi duhet që
motherboard të përputhet me kasën e
kompjuterit dhe kutinë e ushqimit
Nëse po ndërtoni një kompjuter të ri,
motherboard i zgjedhur do ndikojë në
përzgjedhjen e kasës dhe ushqyesit përkatës
Varianti pothuajse standard është ai ATX
7
Chipset (Bashkësia e chipeve)
Chipset është një
bashkësi qarqesh të
integruara që janë pjesë
e motherboard
Ai përcakton
karakteristikat kryesore
të motherboard
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
8
Çfarë RAM dhe CPU
mund të vendosen tek ai
?
Çfarë tipe BUS-esh dhe
shpejtësie lejon ai ?
Çfarë standardesh
përmban (AGP, USB ?)
Shpesh prodhuesit e
motherboard-eve
përdorin chipsete të
dizenjuara nga e njëjta
kompani
Chipset Intel P45 Express

5. Kompatibiliteti me proçesorin
Duhet pasur kujdes pasi chipset i motherboard lejon përdorimin
vetëm të proçesorëve të familjeve të përcaktuara, p.sh
Intel Core
Intel Pentium 4/Celeron
AMD Athlon
AMD Fusion
Etj.
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Përvec familjes së proçesorit motherboard mund të lejojë
përdorimin e proçesorëve me shpejtësi të caktuara brenda
këtyre familjeve
Shpejtësia FSB (Front Side Bus) – shpejtësia me të cilën komunikon
CPU me chipset
Shumëfishi CPU – specifikon shumëfishin e shpejtësisë FSB me të
cilën komunikon CPU brenda tij (p.sh nëse shumëfishi është 20, dhe
FSB 133MHz atëhere shpejtësia e CPU është 2.66 Ghz)
Foleja e proçesorit – Forma e folesë së proçesorit gjithashtu
limiton zgjedhjen e proçesorëve që i përshtaten një lloj
motherboard-i të caktuar
9
Shpejtësia dhe gjerësia e BUS-eve të
kujtesës
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Një nga detyrat kryesorë të chipset është që të shërbejë si
ndërmjetës midis proçesorit dhe kujtesës kryesore (RAM)
Bus-et e kujtesës lidhin pikërisht chipset-in me kujtesën
kryesore, ashtu si FSB lidhin proçesorin me chipsetin
Ato shërbejnë si kanale ndërmjetëse midis CPU dhe
kujtesës
Dy parametrat kryesore të BUS-ve të kujtesës janë
Shpejtësia, e cila përcakton kujtesën më të shpejtë që mund të
përdoret. Një BUS kujtese i shpejtë mund të përdori kujtesa
më të ngadalta.
Gjerësia, numri i biteve që përpunohen në sekondë (zakonisht
64 bit).
Po të shumëzojmë shpejtësinë me gjerësinë e një BUS-i të
kujtesës mund të gjejmë maksimumin e informacionit që
përballon BUS në një sekondë
P.sh një BUS me shpejtësi 300Mhz dhe gjerësi 64 bit (8 byte)
përpunon maksimumi 2400MB /s
10

6. BUS-et I/O dhe standardet që lejon
motherboard
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
11
AGP - Portë që përdorej për lidhje me karta
grafike
PCI - Lejon për bashkangjitjen e pajisjeve
hardware (karta) në kompjuter
PCI Express – Standard-i BUS-eve që po
zëvendëson AGP dhe PCI
Ndërfaqet ATA/SATA për lidhje me kujtesa
dytësore (Hard Disc)
PnP (Plug and Play) - Lejon
vetëkonfigurimin e pajisjeve që
lidhen me motherboard
Ndërfaqet USB – Ndërfaqe BUS
për lidhje me pajisje të jashtme
Shembull motherboard ATX
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
12

7. BIOS (I)
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
13
Proçesori, kujtesat, chipset dhe pjesët e tjera të
motherboard, të marra veçmas janë thjesht qarqe
elektronike që nuk mund të kryejnë funksione
individualisht (pa ndihmën e pjesëvë të tjera)
Në mënyrë që kjo bashkësi pjesësh të kthehet në një
kompjuter (pra të luajë rolin e tyre) duhet një BIOS (Basic
Input/Output System)
BIOS është një program që
ruhet në një kujtesë ROM ose
PROM (ROM i programueshëm)
Kur ndizet kompjuter, CPU inicializohet. Ai si hap të parë inicializon
BIOS-in
BIOS inicializon hardware e instaluar dhe më pas kryen një
test POST (Power ON Self Test)
Si përfundim BIOS i kalon kontrollin Sistemit të
Shfrytëzimit (Operating System)
BIOS (II)
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Pasi ngarkohet sistemi i shfrytëzimit mundet që BIOS të
kryejë disa veprime të nivelit të ulët (pranë Hardware)
për llogari të tij. Megjithatë zakonisht SSH moderne e
realizojnë këtë pa ndihmën e BIOS por me anën e
“drivers”
Për standarde të tipit USB, PnP, etj., duhet që ata të
njihen si nga chipset ashtu dhe nga vetë BIOS
Prodhuesi më i famshëm i BIOS është Phoenix
BIOS nuk duhet ngatërruar me CMOS
që është një qark që punon me bateri dhe ruan
informacione si ora e sistemit dhe
konfigurime të ndryshme për hardware
14

8. Detyrat kryesore të BIOS
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
Konfigurimi i pjesëve hardware të instaluara në
kompjuter
Konfigurimi i orës së sistemit
Zgjedhja e pajisjeve BOOT (pra ato nga të cilat
mund të ngarkohet sistemi i shfrytëzimit)
Vendosja e fjalëkalimit për përdorimin e vetë
BIOS
15
Si të zgjedhim një motherboard?
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
16
Së pari vendosni çfarë proçesori do përdorni
Zgjidhni motherboard që përdor chipset e duhur (pra
që lejon përdorimin e proçesorit të zgjedhur)
Sigurohuni që motherboard të lejojë përdorimin e
proçesorit konkret që keni zgjedhur (jo thjesht
prodhuesit apo familjes së tij)
Zgjidhni një motherboard që me shpejtësi BUS-i
fleksible (në mënyrë që të lejojë përdorimin e një
game të gjere RAM-esh apo proçesorësh)
Sigurohuni që motherboard lejon përdorimin e tipit të
kujtesës RAM që do përdorni si dhe madhësinë e saj
Sigurohuni që motherboard i zgjedhur të ketë formën
e duhur (shiko slidet më lart)
Kontrolloni portat dhe standardet që ai lejon për
përdorim (PCI, USB, PnP, etj.)

9. Si të instalojmë një motherboard? (I)
Nëse doni të ndërroni motherboardin e një
kompjuteri duhet të ndiqni hapat e mëposhtëm
Siguroni gjithë dokumentacionin e nevojshëm
Shkëpusni kompjuterin nga priza pra ndërprisni
ushqimin e tij me rrymë elektrike
Hapni kasën e kompjuterit
Vini re si janë lidhur pajisjet e tjera me
motherboardin (lexuesit e disqeve optike, HD,
RAM, proçesori, etj.)
1.
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
2.
3.
4.
1.
Shkëputini ato një nga një duke mbajtur mend (ose
shënuar) kabllot që i lidhnin si dhe pozicionet e tyre
17
Si të instalojmë një motherboard? (II)
Zakonisht motherboard montohet direkt mbi kasën
e kompjuterit, kështu që hapi i rradhës do të ishte
shkëputja e tij nga kasa
5.
1.
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
6.
7.
8.
18
Nëse motherboard lidhet me kasën nëpërmjet një
mbajtëse, duhet së pari ta shkëpusim mbajtësen nga kasa
dhe më pas motherboard-in nga mbajtësja
Pasi keni shkëputur motherboard-in e vjetër dhe e
keni veçuar atë lexoni dokumentacionin e
motherboardit të ri dhe konfigurojeni atë sipas
udhëzimeve (duke lëvizur “jumpers” përkatës)
Instaloni CPU dhe kujtesën RAM në motherboardin
e ri
Vendoseni motherboardin e ri në kasë (nëse
përdoret mbajtëse nëpërmjet saj) duke e lidhur me
anë të vidave përkatëse

10. Si të instalojmë një motherboard? (II)
9.
10.
11.
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
12.
13.
19
Rivendosni në motherboard të gjitha pjesët që
shkëputet më parë (duke i vendosur në foletë
përkatëse ose duke i lidhur me kabllot e tyre)
Mbyllni kasën
Ndizni kompjuterin
BIOS duhet të shfaqet në ekran. Nëse nuk shfaqet
asgjë ose dëgjoni një sekuencë zhurmash të
ndryshme nga një “beep” i vetëm atëherë diçka nuk
ka shkuar siç duhet
Kini kujdes që gjatë instalimit të motherboard (dhe
shkëputjes dhe montimit të pjesëve të tjera)
gjithnjë të jeni “i tokëzuar”. Një mënyrë e thjeshtë
për ta siguruar këtë është duke prekur kasën
metalike të kompjuterit.
Montimi i motherboard
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
20

11. Instalimi i kartave dhe kabllove
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
21
Lidhja me ushqyesin
Bazat e HW
MotherBoard
+
BIOS
22