IS1_สมุนไพรลูกประคบ

3. ลูกประคบ คือสิ่งที่เกิดจากภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษ ที่ใช้พืชสมุนไพรที่มีอยู่ในท้องถิ่น
นามาใช้ในการรักษาหรือเพื่อช่วยในการไหลเวียนของโลหิต ต่อมาก็ได้มีการปรับปรุงและพัฒนา
ลูกประคบเรื่อยมา เพื่อประโยชน์ในการรักษาที่มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
การประคบสมุนไพรการประคบสมุนไพรคือการใช้สมุนไพรหลายอย่างมาห่อรวมกัน
ส่วนใหญ่เป็นสมุนไพรที่มีน้ามันหอมระเหยโดยนามานึ่งให้ร้อนประคบบริเวณที่ปวดหรือเคล็ดขัดยอก
ซึ่งน้ามันหอมระเหยเมื่อถูกความร้อนจะระเหยออกมาความร้อนจากลูกประคบจะช่วยกระตุ้นการ
ไหลเวียนโลหิตดีขึ้นและยังมีสาระสาคัญจากสมุนไพรบางชนิดที่ซึมเข้าทางผิวหนังช่วยรักษาอาการ
เคล็ดขัดยอกและลดปวดได้

4. การทาลูกประคบสมุนไพร คือ การใช้สมุนไพรหลายๆ อย่างมาห่อรวมกัน ส่วนใหญ่เป็นสมุนไพร
ที่มีน้ามันหอมระเหย โดยนาลูกประคบมานึ่งให้ร้อนแล้วใช้ประคบบริเวณที่ปวดหรือเคล็ดขัดยอก สามารถช่วย
กระตุ้นระบบไหลเวียนโลหิตได้ดี ประโยชน์หลักของลูกประคบคือ ใช้ช่วยรักษาอาการเคล็ด ขัด ยอก และลด
อาการปวดได้
สมุนไพรที่นิยมนามาเป็นส่วนประกอบที่สาคัญของ "ลูกประคบสมุนไพร" ส่วนใหญ่มักเป็น
สมุนไพรที่มีสรรพคุณบาบัดอาการของโรคทางกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น ผิวหนัง สมุนไพรที่คลายอาการเกร็งของ
กล้ามเนื้อและเซลล์ที่อยู่ใต้ผิวหนัง ลดการตึงเครียดทาให้เส้นเอ็นหย่อนคลาย ที่สาคัญเมื่อผสมผสานสมุนไพร
ต่าง ๆ คละเคล้ากัน จนได้เป็นลูกประคบแล้ว สิ่งที่ขาดไม่ได้คือ การบูร แพทย์แผนไทยนิยมนาการบูรมา
ผสมผสานเข้าไป เพื่อให้ได้กลิ่นระเหิดออกมาและยังเป็นตัวช่วยนาพาสรรพคุณทางยาของสมุนไพรทุก ๆ อย่าง
ให้แทรกซึมซอกซอน เข้าไปในเนื้อเยื่อได้ดีมากยิ่งขึ้น เคล็ดลับการเสริมส่วนผสมเข้าไปในลูกประคบนี้ สะท้อน
ให้เห็นภูมิปัญญาทางการแพทย์ของบรรพบุรุษไทยที่น่าทึ่งยิ่งนัก

5. ตะไคร้บ้าน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cymbopogon citratus (Deex Nees) Stapf.
มีน้ามันหอมระเหย ที่ช่วยให้ความสดชื่น
การบูร มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cinnamomum camphora ( L . ) J.S. Presl
มีสรรพคุณเป็นยาระงับเชื้ออ่อนๆ เป็นยากระตุ้นหัวใจ ช่วยขับลม ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ แก้ปวด
เมื่อยตามข้อ
เกลือ สามารถใช้ฆ่าเชื้อแก้อาการอักเสบได้ อีกทั้งเกลือยังมีความสามารถในการดูด
ความร้อน จะช่วยทาให้สรรพคุณทางยาของสมุนไพรซึมได้เร็วขึ้น
ผิวมะกรูด มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Citrus hystrix DC. มีสรรพคุณในการรักษาอาการหน้า
มืดเป็นลม แก้อาการวิงเวียน และบารุงหัวใจ ขับลมในลาไส้ได้อีกด้วย

6. ขมิ้นชัน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Curcuma longa Linn. Zingiberaceae
มีสรรพคุณในการลดการอักเสบจากแมลงสัตว์กัดต่อย ลดอาการแพ้ได้
ไพล มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Zingiber cassumunar Roxb.
มีสรรพคุณในการลด อาการปวด บวมแดง และแก้ฟกช้าได้ด้วย
ใบส้มป่อย มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Acacia rugata Merr
มีสรรพคุณในการรักษาโรคผิวหนัง
ใบมะขาม มีชื่อวิทยาศาสตร์ Tamarindus indica Linn.
มีสรรพคุณในการบารุงผิวพรรณ
ง
ง
ง
ง
ง
ง

7.  ผ้าขาวบาง ควรจะเป็นผ้าฝ้ายหรือผ้าดิบ เพื่อไม่ให้ตัวสมุนไพรหลุดออกมาจากตัวผ้าได้
 สมุนไพรข้างต้นที่กล่าวมาแล้ว ก่อนนามาทาลูกประคบต้องทาความสะอาด แล้วหั่น
 สับเป็นชิ้นเล็ก ๆ
 หม้อสาหรับนึ่งลูกประคบ
 เชือกที่ไว้ใช้สาหรับมัดลูกประคบ

8.  เตรียมสมุนไพรให้พร้อมก่อนลงมือปรุงตามสูตรลูกประคบสมุนไพร หั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ
โขลกพอแหลก นาสมุนไพรชั่งน้าหนักแต่ละชนิดตามสูตรมาตรฐานที่กาหนดไว้
 นาส่วนผสมทั้งหมดของลูกประคบสมุนไพรมาคลุกเคล้าเข้าด้วยกัน เมื่อส่วนผสม
เข้ากันดี แล้วนามาทดสอบน้าหนักรวมกันอีกครั้งหนึ่ง
 นาส่วนผสมสมุนไพรลูกประคบมาใส่ในผ้า ห่อเป็นลูกประคบสมุนไพร รัดด้วยเชือกให้
แน่นพร้อมใช้

9.  นาส่วนผสมสมุนไพรของลูกประคบมาวางตรงกลางผ้า เริ่มต้นจับมุมผ้าสองมุม ขึ้นมาทบกัน
โดยจับทีละมุมจนครบทั้งสี่มุม จากนั้นจะเกิดมุมผ้าขึ้นมาอีกสี่มุม ให้รวบมุมผ้าที่ละมุม อีกครั้งหนึ่ง
จนครบทั้งสี่มุม
 แต่งชายผ้าให้เรียบร้อย ซ้อนกันเป็นชายเดียว จากนั้นค่อย ๆ จัดแต่งลูกประคบสมุนไพร
ให้เป็นรูปทรงกลมที่สวยงาม
 เมื่อได้ลูกประคบสมุนไพรที่เป็นรูปทรงกลมที่สวยงามแล้ว ให้นาเชือกมาพับครึ่ง ร้อยเป็นห่วง
ให้ชายทั้งสองเท่ากัน

10.  จากนั้นพันทบกันสองรอบแล้วผูกให้แน่นด้วยเงื่อนตายหนึ่งรอบ ก็จะทาให้เหลือปลายผ้าที่
เท่ากันทั้งสองข้าง ค่อย ๆ จัดระเบียบชายผ้าในส่วนที่จะทาเป็นด้ามจับลูกประคบสมุนไพร
 การทาด้ามจับลูกประคบสมุนไพร โดยการจับชายผ้าที่เหลือมาซ้อนกันให้เรียบร้อย เสร็จแล้ว
พับเข้าหากันเพอื่เก็บชายผ้าท้งัสองด้าน
 หลังจากที่เราจัดแต่งและซ่อนชายผ้าของลูกประคบสมุนไพรเป็นที่เรียบร้อยแล้ว ให้พับลงมา
ประมาณ สองนิ้วครึ่ง เพื่อทาด้ามจับ ใช้ปลายของเชือกเส้นเดิมมาพันทบกันอีกสองรอบ โดยการผูก
เชือกแบบเงอื่นตายให้แน่นอีกครั้งหนึ่ง
 ให้ซ่อนปลายเชือกไว้ในซอกผ้าตรงรอยพับที่เป็นด้ามจับ เพื่อให้ลูกประคบสมุนไพรมีความ
แข็งแรงและสวยงามคงทนต่อการใช้งาน

11. ๑. ใช้ผ้าจับลูกประคบขณะร้อน ยกขึ้นจากปากหม้อ
๒. ใช้ลูกประคบแตะที่ท้องแขนตนเอง ทดสอบความร้อน
๓. ช่วงแรกแตะลูกประคบ และยกขึ้นโดยเร็ว จนกว่าลูกประคบจะคลายความร้อนลง
๔. จากนั้นจึงวางลูกประคบได้นานพอประมาณ แล้วกดเน้นบริเวณที่ต้องการ
๕. เปลี่ยนลูกประคบเมื่อเย็นลง

12. ๑. บรรเทาอาการปวดเมื่อย
๒. ช่วยลดอาการบวม อักเสบของกล้ามเนื้อ เอ็น ข้อต่อหลัง ๒๔-๔๘ ชั่วโมง
๓. ลดอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ
๔. ช่วยให้เนื้อเยื่อ พังผืดคลายตัวออก
๕. ลดการติดขัดของข้อต่อ
๖. ลดอาการปวด
๗. ช่วยเพิ่มการไหลเวียนของโลหิต

13. ๑. ห้ามใช้ลูกประคบที่ร้อนเกินไป
๒. บริเวณผิวหนังอ่อนๆ หรือบาดเจ็บ ต้องมีผ้าขนหนูรองก่อน
๓. ควรระวังผู้ป่วยที่เป็นเบาหวาน อัมพาต เด็ก ผู้สูงอายุ เพราะการตอบสนองต่อความร้อนช้า
๔. ไม่ประคบกับกรณีการอักเสบ บวม ในช่วง ๒๕ ชั่วโมงแรก เพราะอาจจะบวมมากขึ้น
ควรประคบน้าเย็นก่อน
๕. หลังจากประคบ ไม่ควรอาบน้าทันที

14. ๖.ไม่ควรใช้ลูกประคบที่ร้อนเกินไป โดยเฉพาะบริเวณผิวหนังที่เคยเป็นแผลมาก่อนหรือบริเวณที่มี
กระดูกยื่น และต้องระมัดระวังเป็นพิเศษในผู้ป่วยโรคเบาหวาน อัมพาต ในเด็กและผู้สูงอายุ เพราะมักมี
ความรู้สึกในการรับรู้และตอบสนองช้า อาจทาให้ผิวหนังไหม้พองได้ง่าย
๗.ไม่ควรใช้การประคบสมุนไพรในกรณีที่มีอาการอักเสบ บวม แดง ร้อน ในช่วง 24 ชั่วโมงแรก
เพราะจะทาให้อักเสบบวมมากขึ้นและอาจมีเลือดออกมากตามมาได้
๘.หลังจากประคบสมุนไพรเสร็จใหม่ ๆ ไม่ควรอาบน้าทันที เพราะจะไปล้างตัวยาจากผิวหนัง และ
ร่างกายยังไม่สามารถปรับตัวได้ทัน อาจทาให้เกิดเป็นไข้ได้

15. ลูกประคบสมุนไพรที่ใช้ครั้งหนึ่งแล้วสามารถเก็บไว้ได้นาน 3-5 วัน หลังจากใช้แล้วควรผึ่งลูก
ประคบให้แห้ง เก็บใส่ถุงหรือภาชนะปิดฝาให้แน่นแช่ตู้เย็นจะเก็บได้นานขึ้น ให้สังเกตถ้าลูกประคบมีเชื้อรา
ปรากฏให้เห็นและมีกลิ่นเหม็นเปรี้ยว หรือสีเหลืองจางลง แสดงว่าตัวยาเสีย ไม่มีคุณภาพไม่ควรนามาใช้อีก
ต่อไป เพราะจะใช้ไม่ได้ผล