МИС-МТС - "Оюутны эрдэм шинжилгээний бага хурал 2018"

1. МАНДАХ ИХ СУРГУУЛЬ
Мэдээлэл, Технологийн сургууль
НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН САНГИЙН ЗАРЛАГАД
НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Гүйцэтгэсэн: Г.Балдандорж (SA16D002)
М.Нандинцэцэг (SA16D016)
М.Энэрэл (SA16D033)
УЛААНБААТАР ХОТ
2018 ОН

2. 1
НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН САНГИЙН ЗАРЛАГАД НӨЛӨӨЛӨХ
НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Г.Балдандорж (SA16D002)
М.Нандинцэцэг (SA16D016)
М.Энэрэл (SA16D033)
Удирдсан багш:......................./Ахлах багш, магистр: Б.Цэнд-аюуш/
Хураангуй
Өнгөрсөн хугацаанд Нийгмийн халамжийн багц хуульд хэд хэдэн удаа нэмэлт, өөрчлөлт
оруулж, шинэчлэн найруулсан ба халамжийн чиглэлийн шинэ хуулиудыг ч нэмж баталжээ.
Одоо нийгмийн халамжийн чиглэлээр 5 хуулийг дагаж мөрдөж байна.Эдгээр хуулийн хүрээнд
ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, алдар цолтой ахмад настан, хүүхэд, эхчүүд болон
нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай иргэдэд төрөөс тэтгэвэр,
тэтгэмж олгож, тусламж, үйлчилгээ үзүүлж байна. Ийнхүү зорилтот бүлгийн өрх, иргэдэд
туслах зорилгоор зарцуулсан хөрөнгө, хандивийг хүлээн авч бүртгэх, зохих эзэнд нь хүргэх,
хяналт тавих нэгдсэн зохицуулалтууд дутмаг байна.
Түлхүүр үг : Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, тэтгэвэр, тэтгэмж, тусламж, хөнгөлөлт
ОРШИЛ
Дундаж орлоготой гадны улс орнууд ДНБ-ийхээ 1.6 орчим хувийг, өндөр орлоготой улс
орнууд ДНБ-нийхээ 1.9 орчим хувийг нийгмийн халамжийн арга хэмжээнд зарцуулж байна.
Нийгмийн халамжийн санг 100 хувь улсын ба орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлж байна.
Халамж хүртэгчдийг хүн амын бүлгээр ангилан үзвэл тэтгэврийн насны иргэд 70 хувь,
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд 87 хувь, 16-аас дээш насны хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 63
хувь нь халамжийн хөтөлбөрт хамрагдаж байна. Үүнээс үзэхэд халамжийн зардлын
хувиарлалт нь зөв зохистой байгаа эсэхэд дүгнэлт өгөхийг зорилоо.
Зорилгодоо хүрэхийн тулд дараах зорилтуудыг дэвшүүлсэн болно.
 Судалгааны сэдэвтэй холбогдох мэдээ мэдээлэлтэй танилцаж тэдгээрээс аль
боловсронгуйг сонгох
 Өнгөрсөн онуудын халамжийн хувиарлалтыг судлах
 Халамжийн сангийн буруу хувиарлалт байгаа эсэхийг судлах

3. 2
1. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
Нийгмийн халамж гэж “Нийгмийн халамжийн тухай” хуульд зааснаар эрүүл мэндийн
доройтолтой, гэр бүлийн халамж, асрамж дутагдалтай, бие даан, эсхүл бусдын тусламжгүйгээр
хэвийн амьдрах боломжгүй, өвөрмөц хэрэгцээ бүхий иргэн, нийгмийн халамжийн дэмжлэг,
туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүн иргэнд наад захын хэрэгцээг нь хангах
зорилгоор улсаас тэтгэвэр, тэтгэмж олгох, тусгайлсан үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг
хэлдэг.
Нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр авах эрх үүсээгүй, Нийгмийн халамжийн тухай
хуульд заасан иргэнд дараах хүмүүс хамрагдана.
 Хууль ёсны тэжээн тэтгэгч нь ахмад настан эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн бөгөөд
тэдгээр нь дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх боломжгүй нь тогтоогдсон бол 60 түүнээс дээш
настай эрэгтэй, 55 түүнээс дээш настай эмэгтэй
 Тэжээн тэтгэх хүүхэд, төрөл садны хүнгүй 60 түүнээс дээш настай эрэгтэй, 55 түүнээс
дээш настай эмэгтэй
 Хөдөлмөрийн чадвараа 50 түүнээс дээш хувиар алдсан, 16 насанд хүрсэн хөгжлийн
бэрхшээлтэй иргэн
 16 насанд хүрсэн одой иргэн
 18 хүртэлх насны 4 түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх толгойлсон 45 насанд хүрсэн эх, 50
насанд хүрсэн эцэг
 Тэжээгч нь нас барсан гэр бүлийн 18 хүртэлх насны хүүхэд
Зураг 1. Нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа, төрлөөр
/ Эх сурвалж: http://hudulmur-halamj.gov.mn/

4. 3
2. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГТ
2.1. 2016 онд нийгмийн халамж, тэтгэмжинд (тэрбум төгрөг)
2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар
өссөн дүнгээр нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт 65110 иргэнд 86.7 тэрбум төгрөг, нийгмийн
халамжийн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмжинд 66183 иргэнд 31.7 тэрбум төгрөг, онцгой тохиолдлын
болон амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмжинд 71850 иргэнд 24.9 тэрбум төгрөг, жирэмсэн
болон нярай, хөхүүл хүүхэдтэй эхчүүдийн тэтгэмжинд 145675 иргэнд 36.3 тэрбум төгрөг,
алдарт эхийн одонтой эхчүүдэд олгох тэтгэмжинд 210196 иргэнд 28.4 тэрбум төгрөг,
төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд 3150 иргэнд, 279.2 сая төгрөг, хүнс тэжээлийн дэмжлэг
1
нийгмийн
халамжийн
тэтгэвэрт
86.70
нийгмийн
халамжийн
нөхцөлт мөнгөн
тэтгэмжинд
31.70
онцгой
тохиолдлын болон
амьжиргааг
дэмжих мөнгөн
тэтгэмжинд
24.90
жирэмсэн болон
нярай, хөхүүл
хүүхэдтэй
эхчүүдийн
тэтгэмжинд
36.30
алдарт эхийн
одонтой эхчүүдэд
олгох тэтгэмжинд
28.40
төрөлжсөн
асрамжийн
үйлчилгээнд
279.20
хүнс тэжээлийн
дэмжлэг үзүүлэх
үйлчилгээнд
давхардсан
тоогоор
15.80
олон нийтийн
оролцоонд
түшиглэсэн
халамжийн
үйлчилгээнд
1.70
86.70
31.7024.9036.3028.40
279.20
15.801.70
0.00
50.00
100.00
150.00
200.00
250.00
300.00
2016 онд нийгмийн халамж,
тэтгэмжинд (тэрбум төгрөг)
65110
66183
71850
145675
210196
3150
594785
2430
2016 онд нийгмийн халамж,
тэтгэмж хүртсэн иргэд
нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт
нийгмийн халамжийн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмжинд
онцгой тохиолдлын болон амьжиргааг дэмжих мөнгөн
тэтгэмжинд
жирэмсэн болон нярай, хөхүүл хүүхэдтэй эхчүүдийн
тэтгэмжинд
алдарт эхийн одонтой эхчүүдэд олгох тэтгэмжинд
төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд
хүнс тэжээлийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээнд
давхардсан тоогоор
олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн
үйлчилгээнд
Зураг 1. 2016 онд нийгмийн халамж, тэтгэмж
хүртсэн иргэд/ Эх сурвалж: Монгол улсын нэгдсэн
төсвийн 2016 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл
Зураг 2. 2016 онд нийгмийн халамж, тэтгэмжинд
(тэрбум төгрөг) / Эх сурвалж: Монгол улсын
нэгдсэн төсвийн 2016 оны төсвийн хүрээний
мэдэгдэл

5. 4
үзүүлэх үйлчилгээнд давхардсан тоогоор 594785 иргэнд, 15.8 тэрбум төгрөг, олон нийтийн
оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд 2430 иргэнд, 1.7 тэрбум төгрөгийг олгох
ажлыг зохион байгуулж, мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангаж ажиллалаа.
2.2. Тэтгэмжийн даатгалын сангийн зарлагын нөлөөлөл
Хүснэгт 1. Тэтгэмжийн даатгалын сангийн зарлагын нөлөөлөл
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол
Тэтгэмжийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн нэмэгдлийн 70.3 хувь нь хүний тооны
өсөлтөөс, 29.7 хувь нь дундаж тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэмэгдлээс нөлөөлж байна. Нийгмийн
даатгалын сангийн урд жилүүдийн гүйцэтгэл, холбогдох мэдээлэлд үндэслэн хийсэн тооцоо,
судалгаанаас үзэхэд тэтгэмжийн даатгалын сан 2014 онд 64.5 сая, 2015 онд 8,343.0 сая төгрөг,
2016 оны ХБГ 21,996.2 сая төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж, тэтгэврийн даатгалын сангийн
тогтвортой үйл ажиллагаа алдагдаж байгаа ба энэ алдагдал 2017 онд 8,766.1 сая төгрөгт
хүрэсэн байна.
2.3. Нийгмийн халамжийн сангийн зарлагын шинжилгээ
Нийгмийн халамжийн сангийн зарлагын шинжилгээ хийхээр сонгон авсан хүчин
зүйлсийг хавсралтаар[1] харуулав
EViews програм ашиглан үнэлсэн тооцоолол
Шугаман хамаарлаарх регрессийн тэгшитгэл:
Y = -0.29182*X1 + 54.92792*X2 - 0.00557*X3 + 0.28062*X4 - 10522.71206 [2]
Y – Нийгмийн халамжийн сангийн зарлага (сая.төг)
X1 – Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд
X2 – Халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, тусламж, хөнгөлөлт авсан хүний тоо(мян.хүн)
X3 – Татварын орлого (сая.төг)
X4 – Хүн амын амьжиргааны доод түвшин, нэг хүнд ногдох сараар(төг)
Регрессийн тэгшитгэлийн параметрийн үнэлгээнээс харвал :
 Шугаман хамаарлаар тооцоход нийгмийн халамжийн сангийн зарлага (сая.төг) нь
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, татварын орлого (сая.төг), тогтмол хүчин(C) зүйлстэй хэт
өндөр хамааралтай гарсан тул тэдгээр хувьсагчдыг шалгах хэрэгтэй.

6. 5
Иймд log(),log() загвар буюу муруй шугаман хамаарлаар тооцоход дараах үр дүн гарсан.
LOG(Y) = -0.57312*LOG(X1) + 0.36216*LOG(X2) - 0.22887*LOG(X3) + 1.14534*LOG(X4) + 4.30380
[3], [4]
Дээрх үр дүнгээс харахад сонгон авсан хувьсагчид тогтмол бус хэлбэлзэн өөрчлөгдөж байгаа
боловч X1, Х3 хэт өндөр хамааралтай гарсан тул тэдгээр хувьсагчдыг нэгийг хасаж log(),log()
загварыг сайжруулах хэрэгтэй болсон.
LOG(Y) = -1.03046*LOG(X1) + 0.38369*LOG(X2) + 0.97303*LOG(X4) + 8.20522 [5], [6]
Регрессийн тэгшитгэлийн параметрийн үнэлгээнээс харвал :
 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд нь 1 нэгжээр өсвөл Нийгмийн халамжийн сангийн
зарлага (сая.төг) ойролцоогоор -103.04 хувиар буурж
 Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, тусламж, хөнгөлөлт авсан хүний тоо(мян.хүн)
нэг нэгжээр өсвөл Нийгмийн халамжийн сангийн зарлага (сая.төг) ойролцоогоор 0.3837
нэгжээр өсөж
 Хүн амын амьжиргааны доод түвшин, нэг хүнд сард ногдохоор(төг) нэг нэгжээр өсвөл
Нийгмийн халамжийн сангийн зарлага (сая.төг) ойролцоогоор 0.973 нэгжээр өсөж
байгаа нь харагдаж байна.
Регрессийн тэгшитгэлийн детерминацийн коэффициент нь 0.982 буюу хамааран хувьсагчийн
өөрчлөлт нь регрессийн тэгшитгэлд байгаа үл хамааран хувьсагчдын өөрчлөлтөөс 98.2 хувь
хамаарч байгаа нь Нийгмийн халамжийн сангийн зарлагад үл хамааран хувьсагчид тодорхой
хэмжээний нөлөө үзүүлдэг болох нь харагдаж байна

7. 6
ДҮГНЭЛТ
Нийгмийн халамжийн үйлчилгээний нэр төрөл олон, хамрах хүрээ хэт өргөн, жилд 730,0
орчим мянган хүнийг хамруулж, 4 хүн тутмын нэгд төрөөс халамж үзүүлж байгаа нь
халамжийн үйлчилгээ зорилтот бүлэгт чиглээгүйг илэрхийлж байна. Тухайлбал, бидний
хийсэн судалгааны дүнгээс харахад нийт халамжийн зардал нь халамжийн үйлчилгээ авдаг
иргэдийн тоотой зөв харьцаатай байгаа ч хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тоотой урвуу
хамааралтай байна. Энэ нь халамжийн буруу хувиарлалт байгааг үзүүлж байна. Үүнээс гадна
амьжиргааны түвшин нь халамжийн зардалтай эерэг хамааралтай байгаа нь халамжийн
үйлчилгээ зорилтот бүлэгтээ хүрч чадахгүй байгааг илэрхийлж байна.
САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ
Нийгмийн халамжийн сангийн хөрөнгийн төсөвлөлт, зарцуулалт, тайлагналтыг ил тод,
нээлттэй болгож, хяналтыг сайжруулах. Түүнчлэн нийгмийн халамжийн сангийн хөрөнгийн
эх үүсвэрийг улс, орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэхээс гадна нийгмийн хариуцлагын
хүрээнд зорилтот бүлгийн өрх, иргэдэд зарцуулсан хөрөнгийн бүртгэл мэдээллийг сайжруулж,
хувийн хэвшилд татварын хөнгөлөлт эдлүүлэх замаар халамжийн сангийн эх үүсвэрийг
нэмэгдүүлэх бололцоог судалах.

8. 7
АШИГЛАСАН НОМ ЗҮЙ
1. https://www.1212.mn/
2. http://hudulmur-halamj.gov.mn/
3. https://www.nso.mn/
4. Монгол улсын 2017 оны нэгдсэн төсвийн танилцуулга
5. Монгол улсын нэгдсэн төсвийн 2016 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл
6. Мандах Их Сургууль, (2018). Эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын стандарт

9. 8
Хавсралт 1 Нийгмийн халамжийн сангийн зарлагад нөлөөлөх хүчин зүйлс
Огноо Нийгмийн
халамжийн
сангийн зарлага
(сая.төг)
Хөгжлийн
бэрхшээл-тэй
иргэд
Нийгмийн халамжийн
тэтгэвэр, тэтгэмж,
тусламж, хөнгөлөлт
авсан хүний тоо(мян.хүн)
Татварын
орлого (сая.төг)
Хүн амын
амьжиргааны доод
түвшин, нэг хүнд
сард ногдохоор(төг)
2004 24,364.70 66,225 155.5 583,118.96 109,100.00
2005 42,025.90 73,001 963.2 692,206.49 123,100.00
2006 75,401.20 71,053 1,324 1,128,140.57 191,900.00
2007 115,290.80 71,908 1,505.30 1,502,309.92 277,900.00
2008 218,666.50 76,369 2,563.90 1,890,896.70 454,000.00
2009 244,209.50 80,796 2,474 1,620,549.80 465,300.00
2010 99,312.70 82,631 508 2,688,236.35 472,700.00
2011 131,874.70 86,865 620 3,668,307.80 537,600.00
2012 181,444.80 92,263 1,478 4,203,321.40 589,400.00
2013 233,243.60 96,325 1,588 5,072,793.40 675,700.00
2014 241,792.90 99,573 1,666 5,157,024.50 759,400.00
2015 256,869.50 101,730 1,704 5,118,979.40 841,900.00
2016 266,601.50 100,993 1,909 4,950,950.20 846,000.00
2017 268,585.50 103,630 2,036 6,302,609.80 857,200.00
Эх сурвалж: www.1212.mn
Хавсралт 2 EViews програм ашиглан үнэлсэн тооцоолол шугаман хамаарал
Dependent Variable: Y
Included observations: 14
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
X1 -0.291815 1.993282 -0.146399 0.8868
X2 54.92792 7.979293 6.883808 0.0001
X3 -0.005572 0.010984 -0.507307 0.6241
X4 0.280623 0.082857 3.386829 0.0080
C -10522.71 126049.0 -0.083481 0.9353
R-squared 0.979905 Mean dependent var 171406.0
Adjusted R-squared 0.970974 S.D. dependent var 87578.23
S.E. of regression 14920.68 Akaike info criterion 22.33134
Sum squared resid 2.00E+09 Schwarz criterion 22.55957
Log likelihood -151.3194 Hannan-Quinn criter. 22.31021
F-statistic 109.7192 Durbin-Watson stat 2.058408
Prob(F-statistic) 0.000000
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол

10. 9
Хавсралт 3 EViews програм ашиглан үнэлсэн тооцоолол муруй шугаман хамаарал
Dependent Variable: LOG(Y)
Method: Least Squares
Sample: 2004 2017
Included observations: 14
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
LOG(X1) -0.573122 0.484023 -1.184080 0.2667
LOG(X2) 0.362136 0.040132 9.023632 0.0000
LOG(X3) -0.228873 0.154805 -1.478455 0.1734
LOG(X4) 1.145344 0.146725 7.806054 0.0000
C 4.303804 4.199299 1.024886 0.3322
R-squared 0.992094 Mean dependent var 11.85318
Adjusted R-squared 0.988580 S.D. dependent var 0.753952
S.E. of regression 0.080570 Akaike info criterion -1.926939
Sum squared resid 0.058423 Schwarz criterion -1.698704
Log likelihood 18.48857 Hannan-Quinn criter. -1.948066
F-statistic 282.3462 Durbin-Watson stat 2.484535
Prob(F-statistic) 0.000000
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол
Хавсралт 4 Корреляцийн шинжилгээ
Y X1 X2 X3 X4
1.000000 0.827537 0.792005 0.781851 0.898507
0.827537 1.000000 0.376094 0.978241 0.973621
0.792005 0.376094 1.000000 0.312836 0.476646
0.781851 0.978241 0.312836 1.000000 0.954866
0.898507 0.973621 0.476646 0.954866 1.000000
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол
Хавсралт 5 EViews програм ашиглан үнэлсэн тооцоолол муруй шугаман хамаарал
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
LOG(X1) -1.030464 0.393729 -2.617192 0.0257
LOG(X2) 0.383686 0.039546 9.702212 0.0000
LOG(X4) 0.973031 0.094269 10.32184 0.0000
C 8.205227 3.454842 2.374994 0.0389
R-squared 0.990174 Mean dependent var 11.85318
Adjusted R-squared 0.987226 S.D. dependent var 0.753952
S.E. of regression 0.085213 Akaike info criterion -1.852372
Sum squared resid 0.072612 Schwarz criterion -1.669785
Log likelihood 16.96661 Hannan-Quinn criter. -1.869274
F-statistic 335.9009 Durbin-Watson stat 2.469444
Prob(F-statistic) 0.000000
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол

11. 10
Хавсралт 6 Регрессийн тэгшитгэлийн үнэлгээний алдааны утгууд
obs Actual Fitted Residual Residual Plot
2004 10.1009 9.98974 0.11115 | . | . * |
2005 10.6460 10.7065 -0.06049 | . * | . |
2006 11.2306 11.2885 -0.05790 | . * | . |
2007 11.6552 11.6857 -0.03048 | . * | . |
2008 12.2953 12.3056 -0.01029 | . *| . |
2009 12.4058 12.2578 0.14803 | . | . *|
2010 11.5060 11.6425 -0.13652 | * . | . |
2011 11.7896 11.7927 -0.00308 | . * . |
2012 12.1087 12.1534 -0.04468 | . * | . |
2013 12.3598 12.2695 0.09035 | . | * |
2014 12.3958 12.3673 0.02849 | . | * . |
2015 12.4563 12.4543 0.00206 | . * . |
2016 12.4935 12.5101 -0.01656 | . *| . |
2017 12.5009 12.5210 -0.02010 | . * | . |
Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоолол