Засаглал

1. ЗАСАГЛАЛ

2. Source: WHO Regional Office for Western Pacific (2016).
Universal Health Coverage: Moving Towards Better Health.
Manila: World Health Organization; 2016.
Чанар Үр ашиг Тэгш байдал Хариуцлагатай
байдал
Тогтвортой
байдал ба уян
хатан байдал
• Зохицуулалтууд
• Үр дүнтэй,
хариуцлагатай
үйлчилгээ
• Хувь хүн, гэр бүл
болон хамт
олны оролцоо
• ЭМ-ийн
тогтолцооны
архитектур
• Үйлчилгээний
зохистой орчин,
хэрэглээг
дэмжсэн
урамшуулал
• Менежментийн
үр ашиг, үр дүн
• Санхүүгийн
хамгаалалт
• Үйлчилгээний
хамралт,
хүртээмж
• Үл ялгаварлан
гадуурхал
• Засгийн газрын
манлайлал
• Хамтын
ажиллагаа
• Нээлттэй ил тод
хяналт үнэлгээ
• НЭМ-ийн бэлэн
байдал
• Хамт олны
чадавхи
• Тогтолцооны
нийцтэй,
тогтвортой
байдал

3. Хариуцлага
Үйл ажиллагааны талбарууд:
4.1 Засгийн газрын манлайлал ба ЭМ-ийн хууль, дүрэм
4.2 Нийгмийн бодлогын чиглэлээрх хамтын ажиллагаа
4.3 Нээлтэй ил тод байдал, хяналт үнэлгээ
a. ЭМ-ийн салбарын алсын харааг тодорхойлох болон нөөцийн хангалттай байдлыг
нягтлах
b. Хууль эрх зүйн болон зохицуулагч байгууллагуудын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх
c. Манлайлал, менежментын чадавхийг бүрдүүлэх
a. Засгийн газрын байгууллагуудын салбар дундын хамтын ажиллагааг хангах
b. ЭМ-ийн нэгдсэн эрх ашгийн үүднээс төрийн бус байгууллагуудтай ажиллах
c. Иргэдийг өөрсдийн эрх ашигт нөлөөлөх шийдвэр, үйл ажиллагаанд оролцох
чадавхи, эрхийг олгох
a. Үр ашигтай ЭМ-ийн мэдээллийн тогтолцоо болон мэдээллийн урсгалыг бий
болгох
b. Мэдээллийн хүртээмж, нээлттэй байдлыг дэмжих
c. ЭМ-ийн бодлогын судалгаа хийдэг болон нотолгоогоор хангадаг
байгууллагуудын чадавхийг дээшлүүлэх

4. 4
Эрүүл мэндийг тодорхойлогч хүчин
зүйлсүүд
Боловсрол
Ажлын
орчин
Амьдрах ажиллах орчин
Ажилгүй-
дэл
Ус ба ариутгал
ЭМ-ийн тусламж
үйлчилгээ
Орон сууцжуулалт
ХАА-н болон хүнсний
бүтээгдэхүүн Нас, Хүйс, Үндсэн
хуулийн хүчин зүйлс
Нийгэм эдийн засаг, соёл,
орчны ерөнхий хүчин зүйлс
Нийгэм хамт
олны сүлжээ
Хувь хүний
амьдралын
хэвшилтэй
холбоотой
хүчин зүйлс

5. Бусад салбаруудтай хамтран
ажиллах нь

6. Хүн амын бүртгэлийн асуудал
(Монгол улсын жишээ)
• АХБ-ны 2010 онд хийсэн Нөхцөл Байдлын Судалгаа:
– Хүн амын бүртгэлгүй иргэдийн дөнгөж 25% нь ЭМ-ийн
үйлчилгээ авч чадсан бол бүртгэлтэй иргэдийн хувьд
энэ нь 62.2%-тай байна.
– Судалгаанд оролцогсдын 1/3 нь шаардлагатай үедээ
ЭМАШТ авч чадаагүй байна. Учир нь:
• Мөнгө байгаагүй (77.5 %),
• ЭМ-ийн даатгалгүй (55.9%), болон
• Хэт хол байрлалтай (31.8%).
– Төрөөс нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрүүд болон
зорилтот интервенцүүдийг хэрэгжүүлэх замаар иргэний
бүртгэлийн тогтолцоог сайжруулж байна. Энэ нь
хөдөөнөөс хот руу шилжин суурьшигчдыг бүртгэх, ЭМ-
ийн үйлчилгээнд хамруулах боломжийг олгож байна.
Source: WHO (2013). Health Systems in Transition: Mongolia Health Systems review. Asia Pacific Observatory on Health Systems and Policies.
http://www.wpro.who.int/asia_pacific_observatory/hits/series/Mongolia_Health_Systems_Review.pdf

7. 7
Салбар дундын хамтын ажиллагаа
Засаглалын үйл ажиллагаа
Салбардундынзасаглалынбүтэц
Нотолгооны
дэмжлэг
Зорилгоо
тодорхойлох
Зохицуулалт
Зөвлөх
ХШҮ
Бодлогочиглэл
Санхүүгийн
дэмжлэг
Хуульэрхзүйн
эрхолгох
Хэрэгжилт&
менежмент
Засгийн газрын
түвшин
ЗГ-ын кабинет холбогдох хороо, хэрэг
эрхлэх газар
  
Парламентын
түвшин
УИХ-ын хороод
    
Хүнд суртлын
түвшин (төрийн
алба)
ЗГ-ын байгууллагууд хоорондын хороод,
нэгж, албадууд
     
Мега- яамдууд болон нэгдсэн бүтцүүд  
Санхүүжилтын
зохицуулалтыг
удирдах нь
Нэгдсэн төсөв   
Төлөөллийн санхүүжилт     
ЗГ-аас бусад
талуудын оролцоо
Нийгмийн оролцоо    
Оролцогч талуудын оролцоо    
Шйлдэрлэлийн салбарын оролцоо  

8. 8
Салбаруудын хамтын ажиллагаан дахь
хамгийн сайн зөвшилцлүүд
Санал болгож үйл
ажиллагаанууд
Жишээнүүд:
Нийгмийн хөгжлийг
эрчимжүүлэх
Нийгмийн тэгш байдлын төлөө нийгмийн салбарууд болон бусад түншлэгчдийн
хамтын ажиллагаа:
• Бага насны хүүхдийн хөгжил
• Эмэгтэйчүүд, охидын боловсрол ба эрүүл сургуулийн орчин
• Эмзэг бүлгийн хүн амд үзүүлэх суурь тусламж үйлчилгээ ба хамтын ажиллагааны
дүнд бий болгосон ажлын байрны сайжруулсан нөхцөл
Эрүүл хотжилтыг
дэмжих
• Эрүүл ба аюулгүй байдлыг дэмжихийн тулд нийтийн үйлчилгээний болон дэд
бүтэц, хот төлөвлөлтийн ажилтнуудтай ажиллах
• Хүчирхийлэлгүй олон нийтийн газар, аюулгүй орчноор хангах
• Зам тээврийн осол, гэмтлийг бууруулах үүднээс зам, тээврийн дэд бүтэц,
боловсролын салбарын аюулгүй, хүртээмжтэй байдалд чиглэсэн хөрөнгө
оруулалт, зохицуулалтыг сайжруулах
Хүрээлэн буй орчны
нөлөөллөөс эрүүл
мэндийг хамгаалах
• Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг
бууруулахад чиглэсэн алхамуудыг хийх, энэ талаарх ойлголтыг сайжруулах,
эрүүл мэндийн тогтолцооны уян хатан байдлыг дэмжих
• Дэд бүтэц, уул уурхайн болон бусад үйлдвэрлэлийн төслүүдийн эрүүл мэнд
болон эрүүл мэндийн тэгш байдалд үзүүлж буй нөлөөллийг үнэлэх
• Дотоодын хүнсний үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, загасны аж ахуйг дэмжих,
хэрэглээг нэмэгдүүлэх

9. Оролцоо
• НДБЭБ-ийн ЭМТҮБНХ Үйл Ажиллагааны Хүрээ: Жишээ
– 1.3.1b. Хувь хүн, хэвлэл мэдээлэл болон ЭМ-ийн зөвлөх
байгууллагуудад харилцан мэдээлэл солилцох, ЭМ-ийн
үйлчилгээ үзүүлэгч болон бусад талуудтай холбогдон
ажиллах талбарыг бий болгох.
– 1.3.2a. Өвчтөний талаар мэдээлэл өгөх тухайлбал өвчтөний
санал сэтгэгдлийн судалгаа явуулах зэргээр өрх бүл, хамт
олонд чиглэсэн тогтолцоо бий болгох.
– 1.3.2b. Эмнэл зүйн алдаа, гомдол, санал хүсэлтийг тухайн
өвчтөний төлөөллийг оролцуулан шийдвэрлэдэг
байгууллагын эвлэрүүлэн зуучлах механизмыг бий болгох.
– 1.3.3b. Мэдлэг, туршлагаа хуваалцах ижил мэргэжилтний
дэмжих бүлгийг бий болгох.
Source: WHO Regional Office for Western Pacific (2016). Universal Health Coverage: Moving Towards Better Health. Action Framework for the Western Pacific Region. Manila:
World Health Organization; 2016.

10. 10
2 үндсэн хандлага байна
Нийгмийн
оролцоо
Оролцоог хангах
үүднээс холбогдох
хүн амын бүлгийг
чадавхжуулах
Бодлогын зөвлөлд
холбогдох хүн
амын бүлгийг
оролцуулах

11. 11
Мэдээлэл Зөвөлгөө Хамрагдалт Хамтын ажиллагаа Чадавхжуулалт
Үндсэнзорилтууд
Олон нийтийг
зохистой, тогтвортой
зорилтод нийцсэн
мэдээллээр хангах
замаар тэдгээрийн
тулгамдсан асуудал,
альтернатив боломж
шийдлийн талаарх
ойлголтыг
нэмэгдүүлнэ
Олон нийтийн зүгээс
дүн шинжилгээ,
альтернатив
шийдлүүдийн
талаар асууж
тодруулан эргэх
холбоогоор хангах
Олон нийттэй шууд
хамтран ажиллах
замаар тэдгээрийн
тулгамдсан асуудал
бэрхшээлийг ойлгох,
нягтлах
Олон нийттэй тухайн
асуудлын шийдэл,
альтернатив
шийдвэрүүдийг
гаргахтай холбоотой
сэдэв бүрээр
хамтран ажиллах
Олон нийтэд эцсийн
шийдвэрийг
гардуулан өгөх
Жишээаргахэрэгсэлтехник
Хэвлэмэл мэдээлэл
(баримтат хуудас,
үзүүлэн,
сурталчилгааны
хуудас);
Цахим мэдээлэл
(цахим хуудас;
сонин, хэвлэл);
Мэдээллийн сувгууд;
Нээлттэй төвүүд
/мэдээллийн цэг;
Хэвлэл мэдээллийн
оролцоо;
Үзэсгэлэн,
урлаг/тоглолт
Олон нийтийн хурал
цуглаан/сонсгол/
иргэний танхим дахь
санал зөвөлгөөн;
Санал/Асуулт
хариулт явуулах;
Бүлгийн ярилцлага;
Судалгаа асуумж,
ярилцлага (утсаар
болон цахимаар);
Иргэдийн
оролцооны карт
Оролцооны
үнэлгээнүүд
(зураглал болон
урьдчилсан таамаг
судалгаа);
Нийтийн болон
зөвшилцөх уулзалт
семинарууд
(Дэлхийн кафе,
charrettes, дугуй
ширээний
ярилцлага, г.м);
Зөвлөлдөх санал
асуулга
Оролцооны
төлөвлөлт ба
төсөвлөлт; Иргэний
зөвлөх танхим; Олон
нийтийн ажлын
хэсгүүд; Нийгмийн
хамтын
ажиллагааны
гэрээнүүд;
Зөвшилцөл; Хамтын
шийдвэр гаргалт ба
аудит/үнэлгээ;
Хамтарсан удирдах
хороо
Иргэний шүүх болон
бүх нийтийн санал
асуулга;
Нууцаар санал
хураалт;
Төлөөллийн
шийдвэр гаргах эрх
мэдэл.
Оролцооны хандлага ба арга хэрэгсэл

12. Оролцоо нь эрх мэдлийг дахин хуваарилахад
нөлөөлөх үү?
• Оролцоо нь эрх мэдлийг дахин
хуваарилах, чадавхжуулах
механизмын нэг гол арга
хэрэгсэл юм. Оролцоо нь тэгш
бус байдлыг бууруулах, нийгэм
рүү чиглэсэн аливаа үйл
ажиллагаа интервенцийг
өргөжүүлэх боломжийг олгодог.
Оролцооны аргад
тулгардаг бэрхшээлүүд
•Бие махбодийн
•Эдийн засгийн
•Мэдээллийн
•Нийгэм соёл, жендерийн

13. Оролцооны эхлэх цэгүүд
Нөхцөл
байдлын
үнэлгээ
Бодлого ба
Хөтөлбөр
боловсруулах
Үйл ажиллагааг
хэрэгжүүлэх
Хяналт
шинжилгээ
үнэлгээ
(Дахин)
төлөвлөлт

14. 14
Бүлгийн ажил

15. 15
Салбар дундын хамтын ажиллагаа
Түлхүүр асуулт:
•Хамтран ажиллагч салбарын нэр?
•Эрүүл мэндийн үйлчилгээ орхигдсон хүн амын
бүлэгт учирч буй саад бэрхшээлийг бууруулахад
энэхүү салбар яагаад ач холбогдолтой вэ?
•Энэхүү саад бэрхшээлийг даван туулахад цг
хамтрагч салбар ямар арга хэмжээг авах
шаардлагатай вэ? Энэ арга хэмжээ нь өвчтөний
замын зураглалын аль хэсэгт нь нийцэх вэ?

16. 16
Нийгмийн оролцооны бүлэг
Түлхүүр асуултууд:
•Гол оролцогч талын нэр (Засгийн газраас гадна)?
•Өвчтөний замын зураглалын дагуу тулгарч буй саад
бэрхшээлийг бууруулахад нийгмийн оролцоо нь
хэрхэн туслах вэ?
•Нийгмийн оролцооны ямар механизм, арга
замуудыг бий болгох вэ?

17. Залруулах механизмууд
Source: Feedback Matters: Designing Effective Grievance Redress Mechanisms for Bank-Financed Projects. Part 1: The Theory of Grievance Redress
World Bank’s Social Development Department, 2011
http://documents.worldbank.org/curated/en/342911468337294460/The-theory-of-grievance-redress
• Сайтар зохион байгуулж, хэрэгжүүлдэг Гомдол Барагдуулах
Механизмууд (ГБМ) нь үйл ажиллагааны үр ашигтай,
хариуцлагатай, ил тод байдлыг сайжруулдаг байна:
– Үйлчилгээ, нэр хүнд, чиг үүргийн талаар нийгэмд ойлгуулах
мэдээлэх;
– Хууран мэхлэлт, авилгалыг таслан зогсоох;
– Эрсдэлийг бууруулах;
– Ажилтнуудад практик үйл ажиллагааны санал/зөвлөмжүүдийг
өгөх замаар тэднийг илүү хариуцлагатай, ил тод, харилцаа сайтай
болоход нь дэмжлэг үзүүлэх;
– Байгууллагын дотод үйл ажиллагааны үр дүнтэй байдлыг үнэлэх;
болон
– Оролцогч талуудын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх.

18. Мэдээлэл ба Ил тод байдал
• НДБЭБ-ийн ЭМТҮБНХ Үйл Ажиллагааны Хүрээ:
Жишээ
– 4.3.2a. Засгийн газар, ЭМ-ийн болон даатгалын
байгууллагууд, худалдан авах ажиллагааны газруудын
талаарх мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах хууль эрх
зүйн орчин, механизмыг бий болгох.
– 4.3.2b. Санхүүгийн эх үүсвэр, зардал, ЭМ-ийн
үйлчилгээний индикаторууд болон ЭМ-ийн
үзүүлэлтүүдийг цаг хугацаанд нь хэрэглэгчид ээлтэй
байдлаар боловсруулж, түгээх замаар ЭМ-ийн
тогтолцооны гүйцэтгэлийг сайжруулах.
– 4.3.2c. Мэдээллийг нэгтгэх, тайлбарлах, түгээх үйл
ажиллагаанд иргэний нийгмийн байгууллагууд болон
хамт олны оролцоог хангах.
Source: WHO Regional Office for Western Pacific (2016). Universal Health Coverage: Moving Towards Better Health. Action Framework for the Western Pacific Region. Manila:
World Health Organization; 2016.

19. Ил тод байдал:
Шийдвэрлэх ёстой асуудлуудыг мэдэх нь
(Европын Холбооны орнуудын жишээн дээр)
• Европын Комиссоос2013 онд ЭМ-ийн салбар дахь
авилгалын судалгааг хийсэн бөгөөд авилгалын дараах
6 хэлбэрийг тодорхойлж, хэв шинжийг томьёолсон
байна:
– Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээн дэх хээл хахууль (албан
бус төлбөр),
– Худалдан авах ажиллагаан дахь хээл хахууль,
– Зах зээлийн шударга бус харилцаа (голчлон эмч болон
үйлдвэрлэгчдийн хоорондын),
– Өндөр түвшний албан тушаалыг буруугаар ашиглах,
– Хуурамч нөхөн төлбөрийн нэхэмжлэх (даатгалын
хуурамч нэхэмжлэл), болон
– Эм, эмнэлгийн хэрэгслийг хуурамчаар үйлдэх,
шамшигдуулах, хууль бус аргаар мөнгө олох хэрэгсэл
болгох (Европын Комисс, 2013).
• Тэдгээрийн авилгалыг хэмжихэд ашигласан арга нь
Европын улс үндэстнүүдийн авилгалын 86
“тохиолдол”-ыг цуглуулан дүн шинжилгээ хийж,
голлох мэргэжилтнүүдтэй хийсэн ярилцлага дээр
үндэслэсэн байна.
Source: European Commission (2013). Study on Corruption in the Healthcare Sector. European Commission – Directorate-General Home Affairs. Brussels.
https://www.stt.lt/documents/soc_tyrimai/20131219_study_on_corruption_in_the_healthcare_sector_en.pdf

20. Ил тод байдал ба Хариуцлагын асуудал–
МХЗ-уудад нөлөөлөх нөлөөллийн жишээ
Source: Vian T and Noguchi J (2014). Corruption in the Health Sector: Implications for Economic Development. A sectoral assessment prepared as input to the
OECD study Consequences of Corruption at the Sector Level and Implications for Economic Development.

21. Оролцоо Оролцоо
Оролцоо
Хариуцлагатай байдал Хариуцлагатай байдал
Ил тод байдалИл тод байдал
Ил тод байдал
МэдээлэлМэдээлэл
Мэдээлэл
Зохицох
чадвар
Стратегийн чиглэл- Төлөвлөлт–
Санхүүжилт– Дэг журам– Худалдан
авалт– Хяналт, аудит, дүгнэлт
Нийтийн болон
хувийн эрүүл
мэндийн үйлчилгээ
үзүүлэгчид– Эмийн
үйлдвэр болон
хангагчид –
Сургалтын төвүүд–
Судалгааны
байгууллагууд– МТ-
ийн шийдэл
Хэрэглэгч
болон
өвчтөний
холбоо–
засгийн газрын
бүлэг болон
иргэний
төлөөлөл
Харилцааны төрлүүд:
- Хууль, дүрэм
- Шатлан захирах/ өөртөө засах
улс
- Хөрөнгийн урсгал/ санхүүгийн
механизм
- Гэрээ болон урамшуулал
- Удирдлага, тайлагнах,
хяналт
- Үнэлгээ
Source: Elaborated by Myriam Bigdeli (WHO Governance team/HQ) based on Brinkerhof and Bossert.
Төр: Улс
төрчид,
эрх
баригчид
Үйлчлүүл
эгч/
Иргэд
Хангагч
Хариуцлагатай байдал
Үйлчилгээ

22. Эмзэг бүлгийн иргэдийн эрүүл мэндийг дэмжих үүднээс
засаглалыг бид хэрхэн сайжруулах вэ?
НДБЭБ-ийн ЭМТҮБНХ Үйл Ажиллагааны Хүрээ: Жишээ
• Засаглалын манлайлал ба хууль дүрэм
• Зохицуулалтууд ба зохицуулалтын орчин (ж., хувийн хэвшлийн үйлчилгэнэий өртөг)
• Хувь хүн, өрх бүл болон хамт олны оролцоо
• Менежтентын үр ашиг, үр дүн
• Нийгмийн бодлогын чиглэлээрх хамтын ажиллагаа
• Ил тод хяналт, үнэлгээ