1. ТЭТГЭВРИЙН ТУЛГАМДСАН АСУУДЛЫГ ШИЙДВЭРЛЭХ
Г.Нандинцэцэг
Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль,
Компьютерийн Техник Менежментийн сургууль,
Хүний нөөцийн удирдлага, 3-р дамжаа
И-мэйл: n_benzos@yahoo.com . Утас:99844584
Удирдсан багш Л.Цэрэнчимэд
Хураангуй
Монгол улсад хэрэгжүүлж байгаа өнөөгийн өндөр насны тэтгэврийн
тогтолцоо нь уламжлалт шугаман хувиарлалтаар тооцох ганцхан төрөлтэй
байгаа нь хуримтлагдсан мөнгөн хөрөнгийг зөв менежментээр удирдах
шаардлага зайлшгүй тулгараад байна. Учир нь нэг тэтгэвэр авагчдад
ноогдох тэтгэврийн хувь хэмжээ цалингийн доод хэмжээнээс бага байгаа
нь нийт хүн амын 7,59%-г эзлэж байгаа тэтгэврийн насны иргэдийн
амьдралын баталгаа алдагдахад хүргэж байна. Энэ үеийн тэтгэврийн
насныхан сард доод тал нь 108,000 мянган төгрөгний тэтгэвэр авч байж
хоол хүнс ойр зуурын хэрэгцээгээ хангах боломжмой байгааг хэрэглээний
үнэтэй харьцуулан судлахад харагдаж байна. Хүн амын амьжиргааны
түвшинг дээшлүүлж, тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх, байгууллагыг
бүтээмжтэй ажиллуулах, аиллагчдыг тогтоон барих хэрэгслийн нэг болох
өндөр насны тэтгэврийн санг бүрдүүлэх нь чухал асуудал болж байгааг
тусгахад илтгэлийн зорилго оршино.
Түлхүүр үг: тэтгэврийн сан, амьжиргааны түвшин, даатгал,
хэрэглээний үнэ, хуримтлал
Оршил
Монгол орон өндөр насны тэтгэвэр тооцохдоо уламжлалт аргыг
баримтлаж байгаа бөгөөд цаашдаа 2015 оноос нэрийн дансны
шинэчилсэн хувилбарыг сонгож байна.

2. Өндөр насны тэтгэвэр, түүнийг тогтоох аргачлал:
Өндөр насны тэтгэвэр гэдэг нь хүмүүс нас ахиснаас ажил
үйлчилгээ хийж гүйцэтгэх бие эрхтний болон физиологийн чадавхи
нь буурч ажиллах чадварын эрсдэлд өртсөн үеийн орлогын бууралт,
багасалтыг нөхөх үүднээс дахин хуваарилалтаар олгож буй мөнгөн
хангамжийг хэлнэ. [1]
Үүрэг:
Нас хөгширхөд орлогын эх үүсвэр болох
Орлогын эрсдэлээс хамгаалах
Ач холбогдол:
Амьжиргааны доод түвшинг хангах
Ажиллагчдын ирээдүйн төлөө ажил олгогчийн хариуцлагыг
нэмэгдүүлдэг
Эдийн засгийн өсөлтийн үр нөлөөг хувиарлах
Тэтгэврийн насны иргэдийн тоо:
Тэтгэврийн нас гэдэг нь: Хөгшрөлтийн улмаас хүний эрүүл
мэнд,бие махбодь ажил эрхлэх чадавхид өөрчлөлт орж, хөдөлмөрийн
харилцаанд гүйцэтгэх үүрэг нь өөрчлөгдөх үеийг “Тэтгэврийн нас”
гэж ойлгож болно.[2]
Монгол орны хувьд нийт
авагчдын тоог гаргавал:
хүн
[3]
амд
эзлэх
өндөр
насны
тэтгэвэр
Хүснэгт 1. Тэтгэвэр авагчдын
тоо
Д/д
1
2
3
4
Насны бүлгийн ангилал
Өндөр насны тэтгэврийн
иргэд /мян.хүн/
36,100
52,800
43,500
64,800
197,200
55-59 / эмэгтэй /
60-64
65-69
70 ба түүнээс дээш
НИЙТ
нийт хүн амд эзлэх хувь
Өндөр насны тэтгэврийн иргэд нийт хүн амд эзлэх хувь:
т эт гэв ри
йн нас ны
иргэд; 7%
1
2
т эт гэв ри
йн насны
иргэд;
93%
Графикаас
дүгнэн
үзэхэд
Монгол улсын нийт хүн ам /
2006
оны
байдлаар/
2,594,800 байгаагаас өндөр
насны тэтгэврийн иргэдийн
тоо 197,200 байгаа нь нийт
хүн амын 7,59%-ийг эзлэж
байна
Зураг.1

3. Өндөр насны тэтгэвэр тогтоох үндсэн 3-н арга
1.
Хуваарилалтын арга (PAYG): Энэ нь ажиллагсдаас шимтгэл
хураан авч тухайн
үед тэтгэвэр авч байгаа иргэдийн тэтгэвэрт
шууд зарцуулах орлогоороо зарлагаа нөхдөг арга юм.[4]
2.
Хуримтлалын арга(Full Funding): Энэ нь үе үеийн иргэн бүр
тэтгэвэрт
гарахаасаа
өмнө
урьдчилж
хөрөнгө
хуримтлуулах
санхүүгийн арга юм. Хуримтлагдсан хөрөнгийг өндөр насны
тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрсний дараа тэтгэврийн орлогын эх
үүсвэр
болгон
ашигладаг.
Уг
арга
нь
тэтгэврийн
бүрэн
хуримтлалын тогтолцоо бөгөөд хуримтлалын хэмжээ нь тэтгэвэрт
зарцуулах хөрөнгөтэй тэнцүү буюу түүнээс их байна.[5]
3.
Хагас хуримтлалын тогтолцооны арга(Partial Funding): Энэ
нь дээрх хоёр аргын завсрын санхүүжилтийн арга юм. Уг аргын
хувьд их хэмжээний хуримтлал бий болгож болно гэхдээ хуримтлал
нь тэтгэврийн тогтолцооноос олгож буй тэтгэвэрт зарцуулах
хөрөнгийн хэмжээнээс бага байна.[6]
Даатгуулагчдад тэтгэвэр хувиарлах зарчмын хувьд 1960 оноос
өмнөх үеийн иргэдэд шугаман аргаар,1960 оноос хойш төрсөн залуу
үеийнхэнд нэрийн дансны аргаар олгох бөгөөд дараах 3-н төрөлд
үндэслэн иргэдийн тэтгэврийг тогтоодог.
 Цалингаас хамааралтай тэтгэврийн тогтолцоо(Defined Benefit
(DB) System): Даатгуулагчийн тэтгэвэр түүний цалингийн
хувь хэмжээгээр
тодорхойлогдоно. Цалингаас
тооцох
тэтгэврийг
хуваарилалт
хуримтлал
ба
хагас
хуримтлалын зарчмаар санхүүжүүлж болно. Манай улсын 1960
оноос өмнө төрсөн иргэд энэ аргаар тэтгэврээ тогтоолгоно.
[7]
 Шимтгэлээс
хамааралтай
тэтгэврийн
тогтолцоо(Defined
Contribution (DC) System) : Оролцогч бүрийн шимтгэлийг
түүний
хөрөнгө
оруулалтын
нэрийн
дансанд
байршуулах
тэтгэврийн тогтолцоо юм. Тухайн иргэн тэтгэвэр тогтоолгох
үед тэтгэврийг нь санхүүжүүлэхийн тулд дансан дахь
хөрөнгийг ашиглана.[8]
 Шимтгэлээс хийсвэр тооцох тэтгэврийн тогтолцоо(Notional
Defined Contribution (NDC) System): Хуваарилалтын зарчмаар
санхүүжих нэрийн дансны тогтолцоо. Уг тогтолцоо нь
шимтгэлээс тооцох тогтолцоотой төсөөтэй. Гэхдээ шимтгэлээс
хийсвэр тооцох дансанд бодит хөрөнгө хуримтлагдахгүй,
тухайн иргэний тэтгэврийн эрхийг тодорхойлох бүртгэл
тооцооны арга юм. 1960-н оноос хойш төрсөн Монгол улсын
иргэнд энэ арга үйлчлэх бөгөөд 1999 оноос эхлээд эдгээр

4. иргэдийн
тэтгэврийн
даатгалын
шимтгэлийг
хүн
бүрийн
“Тэтгэврийн шимтгэлийн нэрийн данс ” –нд хуримтлуулж
байна.[9]
Монгол улсад баримтлаж буй тэтгэвэр тооцох 2 арга
1.
Шугаман арга(PAYGO) буюу Цалингаас хамааралтай тэтгэврийн
тогтолцоо(Defined Benefit (DB) System):
Монгол улсын 1960 оноос өмнө төрсөн иргэд цалингаас хамааралтай
тэтгэврийн тогтолцоо(Defined Benefit (DB) System) ны аргаар
тэтгэврээ тогтоолгох хуультай.Онцлог: даатгуулагчийн тэтгэвэр
түүний цалингийн хувь хэмжээгээр тодорхойлогдоно.
Үүрэг: Өндөр настай иргэдийг орлогын эрсдлээс хамгаалдаг.
Энэ систем нь өнөөгийн шимтгэл төлөгчийн хөрөнгөөр ахмад настны
тэтгэврийг
олгодог,
хуримтлуулсан
хөрөнгийн
нийт
хэмжээг
харгалзахгүйгээр
тодорхой
хууль
тогтоомжийн
үндсэн
дээр
тэтгэврийн хэмжээг нь тогтоож олгодог.
Тэтгэвэр тогтоолгох болзол: Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20н ба түүнээс дээш жил төлсөн, тэтгэврийн насны болзлыг хангасан
иргэд өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгон насан туршид сар бүр авах
эрхтэй.
Хүснэгт. 2 Шугаман аргын
итгэлцүүр
Д/д
Улсад шимтгэл төлсөн жил
1
20-н жил
2
20-с дээш жил
3
10-с дээш 20-н жил
хүрэхгүй
2.
Шимтгэлээс
хамааран
олгогдох
тэтгэврийг бодох
аргачлал:
Шимтгэл
төлсөн
даатгуулагчийн
тэтгэврийн
хэмжээг
даатгуулагчийн
тасралтгүй
шимтгэл
төлсөн
хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах
орлогын 60-н сарын дундажаас 45-н
хувиар тогтоодог.
Жил тутам 1,5-н пунктээр тэтгэвэр
тооцох
суурь
хувь
/45%/
-ийг
нэмэгдүүлэх
замаар
тэтгэврийн
хэмжээг нэмэгдүүлэн өгнөж тооцно.
Жил тутам 1,5-н пунктээр тэтгэвэр
тооцох
суурь
хувь
/45%/
-ийг
нэмэгдүүлэх
замаар
тэтгэврийн
хэмжээг нэмэгдүүлэн өгнөж тооцно.
Хуваарилалт хуримтлалын хосолсон арга буюу шимтгэлээс
хийсвэр тооцох арга (Notional Defined Contribution (NDC)
System):
Тэтгэврийн даатгалын хуваарилалтын тогтолцоог үе шаттайгаар
хагас
хуримтлалын
тогтолцоонд
шилжүүлэх
цаашлаад
бүрэн
хуримтлалын системд шилжүүлэх үйл ажиллагааны эхлэл юм. Энэ
системд тусгагдсан шинэлэг асуудлын нэг нь
нэрийн дансны

5. бүртгэл бөгөөд уг дансанд зөвхөн ажиллагчдын өөрийнх нь
төдийгүй ажил олгогчоос төлсөн шимтгэл хураамж нэмэгдэж
бүртгэгдэнэ. Жил тутам дансанд хуримтлагдсан нийгмийн даатгалын
шимтгэлийн хэмжээг тухайн оны улсын хэмжээний цалингийн сангийн
өсөлтөөр индексжүүлж байна.[10]
Нэрийн дансанд :
Эхний үлдэгдэл
Даатгуулагчийн төлсөн шимтгэл
Ажил олгогчийн төлсөн шимтгэл
Төрөөс төлсөн шимтгэл
Нэрийн дансны орлогод тооцсон хүү
гэсэн үзүүлэлтүүд
тусгагдана.[11]
Тэтгэвэр тогтоолгох болзол: 1960,01,01-нээс хойш төрсөн ,180 ба
түүнээс дээш сарын шимтгэл төлсөн , 60-н нас хүрсэн даатгуулагч
тогтоолгох ба 55-н нас хүрсэн эмэгтэй өөрийн хүссэнээр тэтгэвэр
авч болно.
Манай улсад хэрэгжүүлж буй өндөр насны тэтгэвэр тооцох 2
аргачлалын дутагдалтай талууд:
Хүснэгт. 3
Хуваарилалтын арга(PAYGO) буюу
Цалингаас
хамааралтай
тэтгэврийн
тогтолцоо(Defined
Benefit (DB) System):
Хуваарилалт
хуримтлалын
хосолсон арга буюу шимтгэлээс
хийсвэр тооцох арга (Notional
Defined
Contribution
(NDC)
System):
 Тэтгэвэр
тогтоолгоход
дараалан шимтгэл төлсөн 5н жилийн дундажаар бодож
байгаа нь даатгуулагчийн
насан турш авах тэтгэврийг
тогтооход
хангалтгүй
байна.
 Тэтгэвэр
тогтоолгосон
ч
тэтгэвэр
авах
дундаж
хугацаандаа хүрэлгүй нас
барах
үед
дансны
үлдэгдлийг
хэрхэн
зохицуулах
 Орлогоор
зарлагаа
нөхөж
байгаа
нь
иргэдийн
хураалгасан
шимтгэл
хуримтлал
болж
чадахгүй
байна.
 Даатгуулагч
хэд
насалж
 Нэрийн
дансанд
хуримтлагдсан
хөрөнгийг
гэр бүлийн гишүүдийн нэр
дээр шилжүүлэх , тэтгэвэр
тогтоолгох
эрх
үүсэхээс
өмнө нас барсан тохиолдолд
тухайн
даатгуулагчийн
дансан
дахь
мөнгийг

6. хэдий хэмжээний
авах тодорхойгүй
тэтгэвэр
өвлүүлэх
буюу
тодорхой
хэсгийг олгох эсэх зэрэг
боломжит нөхцөл заагдаагүй
 Хамрах хүрээ хангалтгүй
 Иргэдийн
хуримтлуулсан
мөнгөн дүн
зах зээлийн
хүүгийн
хэмжээтэй
тэнцэхүйц
хэмжээтэй
өсөхгүй байгаа байдал нь
ирээдүйд
бага
хэмжээний
тэтгэвэр
авахад
хүргэж
байна.
 Тэтгэврээ тогтоолгосон үед
дансан
дахь
хуримтлалаа
нэг удаа бүгдийг нь авч
болох эсэх,
 Хэрэв тэтгэвэр авах дундаж
хугацаа
нь
хэтэрвэл
тэтгэвэр нь зогсоогдох уу
эсвэл даатгалын эрсдлийн
сангаас
нөхөж
олгох
уу
зэрэг шийдвэрлэх
Тэтгэврийн хэмжээ ба амьжиргаа
Уламжлалт аргаар тооцсон дундаж тэтгэврийн хэмжээ: Өндөр насны
тэтгэврийн доод хэмжээ нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний
75% -с багагүй байна. Мөн Монгол улсад хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээ 10,8000/мян.төг/ байна гэсэн үзүүлэлтээс харгалзуулан
дундаж тэтгэврийг тооцон гаргавал:
Дундаж тэтгэвэр=(10,8000*75)/100=81,000 /мян.төг/
Хувь тэнцүүлсэн тэтгэврийн доод хэмжээ:Хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээний 50%-с багагүй байна.
Хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр=(10.8000*50)/100=54000/мян.төг/
2008 оны төсвийн төлөвлөгөөнд сарын дундаж цалин 300,000 болгож
өсгөхөөр тусгасан байна. Үүнээс үндэслэн 20 жил шимтгэл төлж
тэтгэврийн насны болзолыг хангасан иргэний авах тэтгэврийн
хэмжээ, хуримтлалыг тооцоолбол:[12]
Цалин - 300000 мян.т
Шимтгэл- 19%
Сарын өсөх хүү – 0,5%
A 1 сард төлөх шимтгэлийн хэмжээ=57,000 /мян.төг/ (300,000-н 19%)
Б.Шимтгэл төлөх боломжит сар: 12*20=240
В.Хүүгийн хэмжээ : 285 төг *240=68400 /мян.төг/
Нийт хуримтлалын
болж байна.
хэмжээ:
240*57,000+68400=13,748,400/мян.төг/

7. Хуримтлалы
н хүү
Цалин
Хуримтлал
Өндөр
насны
тэтгэвэр
Шимтгэл
Зураг.2[9]
Ìîíãîë óëñûí òýòãýâýð òîãòîîëãîõ íàñàíä õ¿ðñýí èðãýäèéí àâ÷ áóé
ºíäºð íàñíû òýòãýâýð ºäºð òóòàìä øààðäàãäàõ ºðãºí õýðýãëýýíèé
õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàí àâàõàä õýð õ¿ðýëöýýòýé áàéãàà
ýñýõèéã òîäðóóëàõ çîðèëãîîð äàðààõ ñóäàëãààã õèéëýý.
Õ¿ñíýãò.4 Õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý
Õ¿íñíèé
Õîòîä/ Urban
պ人ä/ Rural
á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð õýìæýý
¿íý
íèéò
õýìæýý
¿íý
íèéò
/ Kg/êã/
Ìàõ
/ìàõàí
6,8
2935
19958
7,5
2210
16575
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
ìàõàíä
øèëæ¿¿ëñíýýð/ Meat
Ñ¿¿ / Milk /
6,1
686,2 5405,82 13,14
350
4599
Ãóðèë /Flour/
10,4
680
7072
9,8
680
6664
Áóäàà /Rice/
2,3
681
1566,3
1,8
681
1225,8
×èõýð
ñàõàðûí
1,3
812
1055,6
0,9
812
730,8
òºðºë /Sugar and
sugar products/
ªíäºã øèðõýã /Egg8
2,1
260
273
0,3
130
139
Piece/
񼓖 /Potatoes/
4,7
429
2016,3
2,7
317
999,3
Õ¿íñíèé
íîãîî
3,2
501
1603,2
1,8
501
901,8
/Vegetables/
Óðãàìëûí áîëîí ººõ 0,33 2250,5
742,6
0,6
2250,5 1350,3
òîñ
/Vegetable
oil/
Æèìñ,
æèìñãýíý 0,68 1180,6
802,8
0,9
1180,6 1062,54
/Fruit/
ÍÈÉÒ
40652,62
34246,44

8. Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä íýã ºðõºä íîîãäîõ õ¿íèé òîî 4 áàéãàà
áºãººä äóíäàæ òýòãýâýð 8.1000 òºã áàéãàà íü àìüæèðãààíû íààä
çàõûí õýðýãëýýã õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü ñóäàëãààíààñ õàðàãäàæ
áàéíà. Ìàíàé óëñûí õýìæýýíä ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì
990,000 áàéãàà áºãººä õýäèéãýýð öàëèí íýìýãäñýí ÷ õ¿ì¿¿ñ ìºí㺺
øóóä ºäºð òóòìûí õýðýãëýýíäýý çàðæ áàéãàà íü öààøèä õóðèìòëàë
¿¿ñãýõ áîëîìæ òóí áàãà áàéãààã õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé
òàëààðõ äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàãäàæ áàéíà.
Óëààíáààòàð
õîòûí
õýìæýýíä
ºðãºí
õýðýãëýýíèé
õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñàðûí äóíäàæ /óíàà, øàòàõóóí , àõóéí õýðýãëýýíèé
ç¿éëñ îðîîã¿é áîëíî/ 40652,62 òºã õºäºº îðîí íóòàãò 34246,44
òºã áàéãàà íü íýã ñàðä îëãîãäîæ áóé ºíäºð íàñíû òýòãýâðèéí
õýìæýý
õàíãàëòã¿é
áàéãàà
áà
ò¿¿íèéã
øèéäâýðëýõ
àñóóäàë
òóëãàìäààä áàéíà.
Íèéò õ¿í àìûí 7.59%-ã ýçëýæ áàéãàà ºíäºð
íàñòíû òîî öààøäàà íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéãàà íü ¿íèéí èíäåêñ
ºñºëòòýé áàéãàà ºíºº ¿åä àìüæèðãààíû íààä çàõûí õýðýãëýýãýý
õàíãàæ ÷àäàõààðã¿é, íºãºº òàëààð õàðæ õàíäàõ õ¿íã¿é ë áîë îäîî
îëãîãäîæ áàéãàà òýòãýâðýýð àìüäàðâàë ÿäóóñûí ýãíýý ð¿¿ øèëæèõýä
îéðõîí áîëîîä áàéãàà íü òîäîðõîé áàéíà. [13]
Ìàíàé
òýòãýâðèéí
äààòãàëûí
òîãòîëöîîãîîð
áîë
õýäèéãýýð
äààòãàëûí õàìðàõ õ¿ðýý íýìýãäëýý ÷ õóâü õ¿íèé òýòãýâðèéí
ºñºëòºíä íºëººëäºãã¿é íü äààòãàëä õóðèìòëàãäàæ áóé ìºíãºí
õºðºíãèéã çºâ óäèðäàæ, èðãýäýä õ¿ðòýýìæòýé îíîâ÷òîé õóâèàðëàõ
àñóóäëûã
øèéäâýðëýæ ÷àäàõã¿é áàéãààãààñ øàëòãààëæ áàéíà.[14]
¯¿íýýñ ãàäíà àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãààñ àðãà õýìæýý àâàõ,
àæèëëàã÷äûí íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä îíöãîé àíõààðàë
õàíäóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà îðõèãäîæ áàéãààòàé õîëáîîòîé.
Àæèë îëãîã÷îîñ òóõàéí äààòãóóëàã÷èéí õ¿÷ õºäºëìºð àâúÿàñ
÷àäâàð, ìýäëýã îþóí óõààíûã àøèãëàñíû òºëºº ò¿¿íèé èðýýä¿éí
õºðºí㺠îðóóëàëòàíä íýìýðëýõ õºðºíãèéí õóðèìòëàëûã áèé áîëãîõ
íü àæèë îëãîã÷èéí ÷àäâàðëàã àæèëëàã÷äûã òîãòîîí áàðèõ ÷óõàë
ìåíåæìåíòèéí àñóóäàë ìºí.
Ìîíãîëûí ºíäºð íàñíû òýòãýâðèéí ñèñòåì òºðèéí áîëîí õóâèéí
óäèðäëàãà õîñîëñîí õýëáýðòýé àðãàç¿éí õóâüä øèíý÷ëýëò ººð÷ëºëò
õèéãäñýí ýðõç¿éí õóâüä áýõæñýí áàéõààð òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé áàéíà.
¯¿íä
òºðèéí
ñèñòåìýýñ
ãàäíà
êîìïàíè,
ï¿¿ñ¿¿ä
èðãýäèéí
ñàíàà÷ëàãàä
¿íäýñëýí
èðãýäèéã
îðëîãûí
ýðñëýýñ
õàìãààëàõ
çîðèëãîîð õóâèéí òýòãýâðèéí ñàí áàéãóóëàõûã çàð÷ìûí õóâüä óëñûí
ç¿ãýýñ äýìæèæ áàéãàà. [15]
Êîìïàíèé òýòãýâðèéí ñàíãèéí õóðèìòëàëûã Àìåðèêèéí “Àæèëëàã÷èä
áîëîí àæèë îëãîã÷äûí íèéãýìëýã”-ýýñ ñàíàà÷ëàí ãàðãàñàí àëèâàà
áàéãóóëëàãûí àæèëëàã÷èääàà äýìæèõ, óðàìøóóëàë áîëãîõ, íèéãìèéí
àñóóäëûã íü øèéäâýðëýõ
¿¿äíýýñ íýìýëò ¿éë÷èëãýý áîëãîí
àøèãëàäàã õýðýãëýãäýõ¿¿í þì ãýæ òîäîðõîéëñîí áàéíà. Òýòãýâðèéí
ýíýõ¿¿ òîãòîëöîîã äýëõèéí îëîí óëv îðîíä àæèëëàã÷äûã òîãòâîð

9. ñóóðüøèëòàé
àæèëëóóëàõ,
á¿òýýìæ
äýýøë¿¿ëýõ
íºõöºë
áîëãîí
àøèãëàæ áàéíà.
Òóõàéí áàéãóóëëàãà ºíäºð íàñíû òýòãýâðèéã îëãîõûí òóëä ººðèéí
àøèã îðëîãîîñ íèéò àæèëëàã÷èäûí òîîãîîð õóâü òîîöîí àíõíû
õóðèìòëàëûã
á¿ðä¿¿ëýí
öààøäàà
ýðãýëòýíä
îðóóëàõ
çàìààð
àæèëëàã÷äûã òýòãýâðèéí íàñàíä õ¿ðýõýä ñàð á¿ðýýð òîîöîîëîí
îëãîõ доорх аргыг томоохон бизнесийн байгууллагууд өргөнөөр ашиглаж
байна.
Öàëèí äàâàìãàéëñàí òýòãýâðèéí õóðèìòëàëûí òºëºâëºãºº: /AGC
Prevailing Wage Pension Plan (money purchase pension plan)/
Àæèëëàã÷èä íèéò öàëèíãèéíõàà õóâü õýìæýýã õàðãàëçàí ººðèéí
õ¿ñýëòýýð áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí õóâü õýìæýýíä ¿íäýñëýí ºãºõ
ýðõòýé áºãººä òîãòîîñîí õýìæýýíýýñ èõ áàéãàà íºõöºëä
ýðãýýä
àæèëëàã÷èä îëãîãäîõ àøãèéã ºíäºð áàéëãàõ çîðèëãîòîé òóñãàé
õºòºëáºð þì. Ýíý íü õóðààãäñàí ìºí㺠óëñûí õóðèìòëàëä î÷èõã¿é
çºâõºí áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýíä ýðãýëäýõ ó÷ðààñ õàìààã¿é óÿí õàòàí
áîäëîãî þì.[16]
Àøãàà õóâààõ õºòºëáºð /AGC Qualified Profit Sharing Plan/:
Áàéãóóëëàãà àøãàà õóâààõ õºòºëáºð íü õàìãèéí óÿí õàòàí áîäëîãûí
íýã
þì.
Áàéãóóëàãûí
èë¿¿
ãàðñàí
àøãààðàà
æèë
á¿ð
òýíö¿¿ õýìæýýãýýð õóâààæ àæèëëàã÷ääàà îëãîõ àñóóäàë þì.[17]
Òèéìýýñ ºíäºð àøèãòàé àæèëëóóëàõ ãîë õýðýãñýë áºãººä íºãºº
òàëààð àæèëëàã÷èä á¿õ ç¿éëèéã áèå äààí çîõèöóóëàõ , ººðñäèéí
èðýýä¿éí òºëºº á¿òýýìæ ºíäºðòýé àæèëëàõ ãýýä àæèë îëãîã÷,
àæèëëàã÷ õî¸ðò àëü àëèíä íü àøèãòàé àðãà áîëíî.
Äýýðõ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðàõ äàâóó òàëóóä íü :
Áàéãóóëëàãûí õóâüä:[19]
 Àæèëëàã÷äàä á¿òýýìæòýé àæèëëàõ òààòàé íºõöºë á¿ðäýíý:
Àæèëëàã÷èä ýíý òýòãýâðèéí õóðèìòëàëûã ººðòºº áèé áîëãîí
àâñíààð èõýýõýí õýìæýýíèé àøèã òóñòàé áºãººä àæèëëàã÷äàä
øóóä îðëîãî áîëîí îðæ èðýõ, ìºí
èðýýä¿éä àìüäðàëûí
áàòàëãààíû îðëîãûí íýìýãäýë áîëíî. Òèéìýýñ ÷àäâàðëàã
òóðøëàãàòàé áîëîâñîí õ¿÷èíèéã óðàìøóóëàõ õàìãèéí çºâ
õýëáýð áîëæ ÷àäíà.
 Áàéãóóëëàãûí áýëýí ìºíãºíèé ýðãýëòèéã èõýñãýõýä íºëººëíº.
 Áàéãóóëëàãà çºâõºí ººðèéí äàíñàíä õóðèìòëóóëæ áàéãàà íü
òàòâàðààñ ÷ºëººëºãäºíº. Àæèëëàã÷èäòàé õèéñýí ãýðýýíèé
äàãóó ã¿éöýòãýõ õóóëü ýðõç¿éãýýð çîõèöóóëàãäàíà
 Òºðºë á¿ðèéí öàëèíãèéí òàòâàðûí íºëººëºë áàãà áàéõ áà
õºäºëìºðèéí яìàð íýã ä¿ðìèéã çºð÷ñºí àñóóäàë áàéõã¿é.
 Àæèëëàã÷èä ýíý õºòºëáºðò èë¿¿ èòãýäýã.

10. Àæèëëàã÷äûí õóâüä:[18]
 Îëîõ àøèã îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí òàòâàðààñ àëü àëèíààñ íü
÷ө뺺ëºãäºíº.
 Áàòàëãààòàé íºõºí îëãîâîð
 Áàéãóóëëàãàä õóðèìòëàãäàí ºñ÷ áàéãàà õºðºíãèéí òàéëàíòàé
òàíèëöàõ
 Òàòâàð íü àæèëëàã÷äààñ áèø àæèë îëãîã÷îîñ ãàð÷ áàéãàà ãàð
äýýð èðýõ áýëýí ìºíãºíèé õýìæýý ºíäºð
 Àæèëëàã÷èä
õýð
ñàéí
àæèëëàæ
÷àäíà
áàéãóóëëàãà
òýð
õýìæýýãýýð àøèã îëæ õàðèí àæèëëàã÷èä òîäîðõîé õýìæýýíèé
àøãèéã àâíà
Ä¿ãíýëò:
1. Ìîíãîë óëñûí íèéãìèéí òîìîîõîí àñóóäàë áîëîõ ºíäºð íàñíû
òýòãýâðèéã óëàìæëàëò àðãà áîëîõ øóãàìàí àðãààð áîäîæ áàéãàà íü
ºíººãèéí çàõ çýýëèéí ¿íèéí ºñºëòèéí ¿åä òîõèðîõã¿é áàéíà.
2. Óã àðãûí áóðóó òîãòîëöîî ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéäëààñ çàëóó
íàñàíäàà àæèë õºäºëìºð ýðõëýæ, îþóí óõààí õ¿÷ ÷àäëàà äàé÷ëàæ
áàéñàí ºíäºð íàñíû òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí èðãýäèéí àìüæèðãààíû
ò¿âøèí õ¿ðýëöýýã¿é áàéíà.
3. 2010 îíîîñ îëãîãäîõ íýðèéí äàíñíû àðãà íü õóóëü ýðõç¿éí
õóâüä òîäîðõîéã¿é, ýðñäëèéí ñàíã çºâ çîõèñòîé çîõèîí áàéãóóëàõ
àñóóäëóóä øèéäâýðëýãäýýã¿é áàéãàà íü èðãýäèéí õóâüä òóëãàìäñàí
àñóóäàë áîëæ áàéíà.
4.
ͺ㺺 òàëààð ºíäºð íàñíû òýòãýâðèéí ñàí íü áàéãóóëëàãà
îðøèí òîãòîõ ¿éë àæèëëàãààãàà á¿òýýìæòýé ÿâóóëàõ, àæèëëàã÷äûã
òîãòîîí áàðèõ õýðýãñýë áîëãîí àøèãëàõ îð÷èí ¿åèéí øèíýëýã
òîãòîëöîîã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà.

11. Íîì ç¿é:
1.Ýðäýíý.Ñ, Äàãâàäîðæ.×
“Íèéãìèéí äààòãàëûí ýäèéí çàñàã áà øèíý÷ëýëèéí
àñóóäëóóä”
ÓÁ., 2007 [1] [10] [11]
2.Áÿìáàöýðýí. Ï, Äàãâàäîðæ.×
“Íèéãìèéí õàìãààëàëûí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä ÓÁ., 2000
3.“Ìîíãîëûí õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë” ÓÁ., 2007 [2]
4. Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü ÓÁ.,2004 [6] [7] [8] [10]
5. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé
õóóëü 1994 [3] [4] [5][11]
6. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë [3][13]
7. Íèéãìèéí õàìãààëëûí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä [11]
Ãàäààä õýë äýýðõ íîì çîõèîë.
8. “Social security Pentions. ” ILO, Geneva6 2000[10]
9. “National pention law”[18][17]
10. Carol H. Meyer – “Social work Practice. Second edition” New
York
Âýá ñàéò:
www.google.com [9]
www.gogo.mn [9][1]
www.ndaatgal.mn[9]
www.nso.mn[7]
www.erl.ulba.gov[18][19]
www.yahoo.com
Çîõèîã÷èéí òóõàé. Ãàíáààòàð îâîãòîé Íàíäèíöýöýã. Îðõîí àéìãèéí Áàÿí-ªíäºð
ñóìûí Áàéãàëèéí Óõààíû ÿíçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòòàé 14-ð äóíä ñóðãóóëèéã 2005
îíä òºãññºí. Îäîî Øèíæëýõ Óõààí Òåõíîëîãèéí Èõ Ñóðãóóëèéí Êîìïüþòåðèéí

12. Òåõíèê, Ìåíåæìåíòèéí
äàìæààíû îþóòàí.
ñóðãóóëüä
Õ¿íèé
íººöèéí
óäèðäëàãà
ìýðãýæëèéí
3-ð