Τext

1. 1
Ο κατήγοροσ του Μαντίθεου λύνει τη ςιωπή του
Συντελεστές: οι μαθητές του Βαν 4, 2ου
ΓΕΛ Ξάνθης, 2016-2017
Συντονιστής: Αντώνης Στεργίου

2. 2
Ο Μαντίκεοσ, ζνασ άντρασ ευγενικισ καταγωγισ από το Λαφριο Αττικισ, γφρω ςτα 30, κλθρϊνεται
υποψιφιοσ βουλευτισ ςτθ Βουλι των Ρεντακοςίων. Στθν απερχόμενθ Βουλι, που ωσ όφειλε διεξιγαγε
τθ διαδικαςία κρίςθσ τθσ καταλλθλότθτασ των νζων υποψθφίων, τθ δοκιμαςία, υποβάλλεται μια ζνςταςθ
για αυτόν. Ζνασ Ακθναίοσ, εκμεταλλευόμενοσ το μζνοσ των δθμοκρατικϊν Ακθναίων για τα τυραννικά
πολιτεφματα, κατθγορεί τον Μαντίκεο ότι υπθρζτθςε ωσ ιππζασ τθν περίοδο που τθν εξουςία ςτθν Ακινα
είχαν αναλάβει οι 30 τφραννοι (Σεπτζμβριοσ 404 - Απρίλιοσ 403 π.Χ.) και για αυτόν τον λόγο δεν μπορεί να
αναλάβει κάποιο δθμόςιο αξίωμα. Θ κατθγορία είναι βαριά: ολιγαρχικζσ πεποικιςεισ και
αντιδθμοκρατικι δράςθ.
Ο Μαντίκεοσ καταφεφγει ςτον λογογράφο Λυςία, ο οποίοσ ςυντάςςει τον λόγο που μασ ζχει
παραδοκεί και χρονολογείται ανάμεςα ςτο 392 - 389 π.Χ. Ο Λυςίασ, προςπακεί να παρουςιάςει τον
ομιλθτι του ςυμπακι ςτουσ απερχόμενουσ δθμοκράτεσ βουλευτζσ, αντικροφοντασ τθν κατθγορία τθσ
αντιδθμοκρατικισ δράςθσ. Ρροςπακεί να ςυνδζςει, ςτο ςφνολο του λόγου, ςυςτθματικά τισ ενζργειεσ του
κατθγορουμζνου, ακόμθ και τα ςφάλματά του, με δθμοκρατικά φρονιματα. Ο Μαντίκεοσ, τελικά,
παρουςιάηεται ωσ ζνασ νεαρόσ με αιωροφμενεσ ολιγαρχικζσ ςυμπάκειεσ - οι οποίεσ ςτθρίηονται ςτθν
μακριά του κόμθ, ςτθ ςυμμετοχι του ςτουσ ιππείσ, ςτθν αριςτοκρατικι καταγωγι του και ςτθ φιλόδοξθ
πολιτικι του ςυμπεριφορά (§ 18, 13, 20 αντίςτοιχα) - και όχι ωσ ζνασ ενεργόσ ολιγαρχικόσ ο οποίοσ κα
μποροφςε να ςτραφεί εναντίον τθσ δθμοκρατίασ.
Ο Μαντίκεοσ, ειδικότερα, παρουςιάηει ςτον λόγο του, με τθ μορφι περίλθψθσ, τισ ςθμαντικότερεσ
ςτιγμζσ τθσ ςταδιοδρομίασ του με ζναν τόνο υπερβολικισ αυτοπεποίκθςθσ - πιςτεφει ότι κα αλλάξει τθ
γνϊμθ όςων ςκζφτονται εχκρικά για αυτόν, περιφρονεί τα τεκμιρια των κατθγόρων του, κεωρεί ότι
ξεπερνά ςε πατριωτιςμό και γενναιοδωρία πολλοφσ ςυγχρόνουσ του (§ 2, 6, 11 & 13,10 & 14) - και
ταυτόχρονα, όμωσ, με ζναν τόνο ςχεδόν αφελοφσ ειλικρίνειασ, όταν ομολογεί ότι αντιμετϊπιςε τουσ
πολεμικοφσ κινδφνουσ, για να είναι ςε κζςθ να αντιμετωπίςει μια δοκιμαςία, όταν χρειαςτεί,
ςτθριηόμενοσ ςτθ φιμθ του. Ρροφανισ γίνεται θ πρόκεςθ του Λυςία να κεωριςουν οι δικαςτζσ και τισ
δυο αυτζσ πλευρζσ του χαρακτιρα του, τθν δονκιχωτικι αυτοπεποίκθςθ και τθν αφελι ειλικρίνεια,
άρρθκτα ςυνδεδεμζνεσ με τθ ςχετικά νεαρι θλικία του, τθν οποία τουσ υπενκυμίηει ξανά ςτον επίλογο.
Ζτςι, ο Μαντίκεοσ προβάλλει κακαρά ωσ ζνασ νζοσ άντρασ φφςει γενναιόδωροσ, ανίκανοσ για
απάτθ, λίγο καυχθςιάρθσ, αλλά όχι αδικαιολόγθτα, και ίςωσ κάπωσ υπερβολικά φιλόδοξοσ. Αυτά, όμωσ,
κα μποροφςαν να του ςυγχωρεκοφν με δεδομζνο το νεαρό τθσ θλικίασ του, τθν παράδοςθ που είχε θ
οικογζνειά του ςτο να προςφζρει κάκε είδουσ υπθρεςίεσ ςτο κράτοσ και ςτο πρότυπο του ενεργοφ πολίτθ
τθσ εποχισ εκείνθσ.
Εμείσ επιχειροφμε να… ςυμπλθρϊςουμε ό,τι οι αρχαίεσ πθγζσ μάσ ςτζρθςαν. Τον αντίλογο του
διάδικου του Μαντίκεου. Θ διαδικαςία ιταν απλι. Αρχικά, αποδϊςαμε ελεφκερα ςτθ νεοελλθνικι
γλϊςςα το αρχαιοελλθνικό κείμενο, αλλά πιςτά ςτο νόθμά του. Βζβαια, εμπλουτίςαμε τα κείμενά μασ με

3. 3
κάποια ιςτορικά ςτοιχεία από τα ςχόλια του ςχολικοφ εγχειριδίου ι με κάποια ςτοιχεία γνωςτά ςε εμάσ
και από άλλεσ τάξεισ, και αναλφςαμε υπαινιγμοφσ του κατθγορουμζνου, φωτίηοντασ με τον δικό μασ
τρόπο το νόθμα του αρχικοφ κειμζνου. Στθ ςυνζχεια, υπογραμμίςαμε εκείνα τα λόγια και τα επιχειριματα
του Μαντίκεου τα οποία κεωριςαμε ότι κα μποροφςε να αντικροφςει ζνασ κατιγοροσ. Και ςυντάξαμε,
ζτςι, βιμα-βιμα τον φανταςτικό αντίλογο του κατθγόρου του Μαντίκεου. Ζνασ μακθτισ ανζλαβε να
εκφωνιςει τον λόγο του Μαντίκεου, ζνασ άλλοσ του κατθγόρου του και πζντε των μαρτφρων. Οι
υπόλοιποι ασ αναλάβουμε τον ρόλο των βουλευτϊν τθσ Βουλισ των Ρεντακοςίων κι ασ δϊςουμε τον ρόλο
του επιςτάτθ των πρυτάνεων - πρωτοτυπϊντασ λίγο ωσ προσ το φφλο - ςτθν κυρία Άννα Αγγελοποφλου,
τθ ςχολικι ςφμβουλο φιλολόγων του νομοφ Ξάνκθσ. Στο τζλοσ, ασ απονείμουμε δικαιοςφνθ, ακωϊνοντασ
ι καταδικάηοντασ τον Μαντίκεο.

4. 4
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, ςχεδόν χρωςτϊ ευγνωμοςφνθ ςτον κατιγορό μου. Συκοφαντϊντασ με άδικα, μου δίνει
τθ χαρά και τθν ευκαιρία να μιλιςω μπροςτά ςε όλουσ ςασ για τθ ηωι μου. Και θ ηωι μου είναι γεμάτθ
από εξαιρετικζσ πράξεισ. Αυτζσ μόλισ τισ ακοφςετε, είμαι ςίγουροσ, πολφ ςίγουροσ, πωσ κα αλλάξετε
γνϊμθ και κα με ςυμπακιςετε, ακόμθ και όςοι από εςάσ ζχετε αμφιβολίεσ για εμζνα ι δεν με βλζπετε με
καλό μάτι. Και ςασ παρακαλϊ να μθν επικυρϊςετε τθν εκλογι μου ωσ βουλευτι, αν απλϊσ ςασ αποδείξω
ότι πιςτεφω ςτθ δθμοκρατία και ότι ζχω αναγκαςτεί να ςυμμετάςχω ςτουσ κινδφνουσ τθσ πόλθσ μαηί ςασ.
Επικυρϊςτε τθν, μόνο αν ςασ αποδείξω ότι ακολοφκθςα το μζτρο ςε όλθ μου τθ ηωι, κι ασ με κακολογοφν
κάποιοι.
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, θ υπερβολικι αυτοπεποίκθςθ του κατθγοροφμενου είναι ολοφάνερθ. Λςχυρίηεται ότι
είναι πολφ… ςίγουροσ ότι κα καταφζρει να αλλάξει τθν αρνθτικι γνϊμθ ι τισ αμφιβολίεσ που ζχετε
κάποιοι από εςάσ εδϊ προσ αυτόν. Μα, ςασ ρωτϊ. Ρϊσ είναι δυνατόν να υποςτθρίηει ότι ακολοφκθςε ςε
όλθ του τθ ηωι το μζτρο, ενϊ τϊρα είναι φανερό ότι δεν το ακολουκεί, παρουςιαηόμενοσ με τζτοια
αλαηονεία και αυτοπεποίκθςθ; Ο ίδιοσ, εξάλλου, παραδζχεται ότι αιωρείται μια αρνθτικι φιμθ για αυτόν
τόςο ςτθν πόλθ όςο και ανάμεςά ςασ. Ρόςο δθμοκρατικόσ μπορεί να είναι και πόςο δίκιο μπορεί να ζχει
κάποιοσ, ο οποίοσ κεωρεί λανκαςμζνθ και ςυκοφαντικι τθν αρνθτικι εικόνα των ςυμπολιτϊν του για
αυτόν, ενϊ κεωρεί ςωςτι και δίκαιθ μόνο τθν εικόνα που παρουςιάηει ο ίδιοσ για τον εαυτό του; Κφριοι
βουλευτζσ, θ δθμοκρατία είναι το πολίτευμα που ενϊνει τισ αντικζςεισ, το «μεν» και το «δε». Είναι ζνα
πολίτευμα ςτο οποίο θ ςυμμετοχι των πολιτϊν ςτουσ κινδφνουσ τθσ πόλθσ ξεπθδά από το αίςκθμα του
κακικοντοσ και αποτελεί εςωτερικι ανάγκθ. Πλοι μασ, πριν από λίγο τον ακοφςαμε να λζει: «ζχω
αναγκαςτεί να ςυμμετάςχω ςτουσ κινδφνουσ τθσ πόλθσ μαηί ςασ». Είναι ολοφάνερο ότι τα λόγια του
προδίδουν και τισ πεποικιςεισ του. Οι δθμοκρατικοί δεν «αναγκάηονται» να αγωνιςτοφν για τθν πόλθ
τουσ, απλϊσ το κεωροφν χρζοσ τουσ να αγωνίηονται για αυτιν.
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, κα αντιπαρζλκω τισ υπερβολζσ και τισ γενικευτικζσ απόψεισ του κατθγόρου και κα
αναιρζςω τεκμθριωμζνα μια - μια τισ κατθγορίεσ εναντίον μου. Ρϊσ είναι δυνατόν να υπθρζτθςα ωσ
ιππζασ ςτο κακεςτϊσ των 30 τυράννων ςτθν Ακινα, ενϊ δεν ιμουν ςτθν Ακινα! Ζφυγα με τον αδερφό
μου, κατ’ εντολι του πατζρα μασ, ςτον φιλζλλθνα βαςιλιά του Ρόντου, τον Σάτυρο, ο οποίοσ - φυςικά -
μπορεί να ςασ το επιβεβαιϊςει. Και πιγαμε εκεί μακριά ςτον Ρόντο, για να αςχολθκοφμε με το εμπόριο
των ςιτθρϊν, γιατί ςτθν Ακινα μάσ χτφπθςε θ οικονομικι κρίςθ λόγω του Ρελοποννθςιακοφ πολζμου. Και
αυτό ζγινε πριν από το 405, πριν δθλαδι από τθν τελειωτικι μασ ιττα από τον Σπαρτιάτθ Λφςανδρο

5. 5
ςτουσ Αιγόσ ποταμοφσ. Δεν άκουςα τον ιχο των αυλϊν που ςυνόδευε το γκρζμιςμα των Μακρϊν μασ
τειχϊν, μετά τισ διαπραγματεφςεισ του «καλοφ» μασ Κθραμζνθ με τουσ Σπαρτιάτεσ. Δεν ιμουν παρϊν,
όταν εκλζχκθκαν τριάντα άντρεσ για να ρυκμίςουν τθν πολιτικι ηωι τθσ θττθμζνθσ Ακινασ. Δεν
ςυμμετείχα ςτισ παρανομίεσ ςτισ οποίεσ αυτοί επιδόκθκαν αργότερα. Στθν Ακινα γφριςα φςτερα από
χρόνια. Κα ςασ το επιβεβαιϊςει ζνασ γείτονάσ μου. Εμπρόσ λοιπόν, ανζβα ςτο βιμα και κατάκεςε.
Μάρτυρας 1:
Κφριοι βουλευτζσ, ωσ γείτονασ του κατθγορουμζνου ςτο Κορικό του Λαυρίου ςάσ επιβεβαιϊνω ότι ο
κατθγοροφμενοσ επζςτρεψε ςτθν Ακινα τθν άνοιξθ του 403, ςτα μζςα του Ελαφθβολιϊνα (Απρίλιοσ). Και
πιο ςυγκεκριμζνα, πζντε μζρεσ πριν ο Κραςφβουλοσ ξεκινιςει από το οχυρό φροφριο τθσ Φυλισ κοντά
ςτθν Ράρνθκα, κατευκυνόμενοσ ςτον Ρειραιά, για να ςυγκρουςτεί εκεί με τισ ςυντθρθτικζσ δυνάμεισ τθσ
Ακινασ.
Μαντίθεος:
Ρϊσ είναι δυνατόν, επομζνωσ, κφριοι βουλευτζσ, να με κατθγοροφν ότι υποςτιριξα - απουςία μου - αυτό
το τυραννικό κακεςτϊσ; Ρϊσ είναι δυνατόν μόλισ ιρκα να επικυμϊ να ςυμμετάςχω ςε ξζνουσ κινδφνουσ;
Και, μάλιςτα, να ανακατευτϊ με αυτοφσ τουσ τυράννουσ που μοιράηονταν τθν εξουςία μόνο με ςυνεργοφσ
τουσ και που βρίςκονταν ςε αναβραςμό και μάλωναν όχι μόνο με τουσ άλλουσ αλλά και μεταξφ τουσ;
Ροιοσ από εμάσ δεν κυμάται τι ζκανε ο Κριτίασ ςτον Κθραμζνθ!
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, ο κατθγοροφμενοσ ομολόγθςε ότι ζφυγε από τθν Ακινα πριν το 405, όταν θ Ακινα είχε
δθμοκρατικό πολίτευμα. Μιπωσ δεν του άρεςε θ δθμοκρατία; Και μιπωσ επζςτρεψε ςτθν Ακινα πζντε
μζρεσ πριν από τθν ιττα των 30 τυράννων ςτον Ρειραιά, όταν δθλαδι κινδφνευε θ ολιγαρχία; Ρζντε
μζρεσ; Πλοι ξζρουμε ότι τα πράγματα για τουσ αποδυναμωμζνουσ τότε τυράννουσ ιταν δφςκολα. Ρζντε
μζρεσ πριν από τθν ιττα τουσ! Αναβραςμόσ μεταξφ τουσ, εντάςεισ με τουσ άλλουσ, αίςκθςθ φόβου για
τθν επικείμενθ ιττα τουσ! Ιταν φυςικό να χρειάηονται βοικεια, ζςτω και αν τουσ προςφερόταν τθν
τελευταία ςτιγμι! Ο πνιγμζνοσ από τα μαλλιά πιάνεται. Και ο κατθγοροφμενοσ - κοιτάξτε - ζχει πολλά!
Και το κεωρείτε φυςικό, κφριοι βουλευτζσ, αυτόσ ο τόςο ενεργόσ και φιλόπατρισ νζοσ, ο κατθγοροφμενοσ,
να μθν εντάχκθκε, τθν κρίςιμθ αυτι ιςτορικι ςτιγμι για τθν Ακινα, ςε κάποια πολιτικι παράταξθ; Ζνα
είναι ςίγουρο - γιατί κανζνασ μάρτυρασ δεν κα το επιβεβαιϊςει αυτό - ότι δεν υποςτιριξε τον
δθμοκρατικό Κραςφβουλο ςτο λόφο τθσ Καςτζλασ ςτον Ρειραιά! Μιπωσ ο κατθγοροφμενοσ ζχει
υψοφοβία!! Μιπωσ ιταν ςτθν Λπποδάμειο αγορά του Ρειραιά, ςτα χαμθλά, μαηί με τουσ ολιγαρχικοφσ;
Τα ςυμπεράςματα…δικά ςασ.

6. 6
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, θ φανταςία του κατθγόρου οργιάηει. Ασ ςυνεχίςω τθν υπεράςπιςι μου. Πχι μόνο δεν
ιμουν ςτθν Ακινα, όταν κυβερνοφςαν οι 30 τφραννοι, αλλά οφτε και τουσ υπθρζτθςα ωσ ιππζασ. Ροφ
ςτθρίηεται ο κατιγορόσ μου και με κεωρεί ιππζα; Στθρίηεται ςτο γεγονόσ ότι το όνομά μου είναι
γραμμζνο ςτο «ςανίδιον», ςε μια πινακίδα αλειμμζνθ με γφψο και ςτθμζνθ ςτθν Αγορά τθσ Ακινασ, όπου
είναι γραμμζνα τα ονόματα των ιππζων. Ο κακζνασ μπορεί να τα δει, ο κακζνασ κα μποροφςε να τα
παραποιιςει! Ο γφψοσ - βλζπετε - εφκολα τρίβεται και ξανα-χαράςςεται! Και όλοι γνωρίηουμε, βζβαια,
ότι θ πινακίδα αυτι είναι εντελϊσ αφερζγγυα, κακϊσ είναι γραμμζνα ςε αυτιν ονόματα ανκρϊπων που
ζλειπαν από τθν Ακινα, όπωσ εγϊ, και δεν βρίςκονται ονόματα ανκρϊπων που παραδζχονται ότι
υπθρζτθςαν ςτο ιππικό. Είναι αφελζσ να πιςτεφει κανείσ ςε μια τζτοια πινακίδα και να μθν πιςτεφει ςτουσ
καταλόγουσ των φυλάρχων, ςτα λεγόμενα «γράμματα». Πλοι ςασ γνωρίηετε ότι κάκε ιππζασ ζπαιρνε ςτθν
αρχι τθσ κθτείασ του από το δθμόςιο ταμείο ζνα επίδομα για τθ ςυντιρθςθ του αλόγου του, τθ λεγόμενθ
«κατάςταςθ», τθν οποία και επζςτρεφε μετά τθ λιξθ τθσ κθτείασ του. Πταν καταλφκθκε το κακεςτϊσ των
30 τυράννων, δόκθκε αμνθςτία ςτουσ ιππείσ και τουσ ηθτικθκε πίςω αυτό το επίδομα, ςτθν προςπάκεια
να γεμίςουν τα άδεια ταμεία τθσ Ακινασ. Οι καταλογείσ κατζγραφαν ςε ζναν κατάλογο τα ονόματα των
ιππζων, οι οποίοι ζπρεπε ςφντομα να επιςτρζψουν ςτο δθμόςιο ταμείο το επίδομα. Ο φφλαρχοσ τθσ
φυλισ μου, τθσ Ακαμαντίδασ, κατζκεςε ςτθ Βουλι αυτόν τον κατάλογο και το όνομά μου δεν είναι
γραμμζνο εκεί! Φυςικά, όλοι ςασ ωσ βουλευτζσ ζχετε πρόςβαςθ ςε αυτοφσ τουσ καταλόγουσ και μπορείτε
να το διαπιςτϊςετε και μόνοι ςασ. Σκεφτείτε πόςο δφςκολο είναι να αλλοιωκεί ζνασ κατάλογοσ που
κατατίκεται ςτθ Βουλι, δθλαδι ςε εςάσ, ςε ςχζςθ με μια πινακίδα που βρίςκεται ςτθν Αγορά. Σκεφτείτε
πωσ αν ο φφλαρχόσ μου παρζλειπε εςκεμμζνα το όνομα ενόσ ιππζα, κα πλιρωνε από τθν τςζπθ του το
ποςό του επιδόματοσ, ςε περίπτωςθ αποκάλυψθσ τθσ απάτθσ. Εςείσ, αν ιςαςτε ςτθ κζςθ του φυλάρχου
μου, κα τολμοφςατε να μθν καταγράψετε το όνομα ενόσ ιππζα; Εςείσ, ωσ βουλευτζσ, κα αμφιςβθτοφςατε
τθν εγκυρότθτα του καταλόγου του οποίου θ αςφάλεια είναι κακικον ςασ;
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, βλζπω ότι ο κατθγοροφμενοσ γνωρίηει πολφ καλά τισ γραφειοκρατικζσ διαδικαςίεσ που
αφοροφν ζναν ιππζα! Μιπωσ, τισ ξζρει επειδι υπθρζτθςε, όντωσ, ωσ ιππζασ των 30 τυράννων; Και ποιοσ
κα εμπόδιηε αυτόν τον τόςο δραςτιριο νζο, που ιρκε τθν τελευταία ςτιγμι ςτθν Ακινα, ακριβϊσ πριν
από τθν πτϊςθ των 30 τυράννων, να υπθρετιςει με δικά του ζξοδα, ωσ εκελοντισ ιππζασ ςτουσ
τυράννουσ; Χριματα είναι φυςικό να είχε αποκτιςει ο κατθγοροφμενοσ με τθν εναςχόλθςι του με το
εμπόριο ςιτθρϊν ςτον Ρόντο - και όλοι ξζρουμε ότι τα περιςςότερα ςιτθρά μασ τα ειςάγουμε από τον

7. 7
Ρόντο. Κι ωσ εκελοντισ, ιταν φυςικό να μθν πάρει το επίδομα του ιππζα και, επομζνωσ, να μθν είναι το
όνομά του καταγεγραμμζνο ςτα «γράμματα» του φυλάρχου του.
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, εικαςίεσ, εικαςίεσ, εικαςίεσ. Βλζπω ανάμεςά ςασ πολλοφσ από εςάσ άλλοι να ζχετε
γίνει βουλευτζσ, άλλοι ςτρατθγοί και άλλοι ίππαρχοι. Πλα ανϊτατα αξιϊματα, αν και υπθρετιςατε
μερικοί ωσ ιππείσ ςτο κακεςτϊσ των 30 τυράννων, χωρίσ, όμωσ, να βλάψετε κανζναν. Αφοφ εςείσ
μπορζςατε, μετά τθν αμνθςτία που δόκθκε το 403, να αναλάβετε αυτά τα αξιϊματα, ενϊ υπθρετιςατε ωσ
ιππείσ, εγϊ γιατί να το αρνθκϊ, 10 χρόνια μετά, αν υπθρζτθςα ωσ ιππζασ; Και γιατί εγϊ να ςτερθκϊ το
δικαίωμα να γίνω βουλευτισ, όπωσ είςτε εςείσ, ενϊ δεν ζχω κάνει κανζνα κακό; Μιπωσ, τελικά, ο
κατιγοροσ, δεν ζχει ςτόχο να βλάψει μόνο εμζνα, αλλά όλθ τθν Ακθναϊκι δθμοκρατία και τουσ θγζτεσ
τθσ, δθλαδι εςάσ, που υπθρετιςατε κάποτε ωσ ιππείσ;
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, βλζπω ότι ο κατθγοροφμενοσ δεν ριψοκινδυνεφει να παραδεχκεί τθ ςυμμετοχι του
ςτουσ ιππείσ των 30 τυράννων και μετακζτει το κζντρο βάρουσ ςε εςάσ και ςτο ικοσ ςασ. Μθν του
επιτρζψετε να ςυνεχίςει τθν κινδυνολογία και να ςασ εκφοβίηει ότι ςτόχοσ μου είςτε εςείσ. Στόχοσ μου
είναι να αποδείξω τθν ακαταλλθλότθτα του ικουσ του για το αξίωμα του βουλευτι, του δικοφ του ικουσ
και κανενόσ άλλου.
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, προςπερνϊντασ τισ αοριςτίεσ του κατθγόρου και κεωρϊντασ ότι επαρκϊσ αναςκεφαςα
τισ κατθγορίεσ εναντίον μου, κα ςασ εκκζςω ςφντομα τον ςυνολικό μου βίο, όπωσ αρμόηει ςτθ διαδικαςία
τθσ δοκιμαςίασ. Ππωσ προείπα, εςείσ εκλεχκικατε βουλευτζσ, λόγω του ικουσ ςασ. Επομζνωσ, αν
αποδείξω και το δικό μου ικοσ, δεν κα υπάρχει τίποτε που να ςασ εμποδίηει να επικυρϊςετε τθν εκλογι
μου ωσ βουλευτι. Ασ ξεκινιςω μιλϊντασ για τθν ιδιωτικι μου ηωι. Καταρχάσ, πάντρεψα τισ δυο μου
αδερφζσ δίνοντάσ τεσ καλι προίκα, αν και είχα υποςτεί, όπωσ είναι γνωςτό μεγάλθ οικονομικι ςυμφορά
λόγω του Ρελοποννθςιακοφ πολζμου. Ριρα, επίςθσ, μικρότερο μερίδιο από τθν πατρικι περιουςία,
δίνοντασ ςτον αδερφό μου το μεγαλφτερο, αν και κα ζπρεπε να τθν μοιράςουμε εξίςου. Και, τζλοσ, ςε
κανζναν ςυμπολίτθ μου δεν ζδωςα αφορμι να μου παραπονεκεί για τθν άςχθμθ ςυμπεριφορά μου.
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, βλζπω ότι ο κατθγοροφμενοσ παρουςιάηει τθν προςωπικι του ηωι ωσ τζλεια και
ιδανικι. Λοιπόν, ιςχυρίηεται ότι ζδωςε προίκα ςτισ αδερφζσ του, αν και δεν είχε πολλά χριματα. Απλϊσ
κομίηει γλαφκασ εισ Ακινασ. Ροιοσ Ακθναίοσ δεν παςχίηει να προικίςει τισ κόρεσ του ι τισ αδερφζσ του;

8. 8
Μιπωσ, όμωσ, ο κατθγοροφμενοσ ζδωςε κάτι παραπάνω, γιατί ικελε να απομακρφνει, όςο το δυνατόν
γρθγορότερα, από πάνω του το βάροσ που του προκαλοφςαν οι ανφπαντρεσ αδερφζσ του; Και, επιπλζον,
μασ λζει, ότι, ενϊ μποροφςε να μοιραςτεί εξίςου με τον αδελφό του τθν πατρικι περιουςία, ζδωςε τθν
περιςςότερθ ςε αυτόν. Γιατί; Μιπωσ προθγουμζνωσ δεν διαχειρίςτθκε ςωςτά τθν περιουςία αυτι και
αιςκανόμενοσ ενοχζσ παραχϊρθςε μεγαλφτερο μερίδιο ςτον αδερφό του; Ραρεμπιπτόντωσ, δεν βλζπω
οφτε τουσ γαμπροφσ του οφτε τον αδερφό του - ςτουσ οποίουσ τόςο γενναιόδωρα φζρκθκε ο
κατθγοροφμενοσ, κατά τα λεγόμενά του - να είναι εδϊ, τθν ϊρα που αυτόσ δοκιμάηεται ενϊπιον ςασ!!!
Και οι υπερβολικζσ γενικεφςεισ του ότι δεν είχε προςτριβζσ με κανζνα ςυμπολίτθ του και κανζνασ
ςυμπολίτθσ του δεν είχε ποτζ ςτο παρελκόν οφτε ζχει παράπονα από τθ ςυμπεριφορά του, μιπωσ
αποκαλφπτουν τισ ολιγαρχικζσ πεποικιςεισ του κατθγορουμζνου; Μιπωσ απλϊσ απαξιοί και
αποςτρζφεται τον ςυγχρωτιςμό του με τον απλό λαό; Και, όπωσ είναι, άλλωςτε, γνωςτό ςε όλουσ:
άφταιγοσ ο …άπραγοσ!!!
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, ο κατιγορόσ μου διαπιςτϊνω για μια ακόμθ φορά ότι ζχει καλπάηουςα φανταςία. Αν
χρειαςτεί, κα φζρω μάρτυρεσ και αποδείξεισ για όςα πιο πάνω ιςχυρίςτθκα. Αξίηει να προςκζςω, ςτο
ςθμείο αυτό, ότι όχι μόνο θ ιδιωτικι μου ηωι ιταν ακζραια, αλλά και θ δθμόςια. Είμαι πολφ αξιοπρεπισ.
Δε ςυχνάηω ςτα καταγϊγια, δεν πίνω, δεν παίηω ηάρια οφτε περνάω ακόλαςτα βράδια. Μιπωσ αυτά,
άλλωςτε, δεν προκάλεςαν το φκόνο των αντιπάλων μου; Θ διαφορετικότθτά μου και το ικοσ μου είναι
αυτά που τουσ ϊκθςαν να με διαβάλουν και να με ςφρουν εδϊ. Επιπλζον, οφτε φιλόδικοσ είμαι. Είμαι
ςυνετόσ και μετριοπακισ πολίτθσ και δεν μπλζχτθκα ςε δίκεσ, οφτε ςε ιδιωτικζσ οφτε ςε δθμόςιεσ. Κι
αυτό με κάνει να ξεχωρίηω, πάλι, από πολλοφσ δικομανείσ Ακθναίουσ που με το παραμικρό τρζχουν ςτα
δικαςτιρια.
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, ο κατθγοροφμενοσ ςυνεχίηει να πλζκει μοναχικά το εγκϊμιό του. Ρροφαςίηεται ότι ο
φκόνοσ των άλλων λόγω τθσ «αξιοπρζπειασ» και τθσ «διαφορετικότθτάσ» του τον ενζπλεξε ςε αυτόν τον
δικαςτικό αγϊνα. Ο φκόνοσ των άλλων, δθλαδι, ϊκθςε κάποιον να γράψει επίτθδεσ το όνομα του
κατθγορουμζνου ωσ ιππζα ςτο ςανίδιον ςτθν Αγορά τθσ Ακινασ; Από τα λεγόμενα του κατθγοροφμενου
προκφπτει, λοιπόν, το ςυμπζραςμα ότι όποιοσ είναι ξεχωριςτόσ και εξαιρετικόσ αντιμετωπίηει τον φκόνο
των άλλων, χωρίσ να φζρει καμιά προςωπικι ευκφνθ. Επομζνωσ, αν κάποιον δεν τον φκονοφν οι άλλοι,
ςθμαίνει ότι αυτόσ δεν είναι ξεχωριςτόσ και εξαιρετικόσ! Εςείσ, κφριοι βουλευτζσ, που είςτε εξαιρετικοί
και ξεχωριςτοί, κα ζπρεπε όλοι ςασ αυτι τθ ςτιγμι να ζχετε προβλιματα λόγω του φκόνου των άλλων.
Ζχετε, όμωσ; Δεν το νομίηω αυτό.

9. 9
Δεν φτάνει μόνο αυτό, αλλά ο κατθγοροφμενοσ υποςτθρίηει ότι δεν ενεπλάκθ ςε δικαςτικζσ διαμάχεσ,
όπωσ εμπλζκονται οι άλλοι Ακθναίοι, όπωσ ενεπλάκθτε και πολλοί από εςάσ, κφριοι βουλευτζσ. Το
γεγονόσ αυτό, από τθ μια, κάνει κατάδθλθ τθν ζλλειψθ εμπειρίασ του ςε κζματα δικαιοςφνθσ - τθν οποία
κα κλθκεί από το αξίωμά του να υπθρετιςει! Από τθν άλλθ, πάλι, κάνει ολοφάνερθ τθν μθ ανάμειξθ του
κατθγορουμζνου - για να μθν πω αδιαφορία του - ςτα κοινωνικά και πολιτικά δρϊμενα τθσ Ακινασ. Δεν
υπιρχε, δθλαδι, τίποτε ςτρεβλό γφρω του, για το οποίο κα ικελε να αγωνιςτεί - ακόμθ και δικαςτικά -
για να το αλλάξει; Ρϊσ είναι δυνατόν να επικυρϊςετε τθν εκλογι ενόσ ςχεδόν αδαοφσ και απράγμονα
ανκρϊπου ςε μια τζτοια κζςθ ευκφνθσ, όπωσ είναι θ δικι ςασ;
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, αντιπαρζρχομαι τα… ςοφίςματα του κατθγόρου και κα ςασ αποδείξω τθν
πολυπραγμοςφνθ μου περιγράφοντάσ ςασ τθ ςτρατιωτικι μου ηωι. Ο πατριωτιςμόσ μου ιταν ζκδθλοσ το
395, όταν πολζμθςα ςτθν Αλίαρτο τθσ Βοιωτίασ το δυνατό πεηικό των Σπαρτιατϊν, ενϊ είχα καταταγεί
αρχικά ςτο ιππικό. Και ο φφλαρχοσ τθσ φυλισ μου κα μποροφςε να επιβεβαιϊςει τισ ενζργειζσ μου.
Εμπρόσ, Ορκόβουλε, ανζβα και κατάκεςε.
Μάρτυρας 2 (Ορθόβουλος):
Κφριοι βουλευτζσ, ωσ φφλαρχοσ τθσ Ακαμαντίδασ φυλισ, τθσ φυλισ του κατθγορουμζνου, επιβεβαιϊνω
ότι με δικι του πρωτοβουλία ο κατθγοροφμενοσ ηιτθςε να εξαλειφκεί το όνομά του από τον κατάλογο
των ιππζων. Φυςικά, δεν εξάλειψα εγϊ το όνομά του. Εγϊ είχα κατακζςει ςτθ Βουλι τον κατάλογο με τα
ονόματα των ιππζων και θ βουλι, με ειδικι ενζργεια, μετζταξε τον κατθγοροφμενο από το Ακθναϊκό
ιππικό ςτο πεηικό. Τα αρχεία, άλλωςτε, τθσ Βουλισ είναι ςτθ διάκεςι ςασ.
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, είναι ολοφάνερο ότι προτίμθςα να πολεμιςω το δυνατό πεηικό των Σπαρτιατϊν
βριςκόμενοσ ςτο πλευρό του Ακθναϊκοφ λαϊκοφ πλικουσ, δθλαδι του πεηικοφ. Ρόςο ευκολότερο κα ιταν
για μζνα, αν παρζμενα ςτο ιππικό! Οι Σπαρτιάτεσ είχαν πολφ αδφναμο ιππικό και για αυτό - δυςτυχϊσ -
κάποιοι Ακθναίοι ςυμπολίτεσ μασ, ενϊ είχαν καταταγεί ςτο πεηικό, κατατάςςονταν παράνομα ςτο ιππικό,
για να γλιτϊςουν! Ζκαναν ακριβϊσ το αντίκετο από μζνα! Και όχι μόνο πολζμθςα ωσ πεηικάριοσ ςτθν
Αλίαρτο, αλλά πρόςφερα και αυτοβοφλωσ οικονομικι βοικεια ςε δυο ςυνδθμότεσ μου πολεμιςτζσ,
δίνοντασ το παράδειγμα οι ζχοντεσ - ζςτω και λίγα - να βοθκοφν τουσ μθ ζχοντεσ. Και αυτοί οι δυο,
φυςικά, μποροφν να κατακζςουν υπζρ μου.

10. 10
Μάρτυρας 3:
Κφριοι βουλευτζσ, ο κατθγοροφμενοσ είναι ςυμπολίτθσ μου, από το Κορικό, και πράγματι μου ζδωςε 30
δραχμζσ για να φροντίηω ωσ οπλίτθσ τον οπλιςμό μου. Και αυτό ζγινε το 395, λίγο πριν ξεκινιςουμε να
πολεμιςουμε τουσ Σπαρτιάτεσ ςτθν Αλίαρτο τθσ Βοιωτίασ.
Μάρτυρας 4:
Επιβεβαιϊνω και εγϊ, κφριοι βουλευτζσ, αυτό που είπε ο ςυμπατριϊτθσ μου. Θ Ακθναϊκι πολιτεία ζδινε
ςε μασ τουσ οπλίτεσ τζςςερισ οβολοφσ τθν θμζρα, δφο για τθ διατροφι μασ και δφο για τθ ςυντιρθςθ του
οπλιςμοφ μασ. Ροφ να μασ φτάςουν; Ο κατθγοροφμενοσ ζδωςε ςτον κακζνα μασ ξεχωριςτά το βοικθμα
των 30 δραχμϊν, δθλαδι 180 οβολοφσ εφάπαξ. Θ βοικειά του για εμάσ τουσ οικονομικά αδφναμουσ ιταν
ςωτιρια.
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, θ ςτρατιωτικι μου ηωι είναι ακόμθ πλουςιότερθ. Ζνα χρόνο μετά, το 394, όταν οι
Ακθναίοι εκςτρατεφςαμε με τουσ ςυμμάχουσ μασ ςτθν Κόρινκο εναντίον των Σπαρτιατϊν, πολζμθςα
οικειοκελϊσ ςτθν πρϊτθ γραμμι. Θττθκικαμε και, όμωσ, εγϊ υποχϊρθςα, τελευταίοσ! Φανταςτείτε ότι
υποχϊρθςα ακόμθ και μετά από τον Κραςφβουλο! Πλοι μασ γνωρίηουμε τθν τόλμθ του Κραςφβουλου:
αυτόσ ανζτρεψε το κακεςτϊσ των 30 τυράννων ςτθν Ακινα το 403, αυτόσ αποκατάςτθςε τθ δθμοκρατία
μασ, αυτόσ αποκαλοφςε τουσ γενναίουσ ςτρατιϊτεσ του δειλοφσ! Και ενϊ ςωκικαμε ωσ εκ καφματοσ και
με πεςμζνο το θκικό, παρακάλεςα, λίγεσ μζρεσ αργότερα, τον ταξίαρχο τθσ φυλισ μου να ςτείλει το
πεηικό τάγμα τθσ δικισ μου φυλισ ςτθ Βοιωτία. Και μάλιςτα χωρίσ κλιρωςθ, τθ ςτιγμι που τα άλλα
τάγματα φοβοφνταν! Αποςτολι μασ ιταν να αντιμετωπίςουμε τισ δυνάμεισ του Σπαρτιάτθ βαςιλιά
Αγθςίλαου, ο οποίοσ ειςζβαλε ςτθ Βοιωτία με άγριεσ διακζςεισ. Και όλα αυτά τα επιδίωκα πιο πολφ για
να βρω το δίκιο μου και να με κεωριςετε καλό πολίτθ, αν τφχαινε να μπλεχτϊ άδικα ςε δικαςτικό αγϊνα,
όπωσ τϊρα. Ταξίαρχε, κα μποροφςεσ να κατακζςεισ τϊρα υπζρ μου.
Μάρτυρας 5 (ταξίαρχος):
Κφριοι βουλευτζσ, ωσ ταξίαρχοσ του πεηικοφ ςϊματοσ τθσ Ακαμαντίδασ φυλισ, τθσ φυλισ του
κατθγορουμζνου, επιβεβαιϊνω ότι ο κατθγοροφμενοσ, ςτθ δφςκολθ μάχθ τθσ Κορίνκου απζναντι ςτουσ
αιττθτουσ Σπαρτιάτεσ, το καλοκαίρι του 394, ιρκε και μου ηιτθςε να τεκεί ςτθν πρϊτθ γραμμι μάχθσ.
Διαπίςτωςα ότι, παρά τθν ιττα τθσ φυλισ μασ, αποχϊρθςε από το πεδίο τθσ μάχθσ πρϊτα ο γενναίοσ
Κραςφβουλοσ τθσ Ρανδιονίδασ φυλισ και μετά από αυτόν ο κατθγοροφμενοσ. Θ γενναιότθτά του είναι
αςφλλθπτθ. Επίςθσ, παρά τθν πανωλεκρία του ςυναςπιςμοφ μασ ςτθν Κόρινκο εναντίον των Σπαρτιατϊν,
όπου 2800 δικοί μασ ζχαςαν τθ ηωι τουσ, ενϊ ςτο πεδίο τθσ μάχθσ ζπεςαν μόνο 8 Σπαρτιάτεσ και 1100

11. 11
ςφμμαχοί τουσ, ο κατθγοροφμενοσ, λίγεσ μζρεσ μετά τθν ιττα μασ, ιρκε και μου ηιτθςε μζςα ςτο
κατακαλόκαιρο του Μεταγειτνιϊνα (Αυγοφςτου) να ςταλεί το τάγμα του χωρίσ κλιρωςθ ςτθ Βοιωτία για
να αντιμετωπίςει τον Αγθςίλαο που ειςζβαλε ςτθ Βοιωτία με 20.000 άνδρεσ. Το πόςο ριψοκίνδυνοσ ιταν
είναι πια κατάδθλο.
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, ο κατθγοροφμενοσ, μζςα από τθν ζκκεςθ τθσ ςυμπεριφοράσ του ςτισ ςτρατιωτικζσ
επιχειριςεισ ςτθν Ακινα, κάνει ορατι ςε όλουσ ςασ τόςο τθν...υπζρμετρθ επικυμία του για διάκριςθ και
υπεροχι όςο και τθν υπερβολικι του αυτοπεποίκθςθ. Και αυτά, ςτθν ουςία, εφλογα κα μποροφςαν να
δθμιουργιςουν ςε όλουσ μασ τθν υποψία για τισ αριςτοκρατικζσ και φιλοολιγαρχικζσ πεποικιςεισ του
κατθγορουμζνου. Και όχι μόνο αυτό, αλλά, ενϊ προφαςίηεται ότι είναι φιλόπατρισ, αφελϊσ ομολογεί ότι
δεν αντιμετϊπιςε τουσ πολεμικοφσ κινδφνουσ, επειδι κεωροφςε πολφ ςθμαντικό να πολεμιςει εναντίον
των Σπαρτιατϊν, αλλά για να είναι ςε κζςθ να αντιμετωπίςει μια δοκιμαςία, όταν χρειαςτεί. Τελικά,
μιπωσ πάνω από το κοινό ςυμφζρον τθσ πατρίδασ, βάηει το δικό του ςυμφζρον;
Μαντίθεος:
Κφριοι βουλευτζσ, παρά τουσ ιςχυριςμοφσ του κατθγόρου μου, θ προςφορά μου ςτθν πατρίδα είναι
αδιαμφιςβιτθτθ, γιατί ζχει ςυχνότθτα, διάρκεια και ποιότθτα. Και αυτό πρζπει να λάβετε υπόψθ ςασ,
πριν αποφαςίςετε να επικυρϊςετε ι όχι τθν εκλογι μου, τθν κοινωνικι μου προςφορά και όχι τθν
εξωτερικι μου εμφάνιςθ. Τα μακριά μου μαλλιά ι θ ιδιόρρυκμθ - για κάποιουσ - εξωτερικι μου εμφάνιςθ
δεν κα πρζπει να ςασ παραςφρουν και να ςασ εμποδίςουν να δείτε κατάματα τθ φιλότιμθ και κόςμια
ςυμπεριφορά μου που αποςκοποφςε πάντοτε ςτο κοινό καλό και όχι ςτο προςωπικό όφελοσ. Ρολλοί
πίςω από μια κόςμια εμφάνιςθ κρφβουν τθν κακότθτα τθσ ψυχισ τουσ. Εγϊ όχι. Και μθν ξεχνάτε ότι
πολλζσ φορζσ τα ωραία λόγια δεν είναι αλθκινά, ενϊ τα αλθκινά - δυςτυχϊσ - δεν είναι ωραία. Κφριοι,
βουλευτζσ, κλείνοντασ, κα ικελα να ομολογιςω ότι ςε νεότερθ θλικία ξεπζραςα τα όρια, γιατί ιμουν
αρκετά φιλόδοξοσ. Από τα 20 μου χρόνια άρχιςα να ανεβαίνω ςτο βιμα και να μιλϊ δθμόςια. Το ζκανα,
αρχικά, από ανάγκθ, για να ςϊςω τθν πατρικι μου περιουςία από ςίγουρθ διμευςθ. Το ζκανα και, γιατί
ακολουκοφςα τθν πολιτικι παράδοςθ τθσ οικογζνειάσ μου. Μα πάνω από όλα το ζκανα, γιατί ζνιωκα
βακιά τθν επικυμία για πολιτικι δράςθ, προςπακϊντασ να ανταποκρικϊ ςτο πρότυπο του ενεργοφ
πολίτθ που εςείσ, κφριοι βουλευτζσ, διαμορφϊςατε. Δικι ςασ θ ευκφνθ τθσ διαμόρφωςθσ του χαρακτιρα
μου, δικι ςασ και θ ευκφνθ τθσ επικφρωςθσ ι μθ τθσ εκλογισ μου ωσ βουλευτι.
Σασ ευχαριςτϊ για τθν προςοχι ςασ.

12. 12
Κατήγορος:
Κφριοι βουλευτζσ, πολφ δικαιολογθμζνθ θ ανθςυχία του κατθγορουμζνου για τθν εικόνα που κα ζχετε
ιδθ ςχθματίςει βλζποντασ τθν εμφάνιςι του. Σε ποιον δθμοκρατικό Ακθναίο, όπωσ είςτε εςείσ και εγϊ,
δεν κα φαίνονταν φποπτα ςτοιχεία θ μακριά κόμθ και θ παράξενθ εμφάνιςθ του κατθγορουμζνου;
Υπάρχει, άλλωςτε, κάποιοσ από εςάσ, κφριοι βουλευτζσ, ςτο νου του οποίου να μθν ζρχονται αυτόματα
τρεισ λζξεισ, όταν βλζπει Ακθναίο με μακριά μαλλιά: αριςτοκράτθσ - ιππζασ - φιλοςπαρτιάτθσ; Κανζνασ!
Και προςπακεί μάταια ο κατθγοροφμενοσ να δικαιολογιςει τα ςφάλματά του, μετατοπίηοντασ το κζντρο
βάρουσ ςτθ νεανικι ανωριμότθτα και ςε εςάσ. Λοιπόν, κάποιοσ που ξεπζραςε τα όρια μια φορά ςτθ ηωι
του κα τα ξεπεράςει και άλλθ. Και ιδοφ θ απόδειξθ. Μόλισ πριν από λίγο ζκλειςε τον λόγο του, χωρίσ τθ
ςυνθκιςμζνθ για αυτοφσ τουσ λόγουσ ικεςία προσ εςάσ τουσ δικαςτζσ. Θ τόςο μεγάλθ αυτοπεποίκθςθ ότι
κα του επικυρϊςετε τθν εκλογι του ωσ βουλευτι δεν προδίδει και τθν τεράςτια αλαηονεία του;
Σασ ευχαριςτϊ πολφ.

13. 13
Βιβλιογραφία:
Αλεξίου, Ε. (2001). «ΛΥΣΛΑΣ, ΕΝ ΒΟΥΛΘΛ ΜΑΝΤΛΚΕΩΛ ΔΟΚΛΜΑΗΟΜΕΝΩΛ: Θ θκοποιΐα ενόσ Ακθναίου
με ολιγαρχικζσ ςυμπάκειεσ», Ελλθνικά 80: 25-41.
Andrewes, A.(1987). Αρχαία Ελλθνικι Κοινωνία, μετάφραςθ Α.Ραναγόπουλοσ, Ακινα: ΜΛΕΤ.
Flacelière, R. (1991). O δθμόςιοσ και ιδιωτικόσ βίοσ των αρχαίων Ελλινων, μετάφραςθ Γ.
Βανδϊρου, Ακινα: Ραπαδιμα.
Lateiner, D. (1982). ‘The Man who does not Μeddle in Politics: a Topos in Lysias’, CW 76:1-12.
Usher, S. (1965). ‘Individual Characterisation in Lysias’, Eranos 63: 99-119.