More Related Content
Similar to Институцийн эдийн засгийн сэтгэлгээний хөгжил
Similar to Институцийн эдийн засгийн сэтгэлгээний хөгжил (20)
More from National of University Mongolia
More from National of University Mongolia (20)
Институцийн эдийн засгийн сэтгэлгээний хөгжил
- 2. -Шинэ институцийн эдийн засгийн үзэл
баримтлал нь сүүлийн 30 гаруй жилийн
турш хүчээ авч байна.
-Энэ чиглэлийн нэг гол давуу тал нь эдийн
засгийн үзэгдэл, үйл явдал, хөгжлийн
асуудлыг улс төр, нийгэм судлал, эрх зүй,
тоглоомын онол, соёл судлал зэрэг бусад
нийгэм-улс төрийн хүчин зүйлээр
тайлбарладагт оршино.
- 3. Ядуу орнууд яагаад ядуу байна вэ?
• Хөгжлийн эдийн засагчид ядуурлын гол
шалтгаан нь хэтэрхий байга хөрөнгө оруулалт
гэж үзсэн.
• Хөрөнгө оруулалт үр дүнд хүрээгүй учир
судлаачид макро эдийн засгийн бодлогыг
шүүмжлэв.
• Боловсрол бол хөгжлийн хөдөлгүүр гэж үзэх
болов.
• Хэлцлийн зардал ихтэй, бизнесийн хүчирхэг
бүлэглэлтэй, нийгмийн итгэлцэл сул, өмчлөх
эрхийн хамгаалалт муу, албан бус эдийн засаг
газар авсан орнуудад ядууралтай тэмцэх ямар
ч бодлого амжилт олохгүй
- 4. Институц гэж юу вэ?
1. Институц нь улс төр, эдийн зэсэг, нийгмийн
харилцааг хашиж хязгаарлахын тулд
зохиосон дүрэм бөгөөд хүмүүс хоорондын
бүхий л төрлийн харилцааны хөшүүрэг
болдог. (North,1991)
2. Институц гэдэг нь дүрэм журам, түүнийг
хэрэгжүүлэх механизм болон байгууллагыг
хэлнэ. (World Bank,2002)
Институц бол тоглоомын дүрэм
- 5. Институцийн хэлбэр ба үүсэл
1. А цэгээс Б цэгт очих гэх мэт ямар нэг
үр дүнд хүрэхийн тулд ямар тодорхой
үйлдэл хийхийг хүмүүст зааварласан
шинжтэй.
2. Хотын замд хурд хэтрүүлж болохгүй гэх
мэт хүлээн зөвшөөрөхгүй үйл
хөдлөлийг хориглосон шинжтэй.
- 6. Институцийг үүсч хөгжих хэлбэрээр нь
1. Дотоод институц-Нийгэм дотроос аяндаа
үүсч хөгжсөн.
2. Гадаад институц-Хууль, зохицуулалт
хэлбэртэй бүтээгдэж, түүнийг нь төр, олон
нийтийн байгууллага хөндлөнгөөс
хэрэгжүүлдэг.
Сахиулж буй хэлбэрээр нь:
1.Албан
2.Албан бус
- 7. Институцийн ач холбогдол
• Итгэлцлийг бэхжүүлэх
• Бие даасан байдал, эрх чөлөөг хамгаалах
• Зөрчлөөс сэргийлж, намдаах
• Эрх мэдлийг тэнцвэртэй хуваарилах
• Харилцааны зардлыг багасгах
- 9. Төрийн бодлого
• Зүй бус болон жам ёсны институц
• Улс төр болон эдийн засгийн институцийн
уялдаа
• Зүй ёсны институцийг тогтоох тухай
• Төрийн институц-Засаглалын индекс
- 11. Эдийн засгийн хөгжлийг дэмжигч
институцууд
• Институцийн чиглэл:
• -Эдийн засаг, улс төр шашин, боловсролын
үйл ажиллагааг чөлөөтэй эрхлэх
• -Эдийн засаг, улс төр, шашин, боловсролын
байгууллагууд бүх хүнд нээлттэй байх
• -Бүх иргэн хууль дээдлэх зарчмыг мөрддөг
байх
- 12. Сонгодог эконимикс ба эдийн засаг
• Имре Лакатош- Аливаа онол нь хатуу цөм ба
түүнийг тойрох “хамгаалалтын бүрхүүл”
• Эдийн засгийн онолын хатуу цөм
- Бүрэн мэдээлэл
Зах зээлийн талаарх шаардлагтай бүх мэдээлэл
тэнцвэрийн үнэд шингэсэн байдаг тул
үйлчлүүлэгчид бүрэн мэдээлэл авах эрхтэй.
- Төгс өрсөлдөөн
- Эдийн засгийн хүн
- 13. Институцийн эдийн засгийн хүрээ
Нэгдүгээр түвшин
Хүний сэдэл
2. Нийгмийн
бүтэц
3. Институцийн
орчин
4. Засаглалын
институц
5. Нөөц ашиглалт
эдийн засгийн
үйл ажиллагаа
Сонгодог эдийн засгийн онолыг институцийн эдийн засаг үгүйсгэхгүйгээр
нэмж улам өргөжүүлдэг. Аливаа онол өмнөх онолоо үгүйсгэлгүйгээр, нэмж
өргөжин тэлдэг.
- 14. Сонгодог эдийн засаг- Судлах зүйл- үйлдвэрийн оновчтой хэмжээ, зах зээлийн
тэнцвэр гэх мэт хурдан өөрчлөгддөг хувьсагч.
Институцийн эдийн засаг- Судлах зүйл- өмчлөх эрх, засаглалын эрх, улс төрийн
тогтолцоо, эрх зүйн орчин гэх мэт удаан өөрчлөгддөг параметр.
Хуучин ба шинэ институцийн эдийн засаг
20-р зуунд институц гэх ойлголт бүрэн хэмжээнд ойлгогдоогүй байсан.
Институцийн онолчид эдийн засагт, нийгмийн ШУ бусад аргыг хэрэглэхийг
оролддог байсан ба яг эдийн засгийн нэгдмэл хэлээр ойлголцдоггүй байв.
1960- Хүний нийгмийн институцууд бүхэлдээ бий болсон. Ингэснээр нийгэмд
байнга өрнөдөг үйл явц, обьектив зүй тогтолыг нээх боломжтой болсон.
Институцийн эдийн засагчид
Гол зорилго- Бодит байдалд илүү ойр суурь нөхцөл бүхий зах
зээлийн загвар боловсруулах. Улс төр, эдийн засаг нийгмийн
харилцааг тодорхой гольдролд оруулах.
- 15. Хуучин ба шинэ институцийн эдийн засгийн
ялгаа
1. Хуучин онолчид-Орчин үеийн эдийн засгийн асуудлыг
нийгмийн бусад ШУ аргаар судлахыг оролддог.
Шинэ онолчид-Нийгмийн бусад ШУ асуудлыг эдийн засгийн
онолоор тайлбарлахыг зорьдог байсан. /Тоон арга/
2. Хуучин онолчид- Асуудлуудаас ерөнхий дүгнэлт гаргах
индукцийн аргыг ашигладаг. /Ерөнхий онолгүйгээр
институцийн шинжилгээ хийнэ/.
Шинэ онолчид- Дедукцийн арга дээр /ЭЗ онолын ерөнхий
зарчмаар нийгмийн үзэгдэл, институцыг задлан шинжилдэг
байсан.
3. Хуучин онолчид- Хувийн ашиг сонирхолоос илүү хамтын үйл
ажиллагаа,
Шинэ онолчид- Бие даасан, хүсэл зоригоор ямар бүлгийн
гишүүн болохоо шийдэх ёстой.
- 16. Роналд Коуз - Шинэ институцийн эдийн засгийн онолын үндэслэгч
Пүүсийн мөн чанар /1937/ Нийгмийн зардлын асуудал / 1960/ эдгээр
өгүүлэл нь шинэ эдийн засгийн судалгааны чигийг гаргасан.
Энэхүү судалгаа нь өмчлөх эрхийн онол ба оновчтой гэрээнийн онол
үндэс суурь.
Жэймс Бьюкенэн - Шинэ институцийн эдийн засгийн онолын үндэслэгч
Нийтийн сонголтын онол – өмчлөх эрхийг тогтоож, үр дүнтэй хамгаалах
үүрэгтэй төрийн онол үндэслэсэн.
Роналд Коүз, Оливер Уильямсон- Хэлцлийн зардалын онол
- 18. Институцийн эдийн засаг нь нийгэм эдийн засгийн нарийн төвөгтэй,
ээдрээтэй асуудлуудын шалтгаант холбоог тодруулж, тэдгээр асуудлыг
шийдэх арга замыг тогтоох зорилготой.
Систем сэтгэлгээ
• Институцийн судалгаа нь бүхий л шинжлэх
ухааны интеграцчилал
• Социологи нь хүмүүсийн харилцан
үйлдлийг хэм хэмжээ, хяналт, үнэт
зүйлүүдтэй холбоно
• Юмсын өөрчлөлт хөгжлийг өөр хоорондын
харилцан үйлчлэл, хамаарал дунд нь, урт
хугацаанд нь авч үзэх
• Хаос-Лоренц “эрвээхэйн нөлөө”
• Нарийн төвөгтэй системд бодлого
дэвшүүлэх үед уршиг тарина гэж тооцоогүй
зүйлс бодлогыг сүйрүүлж ч болдог.
• Иймд ээдрээтэй олон хамаарлыг тооцож,
гарч болзошгүй хүндрэлээс урьдчилан
сэргийлэх институцийг бий болгодог.
• Ж нь: шинэ гэр бүл 500 мянга хөтөлбөр
Үрэлтийн зардал
• Сонгодог экономикст хүмүүс өөр хоорондоо
ямар ч зардал чирэгдэлгүйгээр харилцдаг
гээд үйлдвэрлэлийн зардалд л анхаарсан
• Хэрэгтээ өмчлөх эрх, бусадтай хамтран
өмчлөх зэрэгт үлэмж зардал гардаг
• Өмчлөх эрхээ эдийн засгийн эргэлтэд
оруулахад “уялдуулан зохицуулах зардал”
гаргана
• Энэ нь зах зээлийн мэдээлэл хайх, хяналт,
тээвэр, даатгал, төрийн үйлчилгээ, гэрээ
байгуулах, хэрэгжүүлэх зэрэг хэлцлийг
дэмжих зардлуудыг өргөн утгаар нь үрэлтийн
зардал гэж тооцно
• Үйлдвэрлэлийн бус энэ мэт зардлыг
хэмнэснээр өрсөлдөх чадвар дээшилнэ
• Үр ашиггүйн мөртлөө үрэлтийн энэ зардлыг
хэмнэснээр институцийн үйл ажиллагааг
дэмжинэ
- 19. Кэйс судалгаа
• Энэ судалгааны аргын онцлог нь
тусгай тохиолдол /ерөнхий бус/
• Институцийн өөрчлөлтийн уг
шалтгаан, үр дагаврыг анализ хийх
боломжийг өргөнөөр олгоно
• Мэдээлэл цуглуулахдаа ажиглалт,
тоон хэмжилтээс гадна баримт
ашиглах, ярилцлага хийх гэх мэт
• Регрессийн шинжилгээ нь дундаж
хандлагыг тодруулдаг бол
нарийвчилсан кэйс нь нийтлэг
хандлагаас гажсан, хоцорсон
тохиолдлын гүнзгий ойлголт өгөх
тул хоцрогдлоос гарах үр дүнтэй
• Янз бүрийн зорилготой олон
оролцогчтой, оролцогч бүрийн үйл
хөдлөл нь бусдын үйл хөдлөлөөс
харилцан хамаардаг
• Өрсөлдөх, хуйвалдах, барьцаалах,
хамтрах, итгэлцэх гэх мэт эдийн
засгийн олон үзэгдлийг тайлбарлана
• Тоглогчид үргэлж стратеги, хожил,
тоглоомын дүрэм гэж байх ба үүнээс
тоглоомын үр дүн хамаарна
• Ганцаараагаас илүү хамтрах нь дээр
байдаг тул энэ хамтралд институц
чухал
• Хэн нэг нь тэгш бус мэдээлэл, ашигч
үйл хөдлөл, барьцаалагдах гэх мэт
бэрхшээл гарах тул тоглогчдын
тэнцвэрийг хангахын тулд тоглогчдыг
уялдуулан зохицуулах институц
Тоглоомын онол
- 20. Институцийн
эконометрик
• Сонгодог экономиксийн
хэлцлийн зардал 0 байж,
оролцогчид өөрсдөө л
рационал байх гэдгийн эсрэгээр
институцийн орчин нөлөөтэй
байх ёстой гэдэг
• Иймд институцийн ЭЗт эмпирик
ажиглалт, задлан шинжилгээ
чухал
• Үүний гол багаж нь
эконометриксийн тоон
шинжилгээ юм
• Бэрхшээл нь 1т эконометрикийн
ахисан арга техник шаардагдах,
2т институцийн эдийн засгийн
онолын үзэл төлөвшөөгүй байх
• Самуэлсон “экономикс”
бүтээлдээ бусад нөлөө бүхий
хүчин зүйлсийг хянахад амаргүй
учраас ажиглалтын аргыг л
хэрэглэх ёстой гэв
• Эдийн засгийн онол нь шинжлэх
ухаан гэж зөвшөөрөгдөхийн
тулд хяналттай туршилт
тавихаас аргагүй
• Зах зээлийн механизм, төрийн
бодлогын үр нөлөөг судлахад
туршилтын арга зохидог
• Ж нь, хотын туршилт. Хотын
дарга, хотын иргэд зэргээр дүрд
тоглон дүрмээ тохирно. Ингээд
хог хаягдал, замын түгжрэл
бууруулах талаар шийдэл
дэвшүүлнэ.
Туршилтын
экономикс
- 21. Дүгнэлт
• Эдийн засаг = Институц хоорондын харилцан хамаарлыг
институцийн эдийн засаг судална.
• Эдийн засгийн хөгжил бол институцийн хөгжил байдаг.
Мөн эдийн засгийн өөрчлөлтөөр институц ч бас
өөрчлөгдөж байдаг.
• Хүмүүсийн харилцааг зохицуулах дүрэм нь хэт ашиг
завшааныг хязгаарлаж, урьдчилан таамаглахаар болгож,
нийгмийн харилцааг тодорхой болгодог.
• Ингэж хөдөлмөрийн хуваарь төрөлжин гүнзгийрч баялаг
бүтээх боломж нэмэгддэг.
• Үүний тулд шийтгэл, урамшууллын механизмыг
ашигладаг ба энэ нь албан ба албан бус хэм хэмжээгээр
хэрэгжинэ.
- 22. Дүгнэлт
• Эдийн засгийн уламжлалт онолд зах зээлд оролцогчид
өөрсдөө төгс мэдлэг мэдээлэлтэй, төгс өрсөлддөг,
солилцоонд нэмэлт зардал гаргахгүй рационаллаг гэж
үздэг.
• Бодит байдал дээрээ хэлцлийн зардал, тэгш бус мэдээлэл
зэрэг бэрхшээл байдаг учраас институцийн эдийг засаг
нь:
• Хууль ёсыг дээдлэх, өмчтэй байх, хараат бус хэвлэл
мэдээлэл, иргэний нийгмийн хяналт зэргийг дэвшүүлж
эдийн засгийн эрхийг хангаж, хөгжин дэвших баталгаа
гэж үзнэ.
• Институцийн эдийн засаг нь нийгмийн шинжлэх ухаан
дахь хандлагуудад суурилж, бүхнийг тайлбарлах ерөнхий
онол гэхээсээ илүү алив асуудлыг онцлог, нөхцөл
байдалд нь тохируулж бүтээлчээр шийдэх зарчмыг голоо
болгодог.
Editor's Notes
- Хатуу цөм нь ямар ч нөхцөлд өөрчлөгдөх ёсгүй. Судлаач ямар ч судалгаа хийсэн онолын парадигм, зарчмын үндэслэлийг өөрчлөх ёсгүй. Харин хамгааллтын бүрхүүл нь байнга хувьсан өөрчлөгддөг гэж үзсэн.