1. Залуу багш нартаа зөвлөж байна
Багшийн мэргэжил эзэмшээд диплом гардаж авах нэг хэрэг. Багш болоод хүүхдэд эрдэм
ном зааж тэдний оюуны мэлмийг нээнэ гэдэг түүнээс
хэд дахин хэцүү. Анх багш болчихоод хүүхдийн өмнө зогсож
байхдаа юу гэж хэлэхээ ч мэдэхгүй “За хүүхдүүдээ номоо
нээгээрэй” гэж хэлж байснаа санаж байна. Жил ирэх бүр л
хүүхдийн хүлээн авах чадвар, хэл яриа, хүрээлэн буй орчноо
дагаад өөрчлөгдөж байгаа нь мэдээж. Үүнийгээ дагаад багш бид
нар ч байнга өөрсдийгөө хөгжүүлж, өөрчилж байхгүй л бол
хоцрогдож эхэлнэ. Багш хүний заавал мэдэж байх ѐстой болон
өдөр бүр мөрдөж байвал зохих хэд хэдэн зүйлийг залуу багш
нар маань мэдэхэд илүүдэхгүй боловуу.
- Хэлж байгаа үг өгүүлбэр бүрээ хянаж аль болох илүү дутуу үг хэллэг хэлэхгүй байх
Хүүхэд багшийн хэлж ярьж байгаа зүйлийг анхааралтай сонсож байгаа үед гэнэт гаж үг
хэллэг хэрэглэвэл хүүхэд тухайн үгсийг маш түргэн хүлээж авдаг бөгөөд таны өмнө
хэлсэн зүйлийг мартаж гагцхүү тэрхүү гаж үг хэллэгийг хурдан тогтоож авдаг. Ер нь багш
сурагчидтайгаа харилцаж байх үедээ ч, өөрийнхөө үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ ч үгээ зөв
сонгож ярьж чаддаг байх хэрэгтэй. Ялангуяа хүүхдүүдтэй ярилцаж, асуулт тавьж байгаа
үед асуулт нь оновчтой байх бөгөөд хүүхдийг төөрөгдүүлсэн асуулт асууж болохгүй.
Хэрвээ хүүхэд буруу хариулт өгвөл түүнийг буруутгах хэрэггүй, харин багш дөхүүлсэн
асуулт асууж, аль болох хүүхдийн санаа бодлыг сонсох хэрэгтэй. Буруу байна, суу гэж л
хэлэх юм бол би буруу дуугарчихна гээд санал бодлоо дахин илэрхийлэх нь багасна шүү
дээ.
Өмсөж байгаа хувцас, зүүж байгаа гоёл чимэглэлдээ анхаарах
Хэт их гялгар ч юмуу эсвэл хүүхдийн анхаарлыг татсан эд зүйлс нь таныг хөдлөх бүрт
хүүхдийн анхаарлыг сарниулдаг тул аль болох энгийн эд зүйлийг хэрэглэх нь зүгээр. Багш
хүн самбартайгаа харьцах шаардлагатай байдаг учраас хэт богино буюу бариу хувцас
өмсөх нь тийм ч тохиромжтой бус. Гараа өргөх бүрт таны биеийн аль нэг хэсэг нь
харагдаад байвал хүүхдэд тийм ч таатай бус. Хааш яайш өссөн хувцас ч хүүхдийн нүдэнд
эвгүй харагддаг. Тоос шороотой гуталтайгаа орж ирчихээд хүүхдийг гутлаа арч гэж
тулгаад байж болохгүй. Цэвэр цэмцгэр байдал нь таныг эмх цэгцтэй харагдуулдаг тул
хүүхэд ч таныг хүндэлж, дуурайж эхэлнэ.
- Хүүхдийн хажууд хэн нэгэнтэй маргаж, мэтгэлцэхгүй байх
Хүмүүсийн хооронд аливаа маргаантай асуудал үүссэн үед түүнийг аль болох эерэгээр
шийдэхийг оролдох хэрэгтэй. Багш нарын гаргадаг нийтлэг алдаа бол эцэг эхчүүд
хүүхдийнхээ талаар асуудал хөндөхөд өөрийгөө хамгаалсан, хайцаалсан байдлаар ханддаг
тул түүнийг нь эцэг эхчүүд хүлээн зөвшөөрч чаддаггүйн улмаас маргалдаж эхэлнэ. Хэрүүл
маргаанаас болж бухимдал үүссэн үед хажууд хэн байгааг ч мэдэхгүй үе гардаг. Тухайн
хүн ч таныг уурласан үедээ юу гэж ч хэлж болно. Хүүхдүүд үүнийг сонсоод таныг үл
хүндэтгэж эхлэх ба та нарын хооронд үл ойлголцол бий болно.
- Хүмүүсийг муу хэлж, өөрийгөө хэт их дөвийлгөж болохгүй
Бид нар хүүхдүүдийг хэдийгээр бага гэж боддог ч томчуудын талаар аль хэдийнэ
өөрсдийн гэсэн ойлголттой болсон байдаг. Хэрвээ та ээж, аавых нь талаар ч юмуу, хэн
нэгнийг муу хэлбэл хүүхэд таныг үзэн ядаж эхлэх бөгөөд харин ч муу хэлсэн хүнийг
өрөвдөх сэтгэл нь давамгайлж таны нэр хүнд унах болно гэдгийг хатуу санаж явах
хэрэгтэй. Та өөрийгөө хэт их дөвийлгөн танай аав, ээж гэж хаашаа янзын хүмүүс байдаг
юм бэ, гээд л олны нүдэн дээр хүүхдийг чичлээд байвал хүүхэд таны хажуугаас бушуухан
холдох юмсан гэсэн айдаст автана. Дараа нь намайг дахин юу гэж хэлэх бол гэж бодон
танаас айж зугтан үзэл бодлоо ч хэлж чадахгүй хөөрхийлөлтэй нэгэн болон хувирна.
- Багш өөрөө амьд толь болдог
Багш нар хүүхдүүдийг дэвтэр номоо орхисон, өгсөн үүрэг даалгаврыг цагт нь

2. биелүүлээгүй, даалгавраа хийсэнгүй гэж шийтгэх нь олонтоо. Гэтэл багш өөрөө “өчигдөр
хэддүгээр бодлогыг бодсон билээ, гэрийн даалгаварт юу өгсөн билээ, багш нь номоо
орхичихсон байна, та 2 номоо дундаа тавиад хэрэглэчих” гэх зэргээр заах гэж буй сэдвээ ч
мэдэхгүй, хичээл сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангаагүй байх нь элбэг. Энэ нь багш
сургалтын үйл ажиллагаанд ингэж хайнга хандаж байхад бид нар ч гэсэн болох л юм
байна гэсэн санааг төрүүлж улмаар таны гаргасан алдаа толинд тусгалаа олж байгаа нь
тэр. Ер нь ангийн тань ихэнх сурагчдын сурлагын түвшин тааруухан, таны өгсөг үүрэг
даалгаврыг үл тоомсорлосон байдлаар хандаад эхэлбэл багш та өөрөө өөрийгөө
өөрчлөхгүй бол болохгүй нь гэсэн дүгнэлтэнд хүрэх хэрэгтэй.
- Цаг баримталж сурах хэрэгтэй
Манай монголчуудын хамгийн их хугацаа алддаг зүйл бол цаг баримталж сураагүй явдал
юм. Цагийн төлөвлөлт байхгүйн улмаас хичээлээ цагт нь багтаан зааж чадахгүйгээр үл
барам дараагийн цаг дээр дутуу хичээлээ нөхөж зааснаар сүүлийн цагийн хичээлүүд
орхигдох явдал нэлээд элбэг. Нэг цагийн хичээл дээр тухайн сэдвийг заахдаа ямар аргаар,
ямар хэрэглэгдэхүүн ашиглах вэ гэдгээ нарийн тооцож сурах хэрэгтэй. Эцэг эхийн хурал,
хичээлээс гадуурх ажил, хүүхэд хөгжүүлэх ажил гээд бүхий л ажлаа хаана хэдийд, хэдэн
цагт зохион байгуулах вэ гэдгээ төлөвлөж чадвал илүү үр дүнд хүрнэ.
- Багш өөрөө өөрийгөө байнга хөгжүүлдэг байх
Багш долоо хоногт нийт 19 цагийн хичээл заадаг. Энэ нь багш нарын хувьд тийм ч ачаалал
өндөр бус. Учир нь долоо хоногт 12-13 цагийн ажил буюу өдөрт 3-4 цагийн ажил хийж
байна гэсэн үг юм. Тэгэхээр багш бүр өөрсдийгөө хөгжүүлэхэд өдөрт 1-2 цаг зарцуулахад
л хангалттай. Тэгж чадвал хичээлийн жилийн туршид багагүй зүйлийг сурч авахаас гадна
хөгжсөн багшийн тоо өсч тэр хэрээрээ өнөөгийн техник, технологи, нийгмийн хурдацтай
хөгжлөөс хоцрохгүй байж болно. Хичээлийн зарим цагт багш нарт цонхтой цаг гардаг
боловч багш нар түүнийгээ үр бүтээлтэй өнгөрөөж чаддагүй. Тэрхүү цонхтой цаг дээрээ
ахмад багш нарын хичээлд сууж зөвлөгөө авах, цахим хичээл бэлтгэх, бусад багш
нартайгаа дараачийн цагийн хичээл дээр заах гэж байгаа сэдвээ болон сургалтын менежер,
нийгмийн ажилтан, эмчтэй хамтарч ажиллах талаар ярилцах зэргээр үр дүнтэй өнгөрөөж
чаддаг байх хэрэгтэй.
- Багш үнэнч шударга байх хэрэгтэй
Багш өөрөө хичээл сургалтын үйл ажиллагаанд хоцрох ч юмуу, эсвэл хүүхдүүдийнхээ
хажууд худал хэлэх, өөрт нь тааламжтай хандсан хэн нэгнийг хэт их сайшаан магтах
зэргээр шударга бус үйлдэл гаргаж болохгүй. Нэгэн сургуулийн багш “С” ангийн дарга
охиндоо “багш нь маргааш эхний цаг дээр ирж чадахгүй, чи багшийгаа байхгүй хооронд
багш нь байгаа юм шиг л үүнийг хуулж бичүүлээд суулгаж байгаарай” хэмээн захижээ.
Маргааш нь сургалтын менежер ангид нь ороод “багш чинь хаана байна” гэж асуухад
ангийнх нь хүүхдүүд “багш 00 орсон” гэж зэрэг шахуу хэлэв. Дараачийн цаг дээр дахин
ангид нь ороход “багш цайны газар байгаа” гэж ангийн дарга охин хэлэв. Бага ангийн
хүүхэд гэдэг бол багш юу гэж хэлнэ яг л түүнийг даган дуурайдаг. Тэгэхээр хүүхдийн
хүмүүжилд багш асар их үүрэгтэй гэдэг нь ойлгомжтой.
- Багшийн нэр хүндийг өндөрт өргөж байх
Хүний амьдрал юм болохоор сайн муу бүх л зүйл багшид тохиолдох нь мэдээж. Тэр
бүгдийг хүүхдүүддээ болон эцэг эхчүүддээ дэлгээд байх нь тийм ч таатай бус. Сургуулийн
багш нарын цалин хангамж амьдралд нь хүрэлцдэггүй учраас санхүүгийн эх үүсвэр хайж
сүлжээний бизнес эрхлэх юмуу бараа бүтээгдэхүүн борлуулах явдал байдаг. Тэрхүү үйл
ажиллагаагаа эцэг эх хүүхдүүдэд сурталчлан борлуулж хэрхэвч болохгүй. Ашиг олохын
тулд хүүхэд болон тэдний гэр бүлийг ашиглан, сургалт хүмүүжлийн үйл ажиллагааг
хувийнхаа эрх ашигт нийцүүлэн явуулах нь багшийн нэр хүнд унаж байгаагийн хамгийн
гол шалтгаан нь юм. Та нэгэнт л багшийн мэргэжил эзэмшээд багш нарын эгнээнд мөр
зэрэгцэн ажиллахаар шийдсэн бол өөрөө өөрийгөө өөрчилж байж өрөөлийн хүүхдийг
сургаж хүмүүжүүлнэ гэдгээ л ойлгох хэрэгтэй.