VKW Metena focust op het dagelijkse spanningsveld van conflicterende belangen waarin bedrijfsleiders keuzes moeten maken. Daarbij kunnen waarden de weg wijzen. Tenzij ze natuurlijk zelf met elkaar in botsing komen. Dan ontstaan dilemma's. Deze beleidsnota geeft aan welke stappen dan kunnen worden genomen.

1. 62
februari 2013
VKW Beleidsnota
Waardendilemma’s
Stappen naar een verantwoord besluit
Auteur: Rik De Wulf, Business Ethics Manager bij VKW

2. Inhoudstafel
1. Achtergrond
2. Dilemma’s herkennen
3. Ethisch perspectief
4. Dilemmamethode
5. Stappenplan voor een waardendilemma
6. Links
De integrale tekst van de VKW beleidsnota is te vinden op:
http://www.vkw.be/kennisbank/waardendilemmas-stappen-naar-een-
verantwoord-besluit

3. 1. Achtergrond
Hoe los je een dilemma op, dat de waarden van je
bedrijf op de proef stelt?
Dagelijkse moeten bedrijfsleiders keuzes moeten maken in
een spanningsveld van conflicterende belangen.
Daarbij kunnen waarden de weg wijzen.
Tenzij deze waarden natuurlijk zelf met elkaar in botsing
komen. Dan ontstaan dilemma's.
Deze beleidsnota geeft aan welke stappen dan genomen
kunnen worden.

4. 2. Dilemma’s herkennen: drie groepen
1. Dilemma’s vanuit verweven belangen
Organisatiebelangen t.o.v. Stakeholdersbelangen
= Verzekeren van de = Diverse belangen van klanten,
continuïteit van het aandeelhouders, werknemers,
bedrijf enzovoort

5. 2. Dilemma’s herkennen: drie groepen
2. Dilemma’s vanuit verweven belangen
Organisatiebelangen t.o.v. Interne belangen
= Verzekeren van de = Wanneer men intern hetzelfde
continuïteit van het belang nastreeft maar andere
bedrijf visies heeft over wat hoort en kan

6. 2. Dilemma’s herkennen: drie groepen
3. Dilemma’s vanuit verdoken belangen
Organisatiebelangen t.o.v. Persoonlijke belangen
= Verzekeren van de = Persoonlijk belang dat
continuïteit van het interfereert met het
bedrijf organisatiebelang

7. 3. Ethisch perspectief
Wat biedt uitkomst bij een moreel dilemma?
1. Morele intuïtie: het ethisch buikgevoel en emoties
2. Afzonderlijke perspectieven:
– Juridisch perspectief: ‘Wat zegt de wet?’
– Management perspectief: focus op de impact op bedrijfsvoering
– Economisch perspectief: focus op kostencalculatie en impact op
resultaat
– ...
3. Ethisch perspectief: alle perspectieven in beschouwing genomen
HOE?

8.  HOE?
1. Panoramisch kijken vanuit een helikopterperspectief naar het
geheel
2. Eerst : ‘Wat kan ik doen?’
Vervolgens: ‘Wat is wenselijk?’, ‘Wat zou iemand in
vergelijkbare omstandigheden horen te doen?’
3. Raken de mogelijke alternatieven aan het ‘algemeen goed’?

9. 4. Dilemmamethode
• In de praktijk:
Veel leiders vallen bij een integriteitsvraagstuk in de eerste plaats
op hun gevoel terug, hun morele intuïtie.
• Toch is het belangrijk om onderliggende waarden, normen en
overtuigingen te achterhalen. WAAROM?
– Wie zich hiervan bewust is slaagt er makkelijker in te bepalen wat in gelijkaardige
en zelfs complexere situaties goed is om te doen
– Beter in staat verantwoording daarover af te leggen
– Betrokkenen kunnen je aanpak ook beter beoordelen
• HOE concreet? Stappenplan voor waardendilemma’s

10. 5. Stappenplan voor een waardendilemma
• Stap 1: Formuleer de morele vraag.
• Stap 2: Wie zijn betrokken en wat zijn hun belangen?
• Stap 3: Welke verschillende handelingsmogelijkheden
zijn er?
• Stap 4: Welke belangen worden positief of negatief
geraakt door elk van de handelingsalternatieven?
• Stap 5: Welke waarden en normen zijn in het geding?
• Stap 6: Afweging en conclusie
• Stap 7: Doen we het ook?

11. 5. Stappenplan waardendilemma
Stap 1: Formuleer de morele vraag
• Wat: Het dilemma zo scherp mogelijk vatten in
het punt waar het om draait
• Hoe: Beide kanten van het dilemma expliciet tegenover
elkaar stellen
VB: Een bedrijfseenheid open houden of sluiten:
‘Kan je mensen hun persoonlijk
toekomstperspectief ontnemen, ten bate van de
toekomst van de organisatie?’

12. 5. Stappenplan
Stap 2: Wie zijn betrokken en wat zijn hun belangen?
Betrokkenen Gerechtvaardigd belang
= Zij die beïnvloed worden door de = Iets wat het welzijn raakt van een
actie van de onderneming of die persoon, groep, een organisatie of
zelf invloed kunnen uitoefenen op de hele mensheid
de onderneming
VB: VB:
- Werknemers en gezin - Tewerkstelling
- Aandeelhouders, - Rendement, continuïteit, groei,
centraal management reputatie, geloofwaardigheid
- Leveranciers, klanten - Langetermijnrelatie, merk, prijs

13. 5. Stappenplan
Stap 3: Welke verschillende handelingsmogelijkheden
zijn er?
• Wat zijn de acties die genomen kunnen worden?
VB:
– Optie 1: bedrijfseenheid sluiten
– Optie 2: bedrijfseenheid niet sluiten
– Optie 3: bestaat er een alternatief?
Te achterhalen d.m.v. een creatieve brainstorm

14. 5. Stappenplan
Stap 4: Welke belangen worden positief of negatief
geraakt door elk van de handelingsalternatieven?
• Zet de effecten van elk alternatief op de verschillende
stakeholders in een visueel schema:
Optie 1: Sluiten Optie 2: Niet sluiten
Werknemers en gezin - Jobverlies + Solidariteit
- Slachtoffer + Sociale
(geen schuld) verantwoordelijkheid
Aandeelhouders, + Rendement - Onzekerheid
Centraal management + Moed - Risico
+ Vertrouwen - Talmen
Leveranciers, + Continuïteit - Geen K.T. effect
Klanten + Concurrentieel L.T. risico
blijven

15. 5. Stappenplan
Stap 5: Welke waarden en normen zijn in het geding?
• In het moreel beraad waarden en normen zo helder
mogelijk expliciteren.
• Antwoord zoeken op vraag: ‘Hoe raakt dit dilemma aan
de eigen kernwaarden die het bedrijf vooropstelt?’
VB standpunt innemen bij conflicterende waarden:
- ‘Wat kunnen we doen om zo veel mogelijk tegemoet te komen
aan groei én respect?’
- Hoe kunnen we in onze zorg om continuïteit toch zo veel
mogelijk solidair zijn?
- Hoe houden we focus op een faire manier?

16. 5. Stappenplan
Stap 6: Afweging en conclusie
• Zich in de plaats stellen van de degenen voor wie de
beslissing gevolgen heeft
= Gevolgenethiek: realiseer een zo groot mogelijk nut voor zo
veel mogelijk betrokkenen
• Vraagstuk ook bekijken vanuit eigen uitgangspunt
= Beginselenethiek: argumentatie baseren op eigen morele
beginselen

17. 5. Stappenplan
Stap 7: Doen we het ook?
• Sta je werkelijk achter de gemaakte keuze? Dit testen d.m.v. morele
toetsen:
Toets van wederkerigheid Zou het voor mij oké zijn wanneer anderen ten
overstaan van mij op dezelfde wijze handelen?
Toets van de veralgemeenbaarheid Welke samenleving krijgen we als iedereen op
deze wijze zou te werk gaan?
Voorpaginatoets Zou een verslag over het gevoerde beleid op de
voorpagina van een belangrijke krant ons zuur
kunnen opbreken?
Spiegeltoets Kan ik mezelf of dierbare anderen hiermee
onder ogen komen?
Schoenentoets Zou iemand, die ik bewonder en voor mij een
rolmodel is, hetzelfde doen als hij of zij in mijn
schoenen stond?

18. 6. Links naar meer informatie
• Voor verdieping en uitwerking van reële
praktijkvoorbeelden:
– VKW beleidsnota ‘Waardendilemma’s’:
http://www.vkw.be/kennisbank/waardendilemmas-
stappen-naar-een-verantwoord-besluit
– VKW beleidsnota ‘De waardenfluisteraar:
http://www.vkw.be/kennisbank/de-waardenfluisteraar
– VKW: www.vkw.be