2. Η προέλευση των δούλων
• Στην Αθήνα ένας πολίτης που δεν μπορούσε να
ξεπληρώσει το δανειστή του έχανε την ελευθερία
του. Αυτό ίσχυε περισσότερο για τους χωρικούς που
δεν μπορούσαν να πληρώσουν το νοίκι στους
γαιοκτήμονες. Ο Σόλων έβαλε τέλος στο θεσμό αυτό
με τη διαβόητη «σεισάχθεια», το χάρισμα των
χρεών, που έθεσε τέλος στην πώληση ελεύθερων
πολιτών.
3. Οι αντιλήψεις των αρχαίων για τη δουλεία
• Παρόλο που οι δούλοι
δεν φαίνεται να
αποτελούσαν μια
ενιαία τάξη με
ακριβώς
προσδιορισμένα
χαρακτηριστικά, η
δουλεία ως θεσμός
θεωρούνταν κάτι
δεδομένο. Η ηθική
διάσταση του
προβλήματος δεν
απασχόλησε σοβαρά
τους αρχαίους.
4. Η αμφισβήτηση της δουλείας
• Οι πρώτοι που αμφισβήτησαν τη δουλεία ως
συνέπεια του φυσικού δικαίου ήταν οι σοφιστές.
Αργότερα, τις ίδιες απόψεις διατύπωσαν οι Κυνικοί,
οι Στωικοί, οι Επικούρειοι. Για τον Αριστοτέλη
ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που δεν ζει υπό
τον καταναγκασμό άλλων.
5. Οι αντιλήψεις των αρχαίων για την εργασία
• Πράγματι, εκείνο που είχε σημασία για τους
αρχαίους δεν ήταν η φύση της εργασίας, αν δηλαδή
επρόκειτο για πνευματικό ή χειρωνακτικό έργο,
αλλά το καθεστώς κάτω από το οποίο εργαζόταν ο
καθένας. Έτσι, δεν υπήρξε δραστηριότητα που να
μην ασκήθηκε από ελεύθερους ανθρώπους. Όμως,
είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που ελεύθεροι
άνθρωποι δέχονταν να εργάζονται έναντι μισθού.
6. Η εργασία για τον ελεύθερο πολίτη
• Για τον ελεύθερο Αθηναίο η μισθωτή εργασία δεν
ήταν επιθυμητή, και μόνο σε περιπτώσεις
εξαιρετικής ανάγκης δεχόταν να είναι για μεγάλο
χρονικό διάστημα στην υπηρεσία των άλλων.
Εξαίρεση αποτελούσε η υπηρεσία στο κράτος ή τους
θεούς και η συμμετοχή σε δημόσια έργα. Φαίνεται
λοιπόν ότι η μισθωτή εργασία δεν εθεωρείτο
προσφορά εργασίας αλλά μάλλον προσφορά των
φυσικών δυνάμεων, δηλαδή του ίδιου του σώματος,
κατάσταση που εκλαμβανόταν, κατά κάποιο τρόπο,
ως ισοδύναμη της δουλείας.
7. Η ανταλλαγή δούλων
• Οι δούλοι, οι οποίοι ανταλλάσσονταν με χρήματα,
ονομάζονταν αργυρώνητοι. Δούλοι γίνονταν συχνά
τα θύματα ενός πολέμου ή μιας πειρατικής
επιδρομής. Όσον αφορά την προέλευση των
δούλων, υπήρχαν ακόμη και «βάρβαροι» λαοί, όπως
οι Θράκες που πουλούσαν οι ίδιοι τα παιδιά τους ως
δούλους γιατί δεν μπορούσαν να τα θρέψουν.
8. Το εμπόριο των δούλων
• Θύμιζε διαδικασία
εμπορίου σε
οποιαδήποτε άλλα
προϊόντα. Ο δούλος
ανέβαινε στο «λίθο
πώλησης» και ο
πωλητής εκθείαζε τις
ικανότητες, αλλά και τα
ελαττώματά του. Η
διαμόρφωση της τιμής
γινόταν ανάλογα με
την εποχή και ήταν
εξαρτώμενη από τα
προσόντα κάθε
δούλου.
9. Η μεταχείριση των δούλων
• Οι δούλοι της
κλασικής εποχής
καθημερινά
τιμωρούνταν για τις
αταξίες τους , αλλά
και επιβραβευόταν η
καλή τους
συμπεριφορά. Πολύ
λίγες είναι οι
εξεγέρσεις των
δούλων στην Αρχαία
Ελλάδα, λόγω της
σχετικά καλή τους
μεταχείρισης.
10. Η χειραφέτηση των δούλων
• Υπήρχαν πολλοί δούλοι που με την διαθήκη τους
έδιναν την ελευθερία στους δούλους τους που τους
είχαν υπηρετήσει πιστά. Κάποιοι ασχολούμενοι με
το εμπόριο ή τη βιοτεχνία είχαν την δυνατότητα να
συγκεντρώσουν το ποσό που χρειαζόταν για να
εξαγοράσουν την ελευθερία τους. Σε εντελώς
εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν η πόλη διέτρεχε
μεγάλο εξωτερικό κίνδυνο, αποφασιζόταν η μαζική
απελευθέρωση δούλων και η ένταξη τους στον
στρατό. Ταφική στήλη της Μνησαρέτης , όπου
νεαρή υπηρέτρια κοιτάζει την αποθανούσα κυρία
της. Αττική, περ. 380 π.χ., Γλυπτοθήκη του Μονάχου
11. Ασχολίες των δούλων
• Οι δούλοι μπορούσαν να καταπιαστούν με όλες τις
καθημερινές δραστηριότητες με εξαίρεση την
πολιτική. Τους χρησιμοποιούσαν στις αγροτικές
δραστηριότητες, στα λατομεία, στα μεταλλεία, ως
τεχνίτες, ως έμποροι αλλά και στο σπίτι. Στον
πόλεμο ήταν οι προσωπικοί υπηρέτες των οπλιτών.
Οι γυναίκες δούλοι αναλάμβαναν τις οικιακές
δουλειές. Μοναχά οι φτωχότεροι των πολιτών δεν
είχαν στην ιδιοκτησία τους δούλους.
12. Κατηγορίες δούλων
• 1. Φορτοεκφορτωτές: αναλάμβαναν την φόρτωση-
εκφόρτωση πλοίων. Δούλοι με υψηλά προσόντα
όπως οι ζωγράφοι.
• 2. Δημόσιοι δούλοι: ήταν ανεξάρτητοι., Κάποιοι από
αυτούς ασχολούνταν με το εμπόριο ή με τραπεζικές
εργασίες. Πολλοί ασκούνταν καθήκοντα γραφέων,
εργατών και ειδικευμένων τεχνιτών.
13. • 3. Εργάτες μύλων ή μεταλλείων: Κάτω από
δυσβάσταχτες συνθήκες διαβίωσης.
• 4. Οικιακοί δούλοι: αποτελούσαν μέλη του
οίκου και αναλάμβαναν οικιακές εργασίες,
όπως μάγειρες, παιδαγωγοί, θυρωροί και
οικιακοί βοηθοί (υπηρέτριες). Ένας εύπορος
Αθηναίος πολίτης διέθετε συνήθως πενήντα
δούλους ενώ ο μέσος Αθηναίος είχε περίπου
δέκα. Οι οικιακοί δούλοι αποκτούσαν με τους
κυρίους και τα παιδιά τους στενές σχέσεις.
