МЕТОДИЧЕСКАЯ РАЗРАБОТКА ОТКРЫТОГО УРОКА қазақ тілі және әдебиеті Абай Құнанбаев

1. Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Қостанай облысы әкімдігінің білім баскармасының
"Қостанай политехникалық колледжі" КМҚК
КГКП "Костанайский политехнический колледж"
Управления образования акимата Костанайской области»
КЕЛІСІЛДІ / СОГЛАСОВАНО БЕКІТЕМІН / УТВЕРЖДАЮ
Директордың ҒЖЖ орынбасары/ Директордың ОІЖ
орынбасары / Зам. директора по НМР Зам. директора по УР
______ _________________ ______ _______________
қолы Т.А.Ә. / Ф.И.О. қолы Т.А.Ә. / Ф.И.О.
____________________ ____________________
«____» ________20_ ж. «____» ________20_ ж.
АШЫҚ САБАҚТЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК ӘЗІРЛЕМЕСІ /
МЕТОДИЧЕСКАЯ РАЗРАБОТКА
ОТКРЫТОГО УРОКА
Пән / предмет: қазақ тілі және әдебиеті
Тақырып / тема: Абай Құнанбаев
Топ / группа: СТ-3
Мамандық / специальность: 0601000 Стандарттау, метрология және
сертификаттау (салалары бойынша)
Әзірлеген оқытушы / разработал преподаватель: Казиева У.Ж
ЦМК отырысында қарастырылды
№ ___ хаттама «__»_______20 ж. /
Рассмотрено на заседании ЦМК
Протокол №____ от «___»___20 г
__________ _________________
қолы Т.А.Ә.

2. Қостанай, 2016
Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі / Методическая разработка
открытого урока.
Күні / Дата 25 қараша 2016 жыл
Топ / Группа СТ-3 (Стандарттау, метрология және сертификаттау)
Пән / Предмет: қазақ тілі және әдебиеті
Сабақтың тақырыбы / Тема занятия: Абай Құнанбаев
Сабақтың типі / Тип занятия: аралас
Сабақтың түрі / Вид занятия: тәжірибелік
Сабақтың мақсаттары /.Цели урока:
Білімдік / образовательная: Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев туралы
жалпы мәлімет беру, шығармаларына талдау жасау арқылы білімдерін
арттыру.
Дамытушылық / развивающая: Өз бетінше жұмыс істеуге, шығармашылық
қабілеттерін дамытуға ықпал ету; ауызша сөйлеу мәдениетін дамыту
Тәрбиелік / воспитательная: Өнер- білімге, еңбексүйгіштікке, адамгершілік
қасиеттерді бойларына дамытуға, мамандыққа деген сүйіспеншілікке
тәрбиелеу.
Пәнаралық байланыс / Межпредметная связь: орыс әдебиеті, тарих, музыка.
Көрнекі құралдар / Оборудование: Абай Құнанбайұлының портреті,
интерактивті тақта, сөздіктер, қазақ әдебиеті (оқулық), қазақ әдебиеті
(хрестоматия)
Сабақтың барысы / План занятия
I.Ұйымдастыру кезеңі / Организационная часть:
а) түгендеу;
ә) психологиялық дайындық жүргізу .
II. Өткен материалды қайталау және тексеру / Опрос и проверка
пройденного материала:
Бағдарлаушы сұрақтар қою үй тапсырмасын тексереміз.
Топ бойынша жұмыс: (слайд)
1. Ы.Алтынсариннің өмірбаяны.
2. Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметі.
3. Ыбырай– балалар әдебиетінің атасы.
4. Хронологиялық кесте толтыру (сәйкестендіру) (флипчартпен жұмыс)
5. Топтастыру (кластер құрастыру).
6. Ы.Алтынсарин шығармаларын тақырыбы бойынша сәйкестендіру
(флипчартпен жұмыс).
7. Поэзия минуты. Әр топ 1 өлеңнен айтады, талдайды.
8. Әңгімелерінің тақырыбын ашу. Әр топ 1 әңгімеден айтады және
талдайды.
9. 5 жол өлең стратегиясы бойынша өлеңдерін оқиды.
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

3. 4-тапсырма. Флипчартпен жұмыс. Хронологиялық кесте толтыру.
1841 ж – қазан айында дүниеге келеді.
1850 ж – Орынбордағы орыс-қазақ мектебіне оқуға түседі
1857 ж – «өте жақсы» деген бағаға оқу бітіреді
1857-1859 жж - туған жерінде тілмаштық қызмет атқарады.
1959 ж – шығыстанушы, профессор В.В.Григорьевпен танысады.
1860 ж – Торғай мектебіне мұғалім болуға рұқсат алады.
1864 ж – Торғай мектебі ашылады.
1876 ж – Петербург, Қазан қалаларына барады.
1879 ж – Торғай облысы мектептерінің инспекторы болып тағайындалады.
1879 ж - Орынборда «Қазақ хрестоматиясын» бастырып шығарады.
1879-1883 жж – Торғай облысының 4 уезінде жаңа мектептер ашылады.
1883 ж –.Торғай қаласында қолөнер мектебі ашылады.
1887 ж - Ырғызда қыздар мектебін ұйымдастырады
1881 ж - Омбы қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады
6 тапсырма Тақырыптар бойынша топтастыру. Флипчартпен жұмыс.
1. Еңбекті сүю
2. Оқуға, ғылым-білімге шақырады
3. Талаптану
4. Тәрбиенің рөлі
Шығармалары:
1. «Өрмекші, құмырсқа қарлығаш», 1. «Әке мен бала», 4. «Бақша
ағаштары»,3. «Талаптың пайдасы», 4. «Мейірімді бала», 4. «Аурудан
аяған күштірек», 2.«Өнер, білім ба жұрттар» 4.«Әдептілік»,
1.«Жомарт», 4.«Малды пайдаға жарату», 2.«Білгеннің пайдасы»,
4.«Тәкаппарлық»,2. «Әлім кісі», 2.«Лұқпан хакім», 1.«Бай баласы мен
жарлы баласы»
III. Жаңа тақырыпты өту / Изучение нового материала:
Жоспар / план.
«Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе» деп Сұлтанмахмұт Торайғыров
айтқандай, біз бүгінгі сабағымыз ақындық пен данышпандықтың бар асылын
бір бойына жинақтаған рухани атамыз Абайға арналып отыр.
Слайд
Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге
Кетігін тап та бар қалан! (Абай)
Әрбір адам өмірде өз орнын табуға тырысады. Көп ойланады, әке-
шешесімен немесе ересектермен ақылдасады. Біздің қоғамымызда
мамандығыңа қарай әр түрлі салада жұмыс істеуге болады. Өмірде отыз
мыңға жуық әр түрлі мамандық бар. Соның ішінде сіздер бүгінгі күні
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

4. «Стандарттау, метрология және сертификаттау» мамандығын таңдап,
біздің колледждің табалдырығын аттадыңыздар. Қазақтың ғұлама
ақыны Абай Құнанбайұлы айтқандай, өмірден өз орындарыңды тауып,
кірпіш болып қаланбақсыңдар.
Білім алушыларды сабақтың тақырыбы, мақсаты, түрі, әдістерімен
таныстырамын.
1. Ойқозғау.(слайд)
Білемін Білдім Білгім келеді
Абай Құнанбаев туралы не білетінімізді жазып шығамыз. - 1,5-2 мин
Слайдтар арқылы қысқаша мағлұмат беру.
2. Абай – қазақтың бас ақыны
3. Өлеңдері, тақырыбы.
4. Аудармалары
5. Поэмалары
6. Қара сөздері
.
Хронологиялық кесте (слайдтар)
1845ж. 10 тамызда Шыңғыс тауының бауырайында дүниеге келген.
1855 - 1857 жж. Ауыл молдасынан сауат ашты. 9 жасында «Кім екен деп
келіп ем түйе қуған» деген ең алғашқы мысқыл өлеңін шығарды.
1857 - 1859 жж. Семей қаласында Ахмет Риза медресесінде білім алды. Үш
ай «Приходская школа» орыс мектебінде қосымша оқиды. Араб, парсы, түркі
тілдеріндегі шығыс ақындарының кітаптарын оқыды.
1870 ж. Семей қаласында Лев Толстойдың кітабын сұрап тұрғанда
Е. П.Михаэлиспен танысты.
1876 – 1878 жж. Абай Қоңыр Көкше еліне үш жыл болыс болды. 28 жастағы
Абайдың үстінен күндес топтар жоғарыға өтірік арыз - шағымдар жазды.
Үзікбай Бөрібаевтың жалған арызымен Абайдың үстінен Семейдің ұлықтары
тергеу ісін қозғайды.
1877 - 1878 жж. Абай 12 іспен тергеліп, Семейде 3 - 4 ай жатады. 1884 ж.
Абайды ақтап 700 кісі куәлік беріп, «қылмыстық ісі» жабылады.
1880 ж. Михаэлис арқылы Н. И. Долгополов, С. С. Гросс, П. Д. Лобанский, Н.
Коншин секілді орыстың демократтарымен танысты.
1889 ж. 25 – ке жуық өлең шығарады. Осы жылы «Күлембайға», «Жаз» деген
өлеңдері Омбыдағы «Дала уалиаты» газетіне Көкбайдың атымен
жарияланды.
1890 - 1898 жж. Қара сөздерін жазды.
1891 ж. Інісі Оспан қайтыс болған соң мұңды өлеңдер жаза бастады.
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

5. 1895 ж. Баласы Әбдірахман 27 жасында қайтыс болады.
1898 ж. Өзінің бала кезгі досының ұйымдастыруымен түрлі ру басылары
Абайды соққыға жығады, дүниесін тонайды.
1899 ж. Абайдың өлеңдері көбейеді.
Абай 3 әйел алған. Бәйбішесі Ділдәдан: Ақылбай, Әбдірахман, Күлбадан,
Әкімбай, Мағауия, Райхан; екінші әйелі Әйгерімнен Тұрағұл, Мекайыл,
Ізкайіл, Кенже деген 7 ұл, 3 қыз сүйген. Келіндей алған әйелі Еркежаннан
ұрпақ көрген жоқ.
Кеңес өкіметі тұсында Абайдың әкесі Құнанбай туралы да теріс пікір
болды. Ол шынжыр балақ, шұбар төс шонжар, елді қанап, қиянат көрсеткен
адам ретінде бейнелейді. Шындығына келетін болсақ, Құнанбай белгілі ру
басы, ел құрметіне бөленген, көпке танылған, адал, шешен адам болған.
Поляк революционері Янушкевич өзінің жазбаларында оның іскерлігіне,
адамгершілігіне сүйсініп, шешендігі, тапқырлығы жағынан батыстың белгілі
ойшылдарымен қатар қояды. Өлеңдерін К. Жанатаев атымен жариялаған. Өз
атымен 1886ж. «Жаз» өлеңін алғаш жариялаған.
Еңбектері (слайд)
Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады. Қысқа өлеңдерінде
табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі - сыртқы қылық -
қасиеттерін, мінез - бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай
өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп
тұрады. Тақырыптары: саяси – әлеуметтік, табиғат, философиялық,
махаббат, достық, көңіл – күй, оқу - ғылым, өнер.
Ұлы ақын жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, ғылым - білім
үйренуге шақырды.
1. Ғылым таппай мақтанба
2. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін
3. Адамның кейбір кездері
4. Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат
5. Сабырсыз, арсыз, еріншек.
6. Өлең- сөздің патшасы, сөз сарасы
7. Жасымда ғылым бар деп ескермедім
8. Білімдіден шыққан сөз
9. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін
10.Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап және т.б
Абайдың өлеңін тыңдау.
Аудармалары 50 - ден асады (слайд): М.Ю. Лермонтов, И.А.Крылов,
А.С.Пушкин, Л.Н Толстой, В.А. Крылов, Я.П.Полонский, И.А.Бунин,
А.Мицкевич , Байрон, Гете т. б шығармаларын аударған.
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

6. Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі оның орыс ақыны М.
Лермонтовтың біркатар өлеңін қазақ тіліне аударуына мүмкіндік берді. Оның
«Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға шықтым бір
жым - жырт түнде жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау жалтылдап»),
«Теректің сыйы» («Асау Терек долданып, буырқанып») сияқты өлендерін
аударды. Абай А. С. Пушкиннің «Евгений Онегин» дастанының үзінділерін
қазақы ұғымда жатық етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының сөзіне
шығарған «Татьянаның қырдағы әні» қалың елдің сүйікті әніне айналды.
Абай И. А. Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне аударумен де айналысты.
Қазақтар ұлт - азаттық қозғалысының көрнекті жетекшісі Ә. Бөкейханов
өзінің қырғыз даласындағы әр түрлі уездерде болған кезінде ондағы
ақындардың Пушкин мен Лермонтовтың Абай аударған өлеңдерін жақсы
білетініне, оларды домбырада әнге қосып айтатынына көз жеткізіп
қайтқанын жазады.
Қарасөздері – 45 (1890 - 1898)
Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және дінге көзқарастары
терең білінген еңбегі - қара сөздері. Абайдың қара сөздері (Ғақлия) - ұлы
ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, философиядағы даналық
дүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильде жазылған прозалық
шығармасы. Жалпы саны қырық бес бөлек шығармадан тұратын Абайдың
қара сөздері тақырыбы жағынан бір бағытта жазылмаған, әр алуан. Оның
алты - жеті үлгісі қысқа болса, қайсыбіреуі мазмұн, тақырып жағынан
өзгешелеу, ауқымды болып келеді. Абай өзінің қара сөздерінде шығарманың
ажарына ғана назар аударып қоймай, оның тереңдігіне, логикалық мәніне зор
салған.
Бірінші қара сөзін тыңдау.
Әндері : “Желсіз түнде жарық ай”,“ Сегіз аяқ”, «Қараңғы түнде тау қалғып»,
«Айттым сәлем Қаламқас», «Көзімнің қарасы» т. б. 27 әнінің 36 нұсқасы
нотаға түсірілген.
Ұлы ақын, ағартушы Абай музыкалық саласында да айта қалғандай мұра
қалдырды. Өзінің асыл өлеңдерін, қара сөздерін қағазға түсіріп, кейінгі
ұрпаққа жазып қалдырса, музыкалық жөнінде оның мұндай мүмкіншілігі
болмады. Өйткені, Абай өмір сүрген көзеңде қазақта музыканың жазба
мәдениеті жоқ еді, халықтық музыка ауыз дәстүрлік қалыпта еді. Сондықтан
Абай әндері де қазақтың басқа халықтық ән - күйлері сияқты, ауыздан -
ауызға, заманнан заманға ауыса отырып жетті. Музыка саласында жазба
мәдениеттің болмауына қарамастан, Абай әндерінің бізге толық жеткен
себебі - олардың халықтың жүрегінде сақталуға сапасы сай келетін
шығармалар болғандығында, халық санасынан өшпес орын алғандығында.
«Желсіз түнде жарық ай» әнін тыңдау
Күйлері: “ Торжорға”, “Желдірме”, “Май түні”
Поэмалары: «Ескендір», «Масғұд», «Әзім әңгімесі»
Айналасына қарадан шыққан қазақ жастарын топтастырды, тиісті білім алса
олардан артып түсер еді деп тамсанады.
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

7. IV. Бекіту / Закрепление: (слайд)
1. 1 топ. «Ғылым таппай мақтанба», «Әсемпаз болма әрнеге» өлеңдерін
өлеңдерін оқып, талдау жасаңдар.
2. 2 топ. Абайдың табиғат лирикасына арналған өлеңдерін оқып
талдаңдар.
3. 3 топ. «Піл мен қанден», «Есек пен бұлбұл», «Өгіз бен бақа»
аудармаларын оқып, мағынасын ашыңдар.
Абайдың қара сөздерін оқу, мазмұнын айту және талдау.
4. Он бесінші қара сөзі.
5. Он тоғызыншы қара сөзі
6. Отыз сегінші қара сөзі
Кестеге Абай Құнанбаев туралы не білгендеріңізді және нені білгілерің
келетін жазыңыздар.
V. Қорытынды жасау / Подвести итоги:
(Слайд)
1. Венн диаграммасын құрастыру (Абай Құнанбаев және Ыбырай
Алтынсарин)
2. 5 жол өлең стратегиясы бойынша өлең құрастыру. Топтастыру.
3.“Дөңгелек үстел” әдісі. Сабақтан алған әсерім.
Әр студент бір-бір сөйлем жазып шығады. Соңғы студент барлығын оқиды,
соңғы сөйлемді жазып, ат қояды және автор орындығына отырып, барлығын
толық оқып береді.
VI. Үй тапсырмасы / Домашнее задание: Слайд
1. Абай Құнанбаевтың өлеңін жаттау және талдау.
2. «Ескендір» поэмасын оқу және талдау.
3. 2-3 қара сөзін айту, мағынасын ашу және өз көзқарасын жазу.
VII. Әдебиет / Литература:
1. У.Асыл., Т.Жумажанова Қазақ әдебиеті 10-сынып Алматы, «Мектеп»,
2014 ж
2. У.Асыл «Қазақ әдебиеті(Хрестоматия)» 10-сынып, Алматы, «Мектеп»,
2010 ж
3. Абай Құнанбаев Шығармалары. Алматы, «Жалын, 1995 ж
4. Абай. Слова назидания. Алматы, «Жалын» , 1982 ж
Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.

8. Ф КПК 703-11-16 Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі Бірінші басылым.
Ф КПК 703-11-16 Методическая разработка открытого урока. Издание первое.