โดย น.ส. อินทิรา เหล่าธรรมทัศน์ ผู้ช่วยวิจัยสถาบัน DUKE MEDICAL SCHOOL นายอิศรา เหล่าธรรมทัศน์ ผู้ช่วยวิจัยสาขาวิชา CIRCADIAN BIOLOGY,UNIVERSITY OF TEXAS ถอดความและเรียบเรียงโดย นางสาว จุฑามาศ พูลสวัสดิ์ ผู้ช่วยนักวิจัยโครงการคลังปัญญาฯ ภายใต้การสนับสนุนของโครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต สนใจติดตามคลิปวีดีได้ที่ : https://www.youtube.com/watch?v=PlTpcXKDRWY สนใจรายละเอียดโครงการฯเพิ่มเติมได้ที่ Wepsite : http://www.rsu-brain.com Facebook Fanpage : https://www.facebook.com/thinktankrsu?ref=hl

1. ถอดความจากการนําเสนอในที่ประชุมเวทีวิชาการ เรื่อง "เด็กไทยในวงการวิทยาศาสตร์ระดับโลก: โอกาสและความสําเร็จ" จัดโดยโครงการ
คลังปัญญาเพื่ออภิวัฒน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต เมื่อวันอังคารที่ 14 กรกฎาคม 2558 เวลา 15.00 – 18.00 น. ณ
ห้องประชุม ชั้น 4 อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ลาดพร้าว กรุงเทพมหานครฯ ภายใต้การสนับสนุนของสํานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และ
มูลนิธิสถาบันสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ (สปส.)
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
น.ส. อินทิรา เหลาธรรมทัศน
ผูชวยวิจัยสถาบัน DUKE MEDICAL
SCHOOL
นายอิศรา เหลาธรรมทัศน
ผูชวยวิจัยสาขาวิชา CIRCADIAN
BIOLOGY,UNIVERSITY OF TEXAS
เมื่อกล่าวถึงการเรียนวิทยาศาสตร์ อาจเป็นเรื่องที่ยากสําหรับเด็กไทยหลายคน แต่ในอีก
แง่มุมหนึ่งก็มีเด็กไทยจํานวนไม่น้อยที่เรียนรู้วิทยาศาสตร์อย่างสนุกและสร้างสรรค์จนประสบ
ความสําเร็จในการเรียนและการประกอบอาชีพได้ อินทิรา เหล่าธรรมทัศน์และอิศรา เหล่าธรรม
ทัศน์ เป็นตัวอย่างของนักเรียนไทยที่ไปศึกษาต่อด้านวิทยาศาสตร์ในต่างประเทศและมีโอกาสได้
ร่วมงานกับนักวิทยาศาสตร์ระดับโลก ซึ่งประสบการณ์ด้านการเรียนและการทํางานของทั้งสอง
ท่านเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการนํามาทบทวนระบบการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ในประเทศ
ไทยให้พัฒนาไปในทางที่ดีขึ้น อีกทั้งองค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัยของทั้งสองท่านก็ยังมีประโยชน์
1
เอกสารวิชาการ
ฉบับที่ 5 /2558
วิจัยทางการแพทย
และนาฬิกาชีวิต

2. อินทิรา เหล่าธรรมทัศน์เป็นนักศึกษาชาวไทยที่มีโอกาสไปศึกษาด้านวิทยาศาสตร์ในต่างประเทศตั้งแต่ระดับ
ปริญญาตรี ตลอดทั้งยังได้ร่วมงานกับนักวิจัยชั้นนําระดับโลกที่มหาวิทยาลัยดุ๊ก (Duke University)
ในการทําวิจัยเรื่องธาตุเหล็กเป็นเวลา 2 ปี และปัจจุบันกําลังจะเรียนต่อในสาขาแพทย์ของมหาวิทยาลัยการแพทย์
เจฟเฟอร์สัน (Jefferson medical University)
จุดเริ่มตนการทํางานวิจัยดานการแพทยสมัยใหมที่ Duke University
ขณะเรียนในระดับปริญญาตรีคุณอินทิราได้เห็นแบบอย่างจากอาจารย์ในสาขาวิทยาศาสตร์ จึงเริ่มเกิด
ความสนใจว่าการเรียนวิทยาศาสตร์น่าจะมีช่องทางหลากหลายที่จะสามารถนําความรู้ไปใช้ในการประกอบอาชีพ
ได้ หลังจากที่จบปริญญาตรีจึงยังไม่ศึกษาต่อในทันที แต่เลือกที่จะทดสอบว่าความรู้ที่ได้จากการเรียนที่ผ่านมาจะ
สามารถนําไปใช้ในการทํางานได้มากน้อยเพียงใด คุณอินทิราจึงได้สมัครเป็นผู้ช่วยนักวิจัยของโครงการทดลอง
ด้านวิทยาศาสตร์ที่ Duke University จนกระทั่งได้รับคัดเลือกและตัดสินใจร่วมงานในที่สุด
ประสบการณการทํางานวิจัยที่ Duke University
คุณอินทิราได้ร่วมงานกับ Nancy Andrews ซึ่งเป็นหัวหน้าโครงการวิจัยที่มีชื่อเสียงด้านวิทยาศาสตร์
การแพทย์ โดยหัวข้อการวิจัยคือการศึกษาว่าธาตุเหล็กสําคัญอย่างไรต่ออวัยวะต่างๆ ในร่างกายและธาตุเหล็ก
สามารถนําไปใช้ในกล้ามเนื้อได้อย่างไร ซึ่งกระบวนการทดลองเริ่มด้วยการทดสอบย้ายธาตุเหล็กออกจากเซลล์
กล้ามเนื้อของหนูทดลองเพื่อหาคําตอบว่าหากร่างกายขาดธาตุเหล็กไปจะเป็นอย่างไรด้วย โดยผลการทดลอง
พบว่าหนูที่ไม่มีธาตุเหล็กในเซลล์กล้ามเนื้อจะมีขนาดตัวเล็กลงจากปกติมากเนื่องจากกล้ามเนื้อไม่สามารถผลิต
พลังงานได้อย่างเพียงพอ อีกทั้งยังมีผลกระทบต่อการทํางานของตับด้วย จนในที่สุดหนูจะตายภายใน 6-8 วัน
ผลการวิจัยครั้งนี้ทําให้ทราบว่าธาตุเหล็กถูกใช้ในไมโทรคอนเดรียซึ่งเป็นแหล่งพลังงานของเซลล์ของกล้ามเนื้อ
ทีมนักวิจัยคาดว่าข้อค้นพบในการวิจัยดังกล่าวจะเป็นประโยชน์อย่างมากต่อวงการสาธารณสุขในแง่ของการ
รักษาโรคขาดธาตุเหล็ก เนื่องจากปัจจุบันมีประชากรทั่วโลกมากถึง 15% ที่ป่วยเป็นภาวะโลหิตจางจากการขาด
ธาตุเหล็ก(Iron Deficiency Anemia)
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
2
มุมมองและประสบการณการเรียนวิทยาศาสตรการแพทยสมัยใหมในสหรัฐอเมริกา
โดย นางสาว อินทิรา เหลาธรรมทัศน
ที่มา : นางสาว ออินทิรา เหล่าธรรมทัศน์ ผู้ช่วยวิจัยสถาบัน DUKE MEDICAL

3. สําหรับบรรยากาศการทํางานในห้องทดลองของ Duke University เนื่องจากการวิจัยที่ทํามีลักษณะเป็น
ห้องทดลองเล็ก มีนักวิจัยเพียง 6 คน จึงทําให้ความสัมพันธ์ของคุณอินทิราและนักวิจัยคนอื่นๆ ค่อนข้างใกล้ชิด
มีการปรึกษาหารือและแลกเปลี่ยนความรู้ด้านการทําวิจัยกันเสมอ อีกทั้งยังมีการนัดพบปะ(Lab Meeting) กัน
เป็นประจําทุกสัปดาห์ นอกจากนั้น แม้คุณอินทิราจะเข้าไปทํางานในฐานะผู้ช่วยนักวิจัยเพียงชั่วคราว 1-2 ปี
ก่อนที่จะไปศึกษาต่อ แต่ก็ได้รับการสนับสนุนและปฏิบัติอย่างดีจากนายจ้างและเพื่อนร่วมงานซึ่งเป็นนักวิจัยมือ
อาชีพ ตลอดทั้งยังได้รับการสอนและถ่ายทอดความรู้ที่ดีจากบุคคลเหล่านี้อีกด้วย
การเรียนแพทยศาสตรในประเทศสหรัฐอเมริกา
ในสหรัฐอเมริกา การเรียนแพทยศาสตร์จะเริ่มต้นอย่างจริงจังในระดับปริญญาโท ดังนั้นก่อนที่นักศึกษาจะ
เริ่มเรียนแพทย์ได้จะต้องเรียนปริญญาตรีมาก่อนเป็นเวลา 4 ปี ซึ่งในระดับปริญญาตรีจะเรียนในสาขาใดก็ได้ ไม่
ว่าจะเป็นสาขาด้านวิทยาศาสตร์หรือแม้แต่สาขาด้านสังคมศาสตร์ - มนุษยศาสตร์ก็ตาม แต่มีเงื่อนไขว่าจะต้อง
ผ่านการเรียนในหลักสูตรเตรียมแพทย์ (Pre-Medicine) ก่อนซึ่งต้องเรียน 3 วิชาหลักได้แก่เคมี ชีววิทยาและ
อินทรีย์เคมีวิชาละ 2 ปี และเรียนวิชารองได้แก่ฟิสิกส์ อังกฤษ และคณิตศาสตร์อีกวิชาละ 1 ปี ซึ่งหลักสูตร
เตรียมแพทย์นี้นักศึกษาสามารถเรียนควบคู่ไปกับการเรียนระดับปริญญาตรีในสาขาหลักของตนเองหรือเริ่ม
เรียนหลังจากจบปริญญาตรีแล้วก็ได้ ความรู้ที่ได้จากการเรียนปรับพื้นฐานในวิชาทั้งหมดเหล่านี้จะเป็นประโยชน์
อย่างมากต่อการสอบเทียบเข้าสาขาแพทยศาสตร์(MCAT)
สําหรับหลักสูตรแพทย์ใช้เวลาเรียนทั้งหมด 4 ปี โดยในปี 1-2 จะเป็นการเรียนแบบบรรยายในห้อง และใน
ปี 3-4 นักศึกษาจะได้เข้าไปฝึกงานในโรงพยาบาลเพื่อทดลองทํางานในแผนกและสาขาที่หลากหลาย ซึ่งจะทํา
ให้นักศึกษาได้ทราบว่าตนเองชอบหรือสนใจสาขาเฉพาะในด้านใด และภายหลังจากศึกษาจบหลักสูตรแพทย์ 4
ปีก็จะเป็นการศึกษาต่อในสาขาแพทย์เฉพาะทางต่อไป ซึ่งในการสมัครเรียนจะต้องยื่นหลักฐานได้แก่ เกรดเฉลี่ย
คะแนนสอบเทียบ (MCAT) และหลักฐานแสดงกิจกรรมต่างๆ ที่นักศึกษาเคยเข้าร่วม นอกจากนี้ผู้สมัครจะต้อง
เขียนรายงานเกี่ยวกับประวัติตนเองเพื่อเสนอให้คณะกรรมการพิจารณาด้วย
อย่างไรก็ตามการเรียนการสอนหลักสูตรแพทยศาสตร์ในสหรัฐอเมริกาก็มีปัญหาเช่นกันคือตลอดเวลาที่
เรียน นักศึกษาจะไม่ได้มีปฏิสัมพันธ์ใกล้ชิดกับคนไข้มากเท่านักศึกษาแพทย์ในประเทศไทยและประเทศอื่นๆ
จึงจําเป็นที่สถานศึกษาจะต้องสร้างกลไกเพื่อเพิ่มทักษะด้านการสื่อสารและความเข้าใจในสังคมให้แก่นักศึกษา
เหล่านี้ โดยในอนาคตจะมีการปรับข้อสอบให้เชื่อมโยงไปยังมิติสังคมศาสตร์ จิตวิทยา และการคิดเชิงวิเคราะห์
มากขึ้น นอกจากนั้นวิทยาลัยการแพทย์เจฟเฟอร์สันยังสนับสนุนให้นักศึกษาได้ทํากิจกรรมควบคู่การเรียนไป
ด้วย เช่น การให้นักศึกษาก่อตั้งและขับเคลื่อนคลินิกเล็กๆ ด้วยตนเองเพื่อรักษาผู้อพยพและคนด้อยโอกาสโดย
ไม่คิดค่าใช้จ่าย
ขอดีของการเรียนวิทยาศาสตรในสหรัฐอเมริกา
คุณอินทิรากล่าวว่าการเรียนในสาขาวิทยาศาสตร์รวมไปถึงแพทยศาสตร์ในสหรัฐอเมริกามีข้อดีที่เด่นชัดใน
2 ประการ โดยประการแรก การเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ในสหรัฐอเมริกาเป็นระบบที่สนุกและไม่น่าเบื่อ และ
ข้อดีประการที่สองคือ นักศึกษาสามารถนําความรู้และทฤษฎีที่ได้จากการเรียนไปใช้ประโยชน์ในการทํางานได้
จริง ตลอดทั้งยังมั่นใจได้ว่าเมื่อจบการศึกษาจะได้ทํางานตรงตามสาขาที่เรียนมาแน่นอน
3โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
3

4. อิศรา เหล่าธรรมทัศน์ เป็นนักศึกษาไทยอีกหนึ่งคนที่ได้ไปศึกษาต่อด้านวิทยาศาสตร์ในประเทศ
สหรัฐอเมริกา ตลอดทั้งยังมีโอกาสได้ร่วมงานด้านการทําวิจัยกับ Prof. Carla Green ซึ่งเป็นนักวิจัยด้าน
วิทยาศาสตร์ที่มีชื่อเสียงในระดับโลกอีกด้วยและปัจจุบันกําลังศึกษาต่อในระดับปริญญาเอกในสาขาประสาทวิทยา
(Neuroscience) ที่มหาวิทยาลัยเท็กซัส (University of Texas) โดยมีความสนใจศึกษาและทําวิจัยในหัวข้อนาฬิกา
ชีวิต (Circadian Biology)
ผลงานการศึกษาวิจัยเรื่องนาฬิกาชีวิต (Circadian Biology)
ผลงานวิจัยของคุณอิศราเป็นการศึกษาว่าด้วยเรื่องนาฬิกาชีวิตซึ่งมีลักษณะเป็นระบบในสิ่งมีชีวิต
โดยเฉพาะมนุษย์ที่มีจังหวะเวลาในหนึ่งวัน โดยการวิเคราะห์นาฬิกาชีวิตประกอบไปด้วย 3 เกณฑ์หลัก คือ
1. จังหวะเวลาชีวิตภายในร่างกายของมนุษย์แต่ละคนมีระยะเวลาประมาณ 24 ชั่วโมง
2. จังหวะเวลาชีวิตได้รับอิทธิพลหรือมีความเกี่ยวข้องกับเวลาตามธรรมชาติ
3. ระบบเวลาในร่างกายมนุษย์สามารถทนต่อการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิได้
ทั้งนี้ กระบวนการทดสอบในประเด็นดังกล่าวทําได้โดยกําหนดให้หนูทดลองอยู่ในห้องมืดที่มีการเปิด-ปิด
ไฟทุกๆ 12 ชั่วโมลักษณะเดียวกันกับเวลากลางวันและกลางคืน พบว่าหนูจะออกมาวิ่งช่วงที่ปิดไฟในเวลาเดิม
ซํ้าๆ ทุกวัน แต่เมื่อทดลองเปลี่ยนมาปิดไฟไว้ตลอดทั้งวันทั้งคืน ปรากฏว่าหนูมีจังหวะการวิ่งในเวลาที่ต่างไป
จากเดิมเรื่อยๆ ผลการทดลองดังกล่าวสะท้อนให้เห็นว่านาฬิกาภายในร่างกายของสิ่งมีชีวิตมีความเชื่อมโยงกับ
เวลาตามธรรมชาติและสภาพแวดล้อม
การศึกษาเรื่องนาฬิกาชีวิตมีประโยชน์อย่างมากต่อการพัฒนาให้เกิดภาวะสุขภาพที่ดีของมนุษย์
โดยเฉพาะเรื่องการพักผ่อน ซึ่งทําให้ทราบว่าการนอนในช่วงเวลาที่ต่างกันมีผลต่อร่างกายที่แตกต่างกัน โดย
ร่างกายจะสมดุลเมื่อมนุษย์ใช้เวลาในการพักผ่อนสอดคล้องกับเวลาตามนาฬิกาธรรมชาติ
ความสําคัญของนาฬิกาชีวิตที่มีต่อมนุษย์
สาเหตุสําคัญที่สุดที่ทําให้มนุษย์ต้องมีนาฬิกาชีวิตก็เพื่อคาดการณ์ว่าในอนาคตอันใกล้จะเกิดเหตุการณ์ใด
ขึ้นเพื่อที่จะได้วางแผนการกระทํา (Anticipate) ได้อย่างเหมาะสม เช่น ก่อนจะตื่นนอน ร่างกายมนุษย์ก็มีการ
เตรียมตัวและปรับสมดุลต่างๆ เพื่อให้พร้อมต่อการใช้ชีวิตในวันใหม่ เป็นต้น ซึ่งข้อค้นพบจากการทดลองทําให้
เชื่อได้ว่านาฬิกาชีวิตของมนุษย์อยู่ในจุด Suprachiasmatic nucleus (SCN) ที่อยู่บริเวณด้านบนเส้นประสาทตา
โดยเซลล์ของ SCN มีจํานวนมากถึง 20,000 ตัว และยังมีบทบาทสําคัญต่อการแสดงพฤติกรรมของมนุษย์ในแต่
ละวัน หรืออาจกล่าวได้ว่าข้อมูลที่ได้จากการศึกษาเรื่องนาฬิกาชีวิตทําให้ทราบถึงความสัมพันธ์ระหว่าง
ปฏิกิริยาในร่างกายมนุษย์กับช่วงเวลาของนาฬิกาธรรมชาติเฉลี่ยใน 1 วัน ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างมากต่อการ
พัฒนาองค์ความรู้ด้านสุขภาวะและสาธารณสุข
4โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
4
มุมมองและประสบการณการคนควาวิจัยเรื่องนาฬิกาชีวิต (Circadian Biology):
โดย นาย อิศรา เหลาธรรมทัศน

5. รูปที่ 1
ช่วงเวลา ปฏิกิริยาในร่างกายมนุษย์
6.45 น. เป็นช่วงเวลาที่ความดันโลหิตพุ่งสูงที่สุด จึงเป็นเหตุให้มีคนจํานวนมากที่เสียชีวิตใน
10.00 น. เป็นช่วงเวลาที่ร่างกายตื่นตัวมากที่สุด
14.30 น. เป็นช่วงเวลาที่อวัยวะต่างๆ ในร่างกายสามารถทํางานประสานกันได้ดีที่สุด
15.30 น. เป็นช่วงเวลาที่ร่างกายสามารถตอบสนองต่อปัจจัยภายนอกได้รวดเร็วที่สุด
17.00 น. เป็นช่วงเวลาที่การทํางานของระบบหัวใจและหลอดเลือดมีประสิทธิภาพ รวมถึงกล้ามเนื้อมี
21.00 น. เป็นช่วงเวลาที่สารเมลาโทนิน (Melatonin) ซึ่งเป็นสารเหนี่ยวนําให้เกิดการนอนหลับเริ่ม
22.30 น. เป็นช่วงเวลาที่กลไกการย่อยอาหารเริ่มหยุดทํางาน จึงไม่ควรรับประทานอาหารเข้าไป
2.00 น. เป็นช่วงเวลาที่นอนหลับลึกที่สุด
ทั้งนี้ปัจจุบันมนุษย์มีวิถีการใช้ชีวิตที่เปลี่ยนไปและหลากหลายมากขึ้น เช่น การนอนดึกหรือการ
ประกอบอาชีพที่ต้องทํางานในเวลากลางคืน จึงอาจส่งผลให้ความสัมพันธ์ระหว่างปฏิกิริยาในร่างกายมนุษย์
กับช่วงเวลาเปลี่ยนแปลงไปและอาจคลาดเคลื่อนไปจากค่าเฉลี่ยวงจรความสัมพันธ์ดังกล่าว
ดังนั้น มนุษย์จะมีสุขภาพร่างกายแข็งแรงได้ ส่วนหนึ่งคือต้องเริ่มจากการปรับนาฬิกาชีวิตภายใน
ร่างกายของตนเองให้สอดคล้องและใกล้เคียงกับนาฬิกาตามธรรมชาติซึ่งปัจจุบันนักวิจัยในสหรัฐอเมริกาและ
ประเทศอื่นๆ ได้ให้ความสําคัญกับการศึกษาเรื่องนี้อย่างจริงจังเพื่อนําไปสู่การพัฒนาองค์ความรู้ด้าน
วิทยาศาสตร์สาธารณสุขต่อไปในอนาคต แต่ทว่าการศึกษาเรื่องนาฬิกาชีวิตในประเทศไทยที่ผ่านมายังอยู่ใน
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
5

6. วงจํากัดและส่วนใหญ่จะศึกษาด้วยวิธีการสังเกตมากกว่าการทําวิจัยเพื่อหาข้อสรุปอย่างเป็นระบบ จึงทํา
ศาสตร์ด้านนาฬิกาชีวิตในประเทศไทยยังไม่เป็นที่รู้จักและได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลายมากนัก
บทส่งท้าย
ความสําเร็จรวมถึงประสบการณ์ในการเรียนและการคลุกคลีอยู่ในแวดวงวิทยาศาสตร์ระดับโลก
ของทั้งอินทิราและอิศรา เหล่าธรรมทัศน์เป็นสิ่งที่สะท้อนให้เห็นว่าเด็กไทยก็สามารถพัฒนาตนเองจนเก่ง
และเชี่ยวชาญในด้านวิทยาศาสตร์ได้หากได้รับการปลูกฝังระบบการเรียนรู้อย่างเหมาะสม ซึ่งหากมอง
ย้อนกลับมาที่ประเทศไทยจะพบว่าระบบการศึกษายังไม่ได้รับการปรับเปลี่ยนให้เอื้อต่อการเรียนรู้ของเด็ก
อย่างแท้จริง อีกทั้งการเรียนยังคงยึดผู้สอนเป็นศูนย์กลาง จึงทําให้ยังมีเด็กไทยจํานวนมากที่ไม่สามารถ
เรียนวิทยาศาสตร์ได้ดีและยังรู้สึกว่าเป็นวิชาที่ยาก ดังนั้น การปฏิรูปเชิงนโยบายให้ระบบการเรียนรู้
วิทยาศาสตร์เป็นกระบวนการที่สนุกและสร้างสรรค์จึงเป็นสิ่งที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรหันมาให้
ความสําคัญเพื่อส่งเสริมให้เด็กไทยพัฒนาสู่การเป็นบุคลากรด้านวิทยาศาสตร์ที่มีศักยภาพ
6

7.
7
ผู้อํานวยการสถาบันคลังปัญญาฯ : ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
บรรณาธิการ: น.ส.ยุวดี คาดการณ์ไกล
ถอดความและเรียบเรียง: น.ส.จุฑามาศ พูลสวัสดิ์
ผู้ประสานงาน: น.ส. อนันญลักษณ์ อุทัยพิพัฒนากุล
ปีที่พิมพ์: ตุลาคม 2558
สํานักพิมพ์: มูลนิธิสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ
เพิ่มเติมได้ที่ www.rsu-brain.com
ที่อยู่ติดต่อ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต 52/347 พหลโยธิน 87 ตําบลหลักหก อําเภอเมือง จังหวัดปทุมธานี 12000
โทรศัพท์ 02-997-2200 ต่อ 1283 โทรสาร 02-997-2200 ต่อ 1216
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร กทม. 10900
โทรศัพท์ 02-930-0026 โทรสาร 02-930-0064
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ผู้ข้าร่วมประชุมแลกเปลี่ยน:
ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ , ศ.พญ.จิราพร เหล่าธรรมทัศน์ , คุณอินทิรา เหล่าธรรม
ทัศน์ , คุณอิศรา เหล่าธรรมทัศน์, รศ.ดร.จํานง สรพิพัฒน์, อ.ทนงศักดิ์วิกุล,
คุณวรวรรณ อาภารัตน์,คุณ สุทธิดา วงศ์เธียรชัย, คุณ นิธิชัย คาดการณ์ไกล
คุณ ธนพล พงศ์สุวโรจน์
7