Erkhembayar bie daalt

1. - Газарчин Онлайн Сургууль
Сэдэв: Microsoft Word програмыг ашиглах нь
Гүйцэтгэсэн: М.Эрхэмбаяр /…………………………/
Г.Хонгорзул /…………………………/
Шалгасан багш: /…………………………/
Улаанбаатар хот
2014 он

2. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
ОРШИЛ
Энэхүү бие даалтыг бид Microsoft програмыг ашиглах нь гэсэн сэдвээр хийж байгаа
ч бие даалтын маань ерөнхий агуулга нь Монгол улсын эдийн засгийг авч яваа Уул
уурхайн өнөөгийн байдал, хэтийн төлөв ирээдүйн зорилго, зорилт стратегийн бодлого ,
мөн Монгол улсын уул уурхай ирээдүйд хашаа чиглэх, Монгол улс дэлхийн давцанд
өрсөлдөх ашигт малтмалын талаар дурна. Монгол улсын ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд
засгийн газар, УИХ нь Монгол улс ирээдүйн хөгжилөө уул уурхайгаар тодорхойлж
Оюутолгой, Эрдэнэт, Тавантолгой зэрэг Монгол улсын томоохон стратегийн ордууды г
ашиглах болсон. Эдгээр орд газруудыг одоо хэрхэн ашиглаж байгаа талаар, ямар үе
шаттай, нөөцийн талаар бяцхан ч болов мэдээлэл хүргэхэд оршино.
Page １ of 27

3. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Эдийн
засаг
Монгол
Улс - Уул
уурхай
Гадаад
хөрөнгө
оруулалт
Page ２ of 27
НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ
М ОН ГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙН С АЛБАР
Монгол улс ашигт малтмалаа ашиглаж уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжсөнөөр
улс орны эдийн засгийн өсөлт болон хөгжил дэвшилд жинтэй хувь нэмэр оруулж буй ч
уул уурхайн үйл ажиллагаанаас улбаатай хөрсний эвдрэл, бэлчээрийн доройтол, усны
хомсдол, агаарын бохирдол зэрэг сөрөг үр дагаврууд бий болж байна. Аливаа зүйл сайн
муу гэсэн хоёр үр дагавартай байдаг ч бид дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудыг жишгээр
уул уурхайгаа зөв зохистой ашигласнаар сөрөг үр дагаварыг багасгаж илүү хор
хөнөөлгүй, үр дүнтэй аргаар ашиглаж болох юм. Тиймээс ч бид сүүлийн үед
хариуцлагатай уул уурхай гэж ярих болсон.
Улс орны
хөгжил
Дэлхийд
таних
УУЛ УУРХАЙН С АЛБАРТ АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ГАДААД БОЛОВСОН ХҮЧИН
Өнөөдрийн байдлаар геологи, уул уурхай, газрын тосны салбарт гадаадын 3467
иргэн ажиллах зөвшөөрөл авчээ.Түүнээс геологи, уул уурхайн салбарт 807, газрын тосны
салбарт 2660 иргэн тус тус ажиллаж байгаа аж.

4. Засгийн газар 2014 онд гадаадаас авах ажиллах хүч, мэргэжилтний эзлэх хувийг
тогтооcон байна. Үүнээс уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллага, аж
ахуйн нэгжийн 2014 онд гадаадаас авах ажиллах хүч, мэргэжилтний нийт ажиллагсды н
тоонд эзлэх хувийг уул уурхайн салбарт 20-25, газрын тосны салбарт 60-75 хувь байхаар
тус тус тогтоосон байна. Өнөөдрийн байдлаар нийт 52 аж ахуйн нэгж, байгууллага хүсэлт
ирүүлснээс Хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний төвд хандан геологи, уул уурхайн
салбарт ажиллах 34 аж ахуйн нэгжийн 528 хүн ажилтан, Хөдөлмөрийн яаманд хандаж
мөн геологи, уул уурхайн салбарт ажиллах 9 аж ахуйн нэгжийн 1931 хүн ажилтан, газрын
тосны салбарт ажиллах 5 аж ахуйн нэгжийн 3774 хүн ажилтан ажиллуулах хүсэлтийг тус
тус уламжилсан байна.
2001 онд 12 мянга орчим гадаад иргэн манай улсад ажиллаж байсан бол жил бүр
тасралтгүй нэмэгдсээр өнгөрсөн оны эцэст 27 мянгад хүрчээ.
Оршин
суугаа
статус
2001
он
2002
он
2003
он
2004
он
2005
он
2006
он
2007
он
2008
он
2009
он
2010
он
2011
он
2012
он
1 Түр 226 1550 1260 2830 639 1170 1502 1431 997 1071 1518 927
2 АХУХОС 8921 10006 10460
1431
5
1375
4
20052 20892 18418 19184 20386 29498 550
3 ХХУХОС 79 91 146 222 533 654 904 1004 1262 1660 2164 23589
4 Байнга 543 742 912 981 1074 1094 1178 1139 932 802 786 0
5 Цагаач 2421 2431 2258 2280 2314 2330 2375 2420 2225 2124 2106 1998
6 Харъя-гүй 70 69 82 78 81 75 75 68 54 29 21 22
7 Нийт 12260 14889 15118
2070
6
1839
5
25375 26926 24480 24654 26072 26095 27086
Тус хүснэгтийн Түр оршин суух болон, АХУХОС зөвшөөрөлтэй ажиллаж буй иргэдийн
тоогоор график байгуулвал.
Y

5. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Түр болон АХУХОС ажиллаж буй иргэдийн график
1550 1260
2830
X-Values Y-Values
639 1170 1502 1431 997 1071 1518 972
Уул уурхай, барилгын салбарын өсөлтийг дагаад гадаадын ажиллах хүчний 44
хувь нь буюу 12 мянган хятад иргэн манай улсад ажиллаж байна. Энэ нь өнгөрсөн оны
эцсийн байдлаар гаргасан судалгаа. Одоо энэ тоо бүр ч нэмэгдсэн.Учир нь энэ жил
Хөдөлмөрийн яамнаас тогтоож өгснөөр зам барилгатай холбоотойгоор 13 мянган гадаад
иргэнийг ажиллуулж байгаагаас 90 хувь нь хятад иргэд байгаа аж.
Гадаадаас авах ажиллах хүч, мэргэжилтний эзлэх хувийг ЗГ буюу Хөдөлмөрийн
яам тогтоохдоо тухайн байгууллагын ажиллагсдын тоог 50 хүртэл, 51-100, мөн 101-ээс
дээш ажилтантай гэж харгалзан үзэж тогтоосон аж. ЗГ-ын буюу Хөдөлмөрийн яамнаас
тогтоосноор уул уурхайн олборлох салбарт 60-75,барилгын салбарт 15-40, болосвролы н
салбарт 30-40, мэргэжлийн шинжлэх ухаан техникийн чиглэлээр ажиллагсадын 30 хувь
нь гадаад иргэн байж болно гэжээ.
Page １ of 27
8921 10006 10460
14315 13754
20052 20892
18418 19184 20386
29498
226 550
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

6. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
М
онголын эдийн засагт уул уурхайн салбарын эзэлж буй байр суурь
Эдийн засагт 2007 оны байдлаар уул уурхайн салбар улсын төсвийн нийт орлогын 42
хувь, татварын орлогын 52 хувийг, экспортын орлогын 78.4 хувийг тус тус бүрдүүлж
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний (ДНБ) 30 хувь, аж үйлдвэрийн салбарын нийт бүтээгдэ-
хүүний 70 хувийг үйлдвэрлэсэн байна. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний нэг хүнд ногдох
хэмжээ 600 орчим долларт хүрч бүтээгдэхүүний өсөлт жилд дунджаар 13.2 хувьд (үнийн
дүнгээр) хүрчээ.
퐸푑 =
Δ푄 (%)
Δ푃 (%)
2002 онд Монгол Улсын уул уурхайн салбарт гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ
40 сая ам.доллар байсан бол 2006 онд бараг 200 сая ам. долларт хүрчээ. Энэ нь 2006
онд Монгол Улсад хийгдсэн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын 48.4-тэй тэнцэж байгаа
юм.2006 онд дэлхий даяар геологи хайгуулын ажилд зарцуулсан нийт хөрөнгийн дөрвөн
хувийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр хийсэн геологийн судалгаанд зарцуулсан бөгөөд
энэ үзүүлэлтээр гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хамгийн ихээр татаж байгаа дэлхийн ТОП
10 улсын есдүгээрт манай улс орж байна. Ийм үр дүнд хүрэхэд нөлөөлсөн хоёр гол хүчин
зүйлийн нэг нь 1997 онд батлагдсан “Ашигт малтмалын тухай” Монгол Улсын хууль, нөгөө
нь дэлхийн зах зээлд эрдсийн түүхий эдийн үнэ өссөн явдал юм.
МОНГОЛЫН УУЛ УУРХАЙД АШИГЛАЖ БАЙГАА ТЕХНИКҮҮД
Page ２ of 27
Цахилгаан экскаватор

7. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
CAT цахилгаан экскаваторууд нь уурхайн ашиглалтын явцад ачилт хийхэд голчолон
ашиглагддаг. Катерпиллар дээд бүтээмж, бага зардал зэрэг хэрэглэгчийн хүслийгг
хангахын тулд хийц технологийн хувьд сайжуулалт хийсээр байна. Сүүлмийн үеийн
технологийн дүнд CAT экскаватор нь малтах дээд хүч, үйлдэл давтах богино хуг ацааг
үзүүлнэ. Дэлхийн уул уурхайн салбарынхан Катерпилларын цахилгаан экскаватор,
түүнийг дэмжих үйлчилгээг сонгож байна.
Загвар 7495 7495 HD 7295 7295
Ачилтын хэмжээ 109 т 81 т 63.5 т 45.4 т
Page ３ of 27
Шанаганы
багтаамж
30.6-62.6 м³ 19.1-49.7 м³ 19.1-49.7 м³ 18.4-39 м³
3 удаагийн ачилт Cat 795F Cat 793D Cat 789C Cat 785D
4 удаагийн ачилт Cat 797F Cat 795F Cat 793D Cat 789C
Ажлын жин 1,382,400 кг 1,306,346 кг 1,179,340 кг 789,251 кг

8. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page ４ of 27
Цахилгаан
хэрэгсэл
AC IGBT AC IGBT AC IGBT AC IGBT
Авто Грейдер
H-серийн уламжлалаар бүтээсэн, М сери нь авто грэйдэрт шинэ стандартыг бий
болгосон олон технологийн дэвшлийг агуулсан. H сери нь барилга угсралт, зам барилгы н
салбарт үйлдвэрийн стандарт байсаар ирсэн. Харин М стандарт энэ уламжла лы г
үргэлжүүлэн, дараах зүйлсийг сайжруулснаар хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаардлагад
нийцүүлсэн:
 Ажиллахад хялбар болж операторын сургалтын хугацааг богиносгосон
 Операторын орчин болон үзэгдэх орчны хувьд маш сайн болсон
 Бүтээмжийг нэмэгдүүлсэн
 Ажиллагаа сайжирч, засвар хийх хугацааг багасгасан
 Дээд зэргийн чанараар бүтээсэн

9. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Загвар 14M 16M 160K
Хөдөлгүүр Загвар Cat® C11 ACERT Cat® C13 ACERT Cat® C7 ACERT
Page ５ of 27
Үндсэн хүчин чадал (нэгдүгээр араа)
[kW]
193 221 139
Морины хүч хувиарлалт [kW] 193-204 221-233 139-154
Морины хүчний нэмэлт хувиарлалт
[kW]
193-219 221-248 139-166
Машин жин [kg] 21 226 30 544 15 057
Хусуурын өргөн [m] 4.3 4.9 4.3
Түлшний банк [L] 492 534 344
Алхагч экскаватор
Орчин үеийн хамгийн том нэг шанагат эксаватор нь нүүрсний талбайгаас чулууг
ховхлоход ашиглагддаг. Зуугаад жилийн турш Бисайрус хийц, үйлдвэрлэл, байршуула лт,
сэргээлт зэргээр дэлхийд тэргүүлсээр ирсэн. Харин өнөөдөр Катерпиллар алхагч
экскаваторын сүүлийн үеийн технологийг машины хамгийн өргөн нэр төрлийн хамт санал
болгож байна. Кат алхагч экскаватор нь бөгөөд хүрээлэн буй орчны нөлөө хамгийн бага
ашиглалты н идэвхи өндөртэй дунджаар 40 жилийн ашиглалтын хугацаатай бөгөөд
аюулгүй ажиллагаа, бүтээмж, найдвартай ажиллагааны хамгийн өндөр үнэлгээгээ,
эзэмшигчийн нийт зардал хамгийн бага байх болно.

10. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page ６ of 27
Алхагч экскаватор
Загвар 8750 8200 8000
Шанаганы багтаамж 76-129 м³ 45-61 м³ 31-32 м³
Сунах урт 109.7 - 132.5 м 100м 76 to 84 м
Ачилтын хэмжээ 226,800 to 383,286 кг 136,077 to 181,437 кг 93,900 to 95,200 кг
Ажлын
жин(Ойролцоогоор)
5,840,000 to 7,587,000
кг
3,836,000 to 4,173,050
кг
1,751,000 to 1,792,000
кг
Хүнд даацын ачааны автомашин
CAT Ачааны авто машин нь орчин үеийн хэрэгцээнд өндөр гүйцэтгэл, ашиглалтын цаг,
бага зардалтай ажиллагаа зэргээр нийцдэг. CAT брэндийн хүнд даац ачааны
автомашинийг уул уурхай, чулуу олборлолт, барилгын зориулалтаар ашиглах
боломжтой. Хүнд даацын ачааны автомашин нь тонн тутамд бага зардлаар их хэмжээний
материал хүргэлтээр хангадаг.

11. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page ７ of 27
Хүнд даацын ачааны автомашин
Загвар 770 773E 777D Нэгж
Хөдөлгүүр Загвар
Cat® C15
ACERT
Cat® 3412E Cat® 3508B EUI
Ачих жин ( даац ) 36.3 55.5 90.4 [tonnes]
Нийт хүчин чадал - SAE J1995 381 530 746 [kW]
Ажлын жин 71 214 99 300 163 360 [kg]
Дүүргэлтйин багтаамж – SAE
2:1
25.1 35.2 60.1 [kg]
Давших дээд хурд 74.8 62.2 60.4 [km/h]
Ухрах дээд хурд 15.9 13.1 11.9 [km/h]
Түлшний бак 530 700 1137 [L]

12. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page ８ of 27
Гидравлик экскаватор
CAT гидравлик экскаватор нь ил уурхайн ашиглалты н үед чулуулаг хүдэр зэргийг хүнд
даацын машин дээр ачих зориулалттай машин юм. CAT технологийг ашигласан
гидравлик экскаватор нь ямар ч нөхцөлд дээд зэргийн малтах хүч, үйлдэл давтах хугацаа
зэргээр хангана. Дэлхий дахинд суурьлуулсан баазууд нь бидний уул уурхайн гидравлик
экскаваторын зах зээл дэхь туршлага, судалгаагааг улам батлаж байна. Катерпиллар бол
дэлхийн уул уурхайн салбарынхны хэрэгцээг хангасан сайтар тоноглосон даацын
хамгийн өргөн боломж гидравлик экскаватор юм.
Загвар Ажлын жин
Шанаганы
багтаамж
Хутгуур Хүчин Чадал
CAT 6090 980 т 52 м³ N/A 3360 кВт
CAT 6060 562-565 т 34 м³ 34 м³ 2240 кВт
CAT 6050 525-534 т 26 м³ 28 м³ 1880 кВт

13. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
CAT 6040 397 т 22 м³ 22 м³ 1516 кВт
CAT 6030 287-290 т 16.5 м³ 17 м³ 1140 кВт
CAT 6018 172-175 т 10 м³ 10 м³ 858 кВт
CAT 6015 105 т 7 м³ 7 м³ 522 кВт
Page ９ of 27
Гидравлик экскаватор
CAT гидравлик экскаватор нь орчин үеийн хэрэгцээнд өндөр гүйцэтгэл, ашиглалты н
цаг, бага зардалтай ажиллагаа зэргээр нийцдэг. CAT том оврын гидравлик экскаватор нь
их хэмжээний материал зөөх ажилд өндөр гүйцэтгэлтэй ажиллах шаардлагатай
хэрэглэгчдэд зориулсан ба ус суваг дотроос хүнд хоолойнууд болон обьект өргөх
боломжтой
Загвар 345D 349D 374D 390D
Хөдөлгүүр Загвар
Cat® C13
ACERT
Cat® C13
ACERT
Cat® C15
ACERT
Cat® C18
ACERT

14. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Net Power – ISO 9249 [kW] 283 283 355 390
Page １０ of 27
Нийт хүчин чадал – SAE J1349
[kW]
283 283 355 390
Ажлын жин [kg] 45375 47644 71132 86190
Дээд хурд [km/h] 4.5 4.5 4.1 4.5
Түлшний банк [L] 705 705 935 1240
Гинжит трактор
Том оврын гинжит тракторууд нь ажлын хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан бүтээгдсэн.
Бат бөх бүтэц нь ажлын хүнд нөхцлийг даах чадвартай. Гинжит дугуй нь бүтээмжийг
нэмэгдүүлж, ажиллагааг илүү хялбарчилж, сул зогсолтыг багасган хүч дамжуулагч болон
захын дамжуулагчын хүч чадлыг нэмэгдүүлсэн. CAT гинжит трактор нь CAT-н бусад
трактортай харьцуулахад ажиллагааны бага зардлаар материал хүргэлтийг найдвартай
гүйцэтгэдэг.

15. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page １１ of 27
Гинжит трактор
Загвар D8R D9R D10T D11T
Хөдөлгүүр Загвар
Cat® 3406C
TA
Cat® 3408C
Cat® C27
ACERT
Cat® C32
ACERT
Нийт хүчин чадал [kW] 228 302 450 669
Ажлын жин [kg] 37 771 48 784 66 451 104 590
Ачих жин [kg] 27 416 36 154 48 263 74 418
Давших дээд хурд [km/h] 10.8 11.9 12.7 11.8
Ухрах дээд хурд [km/h] 13.9 14.7 15.8 14
Түлшний банк [L] 625 889 1204 1609
Дугуйт ачигч
Cat дугуйт ачигч нь орчин үеийн хэрэгцээнд өндөр гүйцэтгэл, ашиглалтын цаг, бага
зардалтай ажиллагаа зэргээр нийцдэг. Тав тухтай байхаар загварчлагдсан энэхүү ачигч
нь ажлаа илүү хурдан хугацаанд гүйцэтгэж илүү ашиг олох боломж олгоно.
 Гүйцэтгэл. Cat дугуйт ачигч нь бүхий л нөхцөлд ажиллах боломжтой. Давталтат
модуль нь бага алдагдлаар шанагыг хянах боломж олгодог. H серийн цахилгаан гидр
удирдлага болон нэгэн зэрэг өргөх болон хумих боломж бүхий ачилт мэдрэгч систем
нь удирлагыг илүү сайжруулсан
 Үр дүн. Cat дугуйт ачигч нь ашиглалтын өртөгийг хэмнэж, түлшний нэгж зарцуулалт
тутамд илүү ажил гүйцэтгэх боломжтой
 Нийцэл. Acert Хөдөлгүүрийн технологи болон 2р түвшний дуу бүхий Tier 3 Emissions
 Тав тух. Кабин нь ажлын хамгийн тухтай орчныг бүрдүүлэхийн тулд суудлын илүү
тухтай болгож жолоодлогыг сайжруулсан.

16. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Загвар 922K 988H 980H
Хөдөлгүүр Загвар Cat® C32 ACERT Cat® C18 ACERT Cat® C15 ACERT
Нийт хүчин чадал [kW] 671 414 293
Үндсэн хүчин чадал [kg] 607 397 260
Page １２ of 27
Нэг удаагын өргөлтийн стандарт
хэмжээ [tonnes]
21.7 11.4 19.5
Ажлын жин [kg] 99 831 50 144 30 519
Шанаганы багтаамж [m³] 10.7-12.3 6.4-7.7 3.8-6.1
Түлшний банк [L] 1562 712 479
Өрмийн машин
1952 онд Бисайрус компани уул уурхайн салбарын түүхийг өөрчилж чадсан анхны
цахилгаан өрмийн машиныг албан ёсоор танилцуулсан. Катерпиллар тэрхүү технологи,

17. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
хийцийг үргэлжлүүлэн сайжруулж баталгаатай бүтээмжтэй хэмнэлттэй өрөмдлөгийг
санал болгож байна. Бат бэх бүтэц, үргэлжилсэн систем, шинэ технологийг хослуулса н
КАТ өрмийн машин нь зөөлөн болон хатуу чулуулгын ашиглалт, температурын хүнд
нөхцөлдч үр дүнггээ үзүүлж баталсан. Эргэлтэт өрмийн олон янзын хэмжээг
тохируулахаар тоноглогдсон Кат нь хүссэн хэмжээнд өрөмдлөгийг гүйцэтгэх тохирох шүд,
эргэлдэх хүч болон хий зэрэг өрмийн багажаар тоноглогдсон
Загвар Өрмийн ир Нүхний диаметр
Page １３ of 27
Нэг үет нүхний
гүн
Олон үет нүхний
гүн
MD6750 75,000 кг 273–445 мм 18.3 м Up to 39.6 м
MD6640 64,000 кг 244–406 мм 18.3 – 21.3 м Up to 85.3 м
MD6540 54,000 кг 229–381 мм 16.5 – 20.0 м Up to 85 м
MD6420 42,000 кг 229–311 мм 10.3 – 16.5 м Up to 74.4 м
MD6290 29,000 кг 152–270 мм 8.6 – 11.0 м Up to 52.7 м

18. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
MD6240 24,000 кг 152–270 мм 12.8 – 15.8 м Up to 55.5 м
МОНГОЛЫН УУЛ УУРХАЙН ИРЭЭДҮЙН ТӨЛӨВ
Монгол улсын Уул уурхай, ашигт малтмалын салбар ГХШЭ буюу Газрын ховор шороон
элементээр хүрээгээ тэлэх төлөвтэй байгаа.
Page １４ of 27
ГХШЭ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Газрын ховор элемент гэдэгт Д.Мендлеевийн vелэх
системийн лантаны бvлгийн лантан, церий, неодим, прасиодим,
прометий, самарий, европий, гадолиний, тербий, диспросий,
холмий, эрбий, туллий, иттэрбий, лутетий зэрэг 15-н эрдэс болон
иттрий зэрэг эрдсүүд хамаарагддаг.
ГХШЭ-Г ЮУНД ХЭРЭГЛЭДЭГ ВЭ?
Одоо үед ашиглаж байгаа бүхий л дэвшилтэт технологит маш чухал түүхий эд
болдог ба бидний өдөр тутамын хэрэглээ болсон агаар сансрын төхөөрөмжүүдэд болон
өдрийн гэрлэнд, санрсын хөлөг онгоцонд бат бөх гангийн оронд газрын ховор соронзон
хайлш болгож ашиглахаас гадна хэт ягаан туяа, компьютерийн мемори, керамик, янз
бүрийн зай хураагуур болон камерний линз хийхэд ашигладаг. Иттрийг лазер хийхэд,
шарга шүүгээний туяанд, телевизийн улаан фосфорт хэрэглэдэг ба маш үнэтэй ашигт
малтмалууд юм.
ГХШЭ-н МОНГОЛ УЛСЫН ХЭТИЙН
ТӨЛӨВ
Манай орны хувьд газрын
ховор элементийн сайн судалгаа
хийгдээгүй бөгөөд хэд хэдэн
илрэлүүд байдаг. Дэлхийн газрын
ховор элементийн хэрэгцээний 90
гаруй хувийг Өвөр Монгол дангаараа

19. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
хангадаг. Хятад улс нь одоогийн түвшнээр олборловол 15-20 жилийн дараа Хятадын
нөөц шавхрах ба Дэлхийн томоохон улс гүрнүүд Монгол улсын ГХШЭ-н судалгаанд
анхаараад байгаа. Монгол улсын хувьд 70 гаруй илрэл, 4 орд мэдэгдээд байгаа ба үүнд
Өмнөговийн Мушгиа хад, Ховд аймгийн Халзан бүргэдтэй, Төв аймгийн Баяндэлгэр
сумын Авдрант, Булган аймгийн Дашинчилэн сумын Агуйт, Дорноговь аймгийн Айраг
сумын Модот-Уул гэхчлэн олон газраас дэлхий дахины анхаарлыг татсан ховор
элементүүд илрээд байгааг
Page １５ of 27
ГХШЭ-ийн ҮНЭ
Эрдэмтэн судлаачид ГХШЭ-ийг алтнаас үнэтэй шороо гэж нэрлэх ньбий. Учир нь
1 тонн зэсийн хүдрээс 100 мг рений ялгаж авдаг бөгөөд энэ нь төдий чинээний алтнаас ч
үнэтэй байдаг юм байна. Тэгэхээр ховор элементийн дэлхийн хэрэглээ нэмэгдэж байгаа
өнөө үед бид зөвхөн нүүрс, зэс экспортлодоггүй давхар ховор элемент экспортолдог
ажээ.
ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ
HOME цэс
1. Home – Font цэс
1.1 Газарчин Онлайн сургууль - Underline ашигласан
1.2 Home – Change Case ашиглаж жижгээр бичсэн текстийг бүгдийг нь том үсгээр
болгсон

20. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
1.3 Газарчин Онлайн сургууль - Bold, Italic ашигласан
1.4 дэлхийн ТОП 10 улсын есдүгээрт – гэж үг тодруулж харуулах боломжтой. Text
Page １６ of 27
Highlight color ашигласан
1.5 Үсгийг өнгийг Color Fond өөрчилсөн
2. Home – Paragraph цэсийг ашиглан
2.1 Гарчиг болон зургуудыг хуудсын голд /эхэнд, ард/ байрлуулсан болно.
2.2 Мөн текстийн дугаарыг оруулсан ба 7, 7.1, 7.2 гэх мэт
2.3 Мөр хоорондын зайг 1,5-р байрлуулсан
3. Home – Styles цэсийг ашиглан
3.1 Бие даалтын 1-р гарчих болох ОРШИЛ, НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ гэх мэтийг Home
– Styles ашиглаж Heading 1, дэд гарчигуудыг Subtitle, текстүүдийг Normal-р
бичсэн
НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ
М ОН ГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙН С АЛБАР
3.2 Үсгийн фондыг Home – Style - Change Styles ашиглаж өөрчлөлт хийх боломжтой
4. Home – Editing цэсийг ашиглаж
4.1 уул уухай гэж алдаатай бичсэн бүх үгийг олох боломжтой

21. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
4.2 Олсон алдаатай үгийг Replace ашиглан бүх алдааг зассан
Page １７ of 27
INSERT цэс
1. Page Number – Format Page Numbers – Star at 0 сонгож 2-р хуудаснаасаа эхэлж
дугаарласан.
2. Header, Footer оруулсан
3. Хүснэгт оруулсан /Insert-Table-/

22. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
4. Хүснэгтээ Table Tools Design and Layout ашиглаж хэлбэршүүлсэн
5. Insert – Table – Table Draw ашиглаж хүснэгтийн хүрээг өөрчлөх боломжтой
Page １８ of 27
6. График оруулсан /Insert-Chart/

23. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
7. Бие даалтын ажил гэсэн нүүрний үгийг /Insert-Word Art/ ашиглаж хэлбэршүүлсэн.
8. Insert – Smart Art цэс ашиглаж схем байгуулав.
9. Insert – Picture ашиглаж гаднаас бэлэн зураг оруулав
10. Insert – Picture – Format командуудаас ашиглав
Page １９ of 27

24. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
Page ２０ of 27
11. Insert – Drop Cap ашигласан
12. Insert – Symbol /equation/ – ашиглаж томъёо оруулсан
VIEW
1. Word програмын Ruler-ийн хэмжээсийг Office Button – Word option – Advanced руу
орж –Show measurements in units of –ыг Centimeters болгож хуудасны тохиргооны
хэмжээст тааруулав.

25. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
2. Page Setup руу орж бүх талаас 2, 2 см-ийн хэмжээсээр тааруулсан
3. Хуудасны 4 талаас авсан зайг харж байхын тулд View – Show/Hide-ийн Ruler
Page ２１ of 27
идэвхижүүлсэн
Page Layout
1. Page Layout – Page Background- Watermark ашигласан
2. Pape Layout – Page Setup цэсээр цаасны хэмжээ сонгосон
3. Pape Layout – Page Setup цэснээс Columns ашигласан

26. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
4. Table Tools – Layout - Alignment
5. Page Layout – Page Background ашиглаж 2 хуудсанд хүрээ хийсэн
Page ２２ of 27

27. [СЭДЭВ: MICROSOFT WORD Програм ашиглах нь]
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
1. Ашигт малтмалын 8 боть
2. Вагнер Ази ХХК –аас техникийн мэдээлэл
3. Компьютерийн хэрэглээний хөтөч – III / 2012 он Б.Амгаланбаатар /
4. Internet Area
5. http://www.immigration.gov.mn/
ДҮГНЭЛТ
Microsoft програмыг ашиглах нь гэсэн сэдвээр бие даалт хийхдээ Монгол улсын уул
уурхайн салбар, Ирээдүйд ашиглагдах Ашигт Малтмал болох ГГХШЭ-ийн талаар болон
Монгол улсын уул уурхайд ашиглаж байгаа Хүнд Машин механизмын мэдээллийг
багтааж, энэ талаар бага ч гэсэн мэдээлэл хүргэхийг зорьсон. Энэ бие даалтыг
хийснээрээ би танхимд үзсэн хичээлээ бататгаж мэдлэг болгон авсан. Мөн аль болох
шинэ мэдээлэл, нэмэлт материал ашиглахых зорьлоо.
Page ２３ of 27