Σενάριο διδασκαλίας Αρχές Κοινωνικών Επιστημών Β΄τάξη - Ανθρωπιστικές Σπουδές

1. Το φαινόμενο της
διαφθοράς
σελ. 129-132
Αρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη – Ανθρωπιστικές
Σπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη

2. Τι εννοούμε με τον
όρο «διαφθορά»;
Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο
«διαφθορά» αναφερόμαστε σε
μια σειρά παράνομων
δραστηριοτήτων οι οποίες είναι
αντίθετες προς το δημόσιο
συμφέρον και εντοπίζονται σε
κυβερνητικές θέσεις, σε πολιτικά
κόμματα, στην δημόσια
διοίκηση, στην λειτουργία των
θεσμών (π.χ. δικαιοσύνη),
στους κρατικούς μηχανισμούς
(π.χ. αστυνομία, εφορίες κ.λπ.)

3. Διαφθορά είναι…
Η κακή χρήση της
πολιτικής, οικονομικής
και διοικητικής δύναμης
από φορείς και
πρόσωπα που ασκούν
εξουσία, με στόχο την
ιδιοποίηση οφελών για
την εξυπηρέτηση
ατομικών συμφερόντων.

4. Caravaggio: Οι χαρτοκλέφτες

5. Το φαινόμενο της
διαφθοράς
διαπερνά όλο το
εύρος της
κοινωνικής και
οικονομικής ζωής
και παράγει
πλέγματα σχέσεων
εχθρικά προς το
κοινωνικό
συμφέρον.

6. Πολλές φορές τα
«παραθυράκια»
του νόμου
(διατάξεις που η
ερμηνεία τους δεν
είναι σαφής),
αφήνουν
περιθώρια για την
ανάπτυξη
πρακτικών
διαφθοράς.

7. Η διαφθορά είναι
οικονομικό, κοινωνικό
και πολιτικό φαινόμενο
και δεν έχει σχέση με
«εγγενή χαρακτηριστικά»
ή «έμφυτες τάσεις» των
λαών.
Αυτό σημαίνει ότι τα αίτιά
της πρέπει να
αναζητηθούν στην φύση
του συστήματος και
στον τρόπο οργάνωσης
και λειτουργίας του.

8. Η διαφθορά επίσης,
πρέπει να μας απασχολεί
ως οικονομικό,
κοινωνικό και πολιτικό
φαινόμενο και όχι ως
ατομική πρακτική.
Ανεξάρτητα από τις
ατομικές πρακτικές της
παραβίασης των νόμων
ή της δωροδοκίας, η
διαφθορά είναι μαζικό
φαινόμενο που
αλλοτριώνει την
συνείδηση μεγάλων
τμημάτων της κοινωνίας.

9. Παράγοντες που ευνοούν
την ανάπτυξη της
διαφθοράς

10. 1. Ο βαθμός ανάπτυξης της δημοκρατίας
 Όταν το επίπεδο της
δημοκρατίας είναι
χαμηλό, οι συνθήκες
ευδοκίμησης
φαινομένων διαφθοράς
και κατάχρησης
εξουσίας είναι
ευνοϊκότερες.
 Υπάρχουν πελατειακές
σχέσεις και χαλαρός
έλεγχος από την
εκτελεστική, νομοθετική
και δικαστική εξουσία.

11. Διαφθορά και κοινωνική
θέση/τάξη
 Εγκλήματα του λευκού
κολάρου (ο όρος προήλθε
από τον E.H. Sutherland)είναι
τα εγκλήματα που
διαπράττονται από άτομα
μέσης ή ανώτερης
κοινωνικής θέσης ή τάξης
στα πλαίσια της
επαγγελματικής τους
δραστηριότητας και
αφορούν κυρίως οικονομικές
συναλλαγές (οικονομικά
εγκλήματα- π.χ.
φοροδιαφυγή, δωροληψία,
απάτη, υπεξαιρέσεις, πλαστές
επιταγές κτλ).

12. Νεποτισμός: μια παράμετρος του φαινομένου της
διαφθοράς
 Ο νεποτισμός είναι η
οικογενειοκρατία, η οποία
εκδηλώνεται με την
παραχώρηση θέσεων και
αξιωμάτων σε συγγενείς και
φίλους.
 Είναι η εκμετάλλευση από
κάποιον του αξιώματος ή
της θέσης που κατέχει, για
να προωθήσει συγγενικά ή
άλλα πρόσωπα του
περιβάλλοντός του σε
θέσεις κι αξιώματα χωρίς
αξιοκρατικά κριτήρια.
 Ο όρος νεποτισμός
προέρχεται από τη λατινική
λέξη «nepos» που σημαίνει
«ανεψιός» ή «εγγονός».

13. Νομενκλατούρα και δημοκρατία
 Ο όρος nomenklatura σημαίνει
«κατάλογος ονομάτων».
 Ο κατάλογος των ονομάτων
περιλαμβάνει ηγετικές θέσεις στα
όργανα του κράτους και του
κόμματος, καθώς και των
οικονομικών μονάδων και
κοινωνικών οργανώσεων, που
επηρεάζουν την πολιτική και
οικονομική ζωή ενός τόπου.
 Η νομενκλατούρα αποτελεί την
προνομιούχο ηγετική πολιτική -
κοινωνική τάξη των κρατικών και
οικονομικών αξιωματούχων,
κατέχει τις θέσεις κλειδιά στον
κρατικό και κομματικό μηχανισμό,
ο οποίος με την πολυετή και
ασφυκτική άσκηση της εξουσίας
και την πρακτική του "πολιτικού
αποκλεισμού" των ανεπιθύμητων,
οδηγεί σε μια μορφή «αναιμικής»
Δημοκρατίας.

14. 2. Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών
 Οι συλλογικές δράσεις των
πολιτών όπως τα διάφορα
κινήματα, οι κοινωνικές
οργανώσεις υπεράσπισης των
δικαιωμάτων των ατόμων, οι
διασυνοριακές οργανώσεις
αρωγής σε περιπτώσεις
καταστροφών, τα οικολογικά
κινήματα αποτελούν τον
ελπιδοφόρο αντίλογο στις
μορφές διαφθοράς που
αναπτύσσονται σε διάφορες
χώρες και περιοχές.
 Όταν οι πολίτες δεν
συμμετέχουν στα κοινά, δεν
υπάρχει διαφάνεια, κοινωνική
λογοδοσία, και δημόσιος
έλεγχος και οι φορείς εξουσίας
διαπλέκονται και κερδοσκοπούν
σε βάρος της κοινωνίας.

15. 3. Βαθμός και επίπεδο κοινωνικών ανισοτήτων
 Είναι γνωστό ότι τα κράτη
προσπαθούν να
αντιμετωπίσουν την διαφθορά
κυρίως με νομοθετικά και
κατασταλτικά μέτρα.
 Αναμφίβολα τα μέτρα αυτά
μπορούν να έχουν κάποια
βραχυπρόθεσμα
αποτελέσματα, αλλά για τη
μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση
της διαφθοράς θα πρέπει να
επιλυθούν τα οικονομικά, τα
πολιτικά και τα πολιτισμικά
προβλήματα που γεννούν την
διαφθορά (κοινωνικές
ανισότητες, φτώχεια, ανεργία,
εξαθλίωση, κοινωνικός
αποκλεισμός, έλλειψη
ισονομίας).

16. 4. Ανομία και αξιακό σύστημα
 Ανομία (Εμίλ Ντυρκέμ), είναι η έλλειψη
κοινών κατευθυντήριων αρχών και
κανόνων και συνακόλουθα τα
προβλήματα που προκύπτουν από αυτή
την έλλειψη στη σκέψη και στη
συμπεριφορά των ατόμων, στο πώς
αντιμετωπίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό,
καθώς και τα προβλήματα που
προκύπτουν στις μεταξύ τους σχέσεις.
 Παρατηρείται σε μεταβατικές κυρίως
περιόδους (δηλαδή περιόδους κοινωνικών
αλλαγών), κατά τις οποίες δεν ισχύουν πια
σε μεγάλο βαθμό οι παλιοί κανόνες, αξίες
και αρχές και οι νέοι δεν έχουν ακόμα
διαμορφωθεί ή αφομοιωθεί και οι παλιοί
δεν έχουν πλήρως αντικατασταθεί.
 Συνέπειες σε κοινωνικό επίπεδο:
Ανεντιμότητα, απουσία ήθους, ασυνέπεια
λόγων και πράξης που διακρίνει την
συμπεριφορά όλων και κυρίως των
πολιτικών, διαμόρφωση της λογικής του
«όλα επιτρέπονται», επιβίωση του ισχυρού
χρησιμοποιώντας και αθέμιτα μέσα, η
αλληλεγγύη, η συναδέλφωση
παραμερίζεται, καταρρέει η συμπάθεια για
την τύχη των άλλων.

17. 5. Οικογένεια και εκπαιδευτικό σύστημα
 Η οικογένεια και το εκπαιδευτικό
σύστημα διαμορφώνουν σημαντικά
τους κανόνες, τις συνήθειες, τις αξίες
και τις αντιλήψεις του παιδιού.
Μπορούν λοιπόν, να καλλιεργήσουν
έννοιες και αξίες (όπως π.χ. «πολίτης»,
«δημόσιο συμφέρον», «κοινωνική
αλληλεγγύη», «δικαιοσύνη»,
«ειλικρίνεια», «εντιμότητα» κ.λπ.)
 Βέβαια, το κράτος είναι αυτό που
επιβάλλει κανόνες σε όλα τα επίπεδα
και επηρεάζει τις σχέσεις των
ανθρώπων (π.χ. επίπεδο οικονομικό)
και που ασκεί επίδραση στη
λειτουργία των σημαντικότερων
φορέων κοινωνικοποίησης.
Διαμορφώνει επίσης, τα πρότυπα
συμπεριφοράς των κυβερνωμένων
(π.χ. η συμπεριφορά και το ήθος των
κυβερνώντων επηρεάζει το αίσθημα
δικαίου του πολίτη, προάγει ή
υπονομεύει τη διαφάνεια, την
ισονομία κτλ.).