Παρουσίαση για την ανάλυση μίας ιστορικής πηγής με παραδείγματα από το 2ο κεφάλαιο της Ιστορίας Α' Λυκείου στην υποενότητα Ομηρική και Αρχαϊκή εποχή

1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΗΓΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α’
ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
2.1 Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2. Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην οικονομία της
ομηρικής εποχής και τη λειτουργία του οίκου.
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η απόδοση
αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ο οίκος,
ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι κάτι πολύ περισσότερο από
οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους
γονείς και τα παιδιά, την «πυρηνική» οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα
άτομα - είτε πρόκειται για ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον
επικεφαλής του οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά
και διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου...). Με άλλα λόγια, ο
οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται
αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια.
Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα ανθρώπων. Ο
οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία στην πράξη δεν μπορούν
να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη.
Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής
αποτελούν όλα μέρος του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. Τ. Κουκουλιός,
εκδ. Δαίδαλος, σ. 67.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. 1ο βήμα
• Διαβάζω πολύ καλά την πηγή και προσπαθώ
να κατανοήσω το ιστορικό της περιεχόμενο
– Σε ποιο θέμα αναφέρεται;
– Διαβάζω προσεχτικά τον τίτλο  συνήθως
αντλώ από τον τίτλο το θέμα της πηγής.
– Αν δεν υπάρχει τίτλος συγκεντρώνω τις λέξεις
κλειδιά για το περιεχόμενο της πηγής.
– Σε ποιο σημείο της ιστορικής αφήγησης που
έχω μελετήσει από το βιβλίο αναφέρεται;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. 1ο βήμα
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η
απόδοση αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα
συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι
κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή,
την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, την «πυρηνική»
οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα - είτε πρόκειται για
ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του
οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και
διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου...). Με άλλα
λόγια, ο οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που
βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια.
Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα
ανθρώπων. Ο οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία
στην πράξη δεν μπορούν να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού
εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους
αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. Τ.
Κουκουλιός, εκδ. Δαίδαλος, σ. 67.
Αναφέρεται στη σελίδα 80 του βιβλίου στην παράγραφο α) Η οικονομία
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 4

5. 2ο βήμα
• Διαβάζω από πού προέρχεται η πηγή και σε
ποιο είδος ανήκει.
– ιστορικός, συγγραφέας
– πρωτογενής πηγή (γράμμα, συμβόλαιο, κείμενο
συνθήκης, μαρτυρία, περιοδικά, εφημερίδες,
αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα, ημερολόγια,
αρχειακό υλικό, επιστημονικά περιοδικά, έρευνες,
στατιστικές, φωτογραφίες, εικόνες, κ.α.)
– δευτερογενής πηγή (ιστορικό εγχειρίδιο, άρθρο,
εγκυκλοπαίδεια, εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, κ.α.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. 2ο βήμα
Πρόκειται για απόσπασμα από βιβλίο με ιστορικό περιεχόμενο άρα είναι
δευτερογενής ιστορική πηγή όπου όσα γράφονται αποτελούν ιστορική καταγραφή και
επεξεργασία, ανάλυση και ερμηνεία ιστορικών στοιχείων .
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η απόδοση αυτή
είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και
από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη
σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά,
την «πυρηνική» οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα - είτε πρόκειται για
ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του οίκου (όλους
εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και διάφορα καθήκοντα που
απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου...). Με άλλα λόγια, ο οίκος με την καθαρά
«ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη
συγγένεια.
Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα ανθρώπων. Ο οίκος
περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία στην πράξη δεν μπορούν να
χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη,
τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος
του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. Τ. Κουκουλιός, εκδ.
Δαίδαλος, σ. 67.

7. 3ο βήμα
• Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους
Ο οίκος αποτελεί μία ευρύτερη ομάδα
ανθρώπων πέρα από τη στενή έννοια
της οικογένειας.
Περιλαμβάνει, πέρα από τα συγγενικά
άτομα, ελεύθερους και δούλους που
εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής
του οίκου και οι οποίοι απασχολούνται
σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες
του οίκου.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η απόδοση αυτή
είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και
από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων, είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη
σημερινή σημασία της λέξης (δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά,
την «πυρηνική» οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα - είτε πρόκειται για
ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του οίκου (όλους
εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και διάφορα καθήκοντα που
απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου...). Με άλλα λόγια, ο οίκος με την καθαρά
«ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη
συγγένεια.

8. 3ο βήμα
• Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους
Περιλαμβάνει ακόμα όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είναι
αδιαχώριστα από τον ανθρώπινο δυναμικό του οίκου, όπως για
παράδειγμα τη γη, τα κτίρια, τα ζώα, την παραγωγή, τον εξοπλισμό
και ό,τι άλλο διαχειρίζεται ο οίκος.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8
Ο ομηρικός «οίκος»
[…] Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα ανθρώπων. Ο
οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία στην πράξη δεν μπορούν να
χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη,
τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος
του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. Τ. Κουκουλιός,
εκδ. Δαίδαλος, σ. 67.

9. 4ο βήμα • Ανακαλώ όσες ακόμα πληροφορίες
μπορώ από τις ιστορικές μου γνώσεις.
σελίδα 80, σχολικό εγχειρίδιο Ιστορία Αρχαίου Κόσμου Α’ Λυκείου
α) Η οικονομία.
Αυτή την εποχή, κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης ήταν η γη. Η παραγωγή
στηριζόταν σε μια μορφή κλειστής αγροτικής οικονομίας. Τα μέλη δηλαδή κάθε
οικογένειας μαζί με άλλα άτομα που εξαρτιόνταν οικονομικά από την οικογένεια,
συγκροτούσαν έναν οίκο και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες.
Δεν υπήρχαν περιθώρια εργασιακής ειδίκευσης σε μεγάλη κλίμακα και κατ' επέκταση
δεν υπήρχε βιοτεχνική ανάπτυξη. Όλα τα παραγόμενα αγαθά, κυρίως γεωργικά και
κτηνοτροφικά, καταναλώνονταν στο πλαίσιο του οίκου.
Πολλές φορές παρουσιαζόταν έλλειψη αγαθών, τα οποία αναπληρώνονταν με
άλλους τρόπους όπως με περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο μεταξύ των οίκων, με
ανταλλαγή δώρων, με τον πόλεμο και την πειρατεία.
Μέτρο αναφοράς για την αξιολόγηση των ανταλλασσόμενων αγαθών ήταν το βόδι ή
τα δέρματα ζώων, τα μέταλλα κι ακόμα οι δούλοι.
Την εποχή αυτή το εξωτερικό εμπόριο, κυρίως για την προμήθεια μετάλλων και
δούλων, διεξαγόταν από τους Φοίνικες.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. 5ο βήμα
• Συνθέτω την απάντησή μου συνδυάζοντας όσες
πληροφορίες άντλησα από την πηγή με όσα
μπόρεσα να συνδυάσω από τις ιστορικές μου
γνώσεις
– Ξεκινώ πάντα με αναφορά στην πηγή και στο
συγγραφέα της.
– Γράφω ολοκληρωμένες προτάσεις με σωστή σύνταξη
και ορθογραφία.
– Δεν επαναλαμβάνω όσα ήδη έχω αναφέρει.
– Δεν αντιγράφω σε καμία περίπτωση την ιστορική πηγή.
– Συνθέτω λόγο κατανοητό και όχι περίπλοκο και
μπερδεμένο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. 5ο βήμα
Σύμφωνα με την ιστορική πηγή ο ομηρικός οίκος αποτελεί μία ευρύτερη ομάδα ανθρώπων πέρα
από τη στενή έννοια της οικογένειας. Περιλαμβάνει, πέρα από τα συγγενικά άτομα, ελεύθερους
και δούλους που εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του οίκου και οι οποίοι απασχολούνται
σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες του. Όμως ο οίκος δεν περιορίζεται μόνο στα άτομα
αλλά περιλαμβάνει και όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είναι αδιαχώριστα από τον ανθρώπινο
δυναμικό του οίκου, όπως για παράδειγμα τη γη, τα κτίρια, τα ζώα, την παραγωγή, τον
εξοπλισμό και ό,τι άλλο διαχειρίζεται ο οίκος.
Σχετικά με τη λειτουργία του ο οίκος αποτελεί την βασική μονάδα της κλειστής ομηρικής
οικονομίας που βασίζεται στην καλλιέργεια της γης. Καθώς δεν υπήρχαν περιθώρια εργασιακής
ειδίκευσης σε μεγάλη κλίμακα δεν υπήρχε βιοτεχνική ανάπτυξη. Όλα τα παραγόμενα αγαθά,
κυρίως γεωργικά και κτηνοτροφικά, καταναλώνονταν στο πλαίσιο του οίκου. Οι ελλείψεις
αγαθών αναπληρώνονταν με άλλους τρόπους όπως με περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο
μεταξύ των οίκων, με ανταλλαγή δώρων, με τον πόλεμο και την πειρατεία. Μέτρο αναφοράς για
την αξιολόγηση των ανταλλασσόμενων αγαθών ήταν το βόδι ή τα δέρματα ζώων, τα μέταλλα κι
ακόμα οι δούλοι. Την εποχή αυτή το εξωτερικό εμπόριο, κυρίως για την προμήθεια μετάλλων
και δούλων, διεξαγόταν από τους Φοίνικες.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. 6ο βήμα
• Προσέχω να έχω καλύψει όλα τα ερωτήματα
που τέθηκαν στην εκφώνηση.
Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να αναφερθείτε στην οικονομία της ομηρικής εποχής και τη
λειτουργία του οίκου.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 12

13. ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
2.1 Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 13

14. Με βάση το παρακάτω παράθεμα και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε το ρόλο του οίκου
στην ομηρική κοινωνία.
Βασική κοινωνική μονάδα του οίκου αποτελούσε η στενότερη ή ευρύτερη
οικογένεια, που βρισκόταν υπό την εξουσία ενός πατριάρχη βασιλιά, και
περιελάμβανε τις εκτάσεις γης, τα ζώα, το υπηρετικό προσωπικό, και τα
υπόλοιπα υλικά αγαθά. Παράδειγμα ο οίκος του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ο
θεσμός του οίκου αντιπροσώπευε έναν τύπο κοινωνίας τοπικό, όπου ίσχυαν
εθιμικοί κανόνες δικαίου, με συχνές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεμονωμένους
ανθρώπους και αντίπαλες ομάδες, και με ριζική διαφοροποίηση ανάμεσα στην
ανώτερη τάξη των ευγενών και στον λαό. Η αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη του
οίκου στηριζόταν στους συγγενικούς κυρίως δεσμούς. Σε εξαιρετικές
περιπτώσεις μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μέλη, που δεν ήταν
συγγενείς, αλλά «ξένοι» που γίνονταν φίλοι. Αυτοί αναζητούσαν την ασφάλεια
και τις ανέσεις του οργανωμένου σπιτικού, προσφέροντας ως αντάλλαγμα τις
υπηρεσίες τους στον κύριό τους ως έμπιστοι ακόλουθοί του στη διάρκεια της
ειρήνης ή του πολέμου.
Οίκος και πόλις, http://www.greek-language.gr/
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 14

15. 1ο βήμα
• Διαβάζω πολύ καλά την πηγή και προσπαθώ
να κατανοήσω το ιστορικό της περιεχόμενο
– Σε ποιο θέμα αναφέρεται;
– Διαβάζω προσεχτικά τον τίτλο  συνήθως
αντλώ από τον τίτλο το θέμα της πηγής.
– Αν δεν υπάρχει τίτλος συγκεντρώνω τις λέξεις
κλειδιά για το περιεχόμενο της πηγής.
– Σε ποιο σημείο της ιστορικής αφήγησης που
έχω μελετήσει από το βιβλίο αναφέρεται;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 15

16. Με βάση το παρακάτω παράθεμα και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε το ρόλο του οίκου
στην ομηρική κοινωνία.
Βασική κοινωνική μονάδα του οίκου αποτελούσε η στενότερη ή ευρύτερη
οικογένεια, που βρισκόταν υπό την εξουσία ενός πατριάρχη βασιλιά, και
περιελάμβανε τις εκτάσεις γης, τα ζώα, το υπηρετικό προσωπικό, και τα
υπόλοιπα υλικά αγαθά. Παράδειγμα ο οίκος του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ο θεσμός
του οίκου αντιπροσώπευε έναν τύπο κοινωνίας τοπικό, όπου ίσχυαν εθιμικοί
κανόνες δικαίου, με συχνές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεμονωμένους ανθρώπους
και αντίπαλες ομάδες, και με ριζική διαφοροποίηση ανάμεσα στην ανώτερη
τάξη των ευγενών και στον λαό. Η αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη του οίκου
στηριζόταν στους συγγενικούς κυρίως δεσμούς. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις
μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μέλη, που δεν ήταν συγγενείς, αλλά «ξένοι»
που γίνονταν φίλοι. Αυτοί αναζητούσαν την ασφάλεια και τις ανέσεις του
οργανωμένου σπιτικού, προσφέροντας ως αντάλλαγμα τις υπηρεσίες τους στον
κύριό τους ως έμπιστοι ακόλουθοί του στη διάρκεια της ειρήνης ή του πολέμου.
Οίκος και πόλις, http://www.greek-language.gr/
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 16
Αναφέρεται στη σελίδα 80 του βιβλίου στην παράγραφο α) Η οικονομία

17. 2ο βήμα
• Διαβάζω από πού προέρχεται η πηγή και σε
ποιο είδος ανήκει.
– ιστορικός, συγγραφέας
– πρωτογενής πηγή (γράμμα, συμβόλαιο, κείμενο
συνθήκης, μαρτυρία, περιοδικά, εφημερίδες,
αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα, ημερολόγια,
αρχειακό υλικό, επιστημονικά περιοδικά, έρευνες,
στατιστικές, φωτογραφίες, εικόνες, κ.α.)
– δευτερογενής πηγή (ιστορικό εγχειρίδιο, άρθρο,
εγκυκλοπαίδεια, εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, κ.α.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 17

18. Βασική κοινωνική μονάδα του οίκου αποτελούσε η στενότερη ή ευρύτερη
οικογένεια, που βρισκόταν υπό την εξουσία ενός πατριάρχη βασιλιά, και
περιελάμβανε τις εκτάσεις γης, τα ζώα, το υπηρετικό προσωπικό, και τα
υπόλοιπα υλικά αγαθά. Παράδειγμα ο οίκος του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ο θεσμός
του οίκου αντιπροσώπευε έναν τύπο κοινωνίας τοπικό, όπου ίσχυαν εθιμικοί
κανόνες δικαίου, με συχνές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεμονωμένους ανθρώπους
και αντίπαλες ομάδες, και με ριζική διαφοροποίηση ανάμεσα στην ανώτερη
τάξη των ευγενών και στον λαό. Η αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη του οίκου
στηριζόταν στους συγγενικούς κυρίως δεσμούς. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις
μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μέλη, που δεν ήταν συγγενείς, αλλά «ξένοι»
που γίνονταν φίλοι. Αυτοί αναζητούσαν την ασφάλεια και τις ανέσεις του
οργανωμένου σπιτικού, προσφέροντας ως αντάλλαγμα τις υπηρεσίες τους στον
κύριό τους ως έμπιστοι ακόλουθοί του στη διάρκεια της ειρήνης ή του πολέμου.
Οίκος και πόλις, http://www.greek-language.gr/
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 18
Πρόκειται για ανακτημένο υλικό από το διαδίκτυο με ιστορικό περιεχόμενο που
αποτελεί μία ιστορική καταγραφή βασισμένη στην επεξεργασία και ανάλυση
ιστορικών πηγών και πληροφοριών.
Πρόκειται για δευτερογενή πηγή χωρίς αναφορά στον συγγραφέα.

19. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 19
3ο βήμα • Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους

20. Ο ομηρικός οίκος αποτελείται από μία στενότερη ή ευρύτερη οικογένεια που αρχηγός
της ήταν ένας πατριάρχης βασιλιάς ο οποίος όριζε όχι μόνο τα μέλη της οικογένειας
αλλά ακόμα τα ζώα, τις εκτάσεις γης, τους υπηρέτες και όλα τα περιουσιακά στοιχεία.
Ο οίκος έχει τοπικό χαρακτήρα και υπακούει σε κανόνες εθιμικού δικαίου ενώ
δε λείπουν οι συγκρούσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους ανθρώπους
της κοινωνίας, όπου οι ευγενείς κατέχουν ξεχωριστή θέση σε σχέση με το
πλήθος. Η συγγένεια συνδέει με ισχυρό τρόπο τα μέλη του οίκου.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 20
Βασική κοινωνική μονάδα του οίκου αποτελούσε η στενότερη ή ευρύτερη
οικογένεια, που βρισκόταν υπό την εξουσία ενός πατριάρχη βασιλιά, και
περιελάμβανε τις εκτάσεις γης, τα ζώα, το υπηρετικό προσωπικό, και τα
υπόλοιπα υλικά αγαθά. Παράδειγμα ο οίκος του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
Ο θεσμός του οίκου αντιπροσώπευε έναν τύπο κοινωνίας τοπικό, όπου ίσχυαν
εθιμικοί κανόνες δικαίου, με συχνές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεμονωμένους
ανθρώπους και αντίπαλες ομάδες, και με ριζική διαφοροποίηση ανάμεσα
στην ανώτερη τάξη των ευγενών και στον λαό. Η αλληλεγγύη ανάμεσα στα
μέλη του οίκου στηριζόταν στους συγγενικούς κυρίως δεσμούς. […]

21. Σχέσεις αλληλεγγύης αναπτύσσονται ανάμεσα στον οίκο και σε άλλους
ξένους ανθρώπους χωρίς συγγενικούς δεσμούς που γίνονται φίλοι του
οίκου. Η ιδιότητα αυτή συνεπάγεται ασφάλεια και ανέσεις από την
πλευρά του οίκου προς τους φίλους με αντάλλαγμα προσφορά
υπηρεσιών και πίστη σε ειρήνη και πόλεμο από εκείνους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 21
[…] Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μέλη, που
δεν ήταν συγγενείς, αλλά «ξένοι» που γίνονταν φίλοι. Αυτοί αναζητούσαν την
ασφάλεια και τις ανέσεις του οργανωμένου σπιτικού, προσφέροντας ως
αντάλλαγμα τις υπηρεσίες τους στον κύριό τους ως έμπιστοι ακόλουθοί του
στη διάρκεια της ειρήνης ή του πολέμου.
Οίκος και πόλις, http://www.greek-language.gr/

22. 4ο βήμα • Ανακαλώ όσες ακόμα πληροφορίες
μπορώ από τις ιστορικές μου γνώσεις.
σελίδα 80, σχολικό εγχειρίδιο Ιστορία Αρχαίου Κόσμου Α’ Λυκείου
α) Η οικονομία.
Αυτή την εποχή, κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης ήταν η γη. Η παραγωγή
στηριζόταν σε μια μορφή κλειστής αγροτικής οικονομίας. Τα μέλη δηλαδή κάθε
οικογένειας μαζί με άλλα άτομα που εξαρτιόνταν οικονομικά από την οικογένεια,
συγκροτούσαν έναν οίκο και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες.
Δεν υπήρχαν περιθώρια εργασιακής ειδίκευσης σε μεγάλη κλίμακα και κατ' επέκταση
δεν υπήρχε βιοτεχνική ανάπτυξη. Όλα τα παραγόμενα αγαθά, κυρίως γεωργικά και
κτηνοτροφικά, καταναλώνονταν στο πλαίσιο του οίκου.
Πολλές φορές παρουσιαζόταν έλλειψη αγαθών, τα οποία αναπληρώνονταν με
άλλους τρόπους όπως με περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο μεταξύ των οίκων, με
ανταλλαγή δώρων, με τον πόλεμο και την πειρατεία.
Μέτρο αναφοράς για την αξιολόγηση των ανταλλασσόμενων αγαθών ήταν το βόδι ή
τα δέρματα ζώων, τα μέταλλα κι ακόμα οι δούλοι.
Την εποχή αυτή το εξωτερικό εμπόριο, κυρίως για την προμήθεια μετάλλων και
δούλων, διεξαγόταν από τους Φοίνικες.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 22

23. 5ο βήμα
• Συνθέτω την απάντησή μου συνδυάζοντας όσες
πληροφορίες άντλησα από την πηγή με όσα
μπόρεσα να συνδυάσω από τις ιστορικές μου
γνώσεις
– Ξεκινώ πάντα με αναφορά στην πηγή και στο
συγγραφέα της.
– Γράφω ολοκληρωμένες προτάσεις με σωστή σύνταξη
και ορθογραφία.
– Δεν επαναλαμβάνω όσα ήδη έχω αναφέρει.
– Δεν αντιγράφω σε καμία περίπτωση την ιστορική πηγή.
– Συνθέτω λόγο κατανοητό και όχι περίπλοκο και
μπερδεμένο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 23

24. 5ο βήμα
Σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις ο ομηρικός οίκος αποτελεί τη βασική παραγωγική μονάδα
στο πλαίσιο μιας κλειστής αγροτικής οικονομίας που βασίζεται κατά κύριο λόγο στη γη. Τα μέλη
δηλαδή κάθε οικογένειας μαζί με άλλα άτομα που εξαρτιόνταν οικονομικά από την οικογένεια,
συγκροτούσαν έναν οίκο και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες, που κατά βάση
αφορούν την αγροτική παραγωγή, την περιορισμένη βιοτεχνία και το υποτυπώδες εμπόριο για
την κάλυψη των βασικών αναγκών.
Επιπλέον όπως μαρτυρείται και στην ιστορική πηγή αρχηγός αυτής της στενότερης ή ευρύτερης
οικογένειας ήταν ένας πατριάρχης βασιλιάς που όριζε όχι μόνο τα μέλη της οικογένειας αλλά
ακόμα τα ζώα, τις εκτάσεις γης, τους υπηρέτες και όλα τα περιουσιακά στοιχεία.
Ο οίκος έχει τοπικό χαρακτήρα και υπακούει σε κανόνες εθιμικού δικαίου ενώ δε λείπουν οι
συγκρούσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους ανθρώπους της κοινωνίας, όπου οι ευγενείς
κατέχουν ξεχωριστή θέση σε σχέση με το πλήθος. Η συγγένεια είναι αυτή που συνδέει με ισχυρό
τρόπο τα μέλη του οίκου. Ωστόσο σχέσεις αλληλεγγύης μπορούν να αναπτυχθούν ανάμεσα στον
οίκο και σε άλλους ξένους ανθρώπους χωρίς συγγενικούς δεσμούς που γίνονται φίλοι του οίκου.
Η ιδιότητα αυτή συνεπάγεται ασφάλεια και ανέσεις από την πλευρά του οίκου προς τους φίλους
με αντάλλαγμα προσφορά υπηρεσιών και πίστη σε ειρήνη και πόλεμο από εκείνους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 24

25. 6ο βήμα
• Προσέχω να έχω καλύψει όλα τα ερωτήματα
που τέθηκαν στην εκφώνηση.
Με βάση το παρακάτω παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να εξηγήσετε το ρόλο του οίκου στην ομηρική κοινωνία.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 25

26. ΤΡΙΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
2.2 Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 26

27. Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στο βασικό σκοπό
και τις επιδιώξεις της πόλης – κράτους.
Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζειν καλώς και όλα αυτά υπάρχουν για την
επιτυχία του τελικού στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών ομάδων
και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία μιας τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο
είναι, όπως είπαμε η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως, πρέπει να
θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι προς χάριν των καλών πράξεων των
πολιτών και όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45' 1281a 1-4.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 27

28. 1ο βήμα
• Διαβάζω πολύ καλά την πηγή και προσπαθώ
να κατανοήσω το ιστορικό της περιεχόμενο
– Σε ποιο θέμα αναφέρεται;
– Διαβάζω προσεχτικά τον τίτλο  συνήθως
αντλώ από τον τίτλο το θέμα της πηγής.
– Αν δεν υπάρχει τίτλος συγκεντρώνω τις λέξεις
κλειδιά για το περιεχόμενο της πηγής.
– Σε ποιο σημείο της ιστορικής αφήγησης που
έχω μελετήσει από το βιβλίο αναφέρεται;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 28

29. Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στο βασικό σκοπό
και τις επιδιώξεις της πόλης – κράτους.
Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζειν καλώς και όλα αυτά υπάρχουν για την
επιτυχία του τελικού στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών ομάδων
και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία μιας τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο
είναι, όπως είπαμε η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως, πρέπει να
θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι προς χάριν των καλών πράξεων των
πολιτών και όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45' 1281a 1-4.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 29
Αναφέρεται στις σελίδες 84-85 του βιβλίου στην παράγραφο Η γένεση της
πόλης-κράτους

30. 2ο βήμα
• Διαβάζω από πού προέρχεται η πηγή και σε
ποιο είδος ανήκει.
– ιστορικός, συγγραφέας
– πρωτογενής πηγή (γράμμα, συμβόλαιο, κείμενο
συνθήκης, μαρτυρία, περιοδικά, εφημερίδες,
αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα, ημερολόγια,
αρχειακό υλικό, επιστημονικά περιοδικά, έρευνες,
στατιστικές, φωτογραφίες, εικόνες, κ.α.)
– δευτερογενής πηγή (ιστορικό εγχειρίδιο, άρθρο,
εγκυκλοπαίδεια, εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, κ.α.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 30

31. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 31
• Πρόκειται για πρωτογενή πηγή σε μετάφραση από το αρχαίο πρωτότυπο
κείμενο όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει τις απόψεις του που σχετίζονται με
τη δημιουργία της πόλης-κράτους.
• Ο τίτλος του έργου του «Πολιτικά» υποδηλώνει ότι το περιεχόμενο του
συγκεκριμένου έργου αφορά σε θέματα πολιτικής οργάνωσης.
• Η οπτική γωνία του συγγραφέα είναι ορατή με τη χρήση του α’ πληθυντικού
προσώπου και τη χρήση δεοντολογικού ύφους «πρέπει να θέσουμε».
Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζειν καλώς και όλα αυτά υπάρχουν για την
επιτυχία του τελικού στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών ομάδων
και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία μιας τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο
είναι, όπως είπαμε η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως, πρέπει να
θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι προς χάριν των καλών πράξεων των
πολιτών και όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45' 1281a 1-4.

32. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 32
3ο βήμα • Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους
Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζειν καλώς και όλα αυτά υπάρχουν για την
επιτυχία του τελικού στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών
ομάδων και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία μιας τέλειας και αυτάρκους
ζωής. Τούτο είναι, όπως είπαμε η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως,
πρέπει να θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι προς χάριν των καλών
πράξεων των πολιτών και όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45' 1281a 1-4.
Σκοπός της πόλης είναι το ευ ζην, δηλαδή η πόλη οργανώνεται και λειτουργεί όχι μόνο
για να εξασφαλίσει την συμβίωση των μελών της αλλά για να διασφαλίσει μία τέλεια
και αυτάρκη ζωή που θα οδηγήσει στην ευτυχία και την αρετή όλους τους πολίτες.
Η πόλη αποτελεί την ένωση ομάδων με συγγενικούς δεσμούς και κοινοτήτων.

33. 4ο βήμα
• Ανακαλώ όσες ακόμα πληροφορίες
μπορώ από τις ιστορικές μου γνώσεις.
σελίδες 84-85 του βιβλίου Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α’ Λυκείου, παράγραφος Η γένεση της πόλης-
κράτους
Η γένεση της πόλης-κράτους. Οι ιστορικοί χρησιμοποίησαν τον όρο πόλη-κράτος για να δηλώσουν την
έννοια του χώρου και συγχρόνως της οργανωμένης κοινότητας ανθρώπων κάτω από μια εξουσία. Η
οργάνωση προϋποθέτει την κυριαρχία σε συγκεκριμένο χώρο, που αντιστοιχεί σε όρια μιας πύλης ή
μιας ευρύτερης περιοχής μαζί με την πόλη, και τη συγκρότηση εξουσίας για την αντιμετώπιση των
κοινών προβλημάτων.
Έτσι η πόλη-κράτος παρουσιάζει τα ακόλουθα συστατικά στοιχεία:
• Από άποψη γεωγραφική, διαμορφωνόταν συνήθως σε ένα χώρο, κέντρο άσκησης της εξουσίας,
τειχισμένο τις περισσότερες φορές, που ονομαζόταν πόλις ή άστυ, και σε μια ευρύτερη περιοχή
γύρω απ' αυτόν, καλλιεργήσιμη με διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς, τις κώμες, που ήταν η
ύπαιθρος χώρα.
• Από άποψη οργανωτική, οι κάτοικοι της πόλης-κράτους, δηλαδή οι πολίτες, συμμετείχαν στη
διαχείριση των κοινών και έπαιρναν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος στη λήψη των αποφάσεων.
Έτσι, ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και η συμμετοχή ή μη των πολιτών σ' αυτήν όριζε το άλλο
συστατικό της στοιχείο, το πολίτευμα. Ανεξάρτητα από τον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος,
γίνεται κατανοητό ότι οι πολίτες είχαν τρεις βασικές επιδιώξεις που παράλληλα αποτελούσαν
και προϋποθέσεις ύπαρξης της πόλης-κράτους: την ελευθερία, την αυτονομία και την αυτάρκεια.
Οι πολίτες δηλαδή αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους υπερασπίζοντας την ελευθερία της
πόλης, συνέβαλλαν στη διακυβέρνηση με νόμους που οι ίδιοι είχαν θεσπίσει για να επιτύχουν
την αυτονονομία της και συμμετείχαν στην παραγωγή για να καλύψουν τις ανάγκες τους και να
ενισχύσουν την αυτάρκεια της πόλης τους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 33

34. 5ο βήμα
• Συνθέτω την απάντησή μου συνδυάζοντας όσες
πληροφορίες άντλησα από την πηγή με όσα
μπόρεσα να συνδυάσω από τις ιστορικές μου
γνώσεις
– Ξεκινώ πάντα με αναφορά στην πηγή και στο
συγγραφέα της.
– Γράφω ολοκληρωμένες προτάσεις με σωστή σύνταξη
και ορθογραφία.
– Δεν επαναλαμβάνω όσα ήδη έχω αναφέρει.
– Δεν αντιγράφω σε καμία περίπτωση την ιστορική πηγή.
– Συνθέτω λόγο κατανοητό και όχι περίπλοκο και
μπερδεμένο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 34

35. 5ο βήμα
Σύμφωνα με την ιστορική πηγή / Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και τις πληροφορίες
που αντλούμε από το απόσπασμα από το έργο του Πολιτικά η πόλη –κράτος
αποτελεί την ένωση ομάδων με συγγενικούς δεσμούς και κοινοτήτων που
δημιουργήθηκε σε πρώτο επίπεδο για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες επιβίωσης των
μελών της αλλά ο βασικός σκοπός της δεν περιορίζεται μόνο σε αυτόν το ρόλο.
Δημιουργήθηκε για να πετύχει ευ ζην, δηλαδή για να διασφαλίσει μία τέλεια και
αυτάρκη ζωή που θα οδηγήσει στην ευτυχία και την αρετή όλους τους πολίτες.
Άλλωστε σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις, η πόλη λειτουργούσε στο πλαίσιο
τριών βασικών επιδιώξεων που παράλληλα αποτελούσαν και προϋποθέσεις ύπαρξης
της πόλης-κράτους: την ελευθερία, την αυτονομία και την αυτάρκεια. Οι πολίτες
δηλαδή αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους υπερασπίζοντας την ελευθερία της
πόλης, συνέβαλλαν στη διακυβέρνηση με νόμους που οι ίδιοι είχαν θεσπίσει για να
επιτύχουν την αυτονονομία της και συμμετείχαν στην παραγωγή για να καλύψουν τις
ανάγκες τους και να ενισχύσουν την αυτάρκεια της πόλης τους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 35

36. 6ο βήμα
• Προσέχω να έχω καλύψει όλα τα ερωτήματα
που τέθηκαν στην εκφώνηση.
Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να αναφερθείτε στο βασικό σκοπό και τις επιδιώξεις της πόλης
– κράτους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 36