Σενάριο διδασκαλίας Αρχές Κοινωνικών Επιστημών, Β’ Λυκείου Ανθρωπιστικές Σπουδές

1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ
ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
(ΣΕΛ. 76-78)
Αρχές Κοινωνικών Επιστημών,
Β’ Λυκείου-Ανθρωπιστικές Σπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Σε κάθε κοινωνία τα
άτομα δε διαθέτουν τα
ίδια κοινωνικά
χαρακτηριστικά, όπως ο
πλούτος, η μόρφωση, το
εισόδημα, το κύρος.
 Εξάλλου, ακόμα και
σήμερα, σε πολλές
κοινωνίες και ομάδες
χαρακτηριστικά, όπως το
φύλο, η φυλή ή η εθνική
προέλευση οδηγούν σε
κοινωνική ανισότητα.

3. Κάθε κοινωνία αξιολογεί
και κατατάσσει τα
κοινωνικά
χαρακτηριστικά και μέσα
από αυτά ιεραρχεί τα
άτομα που τα κατέχουν.
Η κατάταξη αυτή γίνεται
με βάση τις ανάγκες της
κοινωνίας, την ιστορία
της και τα συμφέροντα
που κυριαρχούν σε
αυτήν.
Με αυτόν τον τρόπο
περισσότερη εξουσία
αποδίδεται π.χ. στο
ανδρικό φύλο και στη
σωματική δύναμη από
τα μέλη των
κτηνοτροφικών
κοινωνιών, στην
αριστοκρατική
προέλευση από τα μέλη
των παραδοσιακών
κοινωνιών, στον
οικονομικό πλούτο από
τα μέλη της σύγχρονης
κοινωνίας.

4. Ο τρόπος που κάθε κοινωνία ιεραρχεί τα άτομα, με βάση
τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, ονομάζεται κοινωνική
διαστρωμάτωση (δηλ. κοινωνική διαστρωμάτωση είναι η
κατάταξη σε μια ιεραρχημένη κλίμακα διαφορετικών
ομάδων και στρωμάτων με κοινά οικονομικά, κοινωνικά ή
αξιακά στοιχεία).

5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ
 Βασικό στοιχείο της
κοινωνικής
διαστρωμάτωσης είναι οι
κοινωνικές τάξεις.
 Ως κοινωνικές τάξεις
ορίζονται οι κοινωνικές
ομάδες των οποίων τα
μέλη έχουν την ίδια θέση
ως προς τα μέσα
παραγωγής (ιδιοκτήτες ή
όχι), ένα σχετικά κοινό
τρόπο ζωής και την
αίσθηση ότι ανήκουν στην
ίδια ομάδα.
 Η έννοια της κοινωνικής
τάξης προσεγγίζεται από
διαφορετικές θεωρίες.

6. ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
 Κατά τον Καρλ Μαρξ οι
κοινωνικές τάξεις βασίζονται
στην οικονομία και ορίζονται
στη βάση της κατοχής ή όχι
των μέσων παραγωγής.
 Οι σχέσεις μεταξύ των
κοινωνικών τάξεων είναι
ανταγωνιστικές και
συγκρουσιακές (πάλη των
τάξεων).
 Σε κάθε τρόπο παραγωγής
υπάρχει η εκάστοτε
άρχουσα τάξη που κατέχει
τα μέσα παραγωγής
(δουλοκτήτες, φεουδάρχες,
κεφαλαιοκράτες) και αυτοί
που εργάζονται γι’ αυτούς
και δεν κατέχουν μέσα
παραγωγής (δούλοι,
δουλοπάροικοι, εργάτες).

7. «Η ιστορία όλων των
ως τώρα κοινωνιών
είναι η ιστορία ταξικών
αγώνων.
Ελεύθερος και δούλος,
πατρίκιος και πληβείος,
βαρόνος και
δουλοπάροικος,
μάστορας και κάλφας,
με μια λέξη,
καταπιεστής και
καταπιεζόμενος,
βρίσκονταν σε
ακατάπαυστη αντίθεση
μεταξύ τους, έκαναν
αδιάκοπο αγώνα, πότε
καλυμμένο, πότε
ανοιχτό, έναν αγώνα
που τελείωνε κάθε
φορά με έναν
επαναστατικό
μετασχηματισμό
ολόκληρης της
κοινωνίας ή με την από
κοινού καταστροφή των
τάξεων που
αγωνίζονταν»...
Karl Marx

8. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
 Η αστική (καπιταλιστική ή
κεφαλαιοκρατική) είναι η
ανώτερη τάξη (π.χ. βιομήχανοι,
εφοπλιστές, τραπεζίτες).
 Οι εργάτες και οι υπάλληλοι
ανήκουν στην εργατική τάξη.
 Εκτός από την αστική τάξη και
την εργατική τάξη στον
καπιταλιστικό τρόπο
παραγωγής υφίστανται
ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα
(μικροαστικά στρώματα π.χ.
μικροεπιχειρηματίες).
 Επειδή αυτή η κατηγορία
εμφανίζει μεγάλες
διαφοροποιήσεις ως προς το
μέγεθος του πλούτου που
κατέχουν, χρησιμοποιούμε τον
όρο «στρώμα» και όχι «τάξη».

9. «Οι μεσαίες τάξεις, ο
μικρός βιομήχανος, ο
μικρέμπορας, o
βιοτέχνης, ο αγρότης,
όλοι αυτοί πολεμούν
την αστική τάξη για να
διατηρήσουν την
ύπαρξή τους σαν
μεσαίες τάξεις και να
σωθούν απ' τον
αφανισμό. Δεν είναι
λοιπόν επαναστατικές
αλλά συντηρητικές.
Κάτι παραπάνω, είναι
αντιδραστικές, γιατί
ζητούν να στρέψουν
προς τα πίσω τον
τροχό της ιστορίας»…
Karl Marx

10. ΣΧΟΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΥ
 Η κοινωνική διαστρωμάτωση
υπάρχει γιατί είναι ωφέλιμη για τη
λειτουργία της κοινωνίας.
 Για την εύρυθμη λειτουργία της
κοινωνίας πρέπει να
καταλαμβάνονται όλες οι
κοινωνικές θέσεις, ακόμα και αυτές
που θεωρούνται υποτιμητικές.
 Για το λόγο αυτό, η κοινωνία
πρέπει να παρέχει κίνητρα για την
κατάληψη όλων των θέσεων.
 Χρησιμοποιώντας τη θέση του
οικονομικού μοντέλου, ο
λειτουργισμός υποστηρίζει πως οι
πιο σημαντικές για τη λειτουργία
της κοινωνίας θέσεις αμείβονται
πιο καλά (ζήτηση), και για το λόγο
αυτό καταλαμβάνονται από τα
άτομα με τα περισσότερα
προσόντα (προσφορά).
Ενθάρρυνση των πιο άξιων και
εργατικών να καταλαμβάνουν
υψηλότερες θέσεις.

11.  Οι οπαδοί αυτής της σχολής
πιστεύουν ότι τα προσόντα των
ατόμων είναι αυτά που
προκαλούν την κοινωνική
διαστρωμάτωση και όχι η
ιδιοκτησία των μέσων
παραγωγής (π.χ. μερικοί από
αυτούς που κατείχαν μέσα
παραγωγής έχασαν την
περιουσία τους και άλλοι που
δεν είχαν στην ιδιοκτησία τους
μέσα παραγωγής, απέκτησαν).
 Δίνουν σημασία στο θεσμό της
εκπαίδευσης (μέσα από
αντικειμενικές αξιολογικές
διαδικασίες (εξετάσεις) θα
διακριθούν και θα προωθηθούν
οι ικανοί και οι εργατικοί) και
έτσι, η κοινωνία θα λειτουργεί
αποτελεσματικά.

12. ΜΑΞ ΒΕΜΠΕΡ
 Οι απόψεις του έχουν στοιχεία
και από τις δυο προηγούμενες
Σχολές.
 Ο Βέμπερ θεωρεί ότι εκτός
από την τάξη που ελέγχει τα
μέσα παραγωγής, υπάρχουν
και άλλες διαιρέσεις της
κοινωνίας.
 Σύμφωνα με το Βέμπερ, οι
πτυχές της κοινωνικής
διαστρωμάτωσης είναι η
οικονομική επιφάνεια, το
κοινωνικό κύρος και η ισχύς
των ατόμων.
 Η μειοψηφία των κοινωνικών
θέσεων απαιτούν το
συνδυασμό και των τριών
παραμέτρων για την
κατάκτησή τους.

13.  Το κύρος ορίζεται ως ο
κοινωνικός σεβασμός και η
αναγνώριση της αξίας που
απολαμβάνει ένα άτομο μια
δεδομένη χρονική στιγμή
(π.χ. εκπαιδευτικός και ιερέας
που παρότι, δεν έχουν υψηλά
εισοδήματα εκφράζουν
άποψη και πολλοί άνθρωποι
δίνουν βαρύτητα σ’ αυτήν).
 Σε μια κοινωνία, ισχύς είναι ο
βαθμός στον οποίο ένα
άτομο ή μια κοινωνική ομάδα
έχει τη δυνατότητα να
επηρεάσει τα άλλα άτομα,
την πολιτική ζωή ή την
εξουσία (π.χ. πολιτικός που
δεν κατέχει πλούτο, κατέχει
πολιτική δύναμη και
κοινωνική επιρροή).

14. Οι κοινωνικές τάξεις εσωτερικά
δεν διακρίνονται από ομοιογένεια
και οι σχέσεις μεταξύ των ατόμων
δεν είναι πάντα αρμονικές (π.χ.
ανταγωνισμός μεταξύ
καπιταλιστών - βιομηχάνων ή
εφοπλιστών) και αυτό επειδή:
 Υπάρχει σύγκρουση
συμφερόντων
 Δεν υπάρχει ισοκατανομή του
πλούτου ακόμα και στο
εσωτερικό των τάξεων (π.χ. οι
βιομήχανοι διαφοροποιούνται
τόσο οικονομικά όσο και σε
σχέση με την πολιτική δύναμη,
οι εργάτες δεν έχουν ίδια
εισοδήματα).
Γι’ αυτό, στο εσωτερικό των
τάξεων υπάρχουν διαβαθμίσεις
και ιεραρχικές κατατάξεις των
ατόμων-μελών τους (στρώματα).