Βασικές γνώσεις κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης

1. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ KAI ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΡΙΑΝΟΣ

2. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
 Κλάδος της Κοινωνιολογίας.
 Η Κοινωνιολογία έχει δύο γνωστικές κατακτήσεις:
 συνύπαρξη δημιουργίας ανθρώπου - κοινωνίας.
 κοινωνικός καθορισμός των ιδεών.
 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης:
 Σχέσεις εκπαιδευτικών θεσμών με ευρύτερη κοινωνία.
 Κοινωνιολογική προσέγγιση του εσωτερικού των
εκπαιδευτικών θεσμών.

3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ
 Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον.
 Ο άνθρωπος δεν είναι παντού και πάντοτε ο
ίδιος.
 Οι ομάδες διαφοροποιούνται και μεταδίδουν
από τη μια γενιά στην άλλη τα
χαρακτηριστικά της ιδιαιτερότητας τους.
 Οι σχέσεις μεταξύ των ομάδων προξενούν
σχέσεις ανταγωνισμού, ελέγχου και
κυριαρχίας.

4. ΒΑΣΙΚΑ
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
 Το περιεχόμενο και η λειτουργία του
σχολείου έχει σχέση με την ευρύτερη
κοινωνία;
 Έχει σχέση η επίδοση με την κοινωνική
προέλευση;

5. Ερωτήματα στην εκπαίδευση
Dale, R (2006) “From comparison to translation: extending
the research imagination”, Globalisation, Societies and
Education. 4 (2): 179-192.
 Ποιος διδάσκει τι, πως, σε ποιον, με ποιο τρόπο, για ποιο σκοπό, με
ποια δικαιολόγηση, σε ποιες συνθήκες, με τι μέσα;
 Ποιος και πως καθορίζει αυτά τα ζητήματα και διοικεί την εκπαίδευση;
 Ποιου τα συμφέροντα εξυπηρετεί η συγκεκριμένη λειτουργία του
σχολείου.
 Ποιος είναι ο «σκοπός» της εκπαίδευσης σε μια συγκεκριμένη κοινωνία;
 Ποια είναι τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης για τα άτομα και την
κοινωνία;
 Ποια είναι η σχέση της εκπαίδευσης με το κράτος και την οικονομία;
 Ποια η σχέση κοινωνικής προέλευσης και επίδοσης;

6. ΑΞΟΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Σχολείο και Κοινωνία.
Κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες.
Περιεχόμενο του Σχολείου (Νέα
Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης –
Κοινωνιολογία του Αναλυτικού
Προγράμματος)

7. Οι πρώτοι θεωρητικοί
Durkheim, Marx, Weber…
 Δεν ασχολήθηκαν συστηματικά με το περιεχόμενο
της εκπαίδευσης…
 Όρισαν όμως τους τρόπους που βλέπουμε την
εκπαίδευση…
 Ο Durkheim βλέπει την κοινωνία και την
εκπαίδευση ως «πράγματα» που πρέπει να
εξετασθούν με μεθόδους των φυσικών επιστημών.
 Ο Weber δίνει βάρος στην ερμηνευτική, στην
κατανόηση της ανθρώπινης δράσης μέσα από το
νόημα που της δίνει ο δράστης καθώς και από τον
τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει την πραγματικότητα.
 Ο Marx δίνει βάρος στην πάλη των τάξεων. Η
κυρίαρχη τάξη δίνει το δικό της περιεχόμενο στην
εκπαίδευση όπως και σε όλους τους άλλους
θεσμούς του εποικοδομήματος.

8. Émile
Durkheim
(1858 –1917)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
ΕΠΙΛΟΓΗ

9. Το κοινωνικό εξηγείται από το κοινωνικό
 Σημασία των αξιών και των κανόνων
στην σταθερότητα της κοινωνίας.
 Ρόλος του σχολείου στην διδασκαλία
αυτών των αξιών στους μαθητές.
 Σχέση σχολείου και άλλων κοινωνικών
θεσμών.
 Σχέση σχολείου με κοινωνική αλλαγή.Émile
Durkheim
(1858 –1917)

10.  Με κεντρική την έννοια της λειτουργίας εξετάζει πως η
εκπαίδευση συμβάλλει στην διατήρηση της κοινωνίας.
 Το σχολείο επιλέγει τους πιο ικανούς για τη στελέχωση
των επαγγελμάτων.
 Οι εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί είναι αποτέλεσμα και
ένδειξη των κοινωνικών μετασχηματισμών.
 Ανάλυση των εκπαιδευτικών αλλαγών που συνδέονται
με την Αναγέννηση:
i. Μελέτη της κλασικής γραμματείας αντί της λογικής
του σχολαστικισμού του Μεσαίωνα.
ii. Η εκπαίδευση δίνει μεγαλύτερη σημασία στο άτομο
και τις ανάγκες του.
 Αιτία όλων αυτών: αλλαγές στην οικονομία και την
κοινωνία (ανακάλυψη Αμερικής, αναζωογόνηση
οικονομίας, ενδυνάμωση της αστικής τάξης).
Émile
Durkheim
(1858 –1917)

11.  Λειτουργική ερμηνεία της εκπαίδευσης:
• Ο άνθρωπος δεν γεννιέται. Διαμορφώνεται μέσα στην
κοινωνία.
• Εκπαίδευση είναι η «επιρροή που ασκείται από τις γενιές
των ενηλίκων σ’ εκείνους που δεν είναι ακόμη έτοιμοι για
κοινωνική ζωή».
• Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης δεν ορίζεται από τη
λογική αλλά από τις κοινωνικές συνθήκες.
• Ο σκοπός της εκπαίδευσης ορίζεται από την κοινωνία κι
όχι από τους εκπαιδευτικούς.
• Ο ρόλος της εκπαίδευσης είναι να συντηρεί την κοινωνία
επιτυγχάνοντας την ομοιομορφία μέσω της
κοινωνικοποίησης των ανθρώπων σε κοινές αξίες και
τρόπους σκέψης.
• Ανομία: αποσύνδεση κοινωνικά αποδεκτών μέσων και
σκοπών. Η εκπαίδευση διασώζει τον άνθρωπο από τη
«νόσο των άπειρων προσδοκιών». Τον εφοδιάζει με αξίες
και κανόνες.
Émile
Durkheim
(1858 –1917)

12. Κριτική στις θέσεις του Durkheim
 Ο Durkheim πάσχει από «ταξική τύφλωση». Δεν
βλέπει ότι η κοινωνία δεν είναι ομοιογενής, αλλά
αποτελείται από τάξεις.
 Παραβλέπει τον παράγοντα «υποκείμενο»: τους
μαθητές και τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι δεν
είναι παθητικοί αποδέκτες των μηνυμάτων του
σχολείου.
 Παραβλέπει ότι η «επιλεκτική» λειτουργία του
σχολείου γίνεται ανάμεσα σε ταξικά άνισα
κοινωνικά υποκείμενα με αποτέλεσμα την
αναπαραγωγή της ανισότητας.
 Δίνει βαρύτητα στην κοινωνική δομή και αγνοεί το
ρόλο του υποκειμένου μέσα σε αυτήν.
Émile
Durkheim
(1858 –1917)

13. Ο πυρήνας ανάπτυξης τηςΟ πυρήνας ανάπτυξης της
κοινωνιολογίας της εκπαίδευσηςκοινωνιολογίας της εκπαίδευσης
 Πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες: κατακόρυφη αύξηση
των εκπαιδευτικών δαπανών.
 Οι κοινωνικές ανισότητες μεγάλωσαν
 Αγγλία: από τη δεκαετία του ’50, έχουν αρχίσει έρευνες
για την ταξική ανισότητα στην εκπαίδευση (Floud,
Hasley and Martin 1957).
 Γαλλία 1964: Bourdieu και Passeron προσπάθησαν να
«δείξουν» πως το σχολείο «αποβάλλει» τα παιδιά των
μη προνομιούχων τάξεων.
 Η.Π.Α.: έρευνα του Coleman (1966) συμπέρανε ότι τα
σχολεία δεν μπορούν να βοηθήσουν καθοριστικά τους
μαθητές που προέρχονται από αδύναμα οικονομικά
στρώματα.

14. Σύγχρονες προσεγγίσεις στηριγμένες στον Durkheim
Talcott Parsons (1902-1979)
 Η Εκπαίδευση έχει στόχο
1. την εσωτερικοποίηση των κυρίαρχων αξιών στους μαθητές
με σκοπό την κοινωνικοποίηση τους. Τέτοιες αξίες είναι η
εργατικότητα, η ισότητα ευκαιριών, η επιτυχία.
2. την κοινωνική επιλογή και κατανομή των ρόλων που θα
παίξουν οι μαθητές στη μελλοντική ζωή τους.
 Ο Parsons αποδέχεται την κοινωνική ανισότητα, την οποία
θεωρεί και επιθυμητή σαν ανταμοιβή των ανθρώπων για τη
διαφορετική προσπάθεια που καταβάλλουν.
Πάρσονς Τ. (1985) «Η σχολική τάξη ως κοινωνικό σύστημα» στο
Φραγκουδάκη Α. Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Αθήνα:
Παπαζήσης.
Talcott
Parsons
(1902 –1979)

15. David Hargreaves (1939 - )
 Η εκπαίδευση προσβάλλει, με τον τρόπο που λειτουργεί,
την αξιοπρέπεια πολλών μαθητών από την εργατική τάξη
και αυτοί αντιδρούν αναπτύσσοντας «αντισχολική»
κουλτούρα.
 Η εκπαίδευση πρέπει να στραφεί από το ιδεώδες του
ατόμου στο ιδεώδες της κοινότητας.
 Πρόκληση του Ενιαίου Σχολείου (1982): Ανάγκη για ένα
αναλυτικό πρόγραμμα που δεν θα εστιάζει μόνο στη
γνώση αλλά στη συνολική ανάπτυξη της προσωπικότητας
(αισθητική αγωγή, αγωγή του πολίτη).
 Δεκαετία του ’90: ο Hargreaves έγινε «Γενικός
Επιθεωρητής» των σχολείων του Λονδίνου (Her Majesty
Inspector. Θεωρεί ότι το σχολείο πρέπει να επικεντρωθεί
στη γνώση και μάλιστα σε αυτή που είναι συμβατή με την
αγορά εργασίας.
 βλ. Popi Pigiaki, The Disorientation of David Hargreaves’ Proposals for
Educational Reform: a critique, Educational Review, Vol. 47, n.3, 1995
 και την απάντηση του David Hargreaves, Educational Policy Making and the
Educational Mosaic: a response to Popi Pigiaki, Educational Review, Vol. 48, n.3,
1996
David
Hargreaves
(1939 – )

16. Μαρξιστική προσέγγιση
Κάθε κοινωνική διαδικασία παραγωγής
είναι, ταυτόχρονα, και διαδικασία
αναπαραγωγής… Η καπιταλιστική
παραγωγή, για αυτό το λόγο…
παράγει όχι μόνο εμπορεύματα και
υπεραξία, αλλά παράγει και
αναπαράγει, επίσης, την
καπιταλιστική σχέση, από τη μια
πλευρά τον καπιταλιστή και από την
άλλη τον μισθωτό εργάτη
Karl
Marx
(1818-1883)

17. Μαρξιστική προσέγγιση
 Φιλελεύθεροι παιδαγωγοί: η δημόσια εκπαίδευση
προσφέρει δυνατότητες για ατομική ανάπτυξη,
κοινωνική κινητικότητα και απόκτηση κοινωνικής
και οικονομικής δύναμης όσων προέρχονται από
κατώτερα και στερημένα κοινωνικά στρώματα.
 Μαρξιστές παιδαγωγοί: οι κύριες λειτουργίες των
σχολείων είναι η αναπαραγωγή της κυρίαρχης
ιδεολογίας και των αντίστοιχων μορφών γνώσης,
καθώς και η μετάδοση των δεξιοτήτων, που είναι
αναγκαίες προκειμένου να αναπαραχθεί η
κοινωνική διαίρεση της εργασίας.
Karl
Marx
(1818-1883)

18. Θεωρίες της Αναπαραγωγής
 Τα σχολεία απογυμνώθηκαν από την πολιτική τους αθωότητα.
Συνδέθηκαν με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλέγμα της καπιταλιστικής
λογικής.
 Τα σχολεία είναι αναπαραγωγικά με τρεις τρόπους.
1. τα σχολεία θεωρήθηκε ότι παρείχαν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και
ομάδες τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζονταν προκειμένου να
καταλάβουν τις αντίστοιχες θέσεις σε μια εργατική δύναμη, η οποία είναι
στρωματοποιημένη με βάση την κοινωνική τάξη, τη φυλή και το κοινωνικό
φύλο.
2. τα σχολεία θεωρήθηκαν αναπαραγωγικά με την πολιτισμική έννοια,
λειτουργώντας εν μέρει για να διανείμουν και να νομιμοποιήσουν μορφές
γνώσης, γλώσσας, αξίες και στιλ που συγκροτούν την κυρίαρχη
κουλτούρα και τα συμφέροντά της.
3. Τρίτον, τα σχολεία θεωρήθηκαν ως τμήμα ενός κρατικού μηχανισμού που
παράγει και νομιμοποιεί τις οικονομικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις οι
οποίες στηρίζουν την κρατική πολιτική εξουσία.

19. Samuel Bowles και Herbert Gintis
Schooling in Capitalist America (New York: Basic Books, 1977).
Θεωρία της αντιστοίχισης
 Η εκπαίδευση χρησιμεύει στην
αναπαραγωγή του καπιταλιστικού
συστήματος.
 Στον καπιταλισμό, η εκπαίδευση
δεν μπορεί να λειτουργήσει ως
δύναμη κοινωνικής αλλαγής και
κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σ. Μπόουλς και Χ. Γκίντις (1985) «Πέρα από την
εκπαιδευτική Δύση: το μεγάλο Αμερικάνικο όνειρο
εξατμίζεται» στο Φραγκουδάκη Α. Κοινωνιολογία της
Εκπαίδευσης. Αθήνα: Παπαζήσης.
Samuel
Bowles
(1941-)
Herbert
Gintis
(1940-)

20. Samuel Bowles και Herbert Gintis
Πως γίνεται η αναπαραγωγή
 ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
1. Της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής.
2. Της αποξένωσης του παραγωγού από το προϊόν της
εργασίας του.
3. Της ιεραρχικής δομής της παραγωγικής διαδικασίας.
 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
1. Οι μαθητές να αποκτήσουν δεξιότητες για να
εργασθούν στις επιχειρήσεις
2. Να είναι πειθήνιοι και υπάκουοι στο καπιταλιστικό
σύστημα αποδεχόμενοι τα 3 βασικά του σημεία σαν
«φυσιολογικά».
Samuel
Bowles
(1941-)
Herbert
Gintis
(1940-)

21. Samuel Bowles και Herbert Gintis
Schooling in Capitalist America (New York: Basic Books, 1977).
Θεωρία της αντιστοίχισης
 Η εκπαίδευση προετοιμάζει πειθήνιο εργατικό
δυναμικό προκειμένου να συμβάλλει στην
κερδοφορία των επιχειρήσεων.
 Για να είναι πειθήνιο το εργατικό δυναμικό
πρέπει να εμποτισθεί με την τεχνοκρατική –
αξιοκρατική ιδεολογία που σημαίνει:
1. Τα προβλήματα της οικονομίας, ενώ είναι
κατεξοχήν πολιτικά, εμφανίζονται ως
αποκλειστικά τεχνικά και διοικητικά.
2. Ενώ η πρόσβαση σε ένα επάγγελμα εξαρτάται
κυρίως από την κοινωνική τάξη, η εκπαίδευση
προσπαθεί να πείσει τους μαθητές ότι εξαρτάται
από την ατομική προσπάθεια και τα προσόντα
τους.
Samuel
Bowles
(1941-)
Herbert
Gintis
(1940-)

22. Samuel Bowles και Herbert Gintis
Schooling in Capitalist America (New York: Basic Books, 1977).
Θεωρία της αντιστοίχισης
 Αρχή της αντιστοιχίας
 Ο όρος αντιστοιχία εμφανίζεται στην Εισαγωγή
της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας του Marx:
Οι παραγωγικές σχέσεις είναι τα πραγματικά
θεμέλια, στα οποία στηρίζεται το νομικό και
πολιτικό εποικοδόμημα και στα οποία
αντιστοιχούναντιστοιχούν συγκεκριμένες μορφές κοινωνικής
συνείδησης.
Samuel
Bowles
(1941-)
Herbert
Gintis
(1940-)

23. Bourdieu και εκπαίδευση
 Οι Κληρονόμοι (με τον Passeron, 1964).
 Αναπαραγωγή (με τον Passeron, 1970).
 Δύο κεφάλαια στο Knowledge and Control
(1971), επιμέλεια του Michael Young.
 Προτάσεις για μια εκπαίδευση του μέλλοντος
(κείμενα, εκδόσεις Νήσος).
 Για το έργο του Bourdieu στην
Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης:
Λαμπίρη Δημάκη Ι. – Παναγιωτόπουλος Ν.
(1994) Pierre Bourdieu. Κοινωνιολογία της
Παιδείας. Αθήνα: Καρδαμίτσας.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

24. Η λογική της αναπαραγωγής στο πλαίσιο
της θεωρίας του Pierre Bourdieu
 Η εκπαίδευση συμβάλλει στην αναπαραγωγή
δομών και κοινωνικών σχέσεων.
 Η εκπαίδευση αναπαράγει τις κοινωνικές
ανισότητες.
 Το σχολείο δεν παράγει και κατά συνέπεια δεν
μπορεί να καταργήσει τις κοινωνικές
ανισότητες.
 Το σχολείο νομιμοποιεί τις κοινωνικές
ανισότητες.
 Ανάλογη θέση Bernstein: School cannot
compensate for society
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

25. Η λογική της αναπαραγωγής στο πλαίσιο
της θεωρίας του Pierre Bourdieu
 To παιδί ενός ανώτερου στελέχους της
γαλλικής κοινωνίας έχει:
 80 φορές περισσότερες πιθανότητες να μπει
στο πανεπιστήμιο από το παιδί ενός αγρότη
 40 φορές περισσότερες πιθανότητες να μπει
στο πανεπιστήμιο από το παιδί ενός εργάτη
 2 φορές περισσότερες πιθανότητες να μπει
στο πανεπιστήμιο από το παιδί ενός μεσαίου
στελέχους.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

26. Σχολική επιτυχία και μορφωτικό
επίπεδο οικογένειας
 Αν οι γονείς έχουν το ίδιο μορφωτικό επίπεδο,
τα εισοδήματα της οικογένειας δεν παίζουν
σχεδόν κανέναν ρόλο.
 Στα ίδια εισοδήματα, το ποσοστό των καλών
μαθητών διαφοροποιείται υπέρ των
οικογενειών που οι γονείς κατέχουν πτυχία.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

27. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
 Στο εσωτερικό των ταξικών κοινωνιών
διαμορφώνονται διαφορετικοί τύποι κουλτούρας.
 Τον κάθε τύπο κουλτούρας τα άτομα τον αποκτούν
αβίαστα (ωσμωτικά – ώσμωση) μέσα από τις
διαδικασίες της κοινωνικοποίησης.
 Στο σχολείο συναντώνται και αλληλεπιδρούν δύο
τύποι κουλτούρας:
 η νομιμοποιημένη κουλτούρα του σχολείου
(παραλλαγή της κουλτούρας των κυρίαρχων
ομάδων) και
 οι διαφοροποιημένες κουλτούρες που το κάθε παιδί
έχει αποκτήσει αβίαστα (ωσμωτικά) στο πλαίσιο της
οικογένειας.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

28. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
 Τα παιδιά που προέρχονται από τα κυρίαρχα
στρώματα είναι εξοικειωμένα με την κουλτούρα του
σχολείου. Άρα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες
επιτυχίας από τα παιδιά που προέρχονται από τα
λαϊκά στρώματα και δεν είναι εξοικειωμένα με αυτήν.
 Οι δυνατότητες που έχει ένα ανταποκριθεί στις
απαιτήσεις του σχολείου εξαρτώνται από την
κουλτούρα (πολιτιστικό κεφαλαίο που έχει
κληρονομήσει από την οικογένεια).
 Η Α. Φραγκουδάκη μεταφράζει τον όρο capital
culturel ως μορφωτικό κεφαλαίο.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

29. Μορφές κεφαλαίου
 Οικονομικό: πλούτος – εισόδημα.
 Κοινωνικό: πλέγμα κοινωνικών σχέσεων –
γνωριμίες.
 Πολιτιστικό: σύνολο πολιτιστικών στοιχείων,
γλώσσα, στάσεις, δεξιότητες.
Μορφές πολιτιστικού κεφαλαίου
1. Habitus: εσωτερικευμένη μορφή συνηθειών.
2. Εξωτερική μορφή που αφορά την κατοχή
πινάκων, βιβλίων κ.λπ.
3. Θεσμοποιημένη μορφή: πτυχία
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

30.  Το habitus (έξις) είναι «σύστημα
διαθέσεων που αποκτήθηκαν από
άρρητη ή ρητή μαθητεία που λειτουργεί
ως ένα σύστημα γενετήριων
σχημάτων, γεννά στρατηγικές που
μπορεί να είναι αντικειμενικά
σύμφωνες προς τα αντικειμενικά
συμφέροντα των δημιουργών τους,
χωρίς να έχουν γίνει σαφώς αντιληπτές
με αυτόν τον σκοπό».
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

31. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
 Η νομιμοποίηση της κουλτούρας των ανώτερων
στρωμάτων από το σχολείο συνιστά συμβολική
βία στα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων.
 Συμβολική βία: αυθαίρετη επιβολή σημασιών,
δηλαδή αντιλήψεων, ερμηνειών, αρχών και
αξιολογήσεων.
 Με μεθόδους που φαίνονται κοινωνικά ουδέτερες και
φαινομενικά αξιοκρατικές, ο εκπαιδευτικός θεσμός
επιλέγει εκείνους που η κοινωνική καταγωγή έχει
προικίσει με το πολιτιστικό κεφάλαιο της κυρίαρχης
παιδείας.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

32. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
A. Η γλώσσα αποτελεί βασικό στοιχείο του
πολιτιστικού κεφαλαίου. Το σχολείο
νομιμοποιεί μια συγκεκριμένη μορφή της.
B. Οι «εξωσχολικές γνώσεις» συνιστούν όψεις
του πολιτιστικού κεφαλαίου. Δεν
διδάσκονται στο σχολείο, αλλά οι
εκπαιδευτικοί εντυπωσιάζονται όταν τις
χρησιμοποιούν οι μαθητές.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

33. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
 Η γλώσσα αποτελεί βασικό στοιχείο του πολιτιστικού
κεφαλαίου. Το σχολείο νομιμοποιεί μια συγκεκριμένη
μορφή της.
 Ο Bernstein αποκαλεί τη νομιμοποιημένη μορφή της
γλώσσας του σχολείου επεξεργασμένο κώδικα.
 Ο κώδικας αυτός αξιολογείται, χωρίς να διδαχθεί.
 Η άνεση όχι μόνο στην σύνταξη αλλά στην
άρθρωση και την απαγγελία στοιχειοθετεί τον πιο
ασφαλή δείκτη κοινωνικής αναγνώρισης
Bourdieu – Passeron.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

34. Πολιτιστικό κεφαλαίο - Αναπαραγωγικός
ρόλος του σχολείου
 Το σχολείο στο πλαίσιο της ιδεολογίας της «ίσης
μεταχείρισης»:
1. Αντιμετωπίζει όλους τους μαθητές με τον ίδιο τρόπο.
2. Απαιτεί από όλους τους μαθητές να χρησιμοποιούν την
γλώσσα του σχολείου, χωρίς να την έχει διδάξει.
3. Επιβάλλει σε όλους τους μαθητές τα ίδια πολιτιστικά
πρότυπα.
4. Αξιολογεί την πολιτιστική κληρονομιά, θεωρώντας την
φυσικό ταλέντο.
5. Αναπαράγει και νομιμοποιεί τις ανισότητες μέσα από την
αξιολόγηση στο σχολείο.
Pierre
Bourdieu
(1930-2002)

35. Κώδικες επικοινωνίας
 Κώδικες είναι οι διακριτοί τρόποι με τους οποίους
οι άνθρωποι επικοινωνούν και ρυθμίζουν τις
συμπεριφορές τους και τις κοινωνικές τους σχέσεις.
 Κώδικας δεν είναι μόνο η γλώσσα αλλά και στοιχεία
συμπεριφοράς.
 Η έννοια του κώδικα διευρύνεται και πλησιάζει το
habitus του Bourdieu.
 Οι κώδικες λειτουργούν ως κατασκευασμένοι
μηχανισμοί άνισης τοποθέτησης των ατόμων στον
κοινωνικό χώρο που αυτά δραστηριοποιούνται.
Basil
Bernstein
(1924-2000)

36. Εφαρμογές της έννοιας του κώδικα στην εκπαίδευση
1. Στο επίπεδο της γλώσσας: Πλούσιοι-
επεξεργασμένοι κώδικες.
2. Προσανατολισμός των μαθητών σε αφηρημένα
ή συγκεκριμένα νοήματα.
3. Στην συγκρότηση της σχολικής γνώσης.
4. Στις εκπαιδευτικές πρακτικές που εκφράζουν
κατά τον Bernstein την ενοποίηση του μακρο-
και μικρο- επιπέδου.
Basil
Bernstein
(1924-2000)

37. Αναλυτικό Πρόγραμμα
Οι όροι “classification” και “framing” στην ελληνική
γλώσσα έχουν μεταφρασθεί από το Χαράλαμπο
Νούτσο ως «κατάταξη» και «κατάτμηση» και από τον
Ιωσήφ Σολομών ως «ταξινόμηση» και «περιχάραξη».
Xχρησιμοποιούμε τη μετάφραση του Νούτσου (κατάταξη
για τον όρο classification), διότι όπως έχει δείξει και
στην εργασία του για τα Προγράμματα Μέσης
Εκπαίδευσης η σχολική γνώση δεν ταξινομείται απλώς,
αλλά κατατάσσεται ιεραρχικά μέσω των μαθημάτων
που έχουν μεταξύ τους διαφορετική «βαρύτητα».
Basil
Bernstein
(1924-2000)

38. Αναλυτικό Πρόγραμμα
 Ταξινόμηση: σχέση ανάμεσα στα
περιεχόμενα της σχολικής γνώσης.
 Περιχάραξη: το φάσμα των διαθέσιμων
επιλογών που έχουν οι μαθητές και
διδάσκοντες όσον αφορά τον έλεγχο αυτού
που μεταδίδεται και αυτού που
προσλαμβάνεται. Basil
Bernstein
(1924-2000)

39. Αναλυτικό Πρόγραμμα
Τα βασικά κριτήρια που προτείνει ο Bernstein για την
κατανόηση του curriculum και της «βαρύτητας» που
έχει το κάθε μάθημα σε αυτό είναι:
α) ο χρόνος που αφιερώνεται στο κάθε μάθημα
β) αν το μάθημα είναι υποχρεωτικό ή επιλεγόμενο.
Σε αυτά τα κριτήρια πρέπει να προσθέσουμε και τη
συχνότητα εμφάνισης του μαθήματος στα
προγράμματα των επόμενων τάξεων καθώς και αν
αυτό εξετάζεται σε εξετάσεις για το πέρασμα από τη μια
βαθμίδα στην άλλη.
Basil
Bernstein
(1924-2000)

40. Μια πρόταση για δική σας
έρευνα
Εξετάστε:
 τον χρόνο διδασκαλίας που αφιερώνει στο κάθε μάθημα
το ωρολόγιο πρόγραμμα
 αν το μάθημα είναι υποχρεωτικό ή επιλογής
 αν αποτελείται από χωριστά μαθήματα ή θέματα προς
έρευνα
 σε ποιες έννοιες επικεντρώνεται
 πως παρουσιάζει την κοινωνία, ποια επαγγέλματα
παρουσιάζει, τι εικόνα δίνει για την εργασία, αν δείχνει ότι
η κοινωνία αποτελείται από τάξεις, διαφορετικές
θρησκείες, μειονότητες, ποια εικόνα δίνει για τα φύλα, την
σεξουαλικότητα (αν υπάρχει καν στα βιβλία).

41. Ανάδειξη ιδεολογίας
μαθήματος
 Προκαταλήψεις
 Στερεότυπα
 Με ποια γλωσσικά μέσα κατασκευάζει την
αναπαράσταση της πραγματικότητας;
 Ποια εικόνα της πραγματικότητας προβάλλει;
 Ποιανού τα συμφέροντα προβάλλονται μέσα
από αυτή την αναπαράσταση;
 Με ποιον τρόπο προσπαθεί το κείμενο να
τοποθετήσει τον αναγνώστη υπέρ ή κατά
κάποιου;