ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β' ΤΑΞΗ-ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

1. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 1
Θέματα για μελέτη
 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: Οι κοινωνικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν ευρύτατα
αυτό το μεθοδολογικό εργαλείο, καθώς συγκρίνουν φαινόμενα, θεσμούς,
καταστάσεις ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνίες ή στην ίδια κοινωνία σε
διαφορετικές εποχές.
 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: Αποτελεί προσπάθεια αναζήτησης δεδομένων από
παλαιότερες εποχές και προσφέρει πολλά στοιχεία για τους οικονομικούς,
κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς. Για να κατανοήσουμε τα σύγχρονα
οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα πρέπει να έχουμε στοιχεία
για την ιστορική τους προέλευση. Διεξάγεται με αρχεία, βιβλία κτλ.
 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: Η ποσοτική έρευνα μελετά μετρήσιμα
μεγέθη και χρησιμοποιεί κυρίως την στατιστική. Παράλληλα με την
στατιστική χρησιμοποιούνται και τα ερωτηματολόγια. Μορφή ποσοτικής
έρευνας είναι και οι δημοσκοπήσεις (μεγάλα δείγματα). Η ποιοτική έρευνα
(θέτει ερωτήματα του τύπου: «με ποιο τρόπο συμβαίνει κάτι») ενδιαφέρεται
για τις διαδικασίες, διεργασίες, τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι
αντιλαμβάνονται τον κόσμο («γιατί αυτοί οι μαθητές έχουν καλύτερη
επίδοση από άλλους», «τι συμβαίνει στο σχολείο ή στην οικογένειά τους»-
μελέτη αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών).
 Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: Είναι μια τεχνική για να συλλέξουμε πληροφορίες αλλά δεν
έχει την δυνατότητα να συλλέξει δεδομένα από πολλά άτομα όπως το
ερωτηματολόγιο. Το πλεονέκτημά της είναι ότι ο ερευνητής μπορεί να κάνει
διευκρινιστικές ερωτήσεις και να αναλύσει αυτό που ερευνά σε μεγαλύτερο
βάθος.
 Η ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Χρησιμοποιείται ευρύτατα στην ποιοτική έρευνα. Βοηθάει
να κατανοήσουμε ένα φαινόμενο, μέσω της παρατήρησης των προσώπων
που δρουν σ’ αυτό (π.χ. η παρατήρηση των μαθημάτων ενός εκπαιδευτικού
μας βοηθά να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στη διδασκαλία του). Φυσικά,
πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι τα άτομα που βρίσκονται υπό παρατήρηση
διαφοροποιούν την συμπεριφορά τους γιατί συνήθως δεν νιώθουν άνετα.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: Μελέτη εργασιών για ένα θέμα (π.χ. τι απόψεις
έχουν διατυπωθεί περί καπιταλισμού στην Δυτική Ευρώπη;)
 Οικονομικό πρόβλημα: Πώς οι άνθρωποι μιας κοινωνίας, θα ικανοποιήσουν
το πλήθος των απεριόριστων ή ακόρεστων αναγκών που έχουν με τον
περιορισμένο όγκο των αγαθών που έχουν στην διάθεσή τους (στενότητα
αγαθών).

2. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 2
Οι βασικοί λόγοι για την ύπαρξη του κύριου οικονομικού προβλήματος είναι η
έλλειψη ή στενότητα των παραγωγικών συντελεστών (φύση, εργατική δύναμη
κ.λπ.) και η περιορισμένη τεχνολογία (τεχνογνωσία).
 Οικονομική ανάπτυξη σημαίνει:
 Αύξηση της παραγωγής των προϊόντων
 Εισαγωγή νέας τεχνολογίας στην παραγωγή (αύξηση στην
παραγωγή των προϊόντων και βελτίωση ποιότητας).
 Αύξηση των θέσεων εργασίας (αξιοποίηση εργατικού
δυναμικού)
 Αύξηση των εισοδημάτων των μελών μιας κοινωνίας.
 Οικονομικό σύστημα: είναι οι τρόποι και τα μέσα που χρησιμοποιεί μια
κοινωνία για να παράγει και να διανείμει αγαθά (τρόπος οργάνωσης της
οικονομίας). Το οικονομικό σύστημα (που είναι ταυτόχρονα και κοινωνικό),
προσδιορίζεται κοινωνικά (στον χώρο) και ιστορικά (στον χρόνο), π.χ.
διαφορετικά ήταν οργανωμένες οι κοινωνίες στην αρχαιότητα σε σχέση με
τις σύγχρονες οικονομίες. Η παραγωγή και η διανομή των προϊόντων
συνιστούν κοινωνικές σχέσεις («η κοινωνία δεν είναι το άθροισμα των
μεμονωμένων ατόμων μελών αλλά είναι ένα σύνολο κοινωνικών σχέσεων»).
 Το δουλοκτητικό σύστημα Τα μέσα παραγωγής (γη, εργαλεία, άνθρωποι-
δούλοι) ανήκουν σε ιδιώτες ή στο κράτος. Η δουλεία είναι η πιο ακραία
μορφή εκμετάλλευσης διότι οι δούλοι δεν έχουν κανένα δικαίωμα. Στην
ουσία δεν θεωρούνται «άνθρωποι». Είναι «res» (αντικείμενο, πράγμα) ή
«ομιλούντα εργαλεία».
 Φεουδαρχικό σύστημα: Τα είδη της ιδιοκτησίας:
1. Ο Οίκος (domaine): Ανήκει στον φεουδάρχη και αποτελείται από τα κτήματα
που δεν ενοικιάζονται αλλά καλλιεργούνται για τις ανάγκες του ιδιοκτήτη.
Περιλαμβάνει επίσης, το σπίτι του φεουδάρχη, τους στάβλους, τις αποθήκες,
τα ζώα, τα εργαλεία και ό,τι χρειάζεται για να απολαμβάνει την άνετη ζωή
του. Ο φεουδάρχης στα πλαίσια του φέουδου είναι ανώτατος οικονομικός,
στρατιωτικός, διοικητικός, δικαστικός άρχοντας (απόλυτη εξουσία).
Λειτουργεί επίσης, ο νόμος της διαδοχής (η εξουσία είναι κληρονομική).
2. Λωρίδες γης (μικρά κτήματα, menses ή virgates): Μικρά χωράφια που
νοικιάζει ο φεουδάρχης στους δουλοπάροικους. Αυτοί έχουν υποχρέωση να
καταβάλλουν στον φεουδάρχη «πρόσοδο» (δηλ αμοιβή) που στην αρχή ήταν
σε είδος (μέρος της παραγωγής) και αργότερα σε χρήμα. Οι δουλοπάροικοι
επίσης, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν τον φεουδάρχη όταν
χρησιμοποιούσαν τα ζώα του (για ζευγάρωμα) ή τον μύλο του κ.λπ. (Επιβολή
εκμεταλλευτικών μονοπωλίων-banalites).

3. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 3
 Πρόσοδοι:
 Πρόσοδος σε εργασία (αγγαρεία): Οι δουλοπάροικοι ήταν
υποχρεωμένοι να εργάζονται για τον φεουδάρχη χωρίς αμοιβή στην
καλύτερη περίπτωση τρεις ημέρες την εβδομάδα. Μετά τον 12ο
αιώνα η αγγαρεία μειώνεται αλλά δεν εξαφανίζεται.
 Πρόσοδος σε είδος (προϊόντα): Ο φεουδάρχης παίρνει ένα ποσοστό
της παραγωγής των δουλοπάροικων και τους αφήνει ένα ελάχιστο
μέρος που φτάνει μόνο για να επιβιώνουν με δυσκολία.
 Πρόσοδος σε χρήμα: Από τον 14ο-16ο αιώνα οι απαιτήσεις των
φεουδαρχών αυξάνονται και επιβάλλεται η καταβολή ενοικίου σε
χρήμα. Οι δουλοπάροικοι υποφέρουν γιατί δυσκολεύονται να
πληρώσουν το ενοίκιο και έτσι, έχουμε την περίοδο αυτή έντονες
αντιδράσεις και εξεγέρσεις (Επανάσταση Ζακερί-Γαλλία,1358,
Επανάσταση χωρικών-Γερμανία, 1525).
 Ο καπιταλισμός (από το capital: κεφάλαιο) είναι ένα κοινωνικό και
οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και
διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά,
παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με
κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το κέρδος.
 Χαρακτηριστικά του καπιταλισμού:
 Ιδιωτική επιχειρηματικότητα (επιχειρηματίες κάνουν επενδύσεις με
στόχο την μεγιστοποίηση του κέρδους). Κερδοσκοπική επιχείρηση
 Ανταγωνισμός για την κατάκτηση των αγορών
 Μισθωτή εργασία
 Κύριος εμπνευστής του κρατικού παρεμβατισμού ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς.
Συνοπτικά, ο Κέυνς υποστήριξε πως σε καμία περίπτωση δεν είναι δεδομένο
πως η αγορά αυτορυθμίζεται με τρόπο που να εξασφαλίζει την πλήρη
απασχόληση γι’ αυτό το λόγο το κράτος νομιμοποιείται να παρέμβει.
Αρχή του κοινωνικού κράτους (Κράτος πρόνοιας): Ακόμα και οι πιο
ένθερμοι υποστηρικτές του καπιταλισμού δεν μπορούν να μην αποδεχτούν
ότι το οικονομικό σύστημα γεννάει από την φύση του ανισότητες. Για να μην
εξαθλιώνονται λοιπόν, οι μάζες και να είναι σε θέση να καταναλώσουν το
κράτος πρέπει να προβαίνει μεθόδους αναδιανομής των αγαθών. Δηλαδή να
προβαίνει σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια
δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες, η παροχή ιατροφαρμακευτικής
περίθαλψης, η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κ.ά. Η αρχή του
κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη
συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή.

4. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 4
 Τα χαρακτηριστικά του σοσιαλιστικού κράτους:
 Κατάληψη της κρατικής εξουσίας από την εργατική τάξη προς όφελος
όλης της κοινωνίας και πέρασμα των βασικών μέσων παραγωγής,
ιδιαίτερα των μεγάλων επιχειρήσεων (βιομηχανιών, τραπεζών,
υποδομών, φυσικών πόρων, γης, κ.λπ.), στον έλεγχο της κοινωνίας.
Έτσι, θα υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, σε αντίθεση με την
ανισότητα και την αδικία που προέκυπτε από τη μεγιστοποίηση του
καπιταλιστικού κέρδους (συλλογική ιδιοκτησία των μέσων
παραγωγής-κεφαλαίου).
 Η παραγωγή των αγαθών θα γίνεται με στόχο την κάλυψη των
αναγκών των μελών της κοινωνίας και όχι με στόχο την
μεγιστοποίηση του κέρδους των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Έτσι, θα
υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, σε αντίθεση με την ανισότητα και την
αδικία που προκύπτει στον καπιταλισμό.
 Αμοιβή του καθενός ανάλογα με την εργασία του.
 Το σοσιαλιστικό στάδιο θα το διαδεχθεί η κομμουνιστική κοινωνία που θα
έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
 Απουσία κοινωνικών τάξεων (α-ταξική κοινωνία) και κατά συνέπεια,
απουσία κράτους (αν-αρχική κοινωνία δηλ. αρχή (=εξουσία) και το
στερητικό α).
 Τα μέσα παραγωγής (π.χ. γαίες, εργοστάσια κ.λπ.) θα αποτελούν
κοινωνική / κοινοτική ιδιοκτησία και όχι ατομική ή κρατική, ενώ θα
υπάρχει συλλογική διαχείριση από τους εργαζόμενους με στόχο την
κάλυψη των υλικών αναγκών όλων των πολιτών κατά το ρητό «από
τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα
σύμφωνα με τις ανάγκες του».
 Τα βασικά χαρακτηριστικά των οικονομιών του υπαρκτού σοσιαλισμού με
αρκετές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις χώρες (Ε.Σ.Σ.Δ., χώρες της
Ανατολικής Ευρώπης, Κίνα κ.λπ.) ήταν:
 Κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής και κεντρικός σχεδιασμός.
Συμπίεση της κατανάλωσης ώστε να υπάρξει οικονομικό περίσσευμα
για μαζικές παραγωγικές επενδύσεις. Έμφαση στην βαριά
βιομηχανία.
 Επέκταση της δημόσιας παιδεία και εξάλειψη του αναλφαβητισμού.
 Βαρύτητα στην δημόσια υγεία, στις επιστήμες και στην τεχνολογία.
Αρνητικό στοιχείο ήταν ότι ο εφοδιασμός της αγοράς με καταναλωτικά
προϊόντα παρουσίαζε προβλήματα γιατί δεν είναι πάντα εύκολη η
προσαρμογή της προσφοράς στη ζήτηση κάτω από συνθήκες κεντρικά
κατευθυνόμενου προγραμματισμού. Επίσης, οι επικριτές του

5. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 5
συστήματος αυτού θεωρούν ότι υπήρχε και χαμηλή παραγωγικότητα
στις οικονομίες αυτές και έντονη γραφειοκρατία. Τέλος, το σύστημα ήταν
μονοκομματικό, πράγμα που έθετε θέματα δημοκρατίας.
 Θεωρία της εξάρτησης
Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αυτόνομα, επειδή
προσδέθηκαν στο άρμα του καπιταλισμού με σχέση εξάρτησης από τις
αναπτυγμένες χώρες. Έτσι, οι δυτικές χώρες εξελίχθηκαν σε καπιταλιστικές
δυνάμεις όχι μόνο μέσα από την ιδιοποίηση της υπεραξίας (εκμετάλλευσης) των
δικών τους εργατών, αλλά και μέσα από την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση:
 των πλουτοπαραγωγικών πηγών (π.χ. ορυκτός πλούτος),
 την εκμετάλλευση ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, κατασκευής έργων υποδομής
(από τα οποία εισπράττουν τεράστια ποσά μέσω διοδίων χρήσης και
ταυτόχρονα ελέγχουν και τις οικονομίες αυτών των χωρών),
 και την εκμετάλλευση των φθηνών εργατικών χεριών (μέσω της
μετανάστευσης) των χωρών του Τρίτου Κόσμου.
Με αυτό τον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα στο οποίο οι αναπτυγμένες
χώρες (π.χ. Η.ΠΑ) λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη (η οποία
αναφέρεται ως «μητρόπολη», «κέντρο» ή «πυρήνας»), ενώ οι λιγότερο
αναπτυγμένες χώρες (οι οποίες αναφέρονται ως «περιφέρεια») παίζουν το ρόλο
της εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο.
 Κοινωνική τάξη: Σύνολο ατόμων που χαρακτηρίζεται από τον τρόπο
συμμετοχής του στην παραγωγική διαδικασία (ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής
ή όχι;)
 Κοινωνική θέση (status ή αίγλη): Η θέση που κατέχει ένα άτομο μέσα σε μια
κοινωνία ή ομάδα και ο ρόλος που διαδραματίζει χάρη στη θέση αυτή, αλλά
και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την θέση αυτή. Η
κοινωνική θέση σχετίζεται με το σύστημα αξιών μιας κοινωνίας (π.χ. σε
διάφορες κοινωνίες θα δούμε διαφορετική αξιολόγηση θέσεων των
στρατιωτικών, ιερέων, δασκάλων, γιατρών κ.λπ.).
 Κοινωνικός ρόλος: Ο προδιαγραμμένος τρόπος συμπεριφοράς που
συνδέεται με μια θέση (κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά που συνδέεται
με μια θέση). Π.χ. ο ρόλος του δασκάλου έχει μια προδιαγραμμένη
συμπεριφορά (επιστημονικότητα, συνέπεια, υπευθυνότητα, παιδαγωγική
κατάρτιση, μεταδοτικότητα κ.λπ.) που συνδέεται με την θέση αυτή.

6. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 6
 Είδη κοινωνικής ισχύος:
 Οικονομική ισχύς: Η δυνατότητα μιας θέσης να επηρεάσει την
οικονομική ζωή (στην ουσία είναι η δυνατότητα ελέγχου της αγοράς),
π.χ. ισχυρός επιχειρηματίας.
 Πολιτική ισχύς: Η δυνατότητα ελέγχου της πολιτικής εξουσίας ή
συμμετοχής σ’ αυτήν π.χ. υπουργός.
 Πολιτισμική ισχύς: Η δυνατότητα παρέμβασης και καθοδήγησης σε
θέματα παιδείας, τέχνης, τρόπου ζωής κ.λπ. π.χ. καλλιτέχνης που
μπορεί να επηρεάσει την αισθητική μιας κοινωνίας.
 Μορφές κοινωνικής κινητικότητας
Μεκριτήριοτην κατεύθυνση
 Οριζόντια κινητικότητα: Αναφέρεται σε μετακινήσεις μέσα στο ίδιο το
κοινωνικό στρώμα, όπως η περίπτωση αλλαγής επαγγέλματος του ίδιου
επιπέδου. Π.χ. εκπαιδευτικός που πηγαίνει από το σχολείο Α στο σχολείο Β.
 Κάθετη κινητικότητα: Μπορεί να είναι ανοδική (μεταπήδηση προς ανώτερο
κοινωνικό στρώμα, π.χ. υπάλληλος που γίνεται επιχειρηματίας) ή κατιούσα
(μεταπήδηση προς ένα κατώτερο κοινωνικό στρώμα, π.χ. επιχειρηματίας που
χάνει την περιουσία του. «Από δήμαρχος, κλητήρας», λέει ο λαός).
Με κριτήριο τον χρόνο
 Ενδογενεακή κινητικότητα: δηλαδή η κοινωνική πορεία του ίδιου ατόμου κατά την
διάρκεια της ζωής του.
 Διαγενεακή κινητικότητα: δηλαδή η οικογενειακή πορεία (μετρούμενη κυρίως
από πατέρα σε γιο). Μεταπολεμικά, παρουσιάστηκε μεγάλη διαγενεακή
κινητικότητα καθώς πολλά παιδιά αγροτών έγιναν επιστήμονες ή διοικητικοί
υπάλληλοι.
 Η πολιτική κοσμοθεωρία του φιλελευθερισμού επικράτησε στις Δυτικές
κοινωνίες και σε σχέση με την οικονομία διαμορφώθηκε η αντίληψη και
πρακτική του οικονομικού φιλελευθερισμού.
Οικονομικός φιλελευθερισμός σημαίνει ότι στην οικονομική δραστηριότητα
προστατεύεται ή και ενθαρρύνεται η ατομική πρωτοβουλία και
περιορίζονται οι παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομία (π.χ. το κράτος
διαμορφώνει το νομικό πλαίσιο ώστε να υπάρχουν ασφαλείς συναλλαγές –
νομοθεσία για απάτες).
Ελεύθερη αγορά: Η διαμόρφωση των τιμών γίνεται με βάση τους νόμους
της προσφοράς και της ζήτησης – Ελεύθερη επιχείρηση - Αναζήτηση
κέρδους.

7. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 7
 Ρόμπερτ Όουεν: είναι ο πρώτος που βλέπει ότι οι εργάτες γίνονται ανήθικοι
(σύμφωνα με τις απόψεις περί ηθικής της αστικής τάξης) γιατί οι συνθήκες
διαβίωσης τους είναι άθλιες. Στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε
προσπάθησε να οργανώσει τη ζωή των εργατών πιο ανθρώπινα (π.χ. είναι ο
πρώτος που δημιουργεί νηπιαγωγεία για τα παιδιά των εργατών). Αυτό έχει
ως αποτέλεσμα οι εργάτες να εργάζονται με περισσότερο ζήλο και έτσι να
μεγαλώνει η παραγωγή και τα κέρδη. Ο Όουεν προτείνει τη δημιουργία μιας
μορφής κοινωνικής ενότητας, βασισμένη στην αλληλεγγύη και την
αλληλοβοήθεια. Υποστηρίζει ότι για να βελτιωθεί η ζωή των εργατών πρέπει
να ζουν σε «συνεταιριστικά χωριά» που δε θα πρέπει να ξεπερνούν τους
1500 κατοίκους. Σε αυτά τα χωριά οι εργαζόμενοι θα δουλεύουν σε
αγροκτήματα και εργοστάσια με τελικό σκοπό την αυτοσυντήρηση.
 Ο αναρχισμός (ετυμολογικά προέρχεται από την ελληνική λέξη αρχή =
εξουσία και το στερητικό «α») αποτελεί ένα πολιτικό, κοινωνικό και
ιδεολογικό κίνημα που βασίζεται στην αρχή της κατάργησης του κράτους. Το
κράτος οι αναρχικοί το βλέπουν ως βασικό καταπιεστικό παράγοντα
περιορισμού της ελευθερίας του ατόμου και της κοινωνίας.
 Πιερ Ζοζέφ Προυντόν: «η ιδιοκτησία είναι κλοπή». Υποστήριξε την
ελεύθερη πίστωση και πρότεινε ένα είδος αντιπραγματιστικής ανταλλαγής
(εναλλακτικής πολιτικής οικονομίας) που ονομάστηκε μουτουαλισμός
(mutual που σημαίνει αμοιβαίος)- σοσιαλιστική αγορά. Με σκοπό
να υλοποιήσει το οικονομικό του μοντέλο, στα 1848, επιχειρεί την ίδρυση
μιας Λαϊκής Τράπεζας. Θεωρούσε ότι η δημιουργία Τραπεζών του Λαού που
θα έδιναν λεφτά στους φτωχούς με μηδενικό τόκο, θα ήταν η βάση του
κοινωνικού μετασχηματισμού. Ο Προυντόν ήταν κατά της επανάστασης και
πίστευε ότι η αλλαγή της κοινωνίας πρέπει να γίνει με ειρηνικό τρόπο.
 Συνοπτικά, κοινά σημεία των θεωρητικών και ακτιβιστών του αναρχισμού:
 Κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής
 Οργάνωση της παραγωγής στη βάση της ελεύθερης συνένωσης των
παραγωγών (συνεταιρισμοί κ.ά., κολεκτιβοποίηση, κοινωνικές οργανώσεις
εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών κ.λπ.)
 Εγκαθίδρυση της άμεσης δημοκρατίας, κατάργηση του κράτους και της
έμμεσης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
 Ο φασισμός ως πολιτική θεωρία συνοψίζεται:
 Το έθνος είναι η υπέρτατη αξία (αυταρχική εθνικιστική ιδεολογία).
Έτσι, καλλιεργεί το μίσος μεταξύ των λαών.
 Διαλύει κάθε κοινωνικό δεσμό και επιβάλλει το κράτος ως μόνο
συνδετικό κρίκο μεταξύ των ανθρώπων. Το άτομο εκμηδενίζεται
μέσα στο ισχυρό και παντοδύναμο κράτος υπό την ηγεσία ενός
αρχηγού (Φύρερ).

8. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 8
 Ο Μουσολίνι διακήρυξε πως είναι ο Τρίτος Δρόμος μεταξύ του
καπιταλισμού και σοσιαλισμού. Ο φασισμός φαινομενικά,
αντιτίθεται στην ελεύθερη αγορά και στην απεριόριστη επιδίωξη
κέρδους από τα άτομα, ενώ βασίζεται σε συγκεκριμένη γραμμή που
θέτει τους επιχειρηματίες και το εργατικό δυναμικό συνδεδεμένους
στενά μαζί με σκοπό την ανάπτυξη του έθνους (οπότε αρνείται την
«πάλη των τάξεων»). Ως μορφή οικονομίας χαρακτηρίζεται από την
επέκταση του κρατικού σχεδιασμού και ελέγχου πάνω στην
βιομηχανία και την οργανωμένη εργατική τάξη για το «κοινό
συμφέρον». Η ρητορική ενάντια στην ελεύθερη αγορά και την
εκμετάλλευση των καπιταλιστών προσέλκυσε αρκετά μέλη της
εργατικής τάξης τόσο στην Ιταλία όσο και στην Γερμανία. Η ιστορία
όμως αποδεικνύει ότι τόσο ο φασισμός των Ιταλών όσο και ο
ναζισμός των Γερμανών εθνικιστών λειτούργησαν
σταθεροποιώντας της κυριαρχία του καπιταλισμού και της αστικής
τάξης των χωρών αυτών.
 Συνέτριψαν τις εργατικές συλλογικότητες (σωματεία, συνδικάτα,
κόμματα), κατέστειλαν με ωμή βία τις απεργίες των εργαζομένων των
χωρών αυτών και τελικά αποκατέστησαν την τάξη υπέρ της
καπιταλιστικής κυριαρχίας.
 Ο φασισμός επιβάλλει την στρατιωτική οργάνωση της κοινωνίας και
αποκλείει κάθε διαφορετική άποψη. Ομάδες στρατιωτών ή τάγματα
εφόδου ήταν συνήθη στην καθημερινή ζωή τόσο της Ιταλίας όσο και
της Γερμανίας.
 Ο φασισμός καλλιεργεί τον ρατσισμό, ταξινομεί τους ανθρώπους με
φυλετικά και εθνικά κριτήρια και αξιολογεί έθνη και φυλές με τον
χαρακτηρισμό «ανώτερα/κατώτερα».
 Ο κοινοτισμός είναι πολιτική θεωρία που προτείνει ένα σύστημα
διακυβέρνησης βασισμένο στην κατά δήμο, συνοικία, χωρίο, συνεταιρισμό ή
κατά περιφέρεια καθολική λήψη αποφάσεων από τους πολίτες μέσα από
θεσμούς που έχουν δημιουργηθεί από τους ίδιους τους πολίτες ως ενεργά
υποκείμενα (κοινοτικές πολιτικοοικονομικές δομές και αρχές,
δημοψηφίσματα και συνελεύσεις). Παραδείγματα κοινοτισμού: Το
Κιμπούτς είναι ισραηλινή συλλογική συνειδητή κοινότητα βασισμένη στην
άμεση δημοκρατία. Τα Κιμπούτς ιδρύθηκαν σε μια εποχή όπου η ανεξάρτητη
καλλιέργεια δεν ήταν πρακτική. Αναγκασμένοι να ακολουθήσουν κοινοτική
ζωή και εμπνευσμένοι από τη σοσιαλιστική ιδεολογία τους, τα μέλη του
κιμπούτς ανέπτυξαν έναν καθαρό κοινοτικό τρόπο που προσέλκυσε το
ενδιαφέρον από ολόκληρο τον κόσμο. Το «κίνημα ακτημόνων» στην
Βραζιλία και οι κοινότητες των Ζαπατίστα στο Μεξικό με οργάνωση της
παραγωγής στην βάση της κοινοκτημοσύνης και της άμεσης δημοκρατίας.

9. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 9
 Η πολιτική οικολογία αμφισβητεί το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης που
εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα . Σύμφωνα με τις θεωρητικές προσεγγίσεις της
Πολιτικής Οικολογίας, ο τρόπος με τον οποίο παρεμβαίνουν οι ανθρώπινες
κοινωνίες στο περιβάλλον αλλοιώνει και μεταλλάσσει τη φύση και το
χαρακτήρα του.
 Θέτει ως πολιτική πρόταση την αειφόρο ανάπτυξη. Δηλαδή, την
«ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε
κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις
δικές τους ανάγκες». Αυτό σημαίνει ότι η οικονομική δραστηριότητα
πρέπει να μην εξαντλεί τους φυσικούς πόρους, αλλά να λαμβάνει
μέριμνα ώστε αυτοί να αναπληρώνονται.
 Η Πολιτική Οικολογία προτείνει επίσης, την χρήση των Ανανεώσιμων
Πηγών Ενέργειας
 Μια άλλη πρόταση της Πολιτικής Οικολογίας είναι η ανακύκλωση
απορριμμάτων
 Η Πολιτική Οικολογία υποστηρίζει επίσης, την ανάγκη για
αποκέντρωση και διαφοροποίηση του συστήματος παραγωγής και
κατανάλωσης σε μικρότερη κλίμακα (τοπική οικονομία) και σε
περισσότερες από μία εναλλακτικές (πολυκαλλιέργεια, πολλαπλές
μορφές ενέργειας και μετακίνησης κλπ). Τα πιο ριζοσπαστικά
ρεύματα, επεκτείνουν την μελέτη τους στους κοινωνικούς θεσμούς,
στην αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών στον πολιτισμό. Με αυτό τον
τρόπο προτείνουν διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας,
όπως εναλλακτική εκπαίδευση, πολυπολιτισμικότητα, συμμετοχική
δημοκρατία κ.λπ.
 Ο όρος φονταμενταλισμός δηλώνει:
 Την σχολαστική προσήλωση στο δόγμα και στα ιερά κείμενα μιας
θρησκείας.
 Την υπεράσπιση με φανατικό τρόπο, θρησκευτικών αντιλήψεων και
παραδόσεων του παρελθόντος προκειμένου να δημιουργηθεί ένα
μέσο αντίστασης σε κάθε ενδεχόμενη αλλαγή ή θρησκευτική
μεταρρύθμιση.
 Δογματισμό και τυφλή υπακοή σε κελεύσματα επιστροφής στο
παρελθόν.
 Τυπολατρία, εμμονή στην καθαρότητα του θρησκευτικού λόγου,
φόβος και μίσος απέναντι στο διαφορετικό.
 Δογματική προσήλωση στο αλάθητο των ιερών κειμένων (Βίβλος –
Χριστιανοί, Κοράνι - Ισλαμιστές, Τορά - Ιουδαϊστές)
Καλή Επιτυχία!

10. ΓΕΛ Καρέα
ΒασικέςΑρχές Κοινωνικών Επιστημών
Β’ τάξη-ΑνθρωπιστικέςΣπουδές
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 10
ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΥΣ 2014-15
 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (Β’ ΤΑΞΗ-ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ
ΣΠΟΥΔΩΝ)
ΕΝΤΟΣ ΥΛΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ:
 ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΣΕΛ. 19-21)
 ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ (ΣΕΛ. 29-30)
 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (ΣΕΛ. 47-56)
 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ/ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
(ΣΕΛ.78-82)
 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ (ΣΕΛ. 112-123)
 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (ΣΕΛ. 137-141)