Palaeontology of Caves

1. Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
των μαθητών της Α’ Τάξης του 53ου
Γενικού Λυκείου Αθηνών
για το σχολικό έτος 2014-15 με τίτλο:
«Σπήλαια – Η αγκαλιά της Γης»
ΘΕΜΑ: Η Παλαιοντολογία των Σπηλαίων
Εργασία των παρακάτω μαθητριών της Α’ Τάξης:
Κομποστιώτη Δανάη
Κωστάκη Νεφέλη
Χατζηγεωργιάδη Ελισάβετ
Χρονοπούλου Σοφία
Αθήνα 2015

2. Απολιθωμένοι τριλοβίτες ηλικίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών
από την Οκλαχόμα των ΗΠΑ. Οι τριλοβίτες απαντώνται
απολιθωμένοι σε αναρίθμητες τοποθεσίες βοηθώντας πολύ στη
χρονολόγηση των γεωλογικών στρωμάτων.
Εισαγωγή
Η Παλαιοντολογία βασίζεται
στη μελέτη των απολιθωμάτων
των οργανισμών που έζησαν
κατά το απώτερο παρελθόν.
Αναλυτικότερα, απολίθωμα
ονομάζεται το λείψανο
οργανισμού του παρελθόντος
ή το ίχνος που μαρτυρεί
παρουσία οργανισμού κατά το
παρελθόν και το οποίο έχει
διατηρηθεί μέσα σε πέτρωμα.

3. Τρόποι απολίθωσης
Τα απολιθώματα ζώων και φυτών τα βρίσκουμε μέσα σε γεωλογικά στρώματα που
σχηματίζονταν όταν αυτά πέθαναν. Τα απολιθώματα δημιουργούνται, όπως είπαμε στον
παραπάνω ορισμό όταν ένας οργανισμός πεθαίνει. Αν είναι θαλάσσιος ή λιμναίος τα λείψανα
του σώματός του, βυθίζονται φτάνοντας ως τον πυθμένα. Εκεί καλύπτονται και θάβονται από τα
ιζήματα που κατευθύνονται προς τον πυθμένα.
Αν είναι, όμως, χερσαίο τότε παρασύρεται από τα επιφανειακά νερά, όπως για παράδειγμα οι
χείμαρροι και μεταφέρεται στις προσχώσεις τους. Τα ιζήματα και οι προσχώσεις με την πάροδο
των αιώνων μετατρέπονται σε πετρώματα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται απολίθωση και
χρειάζεται πολλές χιλιάδες χρόνια για να ολοκληρωθεί. Το αποτέλεσμα είναι ακριβές αντίγραφο
του αρχικού οργανισμού ή κάποιων μερών του.
Απολιθωμένο κρανίο
αρκούδας των σπηλαίων, ενός
χαρακτηριστικού
τυχαίου επισκέπτη των
ελληνικών σπηλαίων.

4. Είδη απολίθωσης
Η απολίθωση συντελείται με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
Α) Με αντικατάσταση μορίου προς μόριο των μερών του οργανισμού από σκληρές χημικές
ουσίες όπως ανθρακικό ασβέστιο και διοξείδιο του πυριτίου. Αυτές εξασφαλίζουν την αντοχή
του απολιθώματος στη διάβρωση και τη διατήρησή του στο χρόνο. Με αυτό τον τρόπο
απολιθώνονται τα σκληρά μέρη ενός οργανισμού π.χ. τα κόκκαλα, τα δόντια, τα όστρακα, τα
κελύφη κ.α.
Απολιθωμένος σκελετός Αλλόσαυρου, ενός σαρκοφάγου δεινόσαυρου.

5. Β) Με ενανθράκωση η οποία απαντάται στα φυτά. Είναι η σταδιακή μετατροπή του φυτικού
λειψάνου σε άνθρακα. Τα κοιτάσματα γαιανθράκων είναι απολιθώματα φυτών που έχουν
συσσωρευτεί σε μια περιοχή.
Ενανθρακωμένο φύλλο ηλικίας 100 εκατομμυρίων ετών που βρέθηκε στο
Γουαϊόμινγκ των ΗΠΑ. Αξιοπρόσεκτο είναι πως το φύλλο έχει φαγωθεί από έντομα
σε μερικά σημεία κάτι που είναι ευδιάκριτο.

6. Γ) Με κατάψυξη ο οποίος είναι άλλος ένας τρόπος, αρκετά συχνός, διάβρωσης. Γίνεται στις πολύ
ψυχρές περιοχές. Υπάρχουν, επιπλέον, περιπτώσεις που βρέθηκαν κατεψυγμένα μαμούθ στους
πάγους της Σιβηρίας. Το ζώο αυτό καλύφθηκε με χιόνι αμέσως μετά το θάνατό του και
διατηρήθηκε σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες μέσα στους πάγους.
Μαμούθ ηλικίας 40 χιλιάδων ετών που μουμιοποιήθηκε στους πάγους της
Σιβηρίας και εκτίθεται σε μουσείο.

7. Απολιθώματα και σπήλαια
Διεργασίες απολίθωσης συμβαίνουν και στα σπήλαια. Πολλά ζώα μπαίνουν μέσα στα σπήλαια για
να προφυλαχθούν από το ψύχος του χειμώνα ή γενικά από τις καιρικές συνθήκες. Έτσι, είναι πολύ
πιθανό να βρεθούν εκεί, επειδή υπήρξαν και περιπτώσεις όπου θάφτηκαν κάτω από χώματα ή
σταλαγμίτες μετά το θάνατο τους. Γενικά, οι συνθήκες στο εσωτερικό των σπηλαίων είναι αρκετά
ευνοϊκές για την απολίθωση και την διατήρηση των απολιθωμάτων. Αυτό συμβαίνει επειδή τα
σπήλαια είναι απομονωμένοι χώροι, που προστατεύονται από ατμοσφαιρικούς και άλλους
παράγοντες.
Αποκάλυψη απολιθωμένων οστών ελεφάντων στο σπήλαιο Χαρκαδιό της Τήλου.

8. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε ότι κατά τις τελευταίες πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια ζούσαν στον
ελληνικό χώρο πάνθηρες, βίσωνες, άγρια άλογα, αρκούδες τεράστιου μεγέθους, ελέφαντες,
ιπποπόταμοι, ελάφια κ.α.. Το πιο γνωστό σπήλαιο για τα απολιθώματα του είναι οι «Κόκκινες
Πέτρες» που βρίσκεται κοντά στο χωριό Πετράλωνα στη Χαλκιδική. Η φήμη του οφείλεται στο
γεγονός ότι στο εσωτερικό του βρέθηκε το 1960, από τους κατοίκους του χωριού, ένα κρανίο
που έμοιαζε να ανήκει σε προϊστορικό άνθρωπο.
Εκμαγείο του
απολιθωμένου
κρανίου του
Αρχανθρώπου των
Πετραλώνων στη
θέση στην οποία
βρέθηκε, κολλημένο
στα πετρώματα.

9. Ήταν καλυμμένο από σταλαγμιτικό υλικό που
το απομόνωσε από το περιβάλλον και το
διατήρησε έως τις μέρες μας. Το μέτωπο του
κρανίου είναι χαμηλό, τα άνω όρια των
οφθαλμών προεξέχουν έντονα προς τα εμπρός,
η εγκεφαλική περιοχή είναι χαμηλή και
επιμήκης, οι γνάθοι προεξέχουν. Τα ιδιαίτερα
ανατομικά χαρακτηριστικά του το κάνουν πολύ
σημαντικό για τη μελέτη της εξέλιξης του
ανθρώπου. Πράγματι, το μοναδικό τούτο
εύρημα, θεωρείται πως ανήκει σε ένα
μεταβατικό στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου
από τον Homo Erectus στον Homo Sapiens γι’
αυτό και η χρονολόγησή του παρουσιάζει
μεγάλες δυσκολίες και διχάζει τους
παλαιοανθρωπολόγους οι οποίοι ανάλογα με
τις μεθόδους που χρησιμοποιούν το
τοποθετούν από τα 700.000 ως τα 250.000
χρόνια πριν. Στο σπήλαιο έχει επίσης βρεθεί
μεγάλος αριθμός οστών μεγάλων θηλαστικών
τα οποία είναι απολιθώματα αλόγων,
ρινόκερων, λύκων, λιονταριών, υαινών,
αρκούδων, κ.α..
Το απολιθωμένο κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, του αρχαιότερου ως τώρα ανθρωπίνου
κρανίου στον ελλαδικό χώρο.

10. Σπήλαια που παρουσιάζουν μεγάλο παλαιοντολογικό ενδιαφέρον
Μερικά από τα σημαντικότερα σπήλαια της Ελλάδος αναφορικά με τα παλαιοντολογικά τους
ευρήματα και όχι μόνο – πέρα από εκείνο των Πετραλώνων που προαναφέρθηκε - είναι αυτά
που παρατίθενται ακολούθως.
Απολιθωμένος σκελετός σπηλαίας άρκτου και άρκτος
(αρκούδα) σε αποκατάσταση.

11. Σπήλαιο Βραώνας
Η δολίνη (σπήλαιο σε σχήμα λεκάνης, χωρίς
οροφή) βρίσκεται 2,5 χλμ. νότια του
αρχαιολογικού χώρου της Βραυρώνας Αττικής.
Είναι κυκλικής κάτοψης και πληρώνεται από
αργιλικό ίζημα πλούσιο σε παλαιοντολογικά
ευρήματα. Η παλαιοντολογική σημασία της
δολίνης Βραώνας έγινε γνωστή στις αρχές της
δεκαετίας του 1970. Ακολούθησαν ανασκαφές
από το Γεωλογικό τμήμα του Πανεπιστημίου
Αθηνών σε συνεργασία με το Μουσείο
Φυσικής Ιστορίας και το Πανεπιστήμιο της
Βιέννης. Αποκαλύφθηκε απολιθωμένο
οστεολογικό και οδοντολογικό υλικό μικρών
και μεγάλων θηλαστικών, το μεγαλύτερο
μέρος του οποίου ανήκει σε πάνθηρες. Άλλα
είδη που προσδιορίστηκαν είναι λιοντάρι,
λύκος, βίσωνας, άλογο, αρκούδα, ελάφι,
ζαρκάδι, πλατόνι, αγριόγατα, λύγκας, αλεπού,
νυφίτσα, κουνάβι, αίγαγρος, λαγός,
σκαντζόχοιρος, αρουραίοι ποντικοί, ασπάλαξ,
αμφίβια, ερπετά, πτηνά κλπ.
Απολιθωμένος σκελετός προϊστορικού ίππου όπως εκτίθεται σε μουσείο στο Γουαϊόμογκ των ΗΠΑ.

12. Η ηλικία της απολιθωμένης πανίδας έχει χρονολογηθεί (ανάλογα με το στρώμα ευρέσεως) στα
7.000 έως 25.000 χρόνια πριν από σήμερα (οι μικρότερες ηλικίες προέρχονται όμως από
διαταραγμένα στρώματα). Η συγκέντρωση των ζωικών καταλοίπων στη δολίνη οφείλεται
πιθανώς στο ότι αυτή λειτουργούσε ως φυσική παγίδα για τα ζώα της περιοχής, ή ότι
χρησιμοποιήθηκε ως φωλεά πανθήρων, στην οποία διατηρήθηκαν λείψανά τους και
υπολείμματα θηραμάτων τους.
Απολιθωμένος σκελετός
πάνθηρα των σπηλαίων,
όπως έχει ανασυσταθεί σε
μουσείο της Γερμανίας.

13. Σπήλαιο Χαρκαδιό Τήλου
Το σπήλαιο Χαρκαδιό κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο από άποψη αφθονίας
παλαιοντολογικού υλικού νάνων ελεφάντων που έζησαν στην Ευρώπη. Οι ανασκαφές που
πραγματοποιήθηκαν από το Τμήμα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών, άρχισαν το 1971, συνεχίζονται μέχρι σήμερα (Symeonides 1972,
Bachmayer et αl. 1976, 1984, Theodorou 1983, 1984, 1988, Theodorou et αl. 1997) και έχουν
καταφέρει να φέρουν στο φως μια πλούσια πανίδα απολιθωμένων ενδημικών νάνων
ελεφάντων.
Νάνοι Ελέφαντες Τήλου - Elephas tiliensis (Αναπαράσταση).

14. Συγκεκριμένα, το Νοέμβριο του 1971 ο καθηγητής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών, Ν. Συμεωνίδης, επισκέφτηκε την Τήλο για να μελετήσει τα ανθρώπινα
οστά και κρανία που υπήρχαν στον κόλπο του Αγίου Αντωνίου. Τα λείψανα αυτά, προήλθαν από
ανθρώπους που είχαν ταφεί μέσα στην άμμο στις ακτές, κατά τη διάρκεια των Ιστορικών
χρόνων. Κατά την επίσκεψή του στα σπήλαια του νησιού ανακάλυψε 15.000 απολιθωμένα οστά
περισσότερων από 40 νάνους ελέφαντες ύψους 120-150 εκατοστά που υπάγονται στο είδος
Palaeoloxodon Αntiquus Falconeri BUSK. Οι ελέφαντες έζησαν στο νησί τα τελευταία 50.000
χρόνια και εξαφανίστηκαν πριν από 3.700. Από αυτή τη χρονολόγηση προκύπτει ότι είναι οι
τελευταίοι ελέφαντες στην Ευρώπη.
Φωτογραφία από
πρόσφατες ανασκαφές
στο σπήλαιο
Χαρκαδιό.

15. Στο σπήλαιο Χαρκαδιό, εκτός από τους νάνους ελέφαντες βρέθηκαν απολιθώματα και οστά και άλλων
θηλαστικών, όπως ελαφιών, χελωνών και μικροθηλαστικών, καθώς και θραύσματα από χαυλιόδοντες
που πιθανόν να χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία. Πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν σκελετικά
υπολείμματα νάνων ελεφάντων, όπως προγενέστερα και μεταγενέστερα πόδια και σπόνδυλους από
νέα σε ηλικία και ενήλικα ζώα. Σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην πορεία εξέλιξης, αλλά και
στην εξαφάνιση των νάνων ελεφάντων κρίνεται ότι είναι οι σημαντικές αυξομειώσεις της έκτασης του
νησιού κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου, που οφείλονταν κυρίως στις μεταβολές της στάθμης της
θάλασσας και στην ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Νάνος Ελέφαντας Τήλου
- Elephas tiliensis
(Αναπαράσταση). Μέχρι
σήμερα από ανασκαφές
έχουν εξαχθεί περίπου
10.000 τμήματα από τους
σκελετούς νάνων
ελεφάντων και αυτό το
υλικό αποτελεί μόνο το
30% του υπάρχοντος
ακόμα μέσα στο Σπήλαιο.

16. Σπήλαιο Αγίου Γεωργίου
Το Σπήλαιο του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στους
πρόποδες του Λόφου του Αγίου Γεωργίου του
Κιλκίς και κατατάσσεται στα αξιολογότερα της
Ελλάδας. Η επιφάνεια του είναι σχετικά μεγάλη και
ξεπερνά τα 1.000 τετραγωνικά μέτρα και έχει δύο
ορόφους. Η υγρασία του παραμένει σταθερή στο
95% και η θερμοκρασία του δεν ξεπερνά τους 15 με
17 βαθμούς Κελσίου. Αποτελείται από
ασβεστολιθικά πετρώματα και χρονολογούνται 235
εκατομμύρια χρόνια πριν. Η πρώτη χαρτογράφηση
έγινε από την Άννα Πετροχείλου, το 1930, ενώ πολύ
αργότερα το 1986, το σπήλαιο έγινε επισκέψιμο.
Είναι ιδιαίτερης σπηλαιολογικής σημασίας καθώς
εκεί που δεν υπάρχει ρεύμα αέρος δημιουργούνται
μοναδικά στο είδος τους πέτρινα κοράλλια,
σταλακτιτικός και σταλαγμιτικός διάκοσμος στους
τοίχους, στις οροφές και στα δάπεδα λόγω του
τινάγματος και σκορπίσματος των σταγόνων του
νερού που πέφτει στο έδαφος. Έτσι σχηματίζονται
εκτός των άλλων και αρκετές ενδιαφέρουσες
μορφές ονομαζόμενες με φαντασία «Ρινόκερος»,
«Φίδι», «Καλόγερος», «Φλαμίνγκο».
Το κόκκινο ελάφι (Cervys elaphus) είναι από τα είδη που βρέθηκαν στα απολιθώματα του
σπηλαίου.

17. Επιπρόσθετα, οι επισκέψιμοι θάλαμοι είναι έξι και είναι ιδιαίτερα ευρύχωροι. Επιφανειακά,
πάνω στην ασβεστιτική κρούστα, έχουν εντοπιστεί παλαιοντολογικά κατάλοιπα, (απολιθωμένα
οστά ζώων), όπως της στικτής ύαινας των σπηλαίων, της αλεπούς (Vulpes vulpes), της νυφίτσας
Mustela putorius robusta), των ιππίδων (Equus hydruntinus και E. caballus cf. germanicus), των
βοοειδών (Bos primigenius), των ελαφοειδών (Cervus elaphus), καθώς και των μικροθηλαστικών
(τρωκτικά – rodentia, εντομοφάγα – Insectivora και χειρόπτερα – Chiroptera, νυχτερίδες).
Ουσιαστικά το σπήλαιο αποτελούσε φωλιά των υαινών και αυτό φαίνεται από την ύπαρξη
οστών νεαρών ατόμων, τα υπόλοιπα ζώα κυρίως τα φυτοφάγα μεταφέρονταν εκεί ως τροφή ή
απλά παγιδεύονταν και πέθαιναν στο σπήλαιο.
Αναπαράσταση
στικτής ύαινας των
σπηλαίων.

18. Σπήλαιο Πηγών του Αγγίτη (Μααρά)
Το σπήλαιο Πηγών Αγγίτη (Μααρά) βρίσκεται στο βόρειο άκρο της λεκάνης της Δράμας, στους
νότιους πρόποδες του Φαλακρού όρους. Είναι το μεγαλύτερο ποτάμιο σπήλαιο του κόσμου (με
μήκος 21 χιλιόμετρα, από τα οποία έχουν χαρτογραφηθεί 10 χλμ. περίπου.) και βρίσκεται στην
Προσοτσάνη του νομού Δράμας. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στο γεγονός ότι στο δάπεδό του
κυλάει ο ποταμός Αγγίτης. Ο πλούσιος διάκοσμός του περιλαμβάνει τεράστιους σταλακτίτες. Το
σπήλαιο είναι επισκέψιμο σε μήκος 500 μέτρων ενώ συνολικά εκτείνεται σε μήκος άνω των 21
χιλιομέτρων. Οι προσπάθειες εξερεύνησης ξεκίνησαν το έτος 1952 και συνεχίζονται ακόμη. Το
2000, αποδόθηκε στο κοινό το πρώτο τμήμα του σπηλαίου (μήκους 500μ.).
Το σπήλαιο
των Πηγών
του Αγγίτη
ποταμού ή
αλλιώς το
σπήλαιο
Μααρά.

19. Από την έρευνα στα νότια της τεχνητής εισόδου προέκυψαν δύο απολιθωματοφόροι ορίζοντες
με οστά θηλαστικών, που προέρχονται από ζώα της οικογένειας των Ιππιδών -κατά κύριο λόγο-
αλλά και των Ελαφιδών, Αρκτιδών, Ελεφαντιδών και Ρινοκερωτιδών, Στο σπήλαιο έχουν βρεθεί
επίσης μοναδικά είδη ψαριών, όπως η μπριάνα και το τυλινάρι σε βάθη 6.500 μέτρων, καθώς
και ένα μοναδικό είδος ημιδιάφανης πετροκαραβίδας σε βάθος 7.100 μέτρων από την
επιφάνεια του σπηλαίου. Τη χρήση του από τους ανθρώπους αποδεικνύουν λίθινα εργαλεία της
Μέσης Παλαιολιθικής από πυριτικά πετρώματα και χαλαζία.
Το σπήλαιο των Πηγών του Αγγίτη ποταμού ή αλλιώς το σπήλαιο Μααρά.

20. Οι έρευνες στο εσωτερικό του σπηλαίου, βόρεια της κοίτης του Αγγίτη, αποκάλυψαν
προϊστορική εγκατάσταση που χαρακτηρίζεται από τρεις λίθινες εστίες. Η κεραμική που
συλλέχθηκε αποτελείται από όστρακα χρηστικών αγγείων (μονόχρωμη αδρή χειροποίητη
κεραμική), αλλά και όστρακα με διακόσμηση γραφίτη. Η τυπολογία και η διακόσμηση των
αγγείων επιτρέπουν την χρονολόγησή τους στο τέλος της Νεολιθικής με αρχές της Πρώιμης
Εποχής του Χαλκού (δηλαδή περίπου στο 3.500 π.Χ.).

21. Σπήλαιο των Λιμνών
Το σπήλαιο των Λιμνών στα Καστριά Καλαβρύτων, στο οποίο έχει γίνει αναφορά στην εργασία
για τη Γεωλογία των Σπηλαίων, παρουσιάζει και έντονο παλαιοντολογικό ενδιαφέρον πέρα από
γεωλογικό και αρχαιολογικό. Η εύρεση στο σπήλαιο το 1965, από τον καθηγητή της
Παλαιοντολογίας, I. Μελέντη, απολιθωμένων οστών ελάφου και ιπποποτάμου, προκάλεσε εκτός
των άλλων και απορίες σχετικά με το κλίμα και την πανίδα της περιοχής. Ο I. Μελέντης πίστευε
ότι το σπήλαιο είχε χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο των ιπποποτάμων κατά τη διάρκεια ξηρών
περιόδων και ότι τα πόδια αυτών των ζώων είχαν προσαρμοστεί σε χερσαία διαβίωση. Τα οστά
χρονολογήθηκαν στο Μέσο Πλειστόκαινο (500.000-200.000 χρόνια πριν από σήμερα) και
φυλάσσονται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το σπήλαιο των Λιμνών στα Καστριά Καλαβρύτων στην Αχαΐα.

22. Εκτός από τα παραπάνω, βρέθηκαν
στο σπήλαιο των Λιμνών και άλλα
οστά, το μεγαλύτερο μέρος των
οποίων ανήκει σε ζώα που είχαν
καταναλωθεί ή σταβλισθεί εκεί,
συμβιώνοντας με τον άνθρωπο
κατά τη Νεολιθική και την εποχή
του Χαλκού. Στο σπήλαιο
απαντώνται κυρίως οστά από
πρόβατα και αίγες, ενώ
ακολουθούν οι χοίροι και λιγότερο
τα βοοειδή. Από τη λεγόμενη άγρια
πανίδα, ταυτίστηκαν το ελάφι και ο
λαγός, από τα πτηνά κυρίως τα
αρπακτικά. Γενικά το σπήλαιο των
Λιμνών πρέπει να θεωρηθεί ως
χώρος εγκατάστασης του
ανθρώπου και στάβλος οικόσιτων
ζώων, ενώ στο γύρω από το
σπήλαιο ευρύτερο ορεινό
περιβάλλον, διαβιούσαν λύκοι,
αλεπούδες, ελάφια μεταξύ των
οποίων η ευγενής έλαφος η
πλατύκερως, καθώς και αρκούδες.Το σπήλαιο των Λιμνών στα Καστριά Καλαβρύτων στην
Αχαΐα.

23. Σπήλαιο Ελεφάντων
Στην περιοχή Δρέπανο του Ακρωτηρίου στο νομό
Χανίων και έξω από τον κόλπο της Σούδας,
βρίσκεται το υποθαλάσσιο σπήλαιο των
Ελεφάντων. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε μόλις το
1999 από τον Μανόλη Ευθυμάκη. Έτσι, η
Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και
Σπηλαιολογίας, σε συνεργασία με τον Creta’s
Diving Center, οργάνωσε την πρώτη αποστολή
εξερεύνησης του σπηλαίου στις 31 Μαρτίου
2000.
Το σπήλαιο έχει διανοιχτεί σε Μεσοζωικούς
ασβεστόλιθους. Η είσοδος της σπηλιάς (πλάτους
9 μ. και ύψους 6,5 μ.) βρίσκεται σε βάθος 10
μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και
συνεχίζει σε ένα τούνελ μήκους περίπου 40
μέτρων. Όλη η οροφή της σπηλιάς είναι γεμάτη
από σταλακτίτες κοκκινωπού χρώματος, το
οποίο οφείλεται στην περιεκτικότητα
αλουμινίου και σιδήρου στα πετρώματα του
σπηλαίου. Μέσα στο νερό υπάρχουν και πολλοί
σταλαγμίτες, γεγονός που δηλώνει πως κάποτε
το δάπεδο του σπηλαίου δεν καλυπτόταν από
νερό. Άλλωστε και η μελέτη των ιζημάτων
καταδεικνύει με βεβαιότητα ότι το σπήλαιο σε
παλαιότερες εποχές ήταν στεγνό.
Το σπήλαιο των Ελεφάντων στο Ακρωτήρι
Χανίων στην Κρήτη.

24. Το σημαντικότερο όμως εύρημα και εδώ ήταν ο εντοπισμός παλαιοντολογικού υλικού, το οποίο
διαπιστώθηκε ότι αποτελείται ως επί το πλείστον από οστά ελεφάντων και ένα πολύ μικρό
ποσοστό από ελάφια (Cervidae). Η θέση αυτή είναι καινούργια για την Κρήτη και, σε σχέση με
τις άλλες θέσεις, είναι η μοναδική κάτω από τη θάλασσα. Από τις μετρήσεις που
πραγματοποιήθηκαν στα ευρεθέντα τμήματα του σκελετού των ελεφάντων, κατέστη δυνατό να
υποστηριχτεί ότι πρόκειται για νέο είδος, το οποίο ονομάστηκε elephas chaniensis, από την
περιοχή των Χανίων.
Το κόκκινο ελάφι (Cervys elaphus) είναι κοινό παλαιοντολογικό εύρημα στα ελληνικά σπήλαια.

25. Το μέγεθός του ήταν μεγαλύτερο από τον σημερινό ελέφαντα και μικρότερο από τον πρόγονό
του, τον antiquus. Τα απολιθώματα των ελεφάντων άνηκαν τουλάχιστον σε τρία ενήλικα και ένα
νεότερο μέλος και προφανώς πρόκειται για ενδημικό είδος. Ο Elephas Chaniensis ήταν τρία
μέτρα ψηλός και αν και δεν είχε αξιοσημείωτες διαφορές από τον Αφρικανικό και Ινδικό
Ελέφαντα, είχε χοντρότερα οστά και περισσότερο γεροδεμένο σώμα. Η ηλικία του μέχρι στιγμής
προσδιορίζεται στα 50.000-60.000 χρόνια. Η μετανάστευση αυτών των ειδών στον Ελλαδικό
χώρο έγινε πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια.
Σκελετός απολιθωμένου ελέφαντα Elephas falconeri που είναι παρόμοιος με εκείνους του σπηλαίου
των Ελεφάντων. Τέτοιοι Ελέφαντες βρέθηκαν στην Κύπρο, τη Μάλτα και τη Σαρδηνία.

26. Βιβλιογραφία
Αθανασίου Αθανάσιος, Ο κόσμος των Σπηλαίων, τ.2 (Παλαιοντολογικό), Υπουργείο Πολιτισμού-
Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, Αθήνα, 2000.
Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ.16 (Επιστήμες της Γης και του Διαστήματος), εκδ.
Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1994 σσ.331-2.
Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ.3, εκδ. Ακάδημος, Αθήνα, 1979.
Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ.32, εκδ. Ακάδημος, Αθήνα, 1983.
Τρανταλίδου Κατερίνα, Η Ιστορία ενός σπηλαίου στις Πηγές του Αγγίτη, εκδ. Υπουργείου
Πολιτισμού (Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας) και Δήμος Προσοτσάνης, χχ.,
Διαδίκτυο
Ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr)
Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr)
Ιστοσελίδες διαφόρων σπηλαίων της χώρας