1. Τα κύρια εργαλεία του ανθρώπου Η καθημερινή ζωή κατά
της Παλαιολιθικής εποχής την Παλαιολιθική εποχή
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
Η ΠΑΛΑIΟΛIΘIΚΗ ΚΑI Η
ΜΕΣΟΛIΘIΚΗ ΕΠΟΧΗ

2. Παλαιολιθική περίοδος
 Ως Παλαιολιθική περίοδος ορίζεται το πρωιμότερο τμήμα της
Λίθινης Εποχής ή Εποχής του Λίθου, κατά τη διάρκεια της
οποίας ο άνθρωπος χρησιμοποίησε λίθινα τεχνουργήματατα
και εκτείνεται σε μια μεγάλη περίοδο που ξεκινησε πριν από
2,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου έως το 10.000 π.Χ., το τέλος
δηλαδή της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων ή
Παγετώδους. Διαιρείται στην Κατώτερη Παλαιολιθική, με τις
πρώιμες μορφές ανθρωπιδών και την παρουσία λίθινων
χειροπελέκεων, η οποία τελειώνει περίπου το 80.000 π.Χ.
στην Μέση Παλαιολιθική ή Μουστέρια, την εποχή του
ανθρώπου του Νεάντερταλ που τελειώνει περίπου το 33.000
π.Χ. και την Ανώτερη Παλαιολιθική, περίοδο κατά την οποία
έγινε και η ανάπτυξη του homo Sapiens, έως το 10.000 π.Χ.,
οπότε και ξεκινά η μεταβατική Μεσολιθική περίοδος.

3. Κατώτερη Παλαιολιθική
 Τα αρχαιότερα αναγνωρίσιμα εργαλεία, κατασκευασμένα από
ανθρωπίδες είναι απλά λίθινα τσεκούρια, σαν κι αυτά που
ανακαλύφθηκαν στο Ολντουβάι (Olduvai) της Τανζανίας. Τα
συγκεκριμένα λίθινα εργαλεία «κατασκευάστηκαν» περίπου
πριν από 1 εκατομμύριο χρόνια από τον Αυστραλοπίθηκο
(Αustralopithecus africanus), πρόγονο των σύγχρονων
ανθρώπων. Θρυμματισμένοι λίθοι (ηώλιθοι) θεωρούνται τα
αρχαιότερα εργαλεία, αλλά είναι αδύνατον να ξεχωρίσει κανείς
τους εσκεμμένα θρυμματισμένους λίθους από εκείνους που
προκύπτουν από τη φυσιολογική διαδικασία της διάβρωσης..

4. Κατώτερη Παλαιολιθική
 Ανάμεσα στα σημεία που βρέθηκαν συγκεντρωμένα πολλά
λίθινα εργαλεία και θεωρούνται τόποι παραγωγής του Homo
erectus περιλαμβάνουν το Κουκουτιενιάν της Κίνας και
αρκετές περιοχές της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας
από το 500.000 έως το 100.000 π.Χ. Τα λίθινα εργαλεία αυτής
της περιόδου είναι δύο τύπων. Ο ένας αποκαλείται τύπος
πυρήνα και προκύπτει από τη σταδιακή αφαίρεση υλικού, έως
ότου διαμορφωθεί η κατάλληλη κόψη, ο άλλος τύπος
θραυσμάτων και προκύπτει από τις θραύσματα λίθου που
δημιουργούνται κατά τη θραύση ή την κατεργασία του λίθου.
Οι χειροπελέκεις ήταν το τυπικό εργαλείο αυτών των πρώιμων
κυνηγών και τροφοσυλλεκτών

5. Μέση Παλαιολιθική
 Η Μέση Παλαιολιθική περιλαμβάνει τον Μουστέριο πολιτισμό,
ο οποίος συνδέεται συχνά με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ
(homo neandertalensis), ο οποίος έζησε στο μεσοδιάστημα
της περιόδου 100.000 - 40.000 π.Χ. Υπολείμματα αυτής της
φάσης του ανθρώπινου πολιτισμού έχουν βρεθεί σε σπήλαια,
όπως και ενδείξεις χρήσης της φωτιάς. Οι Νεάντερταλ ήταν
κυνηγοί προϊστορικών θηλαστικών και ενδείξεις της
παρουσίας τους έχουν βρεθεί στην Ευρώπη, τη Β. Αφρική, την
Παλαιστίνη και τη Σιβηρία. Τα εργαλεία αυτής της περιόδου,
που περιλαμβάνουν λίθινες φολίδες, επεξεργασμένα οστά,
οστέινες βελόνες κ.λπ., υποδεικνύουν ότι χρησιμοποιούσαν
δέρματα για την κάλυψη του σώματος. Είναι πιθανό, επίσης,
να ασκούσαν πρωτόγονες θρησκευτικές πρακτικές -ταφικές
στη φύση τους- κατά τις οποίες τα σώματα των νεκρών
βάφονταν με ώχρα.

6. Ανώτερη Παλαιολιθική
 Στην Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο ο άνθρωπος του
Νεάντερταλ εξαφανίζεται και αντικαθίσταται από ένα είδος
Homo sapiens τον άνθρωπο Cro-Magnon και τον άνθρωπο
Grimaldi. Στο κλείσιμο της παλαιολιθικής αναπτύχθηκαν
αρκετοί πολιτισμοί όπως ο Ωρινάκιος, ο Περιγόρδιος, ο
Σολουτραίος και ο Μαγδαληναίος. Το κυνήγι γίνεται πλέον
ομαδική ενασχόληση και εντατικοποιείται η αλιεία, ενώ έχουμε
και τις πρώτες αποφασιστικές ενδείξεις για την ύπαρξη
συστημάτων πίστης επικεντρωμένων στην μαγεία και το
υπερφυσικό. Κατασκευάζονται καλύβες, αντί για σπήλαια,
ραμμένα ρούχα, αναπτύσσεται η πρωτόγονη γλυπτική και
ζωγραφική, χρησιμοποιούνται λεπίδες οψιανού. Αυτά βέβαια
είναι ορισμένα από τα ευρήματα που στοιχειοθετούν τις
ενδείξεις πολιτισμού. Επίσης, είναι πιθανό οι άνθρωποι του
Ωρινάκιου πολιτισμού να μετανάστευσαν στην Ευρώπη
έχοντας ήδη καλλιεργήσει τον πολιτισμό τους στην Ασία. Τα
λίθινα εργαλεία τους είναι λεπτοδουλεμένα και
χρησιμοποιούσαν οστά και ελεφαντοστούν για τη δημιουργία
περιδεραίων. Σε αυτή την περίοδο ανήκουν οι αποκαλούμενες
Αφροδίτες (ειδώλια θηλυκών θεoτήτων με υπερτονισμένα τα
γεννητικά όργανα) και τα περιγραφικά σχέδια σε τοίχους
σπηλαίων.

7. Ανώτερη Παλαιολιθική
 Οι κυνηγοί της Σολουτραίας φάσης του πολιτισμού εισήλθαν
στην Ευρώπη πιθανώς από την Ανατολή εκδιώκοντας ή
υποτάσσοντας του Ωρινάκιους προκατόχους. Οι Σολουτραίοι
κατασκεύαζαν εξαιρετικές αιχμές δοράτων στο σχήμα του
φύλλου δάφνης και απασχολούνταν με την εξημέρωση
αλόγων. Οι Σολουτραίοι όπως και οι Ωρινάκιοι
αντικαταστάθηκαν από τους Μαγδαληναίους. Η Μαγδαληναία
είναι η τελευταία και η πλέον εντυπωσιακή φάση της
Παλαιολιθικής περιόδου. Τα τεχνουργήματά τους
υποδεικνύουν ανεπτυγμένες κοινωνίες αλιέων και κυνηγών.
Ανάμεσα στα εργαλεία τους συγκαταλέγονται οι μικρόλιθοι,
λεπτοδουλεμένοι λίθοι που υποδεικνύουν υψηλή τεχνική
επεξεργασίας, καμάκια και βάρκες. Ωστόσο, η κορωνίδα της
Μαγδαληναίας φάσης του ανθρώπινου πολιτισμού θεωρείται
ανάψυξη της τέχνης και ιδιαίτερα η ζωγραφική των σπηλαίων.

8. Η πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στη γη
 Πριν από περίπου 2.500.000 χρόνια εμφανίζονται στην
Αφρική οι πρώτοι άνθρωποι. Οι επιστήμονες ονόμασαν αυτό
τον τύπο ανθρώπου «Ικανό άνθρωπο – homo habilis». Ο
«ικανός άνθρωπος» ζει ομαδικά και κατασκευάζει εργαλεία. Ο
«Όρθιος άνθρωπος – homo erectus» που τον διαδέχεται
βελτιώνει την κατασκευή των εργαλείων και ανακαλύπτει τη
φωτιά. Τα ίχνη του απαντώνται όχι μόνο στην Αφρική αλλά
επίσης στην Ευρώπη και στην Ασία. Τέλος, ο «Σοφός
(έμφρων) άνθρωπος – homo sapiens» διαθέτει μέγεθος
εγκεφάλου μεγαλύτερο από αυτό των προκατόχων του και
θάβει τους νεκρούς του. Η ανθρώπινη αλυσίδα καταλήγει στον
«Σοφότατο άνθρωπο – homo sapiens sapiens» ο οποίος
επινοεί την τέχνη και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Εμείς είμαστε οι άμεσοι απόγονοι του «Σοφότατου
ανθρώπου».

9. Η ζωή του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική
και Μεσολιθική εποχή (2.500.000-6.500
π.Χ.)
 Κατά τη μακρά αυτή περίοδο το κλίμα ήταν ψυχρότερο απ’ ό,τι
σήμερα. Ο άνθρωπος βρίσκει συχνά καταφύγιο στα
σπήλαια, μετακινείται ακολουθώντας τα θηράματά του και
προτιμά για προσωρινή εγκατάσταση τις θέσεις κοντά
στις όχθες ποταμού, δίπλα σε πηγές νερού ή δίπλα σε
λίμνες. Κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής και Μεσολιθικής
εποχής ο άνθρωπος είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης,
ενώ βοηθητικό ρόλο παίζει και η αλιεία. Τα θηράματα
ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή. Στην ανατολική Ευρώπη
κυριαρχεί το μαμούθ, ενώ στη δυτική ο τάρανδος, ο αίγαγρος
και η αντιλόπη. Στη μεσογειακή Ευρώπη τα βόδια, τα ελάφια
και οι ίπποι αποτελούν, μαζί με τους καρπούς, την κύρια
τροφή του ανθρώπου. Για την κατασκευή των όπλων και των
εργαλείων του ο άνθρωπος χρησιμοποιεί οστά και κέρατα
ζώων ή, κυρίως, κατεργάζεται τον λίθο. Για να αντιμετωπίσει
το κρύο, περιτυλίγεται με δέρματα ζώων.

10. Η ζωή του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική
και Μεσολιθική εποχή (2.500.000-6.500
π.Χ.)
 Ο «Σοφός άνθρωπος» θάβει τους νεκρούς
του και στους τάφους τοποθετεί διάφορα
κτερίσματα. Αυτό δείχνει ότι πιστεύει σε μια
άλλη ζωή, μετά το θάνατο.
 Στον ελλαδικό χώρο η παρουσία του
παλαιολιθικού ανθρώπου πιστοποιείται σε
περιοχές όπως η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η
Αργολίδα, η Κέρκυρα και σε πολλές άλλες.

11. Η τέχνη
 Η τέχνη, δηλαδή η δημιουργία αντικειμένων και κατασκευών
που δεν καλύπτουν μόνο βασικές ανάγκες και δραστηριότητες
για την επιβίωση, όπως η διατροφή, αλλά έχουν και
διακοσμητικό ή συμβολικό χαρακτήρα, πρωτοεμφανίζεται
κατά τα τέλη της παλαιολιθικής περιόδου. Στα έργα τέχνης
αυτής της περιόδου περιλαμβάνονται ζωγραφικές
παραστάσεις και αγαλματίδια από πηλό, κόκκαλο ή λίθο.
Καλλιτεχνικά δημιουργήματα αποτελούν επίσης τα
κοσμήματα, όπως περιδέραια, βραχιόλια, σκουλαρίκια και
άλλα. Σε πολλές ευρωπαϊκές παλαιολιθικές θέσεις έχουν
βρεθεί σπηλαιογραφίες, δηλαδή εικόνες ζώων και σπανίως
ανθρώπων ζωγραφισμένες με χρώματα ή χαραγμένες στα
τοιχώματα των σπηλαίων.

12. Η τέχνη
 Οι παλαιολιθικές παραστάσεις έχουν, μάλλον, μαγική ή
συμβολική σημασία και εκφράζουν την αντίληψη των
παλαιολιθικών ανθρώπων για το μυστήριο της δημιουργίας
της ζωής, την αγωνία για την επιβίωση (εξασφάλιση ζωής) και
το θάνατο. Κατά την εποχή αυτή πιστεύεται ότι ξεκινά και η
δημιουργία της θρησκείας, η πίστη δηλαδή σε κάποιες
δυνάμεις που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων. Τότε ξεκινά
και η ταφή των νεκρών.