هانري کربن
•
0 likes•1,636 views
زندگینامه مستشرق بزرگ هانری کربن عارف شیعه مناظره با علامه طباطبایی آشنا به معارف قرآن
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (17)
Similar to هانري کربن
Similar to هانري کربن (20)
هانري کربن
- 1. ﺑﻬﺎر 19 ﮔﺰارش و ﻧﻘﺪ آﺛﺎر و دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮي ﻓﺸﺎرﮐﯽ ﺑﮭﺎر ١٩
- 2. ﺗﺤﻘﯿﻖ درس ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن و ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺘﺎد درس: ﺟﻨﺎب اﻗﺎي ﻋﻠﯽ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ: ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮي ﻓﺸﺎرﮐﯽ 5267021278 ١
- 3. ﭼﮑﯿﺪه ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﯾﮑﯽ از ﻗﻮيﺗﺮﯾﻦ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ، ﮐﻪ درﺑﺎره ﺗﻔﮑﺮ ﺷﯿﻌﻪ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻬﺪوﯾﺖ در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي ﺷﯿﻌﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻤﻮده. وي ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺴﯿﺎري از دﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ، ﺑﺎ روش ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺷﯿﻌﻪ و ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﯽﭘﺮدازد. وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺤﻮريﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﻓﮑﺮ ﺷﯿﻌﻪ، اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻠّﯽ آن در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ، ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. از اﯾﻦرو، ﻧﮑﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻠﯽ را درﺑﺎره ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺳﺎزد. وي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ درﺑﺎره وﻻﯾﺖ و اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي )ﻋﺞ(، ﺟﺰﯾﺮه ﺧﻀﺮا، ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ آﻣﻮزهاي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﯾﺎ دﮐﺘﺮﯾﻦ را دارد. او ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺴﯿﺎري از دﯾﻦﭘﮋوﻫﺎن ﻏﺮﺑﯽ، ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﻤﺪﻻﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ اذﻋﺎن دارد، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ و ﺷﯿﺨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻫﻢ ﺳﻮ ﻧﯿﺴﺖ. ٢
- 4. ﻣﻘﺪﻣﻪ آﮔﺎﻫﯽ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن، ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎره اي ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ، از ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺳﺖ، ﭼﺮاﮐﻪ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ، ﺑﺎورﻫﺎ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻓﮑﺮي ﺷﺎن از درﯾﭽﻪ اي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ اﻧﺪ. ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آﺛﺎر ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن را واﺟﺐ ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ، آﮔﺎﻫﯽ از ﺷﺒﻬﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻃﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻔﮑﺮات اﯾﺸﺎن ﻃﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺘﺸﺮاق، از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روزﻫﺎي ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اش، آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت دﯾﻨﯽ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ و در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد، ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺷﺒﻬﻪ اﻓﮑﻨﯽ درﺑﺎرة اﺳﻼم ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ. اﯾﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎ و ﺷﺒﻬﻪ اﻓﮑﻨﯽ ﻫﺎ ﺗﺎ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻌﺼﺐ و ﻏﺮض ورزي در داوري و ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﺗﺎ داﻣﻨﮥ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد ﻏﺮب زده ﯾﺎ ﻋﻮام ﻣﺤﺪود ﺷﻮد . اﻣﺎ در ﻗﺮ ن اﺧﯿﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮ ﺷﺪن ﺷﮑﻞ و ﺷﯿﻮة ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن و ﺗﻼش اﯾﺸﺎن ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﯿﺰ از داور ﯾﻬﺎي ﻏﺮض ورزاﻧﮥ ﺻﺮﯾﺢ، ﮔﺴﺘﺮة ﻧﻔﻮذ ﺳﺨﻨﺎن اﯾﺸﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده، ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺒﻬﺎت ﺷﮑﻞ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻟﺬا از ﻃﺮﯾﻖ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن و آراء اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻮﺟﻮد را رﯾﺸﻪ ﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﻮد و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي آن اراﺋﻪ داد. ﻫﺎﻧﺮيﮐﺮﺑﻦ )8791 ـ 3091ﻣﯿﻼدي( از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎي زﯾﺎدي از ﻋﻤﺮﺧﻮﯾﺶ را در اﯾﺮان ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در زﻣﯿﻨﻪ اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ، اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﻋﺮﻓﺎن و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﻧﺠﻤﻦ اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را در اﯾﺮان ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. وي از اﻧﺪﯾﺶﻣﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻏﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺮﻓﺎن و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ درس آﻣﻮﺧﺘﻪ و ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻼش در ﻓﻬﻢ ﺗﻔﮑّﺮ ﺷﯿﻌﯽ، آﺛﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي را در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎن، ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﮐﻼم ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺗﻼش ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ و آﺛﺎر او دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي او ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ٣
- 5. اﻟﻒ. ﺷﺨﺼﯿﺖ و زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ در ﭼﻬﺎردﻫﻢ آورﯾﻞ ﺳﺎل 3091 در ﭘﺎرﯾﺲ و در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ دﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد. ﮐﺮﺑﻦ در ﮐﻨﺎر آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻣﺘﺪاول، از آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ او را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدن در ﯾﮏ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﻋﻠﻮم ﻣﺴﯿﺤﯽ اداﻣﻪ آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎﯾﺪ. وي ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم دوران ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ، در ﺳﺎل 9191 ﺟﻬﺖ اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ در رﺷﺘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ وارد داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻮرﺑﻦ ﺷﺪ. او در درس اﺗﯿﻦ ژﯾﻠﺴﻮن1 ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺘﻮن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻻﺗﯿﻦ ﺑﻮد، ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻌﺎل داﺷﺖ. ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ در اﯾﻦ ﮐﻼس ﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﻼﺋﮏ در اﻧﺪﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف آﮔﺎه ﺷﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺳﺎل 5291 آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ را آﻏﺎز ﮐﻨﺪ. رﻓﺖ و آﻣﺪ او ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ، ﺑﺎﻋﺚ آﺷﻨﺎﯾﯽ وي ﺑﺎ ﻟﻮﯾﯽ ﻣﺎﺳﯿﻨﯿﻮن2 ﺷﺪ؛ ﻣﺎﺳﯿﻨﯿﻮن ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب ﺣﮑﻤﻪ اﻻﺷﺮاق ﺷﻬﺎب اﻟﺪﯾﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﺳﻬﺮوردي3، در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ او ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮد. ﮐﺮﺑﻦ دﻫﻪ 0391 را ﺑﯿﺸﺘﺮ در آﻟﻤﺎن ﮔﺬراﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ رودﻟﻒ اوﺗﻮ4 و ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ5 آﺷﻨﺎ ﺷﺪ. ﮐﺮﺑﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ آﺛﺎر ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﭘﯽ ﺑﺮد و ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد. ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺎﻧﺮي ١ اﺗﯿﻦ ﻫﺎﻧﺮي ژﯾﻠﺴﻮن )4881- 8791م( ﻣﻮرخ و ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮي از ﭘﯿﺮوان ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﻣﯿﺴﻢ ﻧﻮ ﺑﻮد. ٔ ٢ ﻟﻮﯾﯽ ﻣﺎﺳﯿﻨﯿﻮن )3881 - 3691( ﺷﺮقﺷﻨﺎس و اﺳﻼمﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ ﻣﺬﻫﺐ ﮐﻪ در ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﻟﺠﺰاﯾﺮ، از ٔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻟﺠﺰاﯾﺮي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮد، و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪ. وي از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﺎدان ﻋﻠﯽ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺑﻮد. او ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد. ٣ ﺳﻬﺮوردي، ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺎباﻟﺪﯾﻦ ، ﺷﯿﺦ اﺷﺮاق ، ﺷﯿﺦ ﻣﻘﺘﻮل و ﺷﯿﺦ ﺷﻬﯿﺪ )945 - 785 ق / 4511 - 1911 م( ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻧﺎﻣﺪار ﻧﺎﻣﺪار اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ. ٤ رودﻟﻒ اﺗﻮ )7391-9681 م.( ﻣﺘﮑﻠﻢ آﻟﻤﺎﻧﻰ، او ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﮔﺴﺘﺮده اي در ﺟﻬﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﯾﻦ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن و اﯾﺠﺎد ﻫﻤﮑﺎري و ﻫﻤﺪﻟﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ داﺷﺖ. ٥ ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ )6791-9881 م.( آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺰرگ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ، او زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﻧﺪﯾﺸﻪي ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﺎرﯾﺦ را ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻦ آﻣﻮﺧﺖ. ۴
- 6. ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ آراي ﻧﻮ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﺎرل ﺑﺎرت6 در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﯿﺮ، در ﺣﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻼﻣﯽ او اﯾﺠﺎد ﺷﺪ. ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ در ذﻫﻦ او، ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻮد، ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس و ﻣﺎﻫﯿﺖ وﺟﻮد ﺑﺮاي او ﻃﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد. ﮐﺮﺑﻦ در 0491 ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺴﺘﯿﺘﻮي ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﺧﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل 5491 در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﺶ را در ﻣﻮرد ﺳﻬﺮوردي ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪ. ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻋﻤﺮ او، ﺳﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ 5491 اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. روﺷﻨﻔﮑﺮان و داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي اﯾﺮان از او ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ. ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ او در ﺗﻬﺮان ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﮔﺮوه اﯾﺮان ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﺴﺘﯿﺘﻮي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﭙﺮدازد. در 4591 رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻦ واﮔﺬار ﺷﺪ )ﭘﯿﺶ از او ﻟﻮﯾﯽ ﻣﺎﺳﯿﻨﯿﻮن اﯾﻦ ﺳﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪ داﺷﺖ( و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، او ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﯾﺮان ﭘﺮداﺧﺖ. ﮐﺮﺑﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻃﯽ ﺳﺎل ﻫﺎي 7591 ﺗﺎ 9591 ﺑﺎ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ درﺑﺎره ﻋﻘﺎﯾﺪ، ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد. او از ﺳﺎل 9491 ﻣﺮﺗﺒﺎ و ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ در ﺣﻠﻘﻪ اراﻧﻮس در آﺳﮑﻮﻧﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد و در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﯽ ﺟﯽ ﯾﻮﻧﮓ7 و ﻣﯿﺮﭼﺎ اﯾﻠﯿﺎده8 ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد. ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ دﯾﺪارﻫﺎ، ﻧﮕﺎرش ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽ وﻗﻔﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﺸﻐﻮل آن ﺑﻮد. ﮐﺮﺑﻦ ﭘﺲ از ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ از ﺳﻮرﺑﻦ، ﻋﻀﻮ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﯾﺮان9 ﺷﺪ. ﮐﺮﺑﻦ ﺗﺎ ﺳﺎل 8791 در آﻧﺠﺎ ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺮد در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري، از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ. ٦ ﮐﺎرل ﺑﺎرت )8691-6881 م.( اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﺳﻮﺋﯿﺴﯽ ﮐﻪ اﺛﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ »اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ ﮐﻠﯿﺴﺎ« را ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻬﺎد. او ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﻤﻢِ اﻻﻫﯿﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮد، و ﻣﻨﺘﻘﺪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﮑﻤﻞِ اﻻﻫﯿﺎت ﺑﺎﺷﺪ. ٧ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮدم. ٨ ﻣﯿﺮﭼﺎ اﻟﯿﺎده )7091 - 6891( اﻫﻞ روﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎر ﺷﺮﻗﯽ، دﯾﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و اﺳﻄﻮره ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ. ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ او ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺪوﯾﻦ داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف دﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ٩ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬار اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦ، ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺼﺮ ﺑﻮد. ۵
- 7. ب- اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ آﺛﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﺮﺑﻦ ﻏﻨﯽ و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ، در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ : 1- ﺧﺪا و وﺻﺎل ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ: از ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺑﻦ، ﻏﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ، ﺳﻬﺮوردي، ﻣﻼﺻﺪرا و ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﺣﮑﻤﺎي اﻟﻬﯽ، ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ و آن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ راه ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺣﺪت ﺑﺎ واﺣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف ﻏﺎﯾﯽ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻋﺎرف ﻗﺮون ﻣﯿﺎﻧﻪ، اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ، ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻣﯿﺮاث ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه اي دارد، ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻬﻢ ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﻏﺮب ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻮﯾﺘﯽ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﯾﺎ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ، آﺷﺘﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ درك ﭘﯿﺎم وﺣﯽ، ﻣﻔﻬﻮم ﺣﯿﺎت را درﯾﺎﺑﻨﺪ اﻣﺎ ﭘﯿﺎم اﻟﻬﯽ را ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﯽ ﻓﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را در ﺣﮑﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﮔﺸﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ. 2- ﮐﺮﺑﻦ و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي: ﮐﺮﺑﻦ ﻣﯿﺎن دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻗﺪﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او اﻣﻮري ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ درك ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻗﺎﯾﻊ، واﻗﻌﯿﺖ دارﻧﺪ اﻣﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن و اﺷﺨﺎص ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ )وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺛﺒﺖ اﺳﺖ( ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. زﯾﺮا ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ وﻗﺎﯾﻊ، ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. آﻧﭽﻪ ﮐﺮﺑﻦ در ﻧﻈﺮ دارد، آن ﺳﻮي اﯾﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ و آن را »وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي« ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در وراي ﺗﺎرﯾﺦ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﺟﻬﺎن، ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. اﻣﺮ ﻏﯿﺒﯽ، واﻗﻌﻪ ﯾﺎ واﻗﻌﻪي ﻏﯿﺒﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﺗﺠﺮﺑﻪي دﻧﯿﻮي ﮐﻪ اﺳﺎس آن ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺎرﯾﺦ و ﻧﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه از درك آن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ. زﯾﺮا اﯾﻦ ادراك، ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ را درك ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎم ﺑﻮدن، در ﻣﺮﺗﺒﻪي ﻗﺪﺳﯽ ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺪﺳﺎﻧﯽ 01، ﻗﺎﺑﻞ دركاﻧﺪ. دورهي ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺪﺳﯽ )ادوار ﻧﺒﻮت، داﯾﺮهي اﻣﺎﻣﺖ ﯾﺎ وﻻﯾﺖ ﭘﺲ از ﻧﺒﻮت( ﻣﺒﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ، رﺟﻌﺖ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺪﺳﯽ، اﺑﺘﺪا از »ﻧﺰول« ﺳﺨﻦ ٠١ histoire sacrale ۶
- 8. ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺗﺎ »ﺻﻌﻮد« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن داﯾﺮه را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎرز ﮐﺮﺑﻦ در ﮔﺰارش ﺗﺎرﯾﺨﯽ از ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﺗﻔﺴﯿﺮ او از ﺗﺎرﯾﺦ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺧﻮد او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ. 3- »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺒﻮي«: ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اداﻣﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن و ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎﻃﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ« و اﯾﻦ ﺗﺪاوم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ وﺣﯿﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وي ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻇﺎﻫﺮ در آﯾﺎت »ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ« )ﻣﻨﺰل( ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ و ﻏﻮر در اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﻮﻋﯽ »ﺑﺎﻃﻨﯽﮔﺮاﯾﯽ« را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻃﻨﯽﮔﺮاﯾﯽ در ﺳﻨﺖ اﺳﻼﻣﯽ، در ﻧﻈﺮ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ، ﻋﻨﻮان »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺒﻮي« و »ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺒﻮي« را ﻣﯽﮔﯿﺮد. 4- »ﺷﯿﻌﻪ«: ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺑﻦ، واژهي ﺷﯿﻌﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪي ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪي اﻣﺎﻣﺖ در ﺷﺨﺺ ﻋﻠﯽﺑﻦاﺑﯽﻃﺎﻟﺐ )ع( ، ﭘﺴﺮ ﻋﻢ و داﻣﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( از ﺳﻮي دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻏﺎزﮔﺮ داﯾﺮهي وﻻﯾﺖ، در اداﻣﻪي داﯾﺮهي ﻧﺒﻮت اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ. در اﯾﺮان از ﭘﻨﺞ ﺳﺪهي ﭘﯿﺶ ﺗﺸﯿﻊ، ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﺗﻮاﻟﯽ ﻧﺒﻮت و اﻣﺎﻣﺖ در اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ. اﺳﺎس ﺑﯿﻨﺶ ﮐﺮﺑﻦ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﺗﻘﺪﯾﺮ، ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اوﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺑﻦ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺒﻮت، آﻏﺎز داﯾﺮهي ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﻧﺎم داﯾﺮهي وﻻﯾﺖ ﯾﺎ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ. در ﺷﯿﻌﻪ، ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن وﻻﯾﺖ و اﻣﺎﻣﺖ، ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﻇﻬﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ، ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد. 5- ﻣﻬﺪوﯾﺖ: ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﺎﻧﺮيﮐﺮﺑﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﮔﻔﺘﻪاي دارد و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﮕﺮش ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ، آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻌﯽ ﻣﯽﻧﮕﺮد و ﺻﺮﻓﺎً ٧
- 9. ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﺰﯾﻨﻪ و آﻣﻮزه ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ. ﭘﺎرهاي از ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺣﺘﯽ ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ، ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ دﯾﮕﺮ آﻣﻮزهﻫﺎ و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ارﮐﺎن ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ را از ﺑﺴﺘﺮه ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ اﻧﺘﺰاع ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ، ﻧﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ و ارﮔﺎﻧﯿﮏ، ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ، در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮي ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ دروﻧﯽ در ﻧﻈﺎم و ﭘﯿﮑﺮه ﯾﮏ ﺗﻔﮑﺮ و دﯾﻦ، از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺑﺎ دﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﻠﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن اﺳﺖ، ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آنرا ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد، ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد و اﻫﻤﯿﺖ آن ﺑﺎ دﯾﮕﺮ آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺖ، ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ارﮔﺎﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺣﺘﯽ در ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﻦ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد. ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﮐﻪ ﺧﺘﻢ وﻻﯾﺖ ﻣﺤﻤﺪي اﺳﺖ، در ﻗﻠﻪ رﻓﯿﻊ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺮﻓﺎن ﺷﯿﻌﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﮐﺮﺑﻦ در ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺎﻃﻨﯽ، ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺿﻠﻊ ﻫﻨﺪﺳﻪ ذﻫﻨﯽ او در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺮﻓﺎن و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﯿﻌﯽ را ﻣﻬﺪوﯾﺖ داﻧﺴﺖ. ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻗﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻃﺮح ﺑﺤﺚ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺤﻤﺪﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺮﻓﺎ، ﻣﺴﺌﻠﻪ وﻻﯾﺖ ﻣﺤﻤﺪﯾﻪ و ﻣﻬﺪوﯾﻪ )وﻻﯾﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻣﻘﯿﺪه( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻔﯽ اﯾﻦ ﻗﻠﻪ رﻓﯿﻊ، ﺑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﯾﺎ ﻋﺪم اﺳﺘﻮاري ﺗﻤﺎﻣﯽ ارﮐﺎن ﻋﺮﻓﺎن و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺤﻤﺪﯾﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﮔﺮدد، ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺛﺎر و ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي ﻓﮑﺮي اﯾﻦ ﺧﺎورﺷﻨﺎس ﺑﺰرگ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ، رﮐﻦ اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ وي در ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻠﻤﯽ، از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﻪ، ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ و ﺳﯿﺪ ﺣﯿﺪر آﻣﻠﯽ، ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺷﺮاق ﺳﻬﺮوردي، ﻓﺮﻗﻪ ﺷﯿﺨﯿﻪ و ﺷﯿﻌﻪ دوازده اﻣﺎﻣﯽ، ﺑﻪ رﮐﻦ اﺻﻠﯽ ﺑﺤﺚ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻧﻈﺮ دارد. اﮔﺮ ﺑﻪ آﺛﺎر ﻫﺎﻧﺮيﮐﺮﺑﻦ در زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﺷﯿﻌﯽ، ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دهﻫﺎ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ، ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮد، اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ وي، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺸﯿﻊ را ﺑﺪون ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﯽداﻧﺪ. او ﻇﻬﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻬﺪوي را ﺗﺠﻠﯽ و آﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﺑﺎﻃﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: »ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻇﻬﻮر اﻣﺎم دوازدﻫﻢ )ﻣﻬﺪي، اﻣﺎم ﻏﺎﯾﺐ( ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن دﻫﺮ ﻣﺎ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد، ﮐﻠﯿﻪ ﻣﮑﻨﻮﻧﺎت ﻣﻨﺰﻻت اﻟﻬﯽ را آﺷﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد.« ٨
- 10. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺑﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺷﯿﻌﯽ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻌﻨﺎ دﻫﺪ ﮐﻪ در آن، اﻣﺎم ﻏﺎﯾﺐ )ع( ﻇﻬﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪي ﻣﺒﺎﻧﯽ ﭘﻨﻬﺎن ﯾﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻌﻨﻮي وﺣﯽ اﻟﻬﯽ را اراﺋﻪ دﻫﺪ. ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ، ﻗﺮآن، اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮي و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯿﺎن ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺒﻮي و ﭘﺪﯾﺪار »ﻣﻨﺰَل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء« ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد. از اﯾﻦ رو ﻣﻔﻬﻮم اﻟﻬﺎم ﻧﺒﻮي در ﺳﺮاﺳﺮ رﺷﺪ و ﺗﻌﺎدل ﺣﮑﻤﺖ ﺷﯿﻌﯽ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. 6- ﻋﺎﻟﻢ ﺧﯿﺎل و ﻋﻠﻢ ﻣﻼﺋﮏ: اﻣﺮوزه، ﻋﺎرﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ آن اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﯿﻄﻪ دﻧﯿﻮي ﻣﺎ و ذات ﺣﻖ، ﻣﺮاﺗﺐ و ﻣﺮاﺣﻞ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در ﮐﺎﺋﻨﺎت وﺟﻮد دارد؛ ﺟﻬﺎن ﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﻧﺪ. ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻬﺎن دﻧﯿﻮي ﺑﺸﺮ، ﺟﻬﺎن ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻠﮑﯽ )ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺎ( ﻗﺮار دارد ﮐﻪ وﺟﻮدي ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس دارد. اﯾﻦ ﺟﻬﺎن، ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺎن واﺳﻄﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ روح، ﭘﯿﺶ از آﻣﺪن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي، در آﻧﺠﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﮑﺎن، اوﻟﯿﻦ ﺑﻬﺸﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روح ﭘﺲ از ﺟﺪاﯾﯽ از ﺑﺪن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽ رود. ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ »ﺻﻮر ﻣﻌﻠﻘﻪ« را از ﻃﺮق رؤﯾﺎ و در ﺧﻮاب ﯾﺎ در ﺑﯿﺪاري از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ ﺑﺒﯿﻨﺪ و اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﻋﻼﯾﻤﯽ از ﺳﻔﺮ دروﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺎي روﯾﺎﯾﯽ را از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻮﻫﻮم ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ، ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﺪ، از اﺻﻄﻼح ﻻﺗﯿﻦ ) imaginalﺧﯿﺎﻟﯽ، ﻣﺜﺎﻟﯽ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ اﻧﺴﺠﺎم وﺟﻮدي و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﺤﻮﻟﯽ آن و ﺗﺒﺪل ﺻﻮري روح ﺑﺸﺮ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ورزد. ﮐﺮﺑﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ واﺳﻄﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻠﮑﯽ، ﭼﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﺗﺒﯿﯿﻦ و رﺷﺪ ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﻼم در ﺳﺪه ﻫﺎي ﻣﯿﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﮐﯿﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ورزي اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ، ﻫﯿﺎﺗﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻘﺪس« وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ در آن ﻫﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪ، ﻧﻤﺎد ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ، اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺪد ده ﺑﺎﻟﻎ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺧﻮد ﺗﺠﻠﯽ وﺟﻮد واﺟﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل ﯾﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﯿﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﺗﺨﯿﻞ ﺧﻼق ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﺼﻠﯽ در ﺑﺎب آن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ، در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ. 7- ادوار ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ از ﻧﻈﺮﮔﺎه ﮐﺮﺑﻦ: ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﮐﻠﯽ ﮐﺮﺑﻦ از ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ آن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ دوره اﺳﺖ: ٩
- 11. 1. از آﻏﺎز ﺗﺎ ﻣﺮگ اﺑﻦ رﺷﺪ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او اﯾﻦ دوره ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭘﺲ از اﯾﻦ دوره ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي دو ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﺷﻬﺎباﻟﺪﯾﻦ ﺳﻬﺮوردي در ﺷﺮق ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ. 2. ﺳﻪ ﺳﺪهي ﭘﯿﺶ از ﻇﻬﻮر ﺻﻔﻮﯾﻪ در اﯾﺮان، اﯾﻦ دوره ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » اﻟﻬﯿﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ«11 ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ اﯾﻦ دوره ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺴﻂ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺒﺮي اﺳﺖ. ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﺼﻮف ﺑﺎ ﺗﺸﯿﻊ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮي و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ آﯾﯿﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ دﻋﻮت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺮ ﻓﺘﺢاﻟﻤﻮت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻐﻮﻻن اﺳﺖ. 3. دورهي ﺻﻔﻮﯾﻪ، ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺎ ﮔﺬر از دورهي ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ اراﺋﻪي ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻪ ﻇﻬﻮر در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده و در ﻫﻤﻪي اﯾﻦ دورهﻫﺎ ﺟﻮﻫﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪي ﺷﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻫﻤﺎن اﺳﻼم ﻣﻌﻨﻮي ﻧﺎب اﺳﺖ، ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﮐﺮﺑﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪي ﻓﻠﺴﻔﯽ در اﺳﻼم را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ »وﺟﺪان ﺗﺎرﯾﺨﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺑﯽارﺗﺒﺎط داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻀﺎﻋﻔﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻧﺎم آن، ﺣﺮﮐﺖ از ﻣﺒﺪأ ﺑﻪ ﻣﻌﺎد در ﺳﺎﺣﺖ ﻃﻮﻟﯽ اﺳﺖ. ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﮑﻤﺖ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻠﮑﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ، »ﻗﺮآن« ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺄوﯾﻞ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ در درك وﺟﺪاﻧﯽ ﺷﯿﻌﻪ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﺑﻦ »ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺒﻮي، اﻧﺪﯾﺸﻪاي را اﯾﺠﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻇﺎﻫﺮ اﺣﮑﺎم آن و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﻓﻖ«، ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﺣﮑﺎم ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻋﻘﻞ، ﺣﺪود آن را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﺷﻮد«. ﻓﻌﻠﯿﺖ اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ، ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎداﻧﺪﯾﺸﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺻﻮر دو ﮔﺎﻧﻪي ﺟﻬﺎن واﭘﺴﯿﻦ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻬﺪ ﻇﻬﻮر ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن - ﮐﻪ ﻣﺠﻼي ﻇﻬﻮر وﻻﯾﺖ اﺳﺖ - ﻣﯽﺷﻮد. ١١ soufisme mإtaphysique ٠١
- 12. ج. آﺛﺎر ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ آﺛﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ در ﺑﺎب ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﮑﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ دارد، اﯾﻦ آﺛﺎر ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﻮﻫﯽ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﯿﺪ، ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﯾﺮاﯾﺶ ﻣﺘﻮن و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎ و ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﮑﺘﺒﯽ اﺳﺖ. ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر او را ﺑﻪ 791ﻋﻨﻮان ﺗﺨﻤﯿﻦ زدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ در ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﯽ از آﺛﺎر او ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 1- ارض ﻣﻠﮑﻮت و ﮐﺎﻟﺒﺪ اﻧﺴﺎن در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺿﯿﺎء اﻟﺪﯾﻦ دﻫﺸﯿﺮي 2- اﻧﺴﺎن ﻧﻮراﻧﯽ در ﺗﺼﻮف اﯾﺮاﻧﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮاﻣﺮز ﺟﻮاﻫﺮي ﻧﯿﺎ 3- ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻮاد ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ 4- رواﺑﻂ ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﻓﺮدﯾﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﮔﻠﺸﻦ 5- ﻓﻠﺴﻔﻪ اﯾﺮاﻧﯽ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻮاد ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ 6-ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ اﻟﻤﺸﺎﻋﺮ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺎﻟﻬﯿﻦ ﺷﯿﺮازي )ﻣﻼﺻﺪرا( 7- اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ و ﺗﻤﺜﯿﻞ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ 8-ﺳﯿﺪ ﺣﯿﺪر آﻣﻠﯽ: ﺷﺮح اﺣﻮال، آﺛﺎر و آراء و ﺟﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ 9-روح اﯾﺮان 01-رواﺑﻂ ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن 11-رﺳﺎﻟﻪ ﻓﯽ اﻋﺘﻘﺎد اﻟﺤﮑﻤﺎء )ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻮي( 21-ﺑﻦﻣﺎﯾﻪﻫﺎي آﯾﯿﻦ زرﺗﺸﺖ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﻬﺮوردي 31-از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺗﺎ ﺳﻬﺮوردي 21 51- ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ 61- و ﺗﻌﺪادي ﻣﻘﺎﻟﻪ ٢١ دﺳﺖآورد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي ﮐﺮﺑﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﭘﺎرهاي از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ؛ ﮔﺮدآوري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از آﺛﺎر ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﻔﺎﺧﺮ اﯾﺮان ﮐﻪ 22 ﺟﻠﺪ از اﯾﻦ آﺛﺎر در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ. ١١
- 13. ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺮﺑﻦ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻧﻤﯽداﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد را ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ ﺳﯿﺎر ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﻤﺸﺪهاش ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ. وي دراﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: »ﭘﺮورش ﻣﻦ از آﻏﺎز، ﭘﺮورش ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻮد. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﯿﻖ ﮐﻠﻤﻪ، ﻣﺘﺨﺼﺺ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﻣﺴﺘﺸﺮق. ﻣﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ رﻫﺮوم ﺑﻪ ﻫﺮ دﯾﺎري ﮐﻪ راﻫﺒﺮم ﺷﻮﻧﺪ. اﮔﺮﭼﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك از ﻓﺮاﯾﺒﻮرگ، ﺗﻬﺮان و اﺻﻔﻬﺎن ﺳﺮ در آوردهام، اﻣﺎ اﯾﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺪﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻤﺜﯿﻠﯽاﻧﺪ. ﻣﻨﺎزﻟﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ از راه و ﺳﻔﺮي ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ و ﭘﺎﯾﺪار.« ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ، ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻣﻔﺴﺮ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﯿﻌﻪ و اﺳﻼم اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ. زﻣﺎن آﻓﺎﻗﯽ و ﺳﯿﺮ أﻧﻔﺴﯽ ﺳﻠﻮك او، ﻟﻄﻒ و ﺟﺬﺑﻪي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺑﻪ آﺛﺎر وي ﺑﺨﺸﯿﺪه ﮐﻪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اوج ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪي آن ﺟﺰ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي او ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ. ﺷﻮر و اﺷﺘﯿﺎق ﻣﻌﻨﻮي ﮐﺮﺑﻦ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﮑﻤﺖ اﯾﺮاﻧﯽ - اﺳﻼﻣﯽ از ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اوﺳﺖ. اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي وي ﺗﺠﻠﯽ ﻣﺮﻣﻮز و ﻏﯿﺮﻣﺤﺴﻮﺳﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ دارد و ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ اﻗﻠﯿﻤﯽ اوج ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ درك آن، ﻣﺤﻮ از دﻧﯿﺎي »ﺧﻮد« را اﻟﺰام ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ. ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ آراء ﮐﺮﺑﻦ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻠﻘﯽ او از ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﻔﺎوﺗﯽ آﺷﮑﺎر ﻣﯿﺎن ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ دارﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. ٢١
- 14. اراﺋﻪ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ و دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻀﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﺗﻼش ﮐﺮدم ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﯿﺎﺑﻢ. اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻧﻈﺮم را ﺟﻠﺐ ﮐﺮد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻي ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ، ﻣﻄﺎﻟﺐ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮاﮐﻨﺪه، ﺿﺪ و ﻧﻘﯿﺾ، ﺑﺪون اﻧﺴﺠﺎم و اﮐﺜﺮا ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻮد. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف وﻗﺖ زﯾﺎد ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪم ﻣﻄﺎﻟﺐ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه را در ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻨﻈﻢ ﮐﻨﻢ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺎﺳﻒ اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از از آراء ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﻫﻨﻮز ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ درﺳﺖ اﯾﻦ آراء ﺟﻬﺖ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﻧﮑﺘﻪي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ او از اﺑﺘﺪا او را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﯾﻨﯽ ﺳﻮق داده اﺳﺖ. ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﺧﻼف اﮐﺜﺮ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن ﮐﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﻼم را از اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ اﺧﺬ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد را از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺗﻼش ﮐﺮده ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﻏﺮب ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ. اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﮐﺮﺑﻦ ﻫﻢ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد: »ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺎور ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﯿﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ، اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﯿﻊ ﯾﮏ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻘﯿﻘﯽ و اﺻﯿﻞ و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ و داراي ﻣﺸﺨﺼﺎت ﯾﮏ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﺮب ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ . آن ﭼﻪ ﭘﺲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺪان رﺳﯿﺪه ام، اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﺳﻼم از درﯾﭽﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﯿﻦ واﻗﻊ ﺑﯿﻨﯽ دارد ﺑﺎﯾﺪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد. از اﯾﻦ رو ﮐﻮﺷﯿﺪه ام اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ و در ﺧﻮر واﻗﻌﯿﺖ آن اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻢ . ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ رﺟﺎل ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﯿﺮم و ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ آﻧﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﻮم و در ﺑﺮرﺳﯽ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻌﻪ، از اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد روﺷﻦ ﺗﺮ ﺷﻮم.« 31 ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در آﺛﺎر ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﮔﺴﺘﺮده اوﺳﺖ. ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ دوره اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﻈﺮات ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺳﯿﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮي ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﮕﺎه ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ اوﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻋﻨﻮان »وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي« را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﻮﺛﺮي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي او ﮔﺎﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ در اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﺛﺎر او دﻗﺖ ﻻزم را ﻣﺒﺬول داﺷﺖ. 31 ﻧﻈﺮﺷﺨﺼﯽ ﻣﻦ در ﻣﻮرد دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﮐﺮﺑﻦ ذﯾﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ٣١
- 15. :ﻣﻨﺎﺑﻊ http://www.iptra.ir/vdcbbbg9hr.html h p://www.en zar.ir/page.php?page=showar cles&id=250 h p://alaam.tahoor.com/page.php?id=16267 h p://www.noormags.com/view/fa/creator/6234?PageNo=2 www.noormags.com/view/fa/creator/6234?PageNo=2 h p://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B1%DB%8 C_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%A8%D9%86 http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=16213 http://www.rasekhoon.net/books/search.aspx?section=authors&text=% D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B1%DB%8C+%D9%83%D8%B1%D8%A8% +D9%86 h p://www.persianpersia.com/artandculture/details.php?ar cleid=551 4&paren d=1&ca d=125 http://daricheyefarhang.blogfa.com/post-26.aspx h p://www.hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNum berID=4931&MagazineAr cleID=42137 h p://www.maarefquran.org/index.php/page,viewAr cle/LinkID,10784 ?PHPSESSID=35e8c376a89c11cd253b94b502552b99 ١۴
- 16. ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭼﮑﯿﺪه ....................................................................................... 2 ﻣﻘﺪﻣﻪ ....................................................................................... 3 اﻟﻒ. ﺷﺨﺼﯿﺖ و زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ........................................................ 4 ب- اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ....................................................... 6 1- ﺧﺪا و وﺻﺎل ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ: ...................................................................... 6 2- ﮐﺮﺑﻦ و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي:...................................................................... 6 3- »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺒﻮي«: ............................................................................ 7 4- »ﺷﯿﻌﻪ«: ................................................................................... 7 5- ﻣﻬﺪوﯾﺖ: ................................................................................... 7 6- ﻋﺎﻟﻢ ﺧﯿﺎل و ﻋﻠﻢ ﻣﻼﺋﮏ: ................................................................. 9 7- ادوار ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ از ﻧﻈﺮﮔﺎه ﮐﺮﺑﻦ: ...................................................... 9 ج. آﺛﺎر ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ......................................................................... 11 ﻧﺘﯿﺠﻪ ....................................................................................... 21 اراﺋﻪ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ .................................................................... 31 ﻣﻨﺎﺑﻊ ....................................................................................... 41 ﻓﻬﺮﺳﺖ .................................................................................... 51 ۵١